Betimleme Türleri Çeşitleri

Betimleme Betimleme Türleri Çeşitleri

Betimleme (Tasvir etme)

Betimleme bir varlığın ya da manzaranın göz önünde canlanacak biçimde kendine özgü yönlerini belirterek söz ya da yazıyla anlatılmasıdır Neler betimlenir, tasvir edilir? Gözle görebildiğimiz ya da hayalimizde canlandırabileceğimiz her şey Elimize aldığımız bir kitap ya da kalem, oturduğumuz oda, pencereden bakınca dışarıda gördüklerimiz, bulunduğumuz semt, yaşadığımız kent, gökyüzü, bulutlar, dünya, evren betimlenebilir

Betimleme görülenlerin, gözlemlerin sözcüklerle anlatılmasıdır bir bakıma Betimlemede mutlaka görsellik vardır Varlığı gözle algılanan ayrıntılardan söz edilebilir Yani betimleme gözleme dayanır Yazar bir varlığı ya da manzarayı betimlerken niteleyici sözcüklerden yararlanır:

"Son derece sakin, sinek uçsa sesi duyulacak kadar sessiz bir odadayız"

"Gözümüzün önünde uzayıp giden uçsuz bucaksız masmavi deniz ve çam ağaçlarına şarkı söyleten rüzgâr insana yaşama sevinci veriyordu"

Betimleme bir anın, bir durumun bir grup insanın fotoğrafının çekilmesidir "Fotoğraf" betimlemeyi başka tekniklerden -özellikle öykülemeden- ayırmak için anahtar kavramdır Bir sınıf düşünelim, o sınıfın bütün sınıfa hâkim bir noktadan fotoğrafını çekelim Fotoğrafta görünenlerin anlatılması betimlemedir Bir öğrenci defterine bir şeyler yazıyor, biri arkasına dönmüş, bir başkası dışarı bakıyor olabilir Bunları anlatan cümleler betimlemeyi oluşturur

Betimleme tekniğinde sanatlı anlatım söz konusudur Yazar sözcükleri mecaz anlamda kullanabilir Betimlediği durumla ilgili duygularını, beğenisini ortaya koyabilir Yazar, anlatım sırasında değişik söz sanatlarından yararlanabilir

Örnek:"Bulunduğumuz yer denizden bin beş yüz metre kadar yüksekte idi Akcedil; ay iskelesinin önünde duran kayıklar, ağaçların arasındaki seyrek binalar iğne topuzu kadar ufaktı Karşıda Burhaniyenin arkasında yatan Madra dağları şekilsiz bir yığından ibaretti Güneşin altında göz kamaştırıcı pırıltılarla yanan deniz, ta uzaklarda açıklı koyulu gölgelere bürünen Midilli Adasına kadar uzanıyor, bunun sağ yanından geçerek, ufukta sisler içinde gökle birleşiyordu Kazdağının körfeze kadar yaklaşan eteklerini sayılamayacak kadar çok, her biri başka renk ve biçimde, irili ufaklı dağlar ve tepeler çeviriyordu Arkamızda Sarıkız, bu dağların en yüksek tepesi, ağaçsız başını beyaz bulutlara uzatıyordu"(Sabahattin Ali)

Yazar bulunduğu yüksek yerden bakınca gördüklerini betimlemiş Eğer aynı yeri bir başka yazar betimleseydi farklı bir betimleme ortaya çıkardı Yazar gözlemlerine duygularını katarak betimleme yapıyor Söz sanatlarından (benzetme, kişileştirme, abartma) yararlanıyor Anlattıklarının okurun gözünde canlanmasın sağlamaya çalışıyor

Betimleme, yazarın anlatımına ve duygularını katıp katmamasına göre ikiye ayrılır:

a) İzlenimsel Betimleme

Duyguların, öznelliğin ağır bastığı betimleme türüdür Anlatılanlar kişiye göre değişen nitelikler ve ayrıntılardır "Sınıfın insanın içini karartan bir havası vardı" cümlesinde kişiden kişiye değişen bir yargı söz konusudur Aynı sınıfı bir başkası farklı biçimde algılayabilir Yukarıda S Aliden alınan parça da bir izlenimsel betimleme örneğidir

Edebi yazılardaki betimlemeler genellikle izlenimsel betimleme örneğidir Çünkü yazar gördüklerini du= ygularına bağlı olarak anlatır, anlatıma duygularını da katar

Aşağıdaki paragrafı okuyalım:

"Yeşil, yumuşak çimenlerin üzerine oturmuş, gözlerinden birbiri ardı sıra yuvarlanan gözyaşları arasından bana bakıyor Oturduğu yerdeki çimenlerin sarı, yeşil parıltısı gözlerimi kamaştırdı Gerideki bahçe duvarını gözden saklayan mor leylaklardan etrafa hafif, serin bir koku yayılıyordu" (Tektaş AĞAOĞLU)

Yazar, karşısındaki kişiyi ve oturduğu yeri kendi bakış açısı ile anlatıyor Bu paragraf duyguların ön plana çıktığı bir öznel betimleme örneğidir

ÖRNEK SORU:

Kenar mahalleler Birbirine geçmiş, yaslanmış tahta evler Kiminin kaplamaları biraz daha kararmış, kiminin balkonu biraz daha öne eğilmiş, kimi biraz daha çömelmiştir Hepsi hastadır; onları seviyorum; çünkü onlarda kendimi buluyorum

Bu parçanın anlatım biçimi, aşağıdakilerden hangisine bir örnektir?

A) Betimleme (tasvir)

B) Tartışma

C) Açıklama

D) Öyküleme (hikâye etme)

E) Örnekleme(1987/ÖYS)

ÇÖZÜM:Yazar bu kısa parçada kendisine yakın bulduğu kenar semtlerin evlerini tasvir ediyor Evler için "çömelmiş" demesi, evlerin hasta olduğunu söylemesi duyguların etkisiyle söylenen ayrıntılardır Kısacası bu kısa paragraf güzel bir öznel (izlenimsel) betimleme örneğidir(Cevap A)

b) Açıklayıcı Betimleme

Yazarın, anlatıma duygularını katmadan gözlemlerini nesnel biçimde anlattığı betimleme türüdür Açıklayıcı betimlemenin örneği olan yazılarda yazar, alabildiğine nesnel davranır, gözlemlerini anlatırken kendinden bir şeyler katmamaya özen gösterir

Aşağıdaki paragrafı gözden geçirelim:

"Bu küçük yerleşim merkezindeki tüm caddeler, merkezinde hükümet konağının bulunduğu meydana çıkıyordu Hükümet konağı en azından yüz yıllık bir taş yapı idi Onun tam karşısında, hükümet konağına göre çok yeni sayılabilecek belediye binası yer alıyordu Belediye binası ile Şehir Parkı birbirine bitişikti Parkın içinde, yaz - kış yeşilliğini koruyan elliye yakın büyük çam ağacı vardı İlçedeki iki bankanın reklam amaçlı koyduğu banklar bu ağaçların altında duruyordu"

Bu parçada öznel olarak nitelendirilecek hiçbir ayrıntı yok Anlatımda kesin, objektif bilgilere yer verilmiş Anlatılanların kişiye göre değişen bir yanı yok

Şimdi de bir coğrafya kitabından alınan aşağıdaki parçayı inceleyelim:

"İstanbulda beklenmeyen bir şekilde nüfusun artması ve buna bağlı olarak gecekonduların çoğalması altyapının kurulmasını zorlaştırmakta, su, yol gibi sorunlar çözümsüz kalmaktadır Kentlerin dokusunda önemli değişmeler görülmektedir İstanbulun eski semtleri olan Beyoğlu, Sirkeci, Eminönü ve Beyazıtta taş ve ara sokaklarda ahşap binalar, birbirlerini kesen dar sokak ve caddeler yer almaktadır Bakırköy, Caddebostan, Etiler, Nişantaşı, Levent gibi yeni semtlerde çoğu kez doğrusal uzanış gösteren ve birbirlerini dik olarak kesen cadde ve sokaklar vardır Ataköy, Bahçeşehir gibi planlı olarak kurulan semtlerde daha düzenli caddeler yer almakta, çok katlı binalar ya-pılmaktadır"(Prof Dr ibrahim ATALAY)

Yazar, istanbulla ilgili gözlemlerini kendi alanı açısından duygusallıktan uzak bir anlatımla ortaya koymuştur Yazar, kendi bakış açısı ile ama öznel olmayan bir üslupla betimleme yapıyor Oldukça yalın, gerçeğe uygun, sanatl söyleyişlere başvurulmayan bir anlatım söz konusu

İnsanla, kişi tasvirleri ile ilgili betimlemelere "portre" denir Portre, fiziksel (tensel) portre ve ruhsal (tinsel) portre olarak ikiye ayrılır Fiziksel portrede kişinin görünümü boyu, yüzü, saçı, giyimi anlatılır Ruhsal portrede ise kişilik özellikleri; karakteri, içtenliği, zevkleri anlatılır Ruhsal portrede, varlığı göz ile anlaşılan görsel ayrıntılar bulunmayabilir

"Cana yakın biri olduğu, sıcacık ses tonundan anlaşılırdı" cümlesi ruhsal portre ile ilgili bir ayrıntıdır, bu ayrıntıda gözlem söz konusu değildir

ÖRNEK SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde betimleme yoktur?

A)Söylenenleri hiç duymuyormuşçasına dalgın,düşünceli bir tavırla işini yapmayı sürdürdü

B)Artık bahar geldi derken birdenbire hava bozmuş;damlar, sokaklar, kırlar, karla örtülmüştü

C)Az konuşan, doğruyu söyleyen, söylediğini tartan bir insandı

D)İçli, çok duygulu bir adamdı, konuşurken hem ağlar hem ağlatırdı

E)Benim gibi babamın da dedemin de çocukluk ve ilk gençlik günleri bu konakta geçmişti(1993/ÖYS)

ÇÖZÜM:

B seçeneğindeki cümlede dış dünya betimlenmiştir A, C ve Ddeki cümleler kişi betimlemesi (portre) ile ilgilidir C ve D seçeneklerindeki cümleler özellikle ruhsal portre ile ilgilidir Bu seçeneklerde yer alan ayrıntılar görsel değildir Ada görsellik vardır; dalgın ve düşünceli olması görerek fark edilir E seçeneğindeki cümlede betimleme yoktur Betimleme olması için sözü edilen kişilerin ya da konağın niteliklerinin sıralanması gerekir(Cevap E)

Sanatsal Betimleme:

1İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır

2Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur

3Ayrıntılar sübjektif olarak verilir

4Amaç sanat yapmaktır

Örnek metinler:s91-92”İnce Memed” ve “Çarşı”

Açıklayıcı Betimleme:

1Bilgi vermek amacıyla yazılır

2Genel ayrıntılar üzerinde durulur

3 Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir

4Amaç sanat yapmak için değil, bir konu hakkında bilgi vermektir

5 Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz

6Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz

Betimleme Nedir

betimleme: bir ortamı, olayı, varlığı, imgeyi ve kavramı özel niteliklerini canlandıracak biçimde yazı ya da sözle anlatma

Betimleme (tasvir Etme)

Betimleme, varlıkları en belirgin özellikleriyle tanıtma, göz önünde canlandırma işidir Başka bir deyişle, ”varlıkların, sözcüklerle resmini yapmaktır” tır

Kişi, çevresindeki maddi varlıklardan (ev, hayvan, insan, kitap, orman…) ayrı düşünülemez; yani maddi varlıklardan soyutlanamaz Bizi kuşatan, ilişkide olduğumuz varlıklar, üzerimizde türlü izlenimle bırakırlarBu izlenimleri, başkalarına da duyurmak, anlatmak isteriz, beğendiğimiz bir öğretmenimizi, gördüğümüz bir köyü, yeni bir aracı… çevremizdekilere tanıtmak; gereksinimi duyarız İşte, türlü varlıklara özgü izlenimlerimizi çevremizdekilere anlatabilmek için ”betimlemeden” yararlanırız Betimleme; hem konuşmada, hem de yazmada başvurduğumuz bir anlatım biçimidir ”Açıklama”, ”öyküleme” gibi ”betimleme” nin de günlük yaşamımızdaki yeri büyüktür

Betimleme, bir konuşmadaki ya da yazıdaki olayların yerini, kişilerini; olayla ilgili hayvanları, eşyaları, görünümleri… tanıtmak, göz önüne sermek; anlatımı kuruluktan, tekdüzelikten (monotonluktan) kurtarıp canlı, etkili kılmak için başvurulması zorunlu bir anlatım biçimidir Bu işleviyle betilemeden, konuşmada da, yazmada da sık sık yararlanırız Aşağıdaki parçaya bu açıdan bakalım

”Derken kız büyüyüp serpilmiş Aklı başında bir ergen oluvermiş Bele dek saçlar, elâ gözler, yavru balaban bakışlarAğzı oğul balı, yanakjları al kiraz Dudakları lokum, boyu selvi Sanırsın bir peri Yüzü güleç, dili tatlı, iyiliklerin meleği Ama çekememişler komşu kızlar bunu, başlamışlar eğlenmeye, ”oduncunun kızı, işçi kızı” demeye… Asaletin ölçüsüymüş zenginlik o devirlerde”

Betimlemede Gözlemin Önemi

Başarılı betimleme yapabilmek için varlıklara bakmak yani gözlem yapmak gerekir Gözlem; görme, işitme, koklama, dokunma, tatma organlarımızla sağladığımız duyumların tümüdür Duyu organlarımız aracılığıyla varlıkları incelemek, onların, benzerlerinden ayrılan yanlarını seçmek, betimlemenin ilk koşuludur Özdeş varlıkların birbirlerine benzeyen yanları bulunduğu gibi, ayrılan yanları da vardır Sözgelimi, bütün okulların yapısı, bahçesi, derslikleri, öğrencileri, öğretmenleri, hizmetlileri… vardır Ama, hiçbirininki diğerlerine benzemez Bu nedenle, tüm kaygımız, betimleyeceğimiz varlıkların kendilerine özgü, göz alıcı, ilginç yanlarını bulup ortaya çıkarmak olmalıdır