Volkanik Yay Adaları

Volkanik yay adaları

Başlığın diğer anlamları için Ada (anlam ayrımı) sayfasına bakını

Ada, çevresi bütünüyle sularla çevrili kara parçasına verilen addır Yeryüzündeki adaların bütünü on milyon kilometrekarelik bir yer kaplar Adalar, tek tek olabileceği gibi, gruplar halinde de olabilir Bu şekildeki adalara “takım ada” adı verilir Yarım ada ise suyla çevrili, ancak bir tarafından ana kara parçasına bağlı bulunan coğrafi şekildir Yer bilimi açısından adalar, kıtasal adalar ve okyanus adaları olmak üzere temelde ikiye ayrılır Yüzen adalar ise yeni bir yer bilimi konusudur

Kıtasal adalar, komşu kıta kütlelerinin bir uzantısıdırlar Tektonik hareketler, kara kütlesinin yer değişmesi sonucu komşu kıtadan ayrılarak ya da denizin ya da karanın yer bilim zamanlarındaki alçalması ya da yükselmesiyle oluşurlar

Örneğin Madagaskar adası; birinci zamanda “Avustralya-Hint-Madagaskar” kıtasının bir parçasıdır; kara kütlesinin yer değiştirmesi sonucu oluşmuştur



Denizin ya da karanın alçalması ya da yükselmesiyle oluşan karasal adalara Grönland, Büyük Britanya ve New Foundland örnek verilebilir Bunlarda, ada ve komşu kıta, birbirlerinden oldukça sığ bir deniz kesimiyle ayrılmışlardır Tortul birikintilerin göl, ırmak ve denizlerde kıta sahanlığı boyunca oluşturduğu deltalar da karasal adalar sınıfındadır

Okyanus adaları, tektonik hareketlere dayalı volkanik kökenlidirler Volkanik adalar, püskürmeyle biriken maddelerin okyanus yüzeyinde yükselmesiyle oluşurlar Tipik örneği Polinezya, Melanezya ve Mikronezya takım adalarının çoğu yüzeyden az çok uzak bir denizaltı tabanının üzerindeki volkanik akıntıların sonucudur Yeni Zelanda, Yeni Gine ve Melanezya'nın bazı adaları dağlık yüzey şekillerini ve bugünkü biçimlerini toprak hareketleri sonucunda almıştır Kıvrılmalar ve kırılmalar genellikle çok yenidir ve bu adalarda sık sık deprem olur

Ayrıca aşınan ve çöken yanardağ konilerinin çevresinde mercanlar tarafından oluşturulan sığ kayalıklara da mercan adaları (Atol) denmektedir Örneğin, Avustralya'nın kuzeydoğusundaki Büyük Set Resifi Fakat, Yeni Zelanda'da Avustralya'nın güneyinde ve bazı takım adalarda mercan kayalıkları yoktur Örneğin, Markiz Adaları Üstelik denizaltı sığlıkları bazı mercan oluşumlarına taban yerine geçmiş ve bazı takımadalar tamamıyla atollerden oluşmuştur Örneğin, Tuamotu, Gilbert vb

Volkanik kökenli adalar, uzun, dar ve genellikle kıvrılan sıralar biçimi aldıklarında “ada yayı” diye adlandırılırlar Ada yayları yer kabuğunun tektonik dilimlerinin birbirine yaklaştığı yerde oluşurlar Bir dilim diğerinin altına kayar; kayan bölge, ada yayına paralel bir bir derin deniz kırığı biçiminde belirir; alta kayan dilim, eriyip, magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır Yay ile kırık arasında kalan bölgede, kayan dilimin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların birikmesine yol açar Bir çok yay, kayan dilimin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır Böylece ada oluşur [1] Tipik örnekleri: Aleut adaları, ve Kuril adalarıdır Ama Tonga, Kermadec ve Mariana adaları ise bu oluşumdan farklı olarak iki dilim arasında yer almaktadırlar Çeşitli birikme aşınma süreçleri sonunda bazı ada yayları kıta kütlesi içerisinde kalabilir Güney Amerika Andları ve Kuzey Amerika’nın batısındaki Cascade dağları tipik örneğidir