Devletler Coğrafyası - Şili

Devletler Coğrafyası - Şili

DEVLETİN ADI: Şili

BAŞŞEHRİ: Santiago

NÜFUSU: 13590000

YÜZÖLÇÜMÜ: 756945 km2

RESMİ DİLİ: İspanyolca

DİNİ: Hıristiyan

PARA BİRİMİ: Peso

Amerika kıtasının güneybatı kıyısında yer alan bağımsız bir devlet Batıda ve güneyde Pasifik Okyanusu, doğuda Arjantin, kuzeydoğuda Bolivya ve kuzeyde Peru ile komşu olan Şili, 18° ve 56° güney enlemleriyle 67° ve 75° batı boylamları arasında yer alır

Tarihi

Kuzey Şili 1536-40 yılları arasında İspanyollar tarafınadn fethedilinceye kadar İnkaların idaresindeydi Güneydeki Araucanian yerlileri 19 yüzyıl sonlarına kadar mukavemet ettiler İspanyollar 1541’de bugünkü başşehir Santiago şehrini kurarak Şili’yi bir sömürge haline getirdiler Fransa ve Amerika’daki ihtilaller önce reform, sonra bağımsızlık hareketlerine sebep oldu Napolyon’un 1808’de İspanya’yı istila etmesi ayaklanma için fırsat sağladı 1810-18 yılları arasındaki mücadeleden sonra Şili İspanya’dan bağımsızlığını elde etti

Bağımsızlıktan sonra Şili iç karışıklıklar, dış savaşlar ve geniş ölçüde değişik siyasi görüşlere sahip hükümetlerle idare edildiğinden istikrarsızlığa uğradı 1879’da kuzeydeki zengin nitrat yatakları üzerindeki Bovliya ve Peru ile anlaşmazlık Pasifik Savaşıyla neticelendi 1884’te Bolivya ve Peru mağlup olunca, zengin maden yatakları Şili’ye kaldı 50 yıldan fazla bir süre boyunca, Arjantin’le sınır anlaşmazlıkları 1902’ye kadar devam etti

Şili Birinci Dünya Harbinde tarafsız kaldı İkinci Dünya Harbindeyse 1945 Nisanında Japonya’ya savaş ilan etti Aynı yıl Temmuz ayında kurucu üye olarak Birleşmiş Milletler Teşkilatına katıldı 1964’te işbaşına gelen hükümet yabancılara ait madenleri yavaş yavaş devletleştirmeye başladı

1970’te Latin Amerika’da ilk olarak sosyalist Salvador Allende, marksist bir devlet başkanı oldu Allende devletleştirme hareketlerini hızlandırdı Marksist Allende’nin üç senelik iktidarında Şili’nin ekonomisi çok daha kötüleşti Kamyon şoförlerinin başlattığı grev bütün ülkeye yayıldı Ev kadınları boş tencerelerle sokağa döküldüler Şili grevler anarşi ve terör ülkesi haline geldi 1973’te Şili Silahlı Kuvvetleri darbeyle iş başına geçti Allende başkanlık sarayının uçaklarla bombalanması sırasında öldü Askeri idare 1983 senesine kadar devam etti General Pinochet’in 1980 Anayasasına göre 1989 senesine kadar Şili Devlet Başkanı olarak ve büyük yetkilerle iş başında kalması kabul edildi

Pinochet idaresinin Şili ekonomisini düzeltememesi üzerine gösteri, grev ve sabotajlar yeniden hızlandı Pinochet ile mücadele edenler Allende taraftarı marksist ve komünistlerdi Allende’nin siyasi ve askeri yakınları Şili dışından Şili’deki anarşi ve terörü idare etmektedirler 1989’da yapılan başkanlık seçimini Hıristiyan Demokrat Parti üyesi Patricio Aylwin kazandı Başkanlığı Patricia Aylwin’e devreden Pinochet, Genel Kurmay Başkanlığı görevine geri döndü Şili tam istikrarlı bir duruma henüz gelemedi (1994 Ocak)

Fiziki Yapı

Pasifik kıyısı boyunca 4200 km uzanan Şili, batıda Okyanus ve doğuda And Dağlarının yüksek tepeleri arasında kalmakta olup, ortalama 180 km’lik bir genişliğe sahiptir Ülke birbirinden oldukça farklı üç bölgeye ayrılır: Kuzey Şili, Orta Şili ve Güney Şili

Kuzey Şili, Peru sınırından La Serena şehrine kadar uzanır Bu bölgede dünyanın en kurak yerlerinden biri olan Atacama Çölü ve ülkenin en yüksek noktası olan Ojos del Salado Tepesi (6880 m) bulunur

Orta Şili, La Serena şehrinden Chiloé Adasına kadar uzanmakta olup, ülkenin en önemli bölgesidir Büyük kısmı Santiago ve Oncepción arasında yer alan merkezi vadidir Temuca şehrinin güneyinde çok sayıda göl ve her mevsim üzerinde kar bulunan volkanlar mevcuttur

Güney Şili, Chiloé Adasından Amerika’nın en güneyde kalan noktası Horn Burnuna kadar uzanır Burası büyük ölçüde fiyordlu ve dağlık bir bölgedir

İklim

Şili’de iklim bölgelere göre oldukça büyük farklılıklar arz eder Kuzey Şili’de iklim oldukça kurak olup, Atacama Çölüne hemen hemen hiç yağmur düşmez Çöl şartları güneye doğru Calderaya kadar devam eder Yağış miktarının 141 mm olduğu La Serena’dan itibaren güneye doğru yağış sür’atle artar Valdivia’da yıllık yağış miktarı 2707 mm’ye ulaşır Maksimum yağış Bahia Felix’te 5380 mm olup, Güney Şili dünyanın en fazla yağış alan yerlerinden biridir Bölgede soğuk ve nemli bir iklim hüküm sürer Yıllık ortalama sıcaklık kuzeyden güneye doğru her 10° lik enlem aralığında 4°C düşer Bu yüzden kuzey sınırında 18°C olan ortalama sıcaklık güney sınırında 6°C’ye düşmektedir

Tabii Kaynaklar

Şili topraklarının yaklaşık dörtte biri ormanla kaplıdır Ormanların çoğu sert tahtalı ağaçlardan meydana gelmiştir Şili’de bulunan belli başlı vahşi hayvanlar puma, kurt, geyik ve yaban kedisidir

Ülke oldukça fazla yeraltı zenginliklerine sahiptir İşletilen başlıca madenler: Bakır, molibden, gümüş, nitrat, iyot, demir, maden kömürü, gaz, altın, kobalt, çinko, mangenez, borat, mika, cıva, tuz, kükürt ve mermerdir Bakır dünyada çıkarılan miktarın % 10’unu, iyot ise yarısını teşkil eder

Nüfus ve Sosyal Hayat

13590000 nüfuslu Şili’nin büyük çoğunluğu (% 81) şehirlerde yaşar En büyük şehir 3448700 nüfuslu Büyük Santiago olup, diğer önemli şehirleri, Vinaedel Mor, Valparaiso ve Concepción’dur

Halkın % 66’sını İspanyollarla yerlilerin birleşmesinden meydana gelen melezler, % 25’ini İspanyollar, % 5’ini yerliler teşkil eder Ayrıca merkezi vadinin güneyinde birçok Alman, Santiago-Valparaiso bölgesinde de bir miktar İtalyan, İngiliz ve Fransız vardır

Şili’de İspanyolca konuşulur Yaklaşık nüfusun % 95’i Katoliktir Ayrıca ülkede bir miktar Ortodoks bulunur

Şili’de 7 ila 15 yaşı arasındaki bütün çocuklar için öğrenim mecburidir Okuma-yazma oranı% 90’dır Yüksek tahsil devlete ait iki üniversitede ve beş özel üniversitede yapılır Üniversiteliler bütün diğer Latin Amerika ülkelerinde olduğu gibi, siyasi yönden çok faaldir

Siyasi Hayat

Komünistlerin Şili’de iktidar olmasını önlemek maksadıyla 1973’te general Pinochet askeri bir darbeyle iktidar oldu Moskova yanlısı olan Şili Komünist Partisinin faaliyetini yasakladı Ülke 1973’ten 1989’a kadar çoğu askerlerden meydana gelen bir hükümet tarafından idare edildi 1989’da yapılan seçimleri Hıristiyan Demokrat Patricio Aylwin Azocar kazanarak, Devlet Başkanı oldu Son senelerde komünistler kilise, üniversite ve sendikalara sızarak hükümet aleyhtarı kanlı gösteriler çıkarmaktadır

1981’de yürürlüğe konan anayasaya göre yasama organı olan Kongre iki meclisten meydana gelir Senatonun 48 üyesinden 10’u devlet başkanı tarafından atanırken 38’i halk tarafından seçilir Temsilciler Meclisinin 120 üyesinin hepsi halk tarafından seçilir

25 eyaletten ibaret Şili, Birleşmiş Milletler ve Amerika Devletleri teşkilatlarına üyedir

Ekonomi

Şili ekonomisi esas itibariyle madenciliğe bağlıdır Maden ürünleri ülke ihracat gelirlerinin % 80’ini meydana getirir

Ülke sanayisi çelik, tekstil ve orman ürünleriyle ilgilidir Şili sanayisi pahalıya mal olmakta olup, üyesi olduğu Latin Amerika Serbest Ticaret Birliği ülkenin rekabet gücünü zayıflatmaktadır

Tarımda makinalaşma ve çiftçi aletleri yeterli değildir Diğer taraftan tarım büyük ölçüde ticarete yöneliktir Başlıca yetiştirilen bitkiler tahıl, pirinç, fasulye, patates, bezelye ve üzümdür

Şili, Latin Amerika’nın en önemli orman ürünlerine sahip ülkelerinden biridir Fakat orman sanayii, toplam potansiyeli işletecek kadar güçlü değildir Ülkede balıkçılık iyi durumdadır

Şili’nin başlıca ihraç malları bakır, demir cevheri, nitrat, iyot, yapağı, pirinç, fasulye, taze meyve ve balıktır Makinalar, ulaşım malzemesi, metalürji ürünleri, kimya ürünleri ithal ettiği belli başlı mallar arasında yer alır

Ülke en fazla ABD ile ticaret yapar Bununla birlikte Latin Amerika ülkeleri, Japonya ve Avrupa ülkeleriyle ticari münasebetlerini geliştirmeye çalışmaktadır

Şili gelişmiş bir demiryolu ve karayolu ağına, oldukça ileri seviyede havayolu hizmetine sahiptir Demiryolu sisteminin % 80’i devlete aittir