İslam Çerçevesinde Rüyaların Psikolojik Ve Dini Hayattaki Yansımaları

İslam çerçevesinde rüyaların psikolojik ve dini hayattaki yansımaları

İnsanların gördükleri rüyalardan etkilenmemesi elbette söz konusu olamaz İnsanların gördükleri rüyalar bazen o kadar hafızalarında yer eder ve onları değişik duygu ve düşüncelere salar ki; bazen hayattan küserler bazen rüyanın etkisiyle kendilerine bir yol çizmeye çalışırlar, bazen rüyanın ne demek istediğini neye işaret ettiğini anlamak için saatlerce rüya hakkında düşünürler, bazen de rüya o kadar derinden sarsar ki insanı unutmak istese dahi unutamaz ve aklına geldikçe rahatsız olur
Rüyanın işlevinin ne olduğunu ve neden rüya gördüğümüzü, rüyaların gerçekten ne kadar önemli olduğunu henüz tam olarak bilmiyor olsak da bütün bunları düşündüğümüzde bazen insanların gördüklerini rüyaların hepsini hatırlamamalarının insanlarınhayrına olduğu da düşünülebilir
Rüyaların insan hayatındaki yansımaları ve etkilerini psikolojik ve dini yönden inceleyelim
1 - Psikolojik Hayattaki Yansımaları
Rüyaların bazı insanlar üzerinde etkisinin olduğu bilinen bir gerçektir Buna göre iyi rüyalar kişide olumlu etkiler yapıp, onu güçlendirirken, bilhassa korkunç rüyalar, içinde kötü durumların görüldüğü rüyalar da kişiyi olumsuz yönde etkiler Günlerce bu rüyaların etkisinde kalmak söz konusu olabilir Nitekim, Hz Muhammed'in vefatından sonraki dönemde yaşamış olan Ebû Seleme adında bir zatın, gördüğü rüyaların etkisinde kalarak hastalandığı el-Buhârî, Kitâbu’t-Ta'bîr, 46; Muslim, Kitâbu’r-Ru'yâ, (II/1771-1772) kaynaklarında geçmektedir
Hz Muhammed, ashabının olumsuz rüyaların etkisinde kalmaması için neler yapmaları gerektiğini onlara söylemiştir
el-Buhârî, Kitâbu’t-Ta'bîr, 3-4, 14, 46; Muslim, Kitâbu’r-Ru'yâ, (II/1771-1773); İbn Mâce, Kitâb Ta'bîri’r-Ru'yâ, 4; et-Tirmizî, Kitâbu’r-Ru'yâ, 5; ed-Dâremî, Kitâbu’r-Ru'yâ, 5; Mâlik, Kitâbu’r-Ru'yâ, 4 kaynaklarında rivayet edildiği şekliyle; Peygamber efendimiz, rüyaların kişi üzerindeki etkisine işaretle, "sizden biri kötü bir rüya gördüğünde, sol tarafına üç kere tükürsün, sonra da onun şerrinden Allah'a sığınsın Böyle yaptığı takdirde, rüyadan dolayı bir zarar görmeyecektir" demiştir
Diğer bir hadiste ise, kötü rüya görenin yatağından kalkıp namaz kılmasını ve onu insanlara anlatmamasını önermiştir Bir gün bedevinin biri Hz Muhammed'e, "rüyamda kafamın kesildiğini ve onun ardından gittiğimi gördüm" deyince, Hz Muhammed ona, "insanlara, şeytanın rüyanda senle oynamasını anlatma" demiştir Sonra da çevresinde onu dinleyenlere de aynı şeyi söylemiştir Bu tür yol göstermelerin, kişi üzerindeki etkisini de ilgili rivayetlerden anlıyoruz Nitekim, kötü rüyanın şerrinden sakınmakla ilgili hadisi rivayet eden kişinin şöyle dediğini görüyoruz: "Ben (kötü) rüyanın etkisini, üzerimdeki bir dağdan daha ağır hissediyordum; fakat bu hadisi işittikten sonra artık ona aldırış etmiyorum"
Hz Muhammed, görülen iyi ve güzel rüyalarla ilgili de şöyle bir tavsiyede bulunmuştur: "Sizden biri iyi ve güzel bir rüya gördüğünde, onu sadece sevdiği kimseye anlatsın, onun dışındakilere anlatmasın" Bunu yaptığı takdirde hayrın hasıl olacağını anlatmak istemiştir Kötü rüyanın anlatılmamasının neden söylenmiş olabileceği üzerinde bazı mülahazalar ileri sürülmüştür Buna göre, kötü rüya anlatıldığı zaman, onu yorumlayanların da etkisiyle rüyadaki kötü durumun gerçekleşebileceği gibi bir beklenti içine girilebilir Bu da kişiyi psikolojik olarak etkiler ve rahatsız eder Kişinin gördüğü güzel ve iyi rüyaları sadece sevdiği ve güvendiği kişilere anlatması, onun dışındakilere söylememesi ile ilgili tavsiyeye gelince, şüphesiz ki sevenler, sevdikleri kişinin gördüğü güzel rüyayı, yine güzel bir şekilde yorumlarlar ve o kişiye manevi bir haz verirler, o da bundan mutluluk duyar Ama sevmeyen kişiler, kıskançlık ve daha başka nedenlerle rüyayı yanlış yorumlayarak o kişiyi üzebilirler O yüzden bu tavsiyeler yapılmış olmalıdır
2 - Dînî Hayattaki Yansımaları
Rüyalarda görülen bazı hususların dini bir içerik taşıdıkları ve bunların bağlayıcı bir niteliğe büründürüldüğü de olmuştur İslam'ın en temel bazı prensiplerinin rüya ile sabit olduğu bilinmektedir Ne var ki bu rüyaların, ya bizatihi Hz Peygamber'in gördüğü rüyalar olması, ya da sahabenin görüp ona anlattığı ve onun da onayladığı rüyalar olması gerekir Bunun dışındaki hiçbir rüyanın dînen insanları bağlayıcı ve hüküm ifade eden bir yanı yoktur Yani çok sıkça sorulduğu üzere RÜYA İLE AMEL EDİLMEZ Alimlerimiz, uykuda dini içerikli bir rüya görenin, bu gördüğünün sadece kendisini bağlayabileceğinde ittifak etmişlerdir
Burada, İslam Dininde çok büyük önemi bulunan ve bir yönü itibariyle rüya ile sabit olan bazı hususları sizlerle paylaşacağız
a - Miraç Hadisesi
Miraç, yükselmek, yücelere çıkmak anlamına gelir İslam inancında Hz Muhammed'in bir gece Mekke'den alınıp göklere çıkarılmasını ifade eder Kur'an'dan bazı ayetlerin miraca işaret ettiği söylenmiştir Ancak açık bir şekilde bu olayı anlatan herhangi bir ayet yoktur Hadislerde ise bununla ilgili pek çok rivayet vardır el-Buharî'nin (v 256/869) nakline göre Hz Muhammed, bir gece Mekke'de yatağında yatarken melek Cebrail gelmiş, onu gök alemine yükseltmiştir Hz Muhammed, gök aleminde pek çok peygamberle karşılaşmış, en sonunda Rabbi ile görüşmüş; dönüş yolunda da cennet ve cehennem kendisine gösterilmiş, sonunda tekrar yatağına gelmiştir Bütün bunlar da çok kısa bir süre içinde olmuştur Diğer bazı rivayetlerde Burak adı verilen bir hayvana bindirildiği ve önce Kudüs'e getirildiği, sonra oradan gök alemine yükseltildiği belirtilmektedir
İslam alimleri, bu olayın beden-ruh birlikteliği ile mi, yoksa sadece ruh ile mi olduğu konusunda ihtilaf etmişlerdir Bunlardan bazılarına göre miraç, tamamen rûhî bir olay olup, Hz Muhammed onu rüyasında yaşamıştır Bunlar, İsra suresi 60 ayetinde "(…) Sana gösterdiğimiz rüyayı… sınama vesilesi yaptık…" şeklinde sözü edilen rüyanın da bu olay olduğunu söyleyerek ayetten delil getirmektedirler Ashabın ileri gelenlerinden bazıları da bu kanaattedirler ki, Hz Muhammed'in eşi Aişe (v 57/676) de bunlardandır Bu kanaate göre, İslam'da oldukça önemli bir yere sahip olan miraç hadisesi, rüya ile sabit olmuş bir hadisedir Ancak bu rüyanın, uykuda görülen rüya olup olmadığı konusu da tartışmalıdır Yine; Kur'an ayetlerinden herhangi birinin rüyada vahyedildiğinin kabul edilmediğini, her ne kadar Kevser suresinin rüyada vahyedildiği iddia edilmişse de, bu görüşün de tasvip görmemiş olduğu Amener-resulu olarak da bilinen Bakara suresinin son iki ayetinin miraç gecesinde nazil olduğu konusu da göz önüne alındığında Miraç olayının uykuda gerçekleşen bir rüya olmadığı ağırlık kazanmaktadır
b - Beş Vakit Namaz
Bilindiği gibi İslam Dininde en temel ibadetlerin başında namaz gelmektedir ve namaz, günde beş vakit olarak kılınmaktadır İşte bu ibadet, genel kanaate göre, yukarıda sözünü ettiğimiz miraç hadisesinde farz kılınmıştır Kaynaklarda geçtiğine göre Hz Muhammed, miraçta Allah ile görüşürken, ümmetine günde beş vakit namaz farz kılınmıştır Gerçi namazın vakitleriyle ilgili ayetlerde de bazı ifadeler geçmektedir Ancak esas itibariyle miraçta farz kılındığı anlayışı yaygındır Bununla beraber, beş vakit namazın miraçta farz kılındığına dair nakillerin doğru olmadığı da söylenmiştir Yine bu görüşme esnasında, Hz Muhammed'e, Allah'ın varlığına ve birliğine inananların büyük günahlarının affedileceğinin müjdelendiği ve Kur'an'daki Bakara suresinin son iki ayetinin (255 ve 256 ayetler) de burada kendisine vahyedildiği rivayet edilmiştir Şayet miraç hadisesinin rüya olduğu kabul edilirse, o takdirde bütün bu önemli hususlar rüya ile sabit olmuş olur
c - Ezan
Yukarıda, Müslümanlara günde beş vakit namazın farz kılındığına değinmiştik Bu ibadetin vakitlerinin bildirilmesi, ilk zamanlar problem teşkil ediyordu Müslümanlar, Yahudilerin yaptığı gibi boru çalmak, Hıristiyanların yaptığı gibi çan çalmak, Zerdüştlerin yaptığı gibi ateş yakmak, bayrak dikmek gibi bazı çözümler önermişlerdi Ancak Hz Muhammed, bunların başkalarını taklit anlamına geldiğini söyleyerek kabul etmemişti
İşte böyle bir dönemde, sahabeden Abdullah b Zeyd (v 3/624) bir rüya görür Rüyasında gördüğü elinde gayet güzel bir çan bulunan yaşlı bir adamdan, bu çanı kendisine satmasını ister Yaşlı adam, niçin istediğini sorunca Abdullah, “namaz vakitlerini bildirmek için kullanacaklarını” söyler Bunun üzerine adam, “sana bundan daha hayırlı bir şey öğreteyim!” der ve bugün okunmakta olan ezanı öğretir Abdullah uyanır uyanmaz hemen Peygamber'e gelir ve gördüğü rüyayı anlatır Hz Peygamber, bunun hak bir rüya olduğunu söyler ve buna göre ezanın okunmasını emreder Ezan dediğimiz ibadet böylece meşrulaşır O günden itibaren günde beş kez okunmaya başlanır Bugün de bütün İslam aleminde günde beş kez okunmaktadır
d - Kurban Kesmek
İbrahim peygamberin rüyasında oğlunu kesmekle emrolunduğunu hepimiz biliriz Hz İbrahim, bu rüyayı gerçekleştirmek için oğlunu kesmeye götürür Bu arada, onu sınamak için ona bunu emreden Allah, kendisine emrettiği her şeyi yapmasından ve böylece imtihanı kazanmasından dolayı İbrahim’e, oğluna bedel olarak bir koç kesmesini söyler, o da böyle yapar İşte İbrahim'in rüyada aldığı bir emir üzerine kurban kesmesi, ondan çok uzun bir süre sonra gelen İslam dininde çok önemsenir Öyle ki, Hz Muhammed'e inen Kur'an'da "Rabbin için namaz kıl ve kurban kes!" emri yer almaktadır
Ne var ki bu emrin sadece Hz Muhammed'e mi yoksa bütün Müslümanlara mı olduğu konusunda Müslüman alimler arasında ihtilaf çıktığı için herkesin üzerinde oybirliğine gittiği bir anlayış geliştirilememiştir Bununla beraber Hz Muhammed bunu Hz İbrahim'in bir sünneti olarak değerlendirmiş; kendisi hayatında kurban kesmiş, ayrıca ümmetinin zenginlerine de kesmelerini emretmiştir Böylece İslam'da kurban kesmek, Hz İbrahim'in rüyasının bir yansıması olarak çok önemli bir ibadet şeklinde yerini almıştır ve tarih boyunca olduğu gibi bugün de Müslümanlar güçleri nispetinde bu ibadeti yerine getirmektedirler
e - Kadir Gecesinin Vakti
Kadir Gecesi Kur'an'da zikri geçen ve “bin aydan daha hayırlı olduğu” belirtilen bir gecedir Hatta bu isimde Kur'an'da bir sure bile vardır Kur'an bu gecede inmeye başlamıştır O yüzden Müslümanlar bu geceye büyük bir kutsallık atfedilmiştir Hz Peygamber bazı hadislerinde, ashabına, bu gecede dua ve ibadet etmelerini söylemiştir Zira o gecede yapılan dualar makbul olur Ancak Kadir gecesinin hangi gece olduğu kesin olarak bilinmemektedir Hz Muhammed de bu konuda herhangi bir gün söylememiştir Hal böyle olunca, bu gecenin hangi gece olduğu meçhul kalmaktadır Bununla birlikte hangi gece olabileceği ve hangi zaman dilimlerinde aranması gerektiği ima edilmiştir Bu önemli gecenin zamanı ile ilgili olarak bazı sahabiler rüyalar görmüşler Bunları Hz Muhammed'e haber verince o şöyle demiştir: "Görüyorum ki rüyanız, bu gecenin Ramazanın son yedi gününde olduğuna delalet etmektedir Öyleyse, Kadir gecesini aramak isteyen son yedide arasın" Kadir gecesinin vaktiyle ilgili Hz Peygamber'in de bazı rüyalar gördüğü rivayetlerde geçmektedir Böylece anlaşılmaktadır ki, İslam'da çok önemli bir yeri olan Kadir gecesinin hangi zaman aralığında olabileceği, Hz Peygamber'in ve bazı sahabilerin gördüğü rüyalarla tahmin edilebilmektedir
f - Boy abdesti almak
Kişinin, uykusunda gördüğü cinsel kaynaklı rüyalar nedeniyle boşalmasına “ihtilam” denir İhtilam, tamamen rüyada olan bir husustur ve görülen rüya ile vücutta fiziksel bir boşalma meydana gelir İslam'a göre, bir kişi herhangi bir nedenle ihtilam olursa yıkanması gerekir Aynı durum, kadınlar için de söz konusudur Nitekim Ümmü Süleym adında bir kadın bunu Hz Muhammed'e sormuş, o da böyle olan bir kadının da erkek gibi yıkanması gerektiğini söylemiştir Yine İslam anlayışına göre ihtilam olan, yani cinsel kaynaklı bir rüya görüp de bundan dolayı vücudunda sperm boşalması gibi fiziksel bir boşalma meydana gelen kişi, bütün vücudunu usulüne uygun bir şekilde yıkamadıkça, yani "boy abdesti" almadıkça, namaz kılmak, Kur'an okumak gibi bazı ibadetleri yapamaz Bütün bu anlattıklarımız ve bunların dışında kalan daha başka örnekler, İslam dininde, rüyanın önemini ve gerek kişisel, gerekse dînî hayat üzerindeki yansımalarını açıkça ortaya koymaktadır
Şüphesiz ki, İslam'da rüyanın üzerinde durulması gereken daha pek çok önemli boyutları vardır; Bu konuda daha detaylı bilgi almak isteyenler sitemizin bilgi kaynakları bölümünde yer alan Türk-İslam eserlerinden faydalanabilirler