Bağlama Egzersizleri

En başta şunu belirtmekte fayda varEgzersizlerin bağlama çalımında çok önemli bir yeri varTemel olarak parmakların güçlenmesini ve bu sayede bağlamaya daha hakim olmanızı sağlarEgzersizler bağlamaya yeni başlarken ne kadar gerekli ise çok iyi bir bağlama icrası olduktan sonra o kadar da gereklidirYani egzersizler bağlama icracısı için her zaman gereklidirTabiki egzersizlerin faydalı olabilmesi için belirli şeyler vardırBunların en başında geleni ise düzenlilik ve süreklilik Hiç bir zaman çok yorulsanız bile örneklerde verilen egzersizleri bırakmayınız ve uygun şekilde yapınızNe kadar yorulursanız sizin için o kadar iyi olurBağlama Egzersizleri süreklilik gerektiren bir çalışmadırÇok iyi bir bağlama icracısı olsanız bile bu egzersizler düzenli olarak yapmanız gerekmektedirŞu an usta sayılacak bir çok isim hala düzenli olarak bağlama egzersizi yaptıklarını ifade etmektedirler

BAĞLAMADA NOTA YERLERİ

Pratik Öneriler:
Bağlama düzeninde en alt boş tel re telidirOrta boş tel sol teli,en üst tel ise la telidirTemel olarak alt tel boş olarak re sesinden başlar ve mi sesine kadar inerPratik olarak ifade etmek gerekirse bir notadan sonraki 3perde onun bir alt sesidirÖrneğin alt boş tel re sesidir 3 perde aşağıya inersek mi sesini buluruz istisna olarak si ile do ve mi ile fa sesleri yan yanadırSi notasının hemen altında do notası vardırYine aynı şekilde mi notasının hemen altında fa notası vardır İyi bir bağlama icracısı olabilmek için düzenli bağlama egzersizleri yapmak gereklidirNe kadar çok bağlama egzersizi yaparsak o kadar çok parmaklarımıza hakim oluruzVe o kadar da notalara temiz basarızŞu anda usta sayılabilecek tüm bağlamacılar çok iyi bağlama çalmalarına rağmen günde 2-3 saat egzersiz yapmaktadırlarTabiki o parmaklara duyguları verebilmek içinde çok iyi bir dinleyici olmak gerekmektedir Bağlama nın Bölümleri
Gövde: Tekne denilen bu kısım armudi biçimindedir Genelde tekne dut ağacından oyularak yapılırAyrıca kestane, meşe ve kayın (gürgen) hatta kavak ağaçları da kullanılır Fakat günümüzde dilimler halinde yapıştırılarak yapılan tekneler (yaprak saz) daha çok kullanılmaktadırGöğüs: Teknenin üzerine yapıştırılan tabla, sık elyaflı ağaçlardan yapılır (Kızılçam, ladin, köknar gibi) Tek parça olabileceği gibi, kenarlara başka renkli ağaçlar da konulabilirSap: Sazın perdelerinin bulunduğu kısımdır Sert ağaçlardan yapılırPerdeler: Sapa bağlanan, notaların yerlerini belirleyen misinalardır Sap üzerinde 7 ile 30 arasında bulunurBurgular: Bir ucu alt eşiğe bağlanan tellerin üst kısımda bağlandığı sapın uç kısmındaki deliklere yerleştirilen bir nevi makara işlevi gören özel şekil verilmiş tahta parçacıklarıdır Tel uçlarının sarılı bulunduğu �kulak� olarak da isimlendirilen burgular, çevrilmek sureti ile tellerin gerginliğini, gevşetmek ya da arttırmak vazifesini görür Akort işlevini gerçekleştirmeye yararÜst Eşik: Burgulardan gelen tellerin, sap üzerinde eşit aralıklarla ve belli yükseklikte tutulmasına yarar Genellikle sert ağaçtan sap üzerine oyularak takılırOrta eşik: Sap üzerinden gelen tellerin tellerin, göğüs üzerinde eşit aralıklarda ve belli yükseklikte durmasını sağladığı gibi telin titreşimini de göğüs vasıtasıyla tekneye iletir Göğüs üstüne yapıştırılmaz Gergin tellerle göğüs arasına sıkıştırılırAlt eşik: adına tarak da denen tellerin tekneyle bağlandığı sert ağaçtan yapılı kısımdırTeller : Eskiden at kılı ve bağırsaktan yapılan teller şimdi çeliktirOrta ve büyük boy sazlarda düz tellerin yanında sırma tellerde kullanılmaktadır Kısa sap (çöğür saz) ta tel sayısı ve kalınlıkları şöyledir:Alt teller; iki adet 0,18mm çelik tel ve bir adet ince sırma tel olmak üzere 3 tanedirOrta teller; 2 adet 0,28 veya 0,30mm çelik telÜst teller;1 adet 0,18mm çelik tel ve bir adet kalın sırma telToplam tel sayısı 7 tanedirUzun sap bağlama da tel sayısı ve kalınlıkları:Alt teller; iki adet 0,20mm çelik tel ve bir ince sırmaOrta teller; Kısa sapla aynıdır Üst teller;1 adet 0,20mm çelik tel ve bir adet kalın sırmaToplam tel sayısı 7 tanedir BAĞLAMA NEDİR ?

Bağlama ve Ailesi sazlarını tanıyabilmek için önce bu sazların atası olarak bilinen KOPUZ`un tanınması gerekiyor
İnsanlar, su kabağının üst kısmına ince deriler gerdirip sap ilave etmişler ve kiriş tellerini deri üzerinden geçirmek sureti ile sesin daha net çıkmasını sağlamışlar Yay ile çalınanlara "IKLIĞ" parmak veya mızrap türünden maddelerle çalınan türlerine de "KOPUZ" adını vermişler
IKLIĞ yaylı sazların, KOPUZ ise mızraplı sazların atası olarak bilinmektedir Kopuz, sonraları su kabağı yerine armudumsu şekilde ağaçlardan oyularak yapılmış, üzerine yine deri gerilmiş, kiriş teller takılarak uzun yıllar çalınmış, daha sonraları da derinin yerini ağaç (göğüs-ses tablosu), kiriş tellerinin yerini ise metal teller almıştır
Mızraplı sazların atası alarak bilinen Kopuz, Türklerin en eski sazlarından biridir En az 1500 yıl kullanılmış olan bu ünlü mızraplı saz, bugün yerini Anadolu`da bağlama ve ailesi sazlarına bırakmış olmakla beraber, Orta Asya ve Sibirya Türkleri tarafından halen kullanılmaktadır
Bağlamanın ses sahası 2,5 oktav olup, ses tablosu üzerine yapıştırılan ilave perdeler ile ses sahası 3 oktava kadar da çıkarılabilir
Bağlama ailesi sazlarını büyükten küçüğe aşağıdaki gibi sıralayabiliriz

MEYDAN SAZI
Meydanlarda çalınmasından dolayı Meydan Sazı denilmiştir 12 teli bulunması nedeniyle bazı yörelerde 12 telli sazda denilmektedir Meydan sazı bağlama ailesinin en büyük sazıdır La sesine akort edilir Form boyu 52,5cm, sap boyu 70cm, tel boyu 112cm, form eni ve derinliği 31,5cm dır En ince teli 0,35 - 0,40 numaradır Çoğunlukla kalın bam telleri kullanılır

DİVAN SAZI
Meydan sazından biraz daha küçüktür Dokuz telli yada yedi telli olarak kullanılabilir Meydan sazından dört ses daha tiz akort edilir Form boyu 49cm, sap boyu 65cm, tel boyu 104cm, form eni ve derinliği 29,5cm dır

ÇÖĞÜR
Divan sazına yakın büyüklükte 9 ile 6 tel takılmakta ve 15 kadar perdesi bulunmaktadır Akordu alt iki tel (La), orta iki tellerin birisi (La) diğeri ise (Re), üst teller ise (Sol) sesine akort edilir Çöğür ile; Nefes, Ayin ve Semai gibi havalar çalınır Bugün daha çok curası kullanılmaktadır Çöğür Curası, çöğürün bir oktav daha tizi ve küçüğüne denir

BAĞLAMA
Adını alan ailenin temel sazıdır 17-24 perdesi vardır Meydan sazından bir oktav, Divan Sazından ise beş ses daha tizdir 6-9 tel takılır Alt telleri(La) sesine akort edilir Düzen değişikliklerinde orta ve üst tellerin akortları değiştirilir Form boyu 42cm, sap boyu 55cm, tel boyu 88cm, form eni ve derinliği 25cm dır
Bağlama, yapım itibarı ile sert ve zamanla şekil değiştirmeyen ağaçlardan imal edilir Bunların yumuşak ağaç olmalıdır Genellikle Dut, Gürgen, Kestane, Ardıç, Karaağaç, Ceviz gibi ağaçlardan yapılır

Göğüs bölümünde kullanılan ağaçlar ise akustiği daha güzel elde etmek için Köknar, Çam, Ladin gibi ağaçlarlardır

Bağlamanın sap kısmında ise Gürgen, Ak Gürgen, Ardıç veya Ceviz gibi sert ağaçlar kullanılır

Bağlamada ses çıkarabilmek için gövdesini sağ dizimizin üzerine koyar ve mızrapla (tezene) tellere dokunuruz Perdelere basarak ta değişik nota seslerini elde ederiz

Bunun yanında bağlamanın tellerini çeşitli seslere göre ayarlamaya Düzen denir Düzenler bir ezginin bağlamadaki gerek tavır ve gerekse çalınış özelliğini ifade eder Aynı ezgiyi başka bir düzenle icra edebildiğimiz halde esasen ahengi değişir Bazı ozanlarımız kendilerine göre düzenler kullanmışlardır Zaten düzen adlarının bir kısmının ozanlarımızın isimlerini aldığını görmekteyiz Bağlama ‘ da düzenleri yedi ayrı şekle ayırabiliriz :

Normal Düzen ( Bozuk Düzen veya Kara Düzen dendiği de görülmektedir )
Bağlama Düzeni ( Aşık Veysel Düzeni veya Veysel Düzeni dendiği de görülmektedir )
Misket Düzeni
Fidayda Düzeni
Müstezad Düzen,
Abdal Düzeni ( Bazlak veya Avşar Düzeni dendiği de örülmektedir )
Cura Düzeni

BOZUK
15-18 perdesi vardır Üçerli gruplar halinde 9 tel takılır Bağlama ebatlarındadır Ortaya iki sarı ve bir ince çelik tel, üste ve alta ise birer kalın sarı ve ikişer çelik tel takılır Sarı teller çelik tellere göre bir oktav daha pes akort edilir
Genellikle Güney ve Ege yörelerimizde bozuk olarak bilinir ve çalınır Bozuk düzeni oldukça yaygındır Akortları ise alt(La), Orta(Re) ve üst (Sol) seslerine düzenlenir

ASIK SAZI
Aşıkların ( Halk Ozanlarının ) çalmış oldukları bağlamaya aşık sazı denilmektedir Normal bağlamaya göre sapı daha kısadır 13-15 perdesi vardır Dip perdesi (Re) değil Do`dur 6-9 telli olarak kullanılır

TAMBURA
Bağlamadan daha küçüktür Divan sazından bir oktav tizdir ve divan sazının curası olarak bilinir Bağlamadan da dört ses daha tizdir Alt(Re) orta(Do) seslerine akort edilir Form Boyu 38cm, sap boyu 50cm, tel boyu 80cm, form eni ve derinliği 228cm dır

CURA
Bağlama ailesinin en küçük sazıdır 7-16 perdesi 3-6 teli bulunmaktadır Genellikle altı tellidirÜç tek telli veya altta iki, ortada iki, üstte ise tek telli olanlarının yanı sıra iki telli olanları da vardır Bağlama ve Bozuk düzenlerine akort edilir İki telinin akort düzeni alt tel(La) üst tel(Re) dır

BAĞLAMA CURASI
La sesine akort edilir Bağlamadan bir oktav tamburadan ise beş ses tizdir Form boyu 26,5cm, sap boyu 35cm, tel boyu 56cm, form eni ve derinliği 15,5cm dır

TAMBURA CURASI
Re sesine akort edilir Tambura`dan bir oktav, bağlama curasından dört ses daha tizdir Form boyu 22,5cm, sap boyu 30cm, form eni ve derinliği 13,5cm dır

Nota: Seslerin tonlarına göre sınıfsal tanım şeklidir ve yedi tane nota vardır La-Si-Do-Re-Mi-Fa-Sol
Porte ve İlave Çizgisi:
Beş paralel düz çizgi ve dört eşit aralıktan oluşan notaları yazmaya yarayan şekildir Portenin dışına taşan yani birinci çizgiden önce veya beşinci çizgiden sonra yazılması gereken notaları yazmak için çizilen çizgilerdir Anahtar:
Dizekte başladığı çizgideki notaya adını veren, notaların okunmasını ve isimlendirilmesini sağlayan işaretlere Anahtar denirAnahtar dizeğin baş tarafına konur Müzikte 3 temel anahtar vardır( Do,Sol,Fa) Bu anahtarları Dizekte değişik yerlerde kullanarak toplam 7 anahtar elde edilirSol anahtarı Fa anahtarı Do anahtarı Sol tarafta sus değerleri yer alırÖrneğin birlik notanın sol tarafında birlik es (sus)yer alırRöpriz: Genellikle başa dönüleceğini veya 2 defa görüldüğü yerden 1 defa görüldüğü yere dönüleceğini anlatır defa konulduğu yerden, birinci defa konulduğu yere dönüleceğini ve son yazılan yerde bitirileceğini belirtirBona ise notaları sadece ritmik değerleriyle okumadırNota Öğrenirken iki temel bilgi esastırBunlar ritim değeri ve nota değeridirBirbiri ardına eşit aralıklı,düzenlerle sıralanan vuruşlara ritim denir Basit Ritimler
2/4 , 3/4 , 4/4 (C) şeklinde gösterilirler
Bileşik Ritimler
Basit Ritmlerin birbirine eklenmesiyle oluşurlarÖrnek olarak:
5/8 , 6/8 , 7/8 , 8/8 , 9/8
Müzik , “İnsanların kelimeler ile anlatamadığı duygu, düşünce ve hislerini melodik seslerle anlatma sanatıdır” Müziğin diğer bir tanımı ise “insanların kendi yapılarına uygun, yaşadğı ortama göre sesleri kullanma sanatıdır” şeklindedir

SES : Bir cismin titreşiminden meydana gelen dalgaların hava yolu ile kulağımıza ulaşmasına denir

SESİN DUYULMASI ( İşitme ) : İnsanlarda işitmeyi ve duymayı sağlayan organı kulaktır Dış kulağa iletilen ses, orta kulağa intikal eder Orta kulaktan ise iç kulağa geçerek sinirler aracılığı ile beyine ulaşır Böylece ses beyinde canlandırılmış diğer bir deyişle duyulmuş olur

SESİN HIZI : Sesin herhangi bir cisim veya maddeden çıktığı andan itibaren bulunduğu ortama göre belirli bir ulaşma hızı vardır Bu konuda yapılan çalışmalara göre durgun ve ısı derecesi sıfır olan bir ortamda ses saniyede 340 metre hız yapar

SESİN TİTREŞİM ÖZELLİKLERİ : Seslerin incelik - kalınlık dereceleri ve zamana göre titreşim özellikleri vardır Örneğin LA sesi bir saniyede 440 titreşim gerçekleştirir Diğer sesler de buna göre düzenlenmiştir

MÜZİK SESLERİ : Müzik sesleri İnsan Sesleri ve Müzik Aletleri Sesleri olmak üzere ikiye ayrılır
İnsan Sesleri : İnsan sesleri , Kadın Sesleri ve Erkek sesleri olarak iki guruba ayrılır
Erkek Sesleri : Tenor (İnce), Bariton (Orta) , Bas (Kalın) olarak üçe ayrılır
Kadin Sesleri : Soprano (İnce) , Mezzo Soprano (Orta), Alto olarak üçe ayrılır

SES MERDİVENİ: İnsan kulağı ile duyulması imkanı olan seslerin en kalınından en incesine kadar sıralanış biçimine ses merdiveni denir Ses Merdiveni üç bölüme ayrılır : Bunlar Kaba Bölge, Orta Bölge ve Tiz Bölgedir
ARALIK : İki nota arasındaki mesafeye yani ses farkına denir

SÜRE : Notaların vermiş olduğu zaman bütünlüğüne süre denir Sesli Süre ve Sessiz Süre olmak üzere iki çeşit süre vardır Sesli süreler notaların seslendiriliş zamanını, sessiz süreler ise notalar arası bekleme zamanını ifade eder Sessiz süreler Müzikte ES işareti ile tanımlanır

TAM SES : İki bitişik notanın veya derecenin gösterdiği aralığa Tam Ses denir Bu notaların gösterdiği küçük aralıklara da Yarım Ses denir

KOMA : İki tam ses arasındaki dokuz küçük sesin her birine verilen isimdir

ÖLÇÜ : Bir müzik eserinin eşit süreli bölümlerine Ölçü denir Ölçü çizgileri porteye dikey olarak konulur Her ölçüde ölçü rakamı kadar nota süreleri vardır

EKSİK ÖLÇÜ ( ANAKRUS ) : Bazı eserlerde ilk ölçü çizgisinden önce gelen ölçülere verilen isimdir

1MÜZIKTE TEMEL IŞARETLER 11 Müzik ve Oluşumu 111 Müzik Tarihi ve Gelişimi 112 Sanatın Tanımı ve Dalları 113Ses Oluşumu ve Özellikleri 1 14 Müziğin Temel Öğeleri 115 Müzik Türleri 12 Temel Müzik İşaretleri 121 Porte (dizek) 122 Nota ve Değerleri 124 Anahtarlar 125 Süre Uzunluğunda Yardımcı İşaretler 126 İfadelendirme İşaretleri 13 Ses Değiştirici (altere) İşaretler 132 Türk Müziğinde Değiştirici İşaretler 2ARALIK VE TERIMLER 21 Müzikte Aralık Kavramı, Çeşitleri ve Diziler211Müzikte Aralıklar ve Çeşitleri 212 Müzikte Diziler 22 Temel Müzik Terimleri 221Hız (hareket) Terimleri 2 22Nüans (ayırtı) Terimleri 3RİTİM ve ÖLÇÜ (USüL) 31 Ritim Duygusu 32 Ölçü (usul) ve Vuruş 321Batı Müziğinde Ölçü ve Vuruş Kavramı 32 2 Türk Müziğinde Usül (Ölçü ) ve Vuruş

1MÜZİKTE TEMEL İŞARETLER
11 Müzik ve Oluşumu
Müzik duyguların sesle anlatıldığı, bilinçli etkinliklere denir Müzik yaşamın her
alanında varlığıyla birlikte insan ruhunu zenginleştirdiği gibi yaşam kalitesini de yükseltir
Müzik bilimdir; çünkü içerik olarak bir konusu, kuraları ve bir yöntemi vardır Müziğin
oluşumunu dört ana başlıkta ele alabiliriz,
111 Müzik Tarihi ve Gelişimi
Müzik, insanlık tarihiyle birlikte var olan bir olgudur Yaşanılan dönemin olaylarını, o
coğrafyanın gelişimini seslerle dile getirmişlerdir Müzikte gelişim geçtiği dönemin adlarını
almıştır İlkel müzikten, klasik ve çağdaş müziğe kadar birçok dönem isimleri sayabiliriz
Müziğin dili evrensel olduğundan birçok uygarlıkta, başka bir uygarlığın müziksel etkileşimi
görülmektedir Müzikteki kullanılan enstrümanlarda ve ses cihazlarında gelişim son çağlarda
daha hızlanmıştır Akustik ensrumanların, vokallin yerini elektoronik enstrümanlar ve
cihazlar almıştır Örneğin; elektronik gitarlar, mikrofonlar, vb…

112 Sanatın Tanımı ve Dalları
Sanat; insanın etkileşimlerinin, duygu ve düşüncelerinin dışa vurumasıdır Dışa
vurum; yazı, müzik, yapı, çizim, iletişim ve çeşitli somut ögelerle ifade edilir Sanat, sosyal
yaşamın kaçınılmaz bir parçasıdır Her bireyin mutlaka bir sanat dalıyla amatörde olsa
ilişkide ilgilenmesi gerekir MK ATATÜRK’ün dediği gibi “SANAT ALTIN
BİLEZİKTİR”, sanatsız bir topluluk düşünülemez Aşağıda gördüğünüz bir grafik sanatı
örneği, resimin ve müziğin varlığına işaret eden bir çalışma
Biçim verilen malzeme değiştikçe sanatın değişik adlara ayrılması mümkün olabiliyor
Ancak, sanatı sınıflandırırken sadece malzeme yönüyle sınıflandırma yapmak mümkün
değildir Malzemenin yanı sıra, ifade ediş biçimi veya daha kapsamlı bir ifadeyle yaratıcılık
bu sınıflandırmada önemli bir etkendir Sözgelimi, bir heykeltıraş da ağaca biçim verebilir,
bir marangoz da Fakat heykeltıraşın ağaca biçim verişteki ifade tarzı ile marangozun
biçimlendirmesindeki ifade tarzı aynı değildir Heykeltıraş biçimlendirmesini alışılmışın
dışında, yeni ve özgün bir biçimde yaparken; marangoz alışılmış, bilinen veya tekrar edilen
bir biçimlendirme yapar Bu bakımdan sanat genel olarak önce iki gruba ayrılır:
» Pratik sanatlar / endüstriyel sanatlar (zanaat),
» Güzel sanatlar
Güzel sanatlar deyince aklımıza; insan yaratıcılığı, insanın ilk çağlardan bu yana
kendini ifade ettiği, tam yetkinleşemediği dönemlerde; çizgi, boya, kil yoluyla içini döktüğü
biçimler, desenler, çeşitli oluşumlar geliyor Yetkinleştiği dönemlerde ise örnekler çok
çeşitli Sözgelimi; ünlü rönesans sanatları, yapılar, anıtlar, köprüler, müzeleri dolduran
resimler, sonra şiirler ya da Mimar Sinan'ın camileri, çeşmeleri, köprüleri vb Günümüz
insanın; akıl, duygu,bilgi ve teknolojiyi kullanarak ortaya koyduğu sanat ürünleri:Çağdaş

resim, heykel, roman, tiyatro, sinema, çelik ve cam yapılar, incecik kullanım eşyaları, sesin,
ışığın, rengin, oyun gücünün birleştiği büyük sahne olayları, türlü tasarımlar
Güzel Sanatları geleneksel ve çağdaş olmak üzere iki biçimde sınıflamak, bize bazı
kolaylıklar getirebilir
Geleneksel sınıflama; güzel sanatları, hitap ettiği duyu organlarına göre sınıflar
Sözgelimi görsel sanatlar (plâstik sanatlar), göze ve görmeye dayanan sanatları (resim,
heykel, mimari gibi) bir grupta topluyor Fonetik sanatlar, müzik ve türleri ile edebiyatı;
ritmik sanatlar ise hem görme hem de hareketle ilgili olan sinema, opera gibi sanatları
kapsamaktadır
Ancak, bu sınıflandırmanın dışında kalabilen bazı türler de olabilir Sözgelimi,
karikatür veya seramik gibi Bu sebeple, daha çağdaş bir sınıflandırmaya gerek duyulmuştur
Bu sınıflama, söz konusu edilen sanat dalının niteliği ve tekniği göz önünde
bulundurulmaktadırBuna göre, şöyle bir sınıflandırma yapılabilir:
» Yüzey Sanatları : Tüm iki boyutlu sanat çalışmaları, yani bir eni ve bir boyu
olan kâğıt veya tuval üzerine, bir duvar ya da kumaş üzerine uygulanan
sanatlardır: Resim ve türleri ( yağlı boya, sulu boya, baskı sanatları, afiş, grafik
çizimler ), duvar resmi, minyatür, karikatür, fotoğraf, batik, süsleme vb
» Hacim Sanatları : Üç boyutlu sanat çalışmalarıdır Sözgelimi heykel, seramik,
anıtlar gibi
» Mekân Sanatları : İç ya da dış mekânı içine alan ve ya düzenleyen sanat
dallarıdır En başta mimarî olmak üzere (bahçe mimarîsi, peyzaj mimarîsi),
çevre düzenlemesi gibi mekâna ilişkin tüm tasarım çalışmaları
» Dil Sanatları : Edebiyat ve yazı türlerini kapsayan sanatlardır; roman, hikâye,
şiir, deneme, tiyatro metni, film senaryosu vb gibi
» Ses Sanatları : Müzik ve bütün türlerini kapsayan sanatlardır; halk müzikleri,
klâsik müzikler gibi
» Hareket Sanatları: İnsanın, bedeniyle anlatım gücü kazandırdığı sanatlardır;
bale, dans türleri, halk dansları, pandomim vb
» Dramatik Sanatlar : İnsanın, eyleme dönüşmüş ifadelerle kendini veya bir
olayı, bir olguyu anlattığı sanatlardır;tiyatro, opera, müzikal oyun, kukla gibi
sahne sanatları, sinema, gölge oyunu gibi türleri buna örnek olarak
gösterebiliriz
Müziğin enstrümanları bu dalların birçoğunu içerirGörsel, işitsel bir çok faktörü var
Bir marangoz mantığının dışına çıkmamız gerekirDaha iyi bir yapısal eser vermek için
müzik kullağımız iyi olmalı ve plastik sanatlara karşı ilgi duymalıdır

113Ses Oluşumu ve Özellikleri
Ses cisimlerin titreşmesinden oluşur Sesin oluşması için ses kaynağı, iletici ve alıcı olması
gerekir Kulağımıza gelen her seste tını, yükseklik, süre, vurgu ve gürlük nitelikleri vardır
Bu nitelikler;
» Tını; seslerdeki çeşni ve renktir Rüzgâr sesi, keman sesi, kuş sesi, piyano sesi
gibi sesleri kendine özgü tınılarıyla ayırt ederiz
» Yükseklik; sesin ince ya da kalın oluşudur Diğer bir anlamada tiz ve pes oluşu
» Süre; sesin az ya da çok uzamasıdır
» Vurgu; sesin çeşitli şekilde çıkarılışıdır
» Gürlük; sesin hafif veya kuvvetli olşudur Yani şidetidir
114 Müziğin Temel Öğeleri
Müziğin temel öğeleri ritim, melodi ve armonidir Bu öğeler müziği var eder
» Ritim: Bir müzik parçasının, zamanı belli bir süre içinde eşit veya değişik
uzunluktaki parçacıklara bölünmesidir Ritim vuruşları bir düzen oluşturacak
şekilde birbirini izler Bu vuruşlar müzikte nota değerleri ile gösterilir Ritim
yalnızca sanata değil, evrene ve canlı varlıkların yaşamlarına da hâkim olan
öğedir
» Melodi: Melodi veya ezgi antik çağda “melos”(bir lirik şarkı üzerine söylenen
şarkı) kelimesinden türetilmiştir Melodi, tek sesle ifade edilen kendine özgü
karekteriyle müzikal fikirdir Örneğin;9senfoni, romans ve türkülerimiz
» Armoni: Akorların (en az iki sesin aynı anda çalınması) art arda
bağlanmasından meydana gelen müzik dokusudur
115 Müzik Türleri
Toplum yaşamıyla birlikte sürekli olusum ve gelişim halinde olan müziğin kaynağı tür
ve işlev bakımından çeşitlilik içerir Bu çeşitliliği sıralamak oldukça zordur Her dönem ve
yaşanılan yer bakımında çeşitlik sağlar Müzik türlerini ana ve alt başlıklar halinde şöyle
sıralayabiliriz

Gelişmişlik Düzeyine Göre
» İlkel müzik
» Yarı gelişkin müzik
» Gelişkin müzik
Yaygınlığına Göre
»
Yerel müzik
» Ulusal müzik uluslar arası müziğe yönelik olduğu
o Kültürel amaca göre
Geneleksel müzik (halk müziği)
Klasik müzik
Popüler müzik
o İnanç özelliği taşıyıp taşımadığına göre :
Dinsel müzik
Din dışı müzik
o Yerleşim birimini yapısına göre
Kırsal kesim müziği
Kent müziği
o Uluslara göre
Türk müziği
Çin müziği
Alman müziği
Arap müziği
Çingene müziği vb
o Kıtalara göre
Avrupa müziği
Asya müziği
Afrika müziği
o Kullanıldığı etkinlik ve konulara göre
Dans müzik
Film müziği
o Ait olduğu döme göre; barok modern klasik romantik
o Seslendiricisinin sayısınagöre; solo seslendirme
o Topluluğunun niteliğine göre; orkestra müzik koro müzik oda
müzik bando müzik konser müzik eğlence müzik fon müzik
o Yöneldiği yas kesimi göre; çocuk müzik, gençlik müzik
o Örgüsü ve dokusuna göre; Tek sesli müzik, cok sesli müzik
o Dayandığı ses sistemi göre; makamsal müzik, modal müzik tonal
müzik
o Oturtma ya da görevlendirmeye göre; çalgı müzik, ses müziği
o Özellik kazandıran çalgıya göre: kemen müzik piyano müzik,
davul zurna müziği

12 Temel Müzik İşaretleri
121 Porte (dizek)
Birbirine paralel beş yatay çizgi ve dört eşit aralıktan oluşan nota yazmak için
kullanılan şekle denirŞekil 12
Şekil 12Dizek
Aynı zamanda porte çizgileri dışına da nota yazılmaktadır Ek çizgi dediğimiz çizgiler
kullanılır Enstrüman veya vokalin sesinin ince veya kalınlığına göre porte çizgisinin altına
ve üstüne ek çizgiler eklenir
122 Nota ve Değerleri
Dizekteki sesleri ve bu seslerin süre uzunluklarını belirtmeye yarayan işaretlere nota
denir Bütün sesleri tanımlayan yedi nota vardır Bu notaları şekilleriyle tanırız Birlik
notadan almış dörtlük nota sürelerine kadar notalar vardır
Do Re Mi Fa Sol La Si Türkçede kullanımı
C D E F G A B İngilizlerin kullanımı
C D E F G A H Almanların kullanımı
Porte (dizek) üzerinde notaların yeri ve nota isimleri; Notalar
porte çizgisinin sırayla üzerine ve arasına yazılır

Süresi en uzun olan birlik notadır ve dört vuruştur Birlik nota her seferinde süresi ve
vuruş sayısı ikiye bölünerekten diğer değerleri oluşturur Bu notalar süre olarak kendi
isimlerini alırlar Örnek;2’lik nota 2 vuruştur, yani tınlama süresi 2 birim kadardır Sayısal
olarak da 2/4 bütünün yarısıdır(Birlik nota)Birlik notadan iki tane ikilik, dört tane dörtlük,
sekiz tane sekizlik elde edilir diyebiliriz Tersten de gidersek sekiz tane sekizlik nota bir tane
birliğe denktir

123 Sesiz (es-susmalar) Notalar
Müzikte sessiz süreler susma ile gösterilir ve işaretlenir Türkçede “susma”,”susku” ve
“es” gibi benzer kelimelerle de belirtilir Sesli notalar gibi sessiz notalarda da yedi susma
işareti vardır
Sessiz (es) notalarda isminden de anlaşıldığı gibi müzik partisinde işaretlerin olduğu
yerde ses kesilir(susuturulur) Bu işaretlerin dizek üzerinde gösterimi aşağıdaki gibidir

124 Anahtarlar
Müzikte üç tür anahtar vardırBunlar “Sol anahtarı”, ”Fa anahtarı”, “Do anahtarıo” dır
» Sol Anahtarı: Dizeğin ikinci çizgisinden çizmeye başlanılır ve beşlanılan ses
“sol” sesidir Gitar, flüt, bağlama ve keman notaları bu anahtarda yazılır

» Fa Anahtarı: Fa anahtarı, alt oktavlardakikalın dizek içine yerleştirebilmek için
kullanılır Dördüncü çizginin dışında üçüncü çizgiden başlayan “Fa anahtarı”
bulunmaktadır Piyano, basgitar, kontrubas notaları bu anahtarda yazılır

» Do Anahtarı: Do anahtarı, genelikle orta seslerin yazılışında kullanılır Dört
çeşit do anahtarı bulunmaktadır Şu anda bir tanesinin yerini bilmek kafidir
,diğerlerini siz araştırınız

125 Süre Uzunluğunda Yardımcı İşaretler
» Nokta: Yanına konduğu notayı yarı değeri kadar uzatır Aşağıda noktalı
notaların süre uzunlukları görülmektedir
» Çift Nokta: Bir nota veya susma işaretinin yanında iki nokta olduğu zaman
birinci nokta değerinin yarısı, ikinci nokta ise noktanın süre değerinin yarısı
kadar önüne geldiği noktanın süresini aaltır

» Üçleme: Doğal bölünümlü ikişerli olan bir nota değerinin, geçici olarak üç eşit
parçaya bölünmesine üçleme denir Üçleme notaların altına ya da üstüne üç
yazılır
» Legato (Bağlı): Notaların birbirine bağlanarak, seslendirilmesine legeto denir
Birinci nota çalınır, iki notaya bağlanır
» Durgu (puandorg):Üzerlerine geldiği notayı genellikle normal uzunluklarının
iki katı uzatır Ancak, müziksel nedenlerden dolayı yorumcuya bağlıdır
İstenilen sürede seslendirilir Genelde son notanın üzerinde buunur Şek115
» Tekrar İşareti: Bir müzik eserinin herhangi bir bölmünde melodi tekrarı için
kullanılır
» Dolap: Tekrar edilen bölümün ikincikez seslendirilişinde “1”yazan ölçüler
atlanır ve “2” yazan ölçüden çalınır Ş
» Da Capo(DC): Da capo,tekrar işaretinin yanında bulunuyorsa en başta dönülür
ve eserin sonuna kadar tekrar edilmeden seslendirilir
» Senyo: Tekrar işaretine ikinci kez rastlandığında, aynı işaretin ilk bulunduğu
ölçüye dönülür ve bu ölçüden başlayarak “son” anlamına gelen “fine”
kelimesinin olduğu yere kadar seslendirilir
126 İfadelendirme İşaretleri
» Staccato: Notaların sıçratılarak seslendirilmesine denir Diğer bir anlamda kesik
kesik de diyebiliriz Staccato, notanın altına ya da üstüne bir nokta ile yazılarak
gösterilir
» Çarpma: Asıl sese gidilmeden öce çok kısa bir süre başka sese çarpıp asıl sese
dönmedir Bu şekilde asıl ses vurgulanmış olur
» Tril: Asıl ses ile komşu sesin birbiri ardına oldukça hızlı ve uzunca süren
seslendirilmesidir
» Tremolo: Bir sesin komşu ses ile değil, komşunun yanındaki ses ile birbiri ardı
sıra olabildiğince hızlı seslendirilmesiyle elde edilen bir süslemedir
13 Ses Değiştirici (altere) İşaretler
Bu işaretler önüne geldiği notayı inceltir (tiz), kalınlaştırır (pes) ya da eski doğal
haline getirir Ses değiştirici işaretleri iki ana grupta toplayabiliriz Şek124
131 Evrensel Müzikte Değiştirici (Altere) İşretler
Batı müziğinde her ses arasında yarım ton farkı vardır Dolaysııyla bir sesi yarım ses
inceltmek ve yarım ses kalınlaştırmak için notadan önce bu işaretlerden konulur Diyez ( # )
:Önüne konulduğu notayı yarım ses inceltir
» Bemol ( b): Önüne geldiği notayı yarım ses kalılaştırı (pes)
» Natural (doğal):Ölçü içerisine arıza almış veya ton olarak arızalı parçalarda
kullanıldığında nota eski sesine-tonuna gelir Şek127
132 Türk Müziğinde Değiştirici İşaretler
Türk müziğinde notalar arası uzaklık batı müziğine nazaran daha azdırBati müziğinde
yarım perde dediğimiz ses, türk müziğinde on ikiye kadar bölünmektedirBu bölümlerin her
birine “KOMA” adı verilirEn küçük ses aralığı anlamına gelmektedirBatı müziğinde yarım
aralık veya yarım perde bir komadır
Yukarıda da görüldüğü gibi Türk müziğinde 4 komalık bakiye, 5 komalık küçük
münecenneb, 8 komalık büyük mücenneb, 9 komalık tanini, 12 veya 13-14 komalık artık
ikili aralıklıkları (en küçük ses uzaklığı) bulunmaktadır Bu seslerdeki farklılıkları
duyabilmek için çok müzik dinlemek ve müzik dağarcığına hakim olmak gerekirÇünkü ses
aralıkları çok yakın ve kulağa benzeş gelebilirİleriki konularda, Türk musikisi
makamlarında, daha net olarak bu aralıkları görebiliriz
212 Müzikte Diziler
Dizi; Latince merdiven anlamına gelen “scala” sözcüğünden gelmektedir Sekiz sesin
ardı ardına sıralanmasına dizi denir Örnek; Do1 den Do2 ye kadar olan seslere “Do”dizisi
denir
Klasik batı müziğinde temel dizi “Diyatonik” dizidir Şek2,8’de olduğu gibi
Avrupa’ya özgü bu dizilerin temeli Yunanlıların kulandığı dizilere kadar uzanır(daha eski
dönemlerde diyebiliriz Ör: Frigyen dizisi frigyalılar döneminde kullanılmıştır) Bunlar;
» Majör Dizisi(gamı): İki tam bir yarım, üç tam bir yarım (TTYTTTY)
aralıklardan meydana gelen diziye majör dizi denirBir diziyi majör yapan
özellik 1derece ve IIIderece aralığının büyük üçlü olmasıdırMajor dizilerde do
majör dediğimiz C olarak gösterilir
Şekil 212Major dizi
Bütün majör gamlar bu formülle elde edilir Eğer, tam ses olmama durumu varsa
bemol ve diyez işareti koyarak iki ses arasındaki uzaklığı bu formüle uyarlarız
» Minör Dizisi (gamı)
Bir majör dizinin VIderece sesi üzerine oluşturulan yeni dizi minör dizidirBir diziyi
minör yapan özellik Iderece ve IIIderece arasının küçük üçlü olmasıdırÖrneğin;Do
majör’ün altıncı sesine bakarsak yani VI derecesi La ‘dırLa sesi üzerine kurulan yeni dizi
(gam) La minör dizisidirUluslararası gösterimi Am dir
22 Temel Müzik Terimleri
Müzikte çeşitliliği sağlayan da bu işaretlerdir Bu işaretleri de iki ana grupba
ayırabiliriz
221Hız (hareket) Terimleri
Haraket, bir müzik eserinin hangi yavaşlıkta veya hangi hızlılıkta çalınacağını belirtir
En yavaş en hızlı birçok hız terimi vardır Bu terimlerin çoğu İtalyancadan gelmedir ve
müzik parçasının –notasının-dizeğinin sol üstüne yazılır Aşağıda görüldüğü üzere ismi ve
hızın anlamı verilmiştir
İSMİ ANLAMI
Grave Çok ağır
Lento Ağır
Largo Geniş
Larghetto Oldukça geniş
Adagio Acele etmeden
Andante
Orta yürüme
hızında
Moderato Orta dızda
Allegretto Oldukça hızlı
Allegro Hızlı
Vivace Canlı
Presto Çok hızlı
Prestissimo Son derece hızlı

222Nüans (ayırtı) Terimleri
Bir müzik eserinin yorumlanması sırasında, seslere uygulanan kuvvet yada hafiflik
derecelerine nüans denir Bunlar gürlük terimlerini oluşturur Terimler İtalyancadır Terimler
nota üzerinde kısaltmalar şeklinde kullanılır Başlıca nüans terimleri aşağıdadır
TERİM ANLATIMI KISALTMASI
piaissimo çok hafifi pp,ppp
piano Hafif p
mezzo piano orta hafifilikte mp
mezzo forte orta kuvvete mf
forte Kuvvetli f
fortissimo çok kuvvetli ff
molto fortissimo çok fazla kuveetli fff
forzando, con forza çok kuvvetli , vurgulu fz
forte piano kuvvetliden sonra hafif fp
crescendo gittikçe kuvetlenerek cresc
decrescendo gittikçe hafifiliyerek decresc
Bu terimlerin Nota üzerindeki kullanımı aşağıdaki gibidir Şekil:215

3RİTİM VE ÖLÇÜ (USÜL)
Diğer konularda ritimi vurgulamıştık Müziği var eden üç temel öge; ritim, melodi ve
armoniydi Ritim kalıpları (ölçüleri) Batı ve Türk müziğinde değişiklik göstermektedir Türk
müziğinde yetmiş iki adet usul vardır Batı müziğinde ise buna nazaran azdır Ölçüler aynı
zamanda karmaşıktır Ör:7/16, 13/8 gibi
Bu faaliyette ritimin, ölçünün ve vuruş şekillerinin nasıl olduğunu öğreneceksiniz
Basit ölçü ve vuruşları yapabileceksiniz Batı ve türk müziğinde kullanılan vuruş şekilleri ve
ölçüler hakkında bilgi edineceksiniz Bu bilgi dahilinde dinlediğiniz müziklerde ritmik
şekillerin ne olduğu hakında sezgisel bilgi ve basit ölçülerin el hareketlerini (vuruş)
yapabilme becerisi kazanacaksınız
31 Ritim Duygusu
Ritim, zamanın belli bir süre içinde eşit veya değişik uzunluktaki parçacıklara
bölünmesiydi Bu bilgiyi önceki vurgulamamızdan biliyoruz
Müziğin matmatiksel (sayısal) olarak parçalara bölünmesi de diyebiliriz Bu ritmik
yapılar yaşanılan coğrafyanın etkileşimlerine göre farklılık göstermektedir Örneğin, Türk
müziğinde bozlak, İç Anadoluda var olmuş bir ritmik yapıdır Mzurka Polonya halk dansıdır
ve ritmik yapısı farklıdır Flemnco ve halk müziği ritimlerinden de birçok örnekler
verebiliriz Ritim duygusunu ilerletmek için çok çeşitli müzikleri dikatle dinlemek gerekir
Bir süre sonra belleğimizda müziksel hafıza oluşacaktır
32 Ölçü (usul) ve Vuruş
» Ölçü: Bir müzik eserinin süre olarak birbirine eşit parçacıklara bölünmesine
ölçü denir Ölçü eşit zaman kümeleridir ve müzik yazısında birbiriden ölçü
çizgileri ile ayrılır
» Rakam: Bir müzik eserinin ölçüsü, anahtardan hemen sonra sayısal olarak
yazılır Rakamlar üst üste yazılır Üsteki rakam ölçüyü oluşturan zaman birim
değerlerinin sayısını gösterir Alattaki rakam ise bu değerlerin niteliğini belirtir
» Vuruş: Ölçü vurma, zamanın sırasını ve notanın değeri kadar tınlama süresini el
hareketleri ile belirtmektir Enstrüman çalışmalarında ayak hareketleri ile ölçü
vuruşlarını da yapabiliriz
321Batı Müziğinde Ölçü ve Vuruş Kavramı
Batı müziğinde ölçü ve vuruş kavramı klasik müziğe ayarlanmaktadır
» Ölçü Çeşitleri
• Basit Ölçüler: Bir zamanı meydana getiren değerlerin tümü birlik,
dörtlük ya da sekizlik benzeri ikişerli değer işaretine denk düşerse, bu çeşit
zamanlardan kurulu ölçülere basit ölçüler senir Basit ölçüler üçe ayrılır
İki zamanlı, üçlü zamanlı ve dörtlü zamanlı Sırasıyla Şek34 ‘te
göründüğü gibidir
• Bileşik Ölçü: Bir zamanı oluşturan değerlerin hepsi, noktalı birlik,
noktalı ilkilik, noktalı dörtlük ya da noktalı sekizlik gibi bir noktalı değer
işaretine denk ise bu ölçüler bileşiktir Şek35
• Aksak Ölçüler: Bir ölçü hem ikili zamanı hemde üç zamaı içeriyorsa bu
ölçü aksak ölçüdür Aksak ölçüler de üçe ayrılır İki zamanlı, üçlü
zamanlıve dörtlü zamanlı Sırasıyla aşağıdaki gibidir Şek36
» Vuruş çeşitleri
Vuruş, verilen zamanı elle parçalara bölmektir Mümkün olduğunca el haraketleri
kesin ve sınırlı olmalıdır El haraketleri aşağı yukarı ve sağa sola pozisyonlarda yapılır
Vuruşları temel olarak altı başlıkta toplayabiliriz
• İki zamanlı ölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı ikinci zaman yukarı
yapılır
• Üç zamanlı ölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sağa
yukarı, üçüncü zaman sola yukarı yapılır
• Dört zamanlı ölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sola
yulkarı, üçüncü zaman sağa, dördüncü zaman yukarı sola yapılır
• Beş zamanlı ölçünün vurulması:
• Yedi zamanlı ölçünün vurulması:
• Dokuz zamanlı ölçünün vurulması:
32 2 Türk Müziğinde Usül (Ölçü ) ve Vuruş
Batı müziğinde usul ve vuruşun birçoğu türk müziğinde de geçerlidir Burada sadece
Türk müziğinde geçerli olanları açıklıyacağız
» Usül (Ölçü )
Eşit sayıda değişik vuruşlardan meydana gelmiş ritim kalıplarıdır Türk müziğinde
usüller el haraketiyle belirtilir Diğer bir anlamda tempo tutulur ve bu haraketler eserin
sonuna kadar disiplin içersinde devam eder
Türk müziğinde usuller şu kelimelerle ifade edilir Sağ el sağ dize kuvvetli, sol elde
sol dize zayıf zamanlı vurularak ifade edilir
DÜM-TEK-TEKE-TEKA-TEKKA-TAHEK
• DÜM: Kuvvetli zaman demektir Sağ elle sağ diz üzerine vurularak ifade
edilir
• TEK: Hafif zaman demektir Sol elle sol diz üzerine vurmakla ifade edilir
• TEKE: Birbirine eşit kısa zaman Sağ el sağ dize, sol elde sol dize eşit
zamanda bir biri ardına vurulmasıdır
• TEKA: Bir uzun ve bir kısa zaman Sağ ve sol ellerin, sağ ve sol dizlere
vurulmasıyla icra (ifade) edilir
• TAHEK: Sağ ve sol ellerin birlikte havaya kaldırılıp dizler üzerine
vurulmasıyla icra edilir
» Usül (Ölçü ) Çeşitleri
Açıklamalarını yapacağımız on beş zamanlıya kadar olan usüllere küçük usül, on beş
zamanlıdan yukarı olan usüllere büyük usül adı verilir Basit, birleşik ve aksak ritimler
olarak da sıralayabiliriz Aşağıda küçük (basit, birleşik aksak) ve büyük usüllerden
verilecektir Diğer usuller ileriki öğrenme faliyetlerinde verilecektir Aynı zamanda sizde
araştırınız
• NİM SOFYAN:(Basit usül) iki zamanlıdır 2/4 ‘lük ölçüsündedir Bu
usülde oyun havaları, türküler ve marşlar yazılmıştır Vuruluşu: Şek313
35
Şekil313Nim sofyan
• SEMAİ: Üç zamanlıdır ¾ ‘lük değerindedir Bu usülde oyun havaları ve
şarkılar yazılmıştır Vuruluşu: Şek3 14
Şekil314 Semai
• SOFYAN: Dört zamanlıdır 4/8 likve 2/4 lük değerlerde vurulur
vuruluşu Şek315
Şekil315
• TÜRK AKSAĞI: Beş zamanlıdır 5/8’ lik ve 5/4’ lük değerdedir
Vuruluşu: Şek316

BAĞLAMA EGZERSİZLERİ-MIZRAP ÇALIŞMALARI
Aşağıda verilen örneklerin notaları tartım değerleri ile kolay anlaşılması açısından şehir örnekleri ile verilmiştir

Heeep si Van

İ ne bo lu

İz mir

Ka ra man

Te raa zi

An ka ra

Aşağıdaki egzersizleri sırasıyla belli aralıklarla yapın Bunlar temel egzersizlerdir Parmak ve mızrap geliştirmek için temel olarak önemli egzersizlerdir1Egzersizi yaptıktan sonra parmaklarınızı dinlendirin ve sırayla diğerlerini yapın Her zaman belirttiğimiz gibi yorulsanız bile egzersizleri asla bırakmayınız sadece tempoyu biraz düşürebilirsiniz 1Egzersiz2Egzersiz3 Egzersiz

BAĞLAMA EGZERSİZLERİ-NOTALARI SÜSLEYEREK ÇALMAK
Birinci şekildeki nota bildiğiniz gibi bir dörtlük notadırParça çalınırken sol notasına bir dörtlük süresi içinde basılır ancak süsleme yaparken la notasına ikinci parmakla basarız ancak notaların toplam değeri(1/4) değişmemek üzere 4 adet 1/16 notaya dönüşürHer ikisinde de sol notasına bir defa vurarız;ancak,ikinci şekilde diğer notalara parmak çarparak basarız2 şekilde notaların altında yazan numaralrınilki (1) mızrap vurduğumuz notadırDaha sonra gelen 2 ise parmağımızla çarparak oluşturduğumuznotalardır
1 Şekil Şekil
3 ve 4 şekil de aynı 1 ve 2 şekildeki gibi çalınmaktadırYandaki notalar 1 ve 3şekildeki gibi yazılır;ancak 2 ve 4 şekildeki gibi çalınır Şekil Şekil

BAĞLAMA DÜZENLERİ
EVIÇ LÄSİSOLMÜSTEZAD LÄREFAMİSKET LÄREFASABAHA LÄDOLÄBOZUK LÄRESOLYEKSANİ LÄRELÄZİRGÜLE LÄFASOLKAYSERİ LÄMİLÄÇARGAH DLÄRESOLSEGAH LÄRESİŞÜR LÄMİSİUMMİ LÄLÄREHÜSEYNİ LÄLÄMİACEM AŞIRAN
LÄLÄFAMUZZAM LÄLÄFAKÜTAHYA LÄREREABDAL LÄLÄSOLBAĞLAMA LÄREMİRAST LÄDOSOL Müzik aletlerinin seslerinin ayarlanmasına genel anlamda Akort denir Düzen kelimesi daha çok Türk halk sazları için kullanılır Bağlamada düzen denildiğinde tellerin belli bir sisteme göre akort edilmesi akla gelir Düzenden kasıt aslında bu değildir Düzen, yapılan değişik akortların adıdır Aslında halk kendisine yabancı olan akort kelimesini kullanmamış, ısrarla düzen demiştir Bazı durumlarda akort yerine kaynaşma, uyuşma, bağdaşma gibi tabirlerde kullanılmıştır Düzen kelimesi sadece teller için kullanılmıştır Sazın her türlü denge ve ayarı için de düzen kelimesi kullanılmıştır (Bu düzende bunu çalamam veya söyleyemem gibi)Bağlama
Düzen bilme, bağlama çalanlar için çok önemlidir Bağlama Belli bir uyum ve titizlik içinde yapılır Düzen yapılırken konuşulmaz, gürültü yapılmaz, bir başkası tarafından saz çalınmaz Bunun için şöyle bir hikaye anlatılır Aşığın birisine çok sevdiği değer verdiği yakın arkadaşı başka bir aşığın ölüm haberi gelir Aşığın tepkisi hiç umulduğu gibi değildir, başlar saz çalıp neşelenmeye, en yakın can Bağlama dostunun ölümüne üzülmeyişinin sebebini soranlara cevabı şudur: İyiydi, hoştu ama ben ne zaman düzen yapsam saz çalardı Bağlama
Düzen yapmaya alt tellerden başlanır Alt teller kendi aralarında kaynaştıktan sonra orta ve üst tellere geçilir Bağlama
Düzenin tam yapılıp yapılmadığını anlamak için düzenin durumuna göre her üç tele birden vurularak seslerin tınlamaları kontrol edilir Sap üzerinde değişik tellerde aynı sesleri veren perdelerin ses uyumu kontrol edilirBağlama
Düzen kavramı, bağlama türünün gelişmemiş ilk şekillerinden itibaren vardır İlk çağlarda, sapın ucunda düzen burguları olmamasına rağmen, teller belli bir alışkanlık içerisinde gerilerek sapa ilmik yapılırdı Sonraki dönemlerde bu sazlarda düzen burguları görülmeye başlamıştır Kopuzda da, kuruluca kopuz kavramıyla düzenin belli bir anlayış içinde yapıldığı tahmin edilir Bu ilk örnek sazlarda melodi henüz yoktu Saz çalmaktan amaç ritm ve ses çıkarmaktı Daha çok söze ritmle eşlik etmekti Melodik yapının gelişmesiyle tel sayıları artmış ve değişik düzenler yapılmaya başlamıştırBağlama
Kırgız Türklerinde düzene berene denilir Bugün Balıkesir yöresindeki Barana havalarının berene sözcüğü ile bir ilişkisi olabileceği düşünülebilirBağlama
Gerek gelenekte, gerekse günümüzdeki profesyonel Bağlama icralarda düzen yapma ve düzen bilme önemlidir İyi bir bağlama sanatçısının düzen bilme zorunluluğu vardır Bu yöresinde de böyledir Bir Misketi Misket düzeninde, Şeker Oğlanı Bağlama düzeninde, Hüdaydayı Hüdayda düzeninde bir Çiçek Dağını da Bozuk düzende Bağlama çalamayan kişiyi bağlama sanatçısı olarak kabul etmezler Bu örnekleri diğer yörelerimizde de görmek mümkündür Yukarıda belirtildiği gibi çalınacak parçaya göre düzen yapma geleneği vardır ve çalınan parçaların dizileri birbirinden farklıdır Buradan farklı diziler farklı düzenlerde çalınır yargısına varmak yanlış olur Birbirinden farklı dizileri olan birçok parça Bozuk düzende çalındığı gibi, dizisi Şeker Oğlandan çok farklı olan Kalenderi Divanı da Bağlama düzeninde çalınmaktadır Şeker Dağı Bozlağını da Misket Düzeninde çalma alışkanlığı vardır Dolayısıyla, parçaların çalınış özellikleri ve tavrı, değişik düzenler yapma gereğini doğuruyor diye biliriz Ayrıca Hüdayda Bağlama oyun havasında olduğu gibi parçaya göre düzen düşünülebilir Misket, Müstezat, Bozlak düzenlerinde olduğu gibi diziye göre düzen kavramı ortaya çıkmaktadır Bağlama ebat ve türlerini göz önünde bulundurursak bağlamanın yapısına göre düzen yapıldığı kolaylıkla görülebilir (Tanbura düzeni, Çöğür Düzeni,Cura Düzeni vb) Genellikle Alevi ve Bektaşi Dedelerinin çaldığı iki telli veya Dede sazı denen saz, alt ve üst olmak üzere iki sıra tellidir Düzeni de farklıdır (Alt tel La, Üst tel Mi) Buradan tel adetine göre düzen düşünülebilir Bağlama
Bazı parçaların hem Bağlama, hem de Bozuk düzende çalındığı düşünülürse ortama ve isteğe göre düzen kavramı ortaya çıkar Misket ve Müstezat düzenlerinin bazı yörelerde Kayseri, Karadeniz gibi düzenlerin olması yörelere göre düzen yapıldığını gösterir Azeri, Abdal, Türkmeni gibi düzenler insan topluluklarına ait düzenlerdir Aynı yörelerden bazı aşıkların farklı düzenler çalmaları kişilere göre düzen olabileceğini gösterir İcranın ve okuyucunun ses yapısına göre bazen transpoze çalma, bazen de akort değiştirme alışkanlığı vardır (Misket düzenindeki parçaların Bozuk düzende Sİ, LA, RE perdesi üzerinde çalınması gibi) Buradan da kişilerin seslerine göre düzen yapıldığı ortaya çıkar İcra edilecek parçanın ses genişliğine göre düzen düşünebilir (Dokuz perdeli bir cura ile bir buçuk oktav ses genişliğindeki bir parça Bağlama düzeni yapmayı gerektirir) Bazen bağlama üzerindeki tel kalınlığı istenilen akortu yapmaya elverişli olmayabilir Bu durumda da değişik düzen yapılabilir Ayrıca hızlı hareketi gerektiren parçalarda daha kolay çalınabilecek başka bir düzende çalınma yoluna gidilebilir Konservatuarlar gibi bağlamanın eğitiminin yapıldığı kurumlarda düzen kavramının açıklık kazanması, hızlı icra, temrin, ajilite gibi çalışmalar için de düzen değiştirilebilir Bazen de duyulmak istenen karar sesi için düzen değiştirildiğine rastlanır Bağlama bazı yörelerin kendine özgü olan yöresel sazlarına benzetilmek istenir Bunun için de bağlamanın telleri benzetilmek istenen sazın özelliklerine göre değiştirilir ve düzenlenir (Karadeniz parçalarını bağlamada çalarken kemençe akortu yapıldığı gibi) Çok özel hallerde, profesyonel icralarda, ebadı birbirinden farklı olan sazları kendi bünyelerine uygun olmayan düzenlerde de çalma durumu ortaya çıkabilir Yukarıda bahsedilen konulardan da anlaşıldığı gibi düzen yapmayı gerektiren bir çok sebep vardırBağlama s saz notası notaları nota saz notaları türkü notalar bağlama bağlama dersi bağlama dersleri
Düzenler şu durumlara göre ortaya çıkmışlardır
1- Dizilere göre; 2- Melodik yapıya göre; 3- Seslerine göre; 4- Tavırlarına göre; 5- Çalınacak ezgiye göre; 6- Ritmik yapıya göre; 7-Bağlamanın boy ve ebadına göre; 8- Bağlamanın tel durumuna göre;9- Yörelere göre; 10- İnsan topluluklarına göre (Boy, kavim, aşiret,vb); 11- İcra durumuna göre; 12- Kişiye göre; 13- Ortam ve isteğe göre; 14- Diğer (çalışma, egzersiz, gösterivb) Bağlama s saz notası notaları nota saz notaları türkü notaları bağlama bağlama dersi bağlama dersleri
Evrenselleşme yolunda hızla ilerleyen bağlamada, ulusal ortak zevkin ve tercihlerin oluşmasında önemli adımlar atılmaktadır Ancak bu gelişmenin tek düzeleşme ve bağlamanın yalnızca belli bir yönünü içine alarak oluşma tehlikesi belirmiştir Gerçek entellektüellerin toplumu bu anlamda ileriye taşıyamaması ve serbest piyasa üretimlerinde pazar kaygısı güdülmesi bu oluşumun temel etkenlerindendir Unutulmamalıdır ki; Anadolu kültürü ve bağlı olarak müziği bir bütündür ve bu bütünün ilerici nitelikli olan her değeri özenle korunmalı, geliştirilmeli ve geleceğe aktarılmalıdır