Ulu Cami (Kızıl Kilise) (Merkez)

Ulu Cami (Kızıl Kilise) (Merkez)Şanlıurfa il merkezi, Yıldız Meydanı’nda Cami-i Kebir Mahallesi’nde bulunan Ulu Cami’nin bulunduğu yerde MSVyüzyılın başlarında Aziz Stefanos anısına yapılmış bir kilise bulunuyordu Bu kilisenin kırmızı renkteki mermer sütunlarından ötürü de kaynaklarda ismi Kızıl Kilise (Dermesik) olarak geçmiştir Bu kiliseye ait duvar kalıntıları, sütun ve sütun başlıkları, caminin avlu giriş kapısı günümüze gelebilmiştir Ayrıca caminin minaresi olarak kullanılan çan kulesi de kiliseye aittir

Ulu Cami’nin bu kilisenin olduğu yere ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır Camideki kitabeler ise daha sonraki dönemlere ait onarım kitabeleri olup, yapımı ile ilgili bir bilgi vermemektedir Bazı kaynaklar Ulu Cami’nin 1145’te yapıldığını ileri sürmüşlerse de bu da bilimsel olarak kanıtlanamamıştır Yalnızca caminin doğu duvarına bitişik olan Eyyubi dönemine ait medresenin cami avlusuna bakan kapısı üzerindeki kitabede; Selahattin Eyyubi’nin medreseyi 1191’de yaptırdığı yazılıdır Buna dayanılarak caminin medreseden önceki bir tarihte yaptırılmış olabileceği düşünülürse, caminin Zengiler döneminde XIIyüzyılın ortalarına tarihlendirilmesi mümkündür

Ulu Cami Şanlıurfa’nın en eski camilerinden biridir Mimarı bilinmemektedir Ulu Cami bir avlu ortasında olup, bu avluya batı, doğu ve kuzeyindeki kapılardan girilmektedir Avlu içerisinde Haçlı savaşları sırasında ölenlerin mezarları ile Mevlâna Halidoğlu’nun türbesi bulunmaktadır

Son cemaat yeri on dört sivri kemerle avluya açılmaktadır Avludan camiye giriş kapısı siyah ve beyaz taşların alternatifli olarak dizilmesi ile meydana gelmiş sivri kemerlidir Yapının özgün bölümü olan bu kapının iki yanındaki sütunçeler girişe zengin bir görünüm kazandırmıştır İbadet mekânı mihrap duvarına paralel, üç sıra çapraz tonozlu üç sahınlıdır Erken Ulu Cami tiplerinin tipik bir örneğidir Orta eksenden yana doğru kaymış olan mihrap önü sivri kemerlerin taşıdığı tromplu bir kubbe ile örtülmüştür Bunun dışında kalan bölümler on bir sütun sivri kemerlerle birbirlerine bağlanmış ve üzeri de düz bir dam ile örtülmüştür Bu sütunların meydana getirdiği üç sahın birbirine eşit değildir Her sahının üzeri de ayrı ayrı çapraz tonozlarla örtülmüştür İç içe sivri kemerli yuvarlak niş biçimindeki mihrap özgündür Bununla beraber yanındaki minber ve girişin üstündeki müezzin mahfili orijinal olmayıp, daha sonraki dönemlerde yapılmıştır

Kilisenin çan kulesi olan minare kesme taştan sekizgen kaideli ve sekizgen gövdelidir Gövde üç silme ile bölünmüştür Bunlardan üçüncü bölümde kemerli dikey pencereler bulunmaktadır Sonraki dönemlerde burası saat kulesine dönüştürülmüştür