9.Sınıf Besinler Ders Notu

BESİNLER

Organik Besinler

Karbonhidratlar Sindirilirler

Yağlar Sindirilirler

Proteinler Sindirilirler

Vitaminler Sindirilmezler

İnorganik Besinler Mineraller Sindirilmezler

Su Sindirilmez

Enerji vericiler : Karbonhidrat, yağ, protein

Enerji verimi : Yağ, protein, karbonhidrat

Yapıcı-onarıcı : Protein, yağ, karbonhidrat

Düzenleyiciler : Protein, vitamin, mineraller, su

Açlık anında kullanım sırası : Karbonhidrat, yağ, protein

Sindirim kolaylığı : Karbonhidrat, protein, yağ

KARBONHİDRATLAR

? C,H ve O 'den meydana gelmiştir3 çeşittir

? İki önemli görevi vardır1)Enerji kaynağı 2)Yapısal madde(Bitkilerde çeperin yapısına,bütün canlı hücrelerde de zarın yapısına katılarak görev yaparATP,DNA,RNA,NAD,NADP,FAD? da bulunur

1) MONOSAKKARİTLER

? Sindirime uğramazlar

? Yalnızca ototroflar tarafından sentezlenir

? İçerdikleri C sayısına göre 2'ye ayrılırlar

a) 5C'lu şekerler : Riboz, Deoksiriboz (Pentozlar)
b) 6C'lu şekerler : Glikoz, Galaktoz, Fruktoz (Hegsozlar)

? Monosakkaritlerin difüzyon hızları şöyledir Galaktoz > Glikoz > Fruktoz? Riboz ATP ve RNA'da bulunur Deoksiriboz DNA'da bulunur

? Glikoz Bal,üzüm ve incirde bol bulunurAçlık ve koma anında kullanılır

? Fruktoz Bal ve olgun meyvelerde bol bulunur(=meyve şekeri)

? Galaktoz Süt ve süt ürünlerinde bol bulunur(=süt şekeri)Tabiatta az bulunur Hayvansal bir besin kaynağıdır

2) DİSAKKARİTLER

? İki monosakkaritin birleşmesinden meydana gelir

? Glikoz + Glikoz = Maltoz (meyve şekeri)Glikoz + Fruktoz = Sakkaroz = Sükroz (Çay = Pancar şekeri)Glikoz + Galaktoz = Laktoz (süt şekeri)

? Maltoz ve sükroz bitkilerden, laktoz da hayvanlardan ve insanlardan sağlanır

? Disakkaritler arasında glikozit bağı vardır

3) POLİSAKKARİTLER

? Çok sayıda monosakkaritin birleşmesinden meydana gelir

? Glikoz + Glikoz + Glikoz ++ Glikoz = NişastaGlikoz + Glikoz + Glikoz ++ Glikoz = Selüloz + (n-1) H2OGlikoz + Glikoz + Glikoz ++ Glikoz = Glikojen -----------------------------------------------------------------n tane

? Son ürünlerin farklı olmasının sebebi glikozların bağlanma biçimleridir

A) Nişasta

? Bitkilerde glikozun depo şeklidir

? Düz zincirlidir ve alfa glikozit bağı ile bağlanmışlardır

? Suda az çözünürİyot ile maviye boyanır

? Nişasta,lökoplastta depolanırYumru ve tohumlarda daha çok depolanır

B) Glikojen
? Hayvanlarda glikozun depo şeklidir

? Dallıdır ve alfa glikozit bağı ile bağlanmıştır

? Suda çözünürİyot ile kahverengiye boyanır

? En fazla karaciğer ve kaslarda bulunur,depo edilir

C) Selüloz

? Bitkilerde yapı maddesidirÇeperin yapısına katılır

? Düzdür ve beta glikozit bağı ile bağlanmıştır

? Suda çözünmez

? Geviş getirenlerde ve termitlerde sindirilir

YAĞLAR

? C,H ve O'den meydana gelmiştirYapısındaki oksijen miktarı şekerlerdekinden azdır

? 3 Yağ asidi + Gliserol = Yağ + 3 H2O

? Ester bağı ile bağlanırlar

? Yağlarda çeşitliliği yağ asitleri sağlar

? Suda çözünmezlerOrganik çözücüde çözünürler(Alkol,eter gibi)

? Isı ve darbeye karşı koruyucudur

? Yağların enerji verimlerinin çok olmasının sebebi karbon sayılarının çok olmasındandır

? Yağların 2 dereceden enerji verici olarak kullanılmasının sebebi sindiriminin çok zorolmasındandır

? Karbonhidrat ve proteinlerin fazlası yağa dönüştürülürBunun sebebi ise yağların enerji verimlerinin yüksek olması ve uzun süreli kullanılabilmesidir

? Solunumla yıkılmaları sonucunda fazla su açığa çıkarırlarOnun için özellikle kış uykusunayatan,uzun süreli göç eden ve suyun az olduğu ortamlarda yaşayan hayvanlarda iyi bir depo ve enerji maddesidir Aynı zamanda hafif olduğu için uçmada hayvana avantaj sağlar

? Yağ asitleri en basit lipitler olup,uzun karbon zincirlerinden oluşurlarKarbonlar arasındaki bağlar tek ise doymuş,çift ise doymamış yağ asitleridirDoymamış yağlar bitkiseldir ve sıvıdır Doymuş yağlar ise hayvansaldır ve katıdırDoymamış yağların yüksek sıcaklık ve basınçta hidrojenle doyurulmasıyla margarin yapılır

? Oleik asit zeytinyağında; Linoleik asit tohumlarda; Butirik asit tereyağında Steroid zarların yapısına katılırAynı zamanda vitamin ve hormon olarak iş görürFosfolipid hücre zarı yapısına katılır

PROTEİNLER

? C,H,O,N ve bazılarında S,P bulunur

? Yapı taşları 20 çeşit aminoasittir

? aa+aa+aa++aa = Protein + (n-1)H2O-------------------------------------------- n tane

? Peptit bağı ile bağlanırlar

? DNA şifresi ile sentezlenen tek moleküldür

? Enzim,hormon ve hücre zarı yapısına katılır

? Solunumla ancak zor durumlarda yakılırlarSolunum ürünleri H2O , CO2 , H2S , NH3 , üreve ürik asittir

? Aminoasitler anfoter özellik gösterirler

? Proteinler virüslerden insanlara kadar bütün canlılarda yaşamsal rolleri olduğundanhücrelerde en çok bulunan organik moleküllerdir

? Proteinler enerjiyi hemen kaybettiklerinden dolayı 3 dereceden enerji kaynağıdır

? Proteinler vücutta enerji kaynağı olarak kullanılırsa vücutta zayıflama ve dengesizlikgörülür

? Proteinler her canlı türüne özgü olup antijen özellik gösterirlerYani farklı özelliğesahip bir canlıya aktarıldığında antikor oluşumuna sebep olur

VİTAMİNLER

? Vücut direncini arttırırlar

? Enzimlerin yapısına katılırlar

? Düzenleştiricidirler,enerji vermezler,sindirilmezler

? Bir kısmı besinde bulunduğu şekliyle vitamin özelliğinde değildirBunlar vücuda alındıktan sonra vitamin özelliği kazanırBunlara provitamin denir

? Yağda eriyen vitaminler A,D,E,KSuda eriyen vitaminler B,C 'dir

? İnsan vücudunda A,B,D,K sentezlenirA karaciğerdeB,K bağırsakta bakteriler tarafındanD deride

? A,D,K karaciğerde depolanırDiğerlerinin fazlası atılırA vitamini Balık yağı,yumurta sarısı,süt,peynir,karaciğer,yeşil sebzelerde bulunur Büyüme ve gelişmeyi sağlar,vücudu enfeksiyonlara karşı korur,gece körlüğünü önlerB vitamini Tahılların kabuklarında,et,süt,karaciğer ve yeşil sebzelerde bulunur Karbonhidrat,yağ ve proteinlerin vücut içinde kullanılmasında katalizör olarak görev yaparKansızlığı önlerC vitamini Yeşil sebze ve meyvelerde bulunur Bağ dokusunun oluşması için gereklidirSkorbit hastalığını önlerVücudu enfeksiyonlara karşı korurD vitamini Balık yağı,karaciğer,yumurtada bulunurUltraviyole ışınlarının etkisi ile deride üretilir Vücuttaki Ca,P dengesini sağlarKemiklerin gelişmesini sağlarÇocuklarda raşitizmi önlerE vitamini Yeşil sebze,karaciğer,et ve bitkisel yağlarda bulunur Üreme organlarının gelişmesini sağlar ve kısırlığı önlerK vitamini Yeşil sebzeler,karaciğer ve yumurtada bulunurBağırsaktaki bakteriler tarafından sentezlenir Eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir

MİNERALLER

? İnorganik maddelerdirSindirime uğramazlar

? Enzimlerin yapısına katılırlarDüzenleştiricidirler

? Minerallerin vücut içindeki görevleri şunlardır:

1)Enzimlerin ve hemoglobinin yapısına katılır(Fe,P)

2)Kemiklerin ve dişlerin gelişmesini sağlar(Ca,P,Mg)

3)Vücut ve hücre sıvısının osmatik basıncını ayarlar(Bunlardan hücre içi sıvıda Na,Cl;hücre dışı sıvıda K,Mg ve P bulunur)

SU

? İnorganik maddedir ve sindirime uğramaz

? Enzimlerin çalışması ve kimyasal reaksiyonların meydana gelebilmesi için su şarttır(ÖRNEK:Hidroliz )