Balıklar Dünyasından Enler

Canlılar âleminin yaratılışındaki sırlı hikmetlerden biri de, değişik hayvan grupları içinde belirli türlere ait çok büyükler yanında çok küçüklerin, çok hızlıların yanında çok yavaşların, çok uzun ömürlüler yanında çok kısa ömürlülerin bulunması gibi; birçok karakterleri bakımından asgari ve azami derecelere sahip fertlerin mevcut oluşudur Allah’ın (cc) sonsuz ilim ve kudretiyle, her türü belli kalıplar dahilinde fakat sonsuz çeşitlilikte yaratmasıyla, düşünen ve şuurlu tek varlık olan insanoğluna, tabiatın kurulmuş ve kendi haline terkedilerek belli sınırlar dahilinde çalışmaya mecbur edilmiş bir makine olmayıp, ona her an müdahale ettiğini ve iradesi ile istediğinde istediği gibi değişiklikler yapabileceğini göstermiştir Bir böceği kuştan büyük yarattığı gibi, bir kuşu da böcekten küçük yaratabilir veya balina gibi dev bir memeli yapabileceği gibi böcek kadar küçük bir memeli de yapabilir Dev dinozorlar yanında serçe parmağı kadar kertenkeleyi de aynı yapı ve plana göre yaratabilir

Bu yüzden hayvanlar âleminin çok uç noktalara varan kabiliyetleri, yapı ve fonksiyonlarına ait özellikleri her zaman merak edilmiş, sistematik grupları belirleyen özelliklerin sınır noktalarındaki ölçü ve değerlere ait rakamlar araştırıcıların çalışmalarında dikkat çeken hususlardan olmuştur Allah’ın (cc) hazinesinin çok zengin olduğu ve yaratma fiilindeki çeşitliliğe bir sınır getirilemeyeceği yani herhangi bir canlı grubunun özelliklerinin kesin bir formülle ifade edilemeyeceği, her zaman istisnaların çıkabileceği ve bu yüzden ancak genellemelerle bazı neticelere ulaşılabileceği hatırımızdan çıkarılmamalıdır Allah’ın sonsuz ilmini ve gücünü gösteren, hayvanlar âlemine ait bu sınır değerler yeni bulunan bir canlıyla her zaman değişebilir Ancak böyle bir fen veya tür bulununcaya kadar o güne kadar resmi kayıtlara geçmiş rekortmen, veya o hayvan sınıfı için özel karaktere sahip hayvanların enteresan ölçülerini ve özelliklerini vererek hayret ufkunuzu genişletmek için bu yazımızda 24000 türü olan ve her yıl 100 kadar yeni türü keşfedilen balıklar dünyasına dalacağız

En büyük balık



Dünyanın en büyük balığı “balina köpek balığı” (Rhincodon typus)’dır Okyanusların sıcak sularında yaşayan bu balık hakkında 17–18 m’lik boylara ulaşabileceği iddiaları varsa da kesin olarak ölçülerek belgelenmiş resmi kayıtlara göre 12,65 m uzunluğa ve 7 m’lik vücut çevresine sahip olduğudur 11 Kasım 1949’da yakalanan bu köpek balığının ağırlığı ise imkânsızlık sebebiyle ölçülememiş, ancak 15–21 ton arasında olabileceği tahmin edilmiştir Muazzam görünüşüne rağmen zararsız olan bu tür, sürü halinde yaşayarak büyük kütleler teşkil eden küçük balık ve kabuklu hayvanlar gibi plankton dediğimiz çok küçük canlılarla beslenir Dünyanın ikinci büyük balığı ise “büyük camgöz köpek balığı” (Cetorhinus maximus)dır Bu türün de gerçekten ölçülmüş en büyük ferdi 12,30 metre boyundadır Bu tür de diğeri gibi saldırgan değildir ve küçük canlılarla beslenir

En büyük yırtıcı

En büyük yırtıcı balık olma rekoru Jaws filminin de kahramanı olan “büyük beyaz köpek balığı” veya beyaz “noktalı köpek balığı” (Carcharodon carcharias)dır Kuzey Amerika’nın serin ve sıcak sularında, Güney Afrika, Güney ve Batı Avustralya, Yeni Zelanda, Şili ve Japon denizlerinde bulunduğu gibi Adriyatik sahilleri başta olmak üzere Akdeniz’de de görüldüğü bildirilmiştir Dişilerinin erkeklerinden daha büyük olduğu bu türde 1945 yılında yakalanan bir dişi 6,4 m uzunlukta ve 3314 kg ağırlıkta ölçülmüştür

En uzun kemikli balık

Yukarıda verdiğimiz rakamlar kıkırdaklı balıklar sınıfına aittir Kemikli balıkların boyca en büyüğü ise “kürek balığı” (Regalecus glesne)’dır Sıcak ve tropikal denizlerde yaşayan kürek balığının boyunun 15,2 m olduğu tahmin ediliyordu Birçok uzmanın gözlemine dayanan ve kabul edilen bu rakam balık yakalanamadığı için resmileşemedi Yakalanarak boyu kesin olarak ölçülmüş bir örnek ise 7,6 m boyunda ve 272 kg ağırlığındadır

En geniş vücutlu ve ağır kemikli balık



Bütün tropikal ve subtropikal sıcak sularda bulunan “güneş balığı” (Mola mola)’nın 1908 yılında yakalanan bir örneğinin burun ucundan kuyruğuna kadar olan boyu 3,1 m olduğu halde sırt-karın istikametindeki genişliği 4,26 m ağırlığı ise 2235 kg olarak ölçülmüştür

Denizde yaşadıkları halde yumurta bırakmak için nehirlere de giren mersin balıklarının en büyüğü olan “mersin morinası” (Huso huso) Karadeniz, Hazar denizi ve bunlara bağlı nehirlerde yaşamaktadır 1827 yılında Volga nehrinin denize döküldüğü kısımda yakalanan yumurtalarını henüz dökmemiş bir dişi mersin morinasının boyu 7,3 m , ağırlığı ise 1474 kg olarak ölçülmüştür

En büyük tatlı su balıkları



Tatlı su balıkları içindeki büyüklük rekoru Rusya’nın Dinyeper nehrinde yakalanan bir yayın balığına (Silurus glanis) aittir Bu balığın boyu 4,57 m ağırlığı ise 3363 kg olarak ölçülmüştür

Bütün hayatını iç sularda geçiren ve nadir olarak bulunan en büyük balık Pangasianodon gigas’dır Sadece Mekong nehrinde ve kollarında (Çin, Laos, Kamboçya, Tayland) bulunan bu türün bir örneği 3 m boyunda ve 242 kg ağırlığındaydı



ABD ve Kanada’dan geçen Columbia nehrinde yaşayan ve 1912 yılında yakalanan bir mersin balığının (Acipenser transmontanus) boyu 3,8 m, ağırlığı ise 580 kg olarak ölçülmüştür

Amazon ve Güney Amerika’nın diğer nehirlerinde yaşayan arapayma veya pirarucu olarak bilinen tür (Arapaima gigas) sık sık dünyanın en büyük tatlı su balığı olarak ilan edilmesine rağmen inanılabilecek seviyedeki bir rekora göre en büyük boyu 2,48 m, ağırlığı ise 147 kg ulaşmaktadır

En uzun yılan balığı ise Avustralya’da yaşayan Gymnothorax fiavimarginatus türüdür Bu türe ait 3,7 m boyunda bir örnek yakalanmıştır

En küçük balık

En küçük balık rekoru (ve aynı zamanda en küçük omurgalı hayvan) kemikli balıklardan “cüce kaya balığına” (Trimmatom nanus) aittir Hint okyanusu’nun ortalarındaki Chagos adalarında bulunan bu balıkların erkeklerinin ortalama uzunluğu 8,6 mm, dişilerin ise 8,9 mm’dir Son zamanlarda keşfedilen ve Yunanistan’ın batı kısımlarında yaşayan diğer bir tür kaya balığı (Economidichthys trichonis) da ikinci küçük balık olup dişilerinin boyu 27 cm’dir

En küçük kıkırdaklı balık

Cüce köpek balığı (Squaliolus laticaudatus) büyük bir ihtimalle dünyanın en küçük köpekbalığıdır Tropikal suların dibinde geniş bir şekilde dağılan bu türden yetişkin bir erkeğin boyu 15 cm, dişinin boyu ise 18 cm gelmektedir Yaşlı bir yetişkinin uzunluğu ise en fazla 25 cm kadardır

En küçük tatlı su balığı

En kısa boylu ve en hafif tatlı su balığı cüce pigme kaya balığı (Pandaka pygmaea)’dır Renksiz ve aşağı yukarı şeffaf olan bu tür, Filipinlede Luzon gölü’nde yaşamakta olup erkeklerinin boyu 7,5- 9,9 mm, ağırlığı ise 0,004-0,005 gr’dır

En hafif omurgalı

Balıkların ve omurgalıların da en hafifi olan cüce kaya balıklarından Samoa’da yaşayan Schindleria praematurus’dur Ağırlığı sadece 0,002 gram olan bu türün boyu 12–19 mm’dir

En güçlü ısırık

Bahamada Lerner deniz laboratuarında çene gücü ölçme aletiyle yapılan deneyde esmer köpek balığı (Carcharhinus obscurus)’nın çeneleri arasında 60 kg’lık güç ortaya çıktığı ölçülmüştür Bu çene gücüyle ısırdığında dişleri arasında oluşan basıncın ise 3 ton/cm2 olduğu görülmüştür Büyük beyaz köpek balığının (Charcharodon carcharias) ısırığının çok daha güçlü olduğu bilinmektedir, ancak şimdiye kadar ölçülememiştir

En hızlı balık



Bir kılıç balığı türü olan İstiophorus platypterus’un azami hızı saatte 100 km’nin üzerindedir Bir kılıç balığı ile yapılan ölçmede 91 metreyi üç saniyede katettiği ölçülerek saatte 109 km’lik bir hıza ulaştığı hesaplanmıştır



Bir ton balığı türü (Thunnus thynnus) ise ikinciliği elinde tutmakta ve saatte 104 km’lik hıza ulaşacak ani sıçramalar yapabilmektedir

En yavaş balık



Deniziğneleri familyasının 35 kadar türü vardır Bu familyanın bir üyesi olan cüce denizatı (Hippocampus zosrerae)’ nın hızı hiçbir zaman saatte 16 metreyi geçemez

En uzun göç

Balıkların bazısı üreme sahaları ile beslenme sahaları arasında düzenli göçler yaparlar

Ton balığı (Thunnus thynnus) en uzun mesafeye göç eden tür olarak bilinir 1958 yılında Baja California’dan (Meksika) işaretlenerek salınan örneklerden biri 1963 yılında Tokyonun (Japonya) 483 km güneyinde yakalanmıştır Bu seyahat boyunca balığın ağırlığı 16 kg’dan 121 kg’a çıkmıştır

En uzun uçuş



Uçan balıkların (Exocoetidae) bazılarının zaman zaman, özellikle de yırtıcılardan kaçtıkları durumlarda sudan dışarı çıkarak 30–40 saniye havada yol aldıkları ve bu esnada 10 m yükseğe kadar çıktıkları ve 400 m’lik bir mesafeyi aştıkları tesbit edilmiştir Havada yol alma mesafesi rüzgârın ve dalgaların şiddetine ve yönüne bağlı olduğundan bütün faktörlerin sabit tutulduğu bir hesaplama henüz mümkün olmamıştır Sudan sıçradıklarındaki hızlarının da saatte 30 km olduğu ölçülmüştür

En yaşlı



Balıkların yaban hayatındaki yaşlarını takib etmek çok zor olduğundan en kesin tesbit akvaryumlarda yapılabilir 1860 yılında Kuzey Atlantik’te Sargasso denizinde doğan ve üç yaşında iken bir nehirde yakalanan Avrupa yılan balığı (Angulila angulila) 1948 yılında 88 yaşındayken İsveç’te bir müzenin akvaryumunda ölmüştür Balıkların pullarındaki, denge taşlarındaki ve bazı kemiklerindeki mevsimlik büyüme halkalarını sayarak yaşlarını doğruya çok yakın tahmin etmek de mümkündür Kuzey Amerika’da yaşayan göl mersin balığı (Acipenser fulvescens) yaban ortamında en uzun yaşamış balıktır Yüzgeç ışınlarındaki büyüme halkaları sayılarak yaşı hesaplanan bir mersin balığının 82 yaşında olduğu tesbit edilmiştir

En kısa ömürlü



En kısa hayat süren balık Afrika’da yaşayan Aplocheilidae familyasına dahil bir tür olup muhtemelen 8 ay ömür sürer

En derinde yaşayan

Brotulidae familyasından Bassogigas cinsi en derinde yaşayan omurgalılar olarak bilinirler Bunlardan 16,5 cm uzunluğundaki Bassogigas profundissimus türü 1970 Nisanında Dr Gilbert L Voss tarafından Atlantik’teki Puerto Rico çukurluğunda 8300 metre derinlikte yakalanmıştır

Dr Jacques Piccard ve Lt Don Walsh tarafından Trieste isimli derin deniz araştırma aracıyla Batı Pasifik’de Mariana çukurunda 24 Ocak 1960 da yapılan bir çalışmada ise 10,918 m derinlikte dil balığına benzer, 33 cm boyunda bir balık bulunduğu rapor edilmiştir Geçici olarak Chascanopsetta lugubris olarak teşhis edilen bu balığa rağmen otoritelerin çoğu hâlâ en derinde yaşayan omurgalı olarak Bassogigas cinsini kabul etmektedirler

En yüksekte yaşayan

Dünyanın en yüksek yerinde yaşayan balık “Tibet çopra balığı (Cobitidae familyasından) olup Himalayalarda 5200 m yükseklikte yaşamaktadır

En çok yumurtlayan

Güneş balığı (Mola mola) milyonlarca yumurta yapar Her biri aşağı yukarı 1,3 mm çapında olan bu yumurtalardan 1,37 m boyundaki bir dişinin rekor olarak 300 milyon yumurta taşıdığı görülmüştür

En az yumurtlayan



Batı Afrika’da Tanganika gölünde yaşayan ve kuluçka müddetince yumurtalarını ağızlarında koruyan Cichlidae familyasından Tropheus moorii türü normal bir üreme döneminde yedi veya da ha az yumurta yapar

En büyük yumurta

Balıkların en büyüğü olan Balina köpek balığının (Rhincodon thypus) yumurtası da balıklar içinde en büyük yumurta rekoruna sahiptir Bu dev yumurtanın ebadı 30,5 x 14 x 8,9 cm’dir 1953 yılında bulunan böyle bir yumurta içindeki embriyonun boyu 35 cm’yi bulmaktaydı

En iyi koku alan balık

Köpek balıkları en iyi koku duyusuna sahip olan balıklardır Çok uzak mesafelerden diğer balıklara nazaran çok yüksek bir hassasiyetle kokuları duyarlar Araştırmalar neticesinde, sıvının içine karışan 100 milyonda bir oranındaki kan kokusunu hissedebildikleri anlaşılmıştır

Balıklar dünyasına ait yukarıda bir kısmını zikrettiğimiz enteresan bilgilere baktığımızda ilk dikkatimizi çeken husus tabii seleksiyonun acımasız yorumuna karşı şefkatli ve ekolojik dengeyi sürdürücü bir dayanışmanın hâkim olduğu görülmektedir Eğer güçlü olan türlerin daha zayıf türleri ortadan kaldırdığı şeklindeki görüş geçerli olsaydı, denizlerimizde sadece devler ve canavarların yaşaması gerekirdi Hâlbuki çok güçlü görünenlerin aşırı yayılmasını önleyici tedbirler yanında, çok zayıf görünenlerin de yok olmasını önleyici tedbirleri birlikte yaratan bir irade çok açık olarak görülmektedir Bütün türler kendilerine ait belirli ortamlarda hayatiyetlerini sürdürmekte, çok köklü bir ortam değişikliği veya genetik arıza ortaya çıkmadığı müddetçe de nesilleri devam etmektedir 300 milyon yumurta yapan ile sadece yedi yumurta yapan balığın her ikisinin hayatı devam edebilmektedir Yaratıcı’nın akılları hayret ve dehşete düşüren sonsuz kudretinin tecellileri iyi incelendiğinde, başıboşluk ve tesadüfi oluşlar yerine, tabiatta belli sınırlar dahilinde türleri muhafaza edici ve her türe yaşama imkanı sağlayıcı bir nizamın tesis edilmiş olduğu herkes tarafından kabul edilecektir

Prof Dr Arif Sarsılmaz