Fotoğraflarla Demokrasi Tarihimiz,Türk Demokrasi Tarihi

Fotoğraflarla Demokrasi Tarihimiz,Türk Demokrasi Tarihi
Fotoğraflarla Demokrasi Tarihimiz,Türk Demokrasi Tarihi 1923-1950 Yılları Arası,

CHP (İnönü) Dönemi

TELGRAF

Lozan Türk Delegasyonu Başkanı ve Dışişleri Bakanı İsmet Paşa Hazretlerine,

Millet ve hükümetin zat-ı âlilerine tevcih etmiş olduğu yeni vazifeyi muvaffakiyetle tamamlamış bulunuyorsunuz Memlekete bir dizi faydalı hizmetten ibaret olan ömrünüzü bu defa da tarihi bir muvaffakiyetle taçlandırdınız Uzun mücadelelerden sonra vatanımızın sulh ve istiklâle kavuştuğu bugünde parlak hizmetiniz dolayısıyla zât-ı alinizi, muhterem arkadaşlarımız Rıza Nur ve Hasan Beyleri ve mesainizde size yardım eden bütün delegeleri müteşekkirâne tebrik ederim

(Ankara; 24 Temmuz 1923 Gazi Mustafa Kemal TBMM Başkanı Başkomutan-Atatürk'ün Lozan Anlaşması sonrasında İnönü'ye yolladığı telgraf)

Alıntı:
Lozan Konferansı 20 Kasım 1922’de İsviçre'nin Lozan (Lausanne) kentinde başladı Türkiye'yi İsmet Paşa temsil etti Bir ara görüşmeler kesildi

Konferansın kesilmesinden iki hafta sonra İzmir İktisat Kongresi toplandı (17 Şubat - 4 Mart 1923) İktisat Kongresi’nde önemli bir karar alındı ve aşar kaldırıldı Kongrede yeni iktisat devletinin esasları tespit edilmeye çalışıldı Batıya, Türk-Sovyet işbirliği ve dostluğuna rağmen, Türkiye'nin kapitalist yoldan ayrılmayacağı mesajı verildi

23 Nisan 1923 tarihinde kesilen Lozan görüşmeleri tekrar başladıYaklaşık 3-3,5 ay sonra 24 Temmuz 1923’te Lozan Antlaşması imzalandı Bu anlaşma bağımsız Türkiye'nin de ilanıydı 'Türkiye'nin idam fermanı' olarak nitelendirilen Sevr geçersiz sayıldı Lozan Antlaşması’nın önemini Mustafa Kemal şöyle açıklamıştır:

"Türk milleti aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Muahedesiyle ikmal edildiği zannedilmiş büyük bir suikastın yıkılmasını ifade eden bir vesikadır Osmanlı tarihinde emsali görülmemiş bir siyasi zafer eseridir"

İnönü - Churchill

Alıntı:
Lozan Anlaşması imzalandıktan sonra 1921 Anayasası’nda yapılan gerekli değişiklikler kabul edilerek 29 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti kuruldu TBMM Reisi olan Mustafa Kemal oybirliğiyle Cumhurbaşkanı seçildi Mustafa Kemal, teşekkür konuşmasında "Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır!" dedi 1920'li yıllarda cumhuriyet düzenleri ve demokrasi Avrupa'da ilerliyordu Ancak bu 1930'larda yerini ırkçı, gerici ve baskıcı diktatörlüklere bırakacaktır Dünya büyük çalkantıların yaşanacağı yeni bir döneme girecektir

Bu dönemlerde genç Türkiye Cumhuriyeti’nde ise beş başbakan tarafından sekiz hükümet kuruldu Bu dönem aynı zamanda dünyanın da en çalkantılı dönemini ifade eder Çünkü bir büyük dünya savaşından çıkan insanlık ikinci bir dünya savaşına girmiştir 1Eylül 1939’da İkinci Dünya Savaşı başlamış ve yaklaşık altı yıl devam etmiştir

Birinci Dünya Savaşı’nda olduğu gibi İkinci Dünya Savaşı da genç Türkiye Cumhuriyeti’ni ve değişim yaşayan Türk insanını derinden sarsacaktır Çünkü savaş dünyada olduğu gibi Anadolu’da da yokluk demektir Bu devirde Türkiye'de döviz vardır ancak mal almak mümkün olamamaktadır Çeşitli ülkelerle yapılan anlaşmalarla ülkeye kısıtlı ölçüde mal gelebilmektedir Talep çok, mal üretimi ve arzı ise sınırlıdır

Bu dönemde ithalat yapılamadığından, fiyatları tutabilmek amacıyla çeşitli kararlar alınır ve kanunlar çıkarılır Milli Koruma Kanunu, birkaç defa düzeltilir En ağır cezalar konur Buna rağmen karaborsanın önüne bir türlü geçilemez Bu arada yeni siyasal arayışlar da başlamıştır

1946 senesinde Celal Bayar, dört arkadaşı ile beraber Demokrat Parti’yi kurar CHP ile yeni kurulan DP arasında siyasi mücadele hızlanır İşler unutulurken, siyasi kavgalar başlar Tek parti iktidarı zamanında özellikle 1939 ve 1946 arasında halkın mahrumiyet içinde yaşamış olması, 1950 seçimlerinde CHP’ye büyük ölçüde oy kaybettirirken, bu DP'nin büyük çoğunlukla iktidara gelmesi anl***** da gelmektedir

11 yıllık bu çalkantılı döneme hemen hemen İnönü damgasını vurmuştur İnönü'ye 26 Aralık 1938 tarihinde yapılan CHP'nin 4 Olağanüstü Kurultayı'nda 'Milli Şef', 'Değişmez Genel Başkan' sıfatı verilir İnönü, daha sonra 'Milli Şef' olarak anılacaktır Ayrıca bu Kurultay’da bir süre önce hayatını kaybeden Atatürk 'Ebedi Şef' ilan edilecektir

Bu dönemin dikkat çekici bir başka olayı da 'Yavuz-Havuz' davası olarak da bilinen ve Türkiye'deki yolsuzluklar nedeniyle ilk kez Yüce Divan'ın yolunun açıldığı dava olmuştur Bahriye Bakanlığı, Fethi Okyar'ın başkanlığındaki 3 Hükümet (22111924-03031925) döneminde 30 Aralık 1924’te kuruldu ve bakanlığa Cebelübereket (Osmaniye) Milletvekili İhsan Bey (Eryavuz) getirilmiştir Bakanlığa atanmadan önce de Yavuz zırhlısının onarımı işiyle ilgilenen İhsan Bey, Enver Paşa’nın eniştesi Ömer Nazım Bey ve Bilecik Milletvekili Dr Fikret Bey (Onuralp) ile şirket kurmuş ve hükümete birçok öneri götürmüştür

İhsan Bey de Bahriye Bakanı olduktan sonra Yavuz’un onarım işini Fransız Penoit Şirketi’ne verir İhsan Eryavuz, Bahriye Bakanlığı görevini, Fethi Okyar hükümetinin istifası (3 Mart 1925) üzerine, İsmet İnönü'nün kurduğu hükümette (4 Hükümet 03031925-01111927) de sürdürür Bahriye Bakanlığı, 1927 seçimlerinden sonra İsmet İnönü tarafından kurulan 5 Hükümet döneminde kaldırılır İhsan Eryavuz'un bakanlığı döneminde Penoit Şirketi’ne, hükümete bilgi vermeksizin ayrıcalıklar tanıdığına ilişkin iddialar üzerine Başbakan İsmet İnönü’nün, 18 Aralık 1927’de Malatya Milletvekili sıfatıyla verdiği soru önergesiyle İhsan Eryavuz hakkında Meclis soruşturması açılır

Tarihe "Yavuz-Havuz Olayı" adıyla geçen konuyu araştıran Meclis Soruşturma Komisyonu, 13 Şubat 1928’de İhsan Eryavuz ve Dr Fikret Onuralp'in dokunulmazlıklarının kaldırılmasına ve Divan-ı Ali'de (Yüce Divan) yargılanmalarına karar vermiştir Davayı 16 Nisan 1928'de sonuçlandıran Yüce Divan, Dr Fikret Onuralp'i dolandırıcılıktan 4 ay hapis, 100 lira ağır para, İhsan Eryavuz'u da görevi kötüye kullanmaktan ve rüşvet alma girişiminden 2 yıl ağır hapis ve iki yıl memuriyetten men cezasına çarptırır Dolayısıyla bu karar Yüce Divan’ın Cumhuriyet döneminde verdiği ilk mahkumiyet kararı olmuştur

İnönü ailesiyle

1923-1950 Yılları Arası Hükümetler, Meclis Başkanları ve Başbakanlar:

Alıntı:

I İnönü Hükümeti (30101923-06031924): 25 Nisan 1920 ile 27 Ekim 1923 tarihleri arasında görev yapan Muvakkat İcra Encümeni ve 5 İcra Vekilleri Heyeti ardından ilan edilen Cumhuriyeti takiben hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi

30 Ekim 1923'te yapılan güven-oylamasında kullanılan 165 oyun tamamı kabul çıktı 3 Mart 1924'te Hilafetin ve bu nedenle de Şeriye ve Evkaf Vekaleti'nin ve ayrıca Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekaleti'nin kanunla kaldırılması üzerine yeni bir kabine oluşturulması için İnönü başbakanlıktan çekildi

I İnönü Hükümeti sırasında TBMM Başkanlığı’nı Ali Fethi Okyar yaptı

II İnönü Hükümeti (06031924-22111924): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi 6 Mart 1924'te yapılan güvenoylamasında kullanılan 145 oyun tamamı kabul çıktı Başbakan İnönü'nün 'sağlık nedeniyle' istifası üzerine hükümet sona erdi

Okyar Hükümeti (22111924-03031925): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından İstanbul Milletvekili Ali Fethi Okyar'a verildi 27 Kasım 1924'te yapılan güvenoylamasında kullanılan 188 oyun tamamı kabul çıktı Okyar, Şeyh Sait İsyanı sırasında başbakanlıktan istifa etti

III İnönü Hükümeti (03031925-01111927): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi 4 Mart 1925'te yapılan güvenoylamasında, kullanılan 179 oyun, 153'ü kabul, 23'ü ret, 1'i çekimser çıktı 1927'de yapılan genel seçimler sonunda hükümet sona erdi

IV İnönü Hükümeti (01111927-27091930): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi 316 üyeli TBMM'de, 5 Kasım 1927'de yapılan güvenoylamasında, 271 oy kullanıldı, 269 kabul oyu çıktı Bazı bakanlıkların boşalması ve siyasi durum gerekçesiyle İnönü'nün başbakanlıktan çekilmesi üzerine hükümet sona erdi

V İnönü Hükümeti (27091930-04051931): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi 316 üyeli TBMM'de 2 Ekim 1930'da yapılan güvenoylamasında, 261 oy kullanıldı, 249 kabul, 12 ret çıktı 1931'de yapılan genel seçimler sonunda hükümet sona erdi

VI İnönü Hükümeti (04051931-01031935): Genel seçimler sonucunda oluşan yeni parlamentoda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi 317 üyeli TBMM'de 9 Mayıs 1931'de yapılan güvenoylamasında 287 oy kullanıldı Oyların tamamı kabul çıktı 1935'te yapılan genel seçimler sonunda hükümet sona erdi

Okyar Hükümeti de dahil İnönü hükümetlerinin damgasını vurduğu 1924 yılından 1935 yılına kadar süren dönemde TBMM Başkanı Kazım Özalp oldu

VII İnönü Hükümeti (01031935-01111937): Seçimler sonucunda oluşan yeni parlamentoda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi 399 üyeli TBMM'de 7 Mart 1935'te yapılan güven-oylamasında kullanılan 343 oyun tamamı kabul çıktı 20 Eylül 1937'de 45 gün izin alarak başbakanlıktan ayrılan İnönü, daha sonra istifa ederek görevden ayrıldı

Kazım Özalp TBMM Başkanı

I İnönü Hükümeti Programı:

Alıntı:
"Muhterem Arkadaşlar Reisicumhur Hazretleri tarafından intihab-ı umdeyi acianeme tevdi buyurulan vekilleri Meclis-i Ali’ce tasvip buyurmak suretiyle ishar buyurduğunuz teveccühe Hükümet n***** arz ve teşekkür ederim Hükümet, muvaffakiyetini daima Meclis-i Ali’nin müzaheret ve itimadında istinat bularak ve ondan kuvvet alarak arayacaktır

Arkadaşlar, takip edeceğimiz hareket, hutut-u esasiyesi itibariyle bütün dünyaca malumdur Mevki-i iktidarda ve mevki-i mesuliyette bulunan ekseriyet fıkrasının millete arz ettiği ve milletin tasvip ettiği umdeler ve Meclis-i Ali’nin inkişaf ve terakki için, huzur ve müsalemet için öteden beri musırran iltizam ettiği esaslar; Cumhuriyet Hükümeti’nin hattı hareketi olacaktır Dahilde huzur ve emniyeti ve terakki ve inkişaf temin etmek için Cumhuriyet Hükümeti, kemali azim ve metanetle kemali ısrar ve takip ile hareket edecektir

Cumhuriyet Hükümeti’nin münâsebatı hariciyede üç sülesası Türkiye Cumhuriyeti’nin mevcudiyetini ve temamiyetini sağlam tutarak menâfi-i hayatiyesini gözönünden ayırmamak esası dahilinde müsalemeti, huzuru, hüsnü münasebatı mümkün olduğu kadar tevsi ve teyit etmekten ibarettir Hem hudutlarımızla ve kendileri ile muahedatı imza edip safahatını tatbik etmekte olduğumuz ve diğer taraftan ve henüz münasebata girmediğimiz devletlerle samimi bir dostluk tesis için bütün kuvvetimizi sarf edeceğiz Göreceğimiz hüsnüniyete fazlasıyla mukabele edeceğiz Bu esaslar dahilinde Türkiye Cumhuriyeti menafi-i hayatiyesini muhafaza etmek için son derecede dikkatli olacaktır

Muhterem arkadaşlar, Meclis-i Ali’nin daima ishâr ettiği temenni ve arzu ettiği netice sözden ziyâde iş yapılmasıdır Cumhuriyet Hükümeti sözden ziyâde iş yapmak fiiliyat ve tatbikat ile size ve milletinize emniyet bahı olmak için bütün kuvvetini sarf edecektir Şiarımız faaliyet, gayret, iş yapmak arzusudur Sizin müzaheretinizi istirham ederim ki bu müzaheret tefiki ilahiye de vesile-i tecelli olacaktır"

(Başbakan İsmet İnönü, 1 İnönü Hükümeti Programı)

İnönü-Atatürk

İnönü Eskişehir Türk Kuşu'nda

Özel Sektör İstenilen Gelişmeyi Sağlayamadı

Alıntı:
1923-29 yılları arasında devlet özel girişimi teşvik etmek için yoğun çaba harcamıştır Bu amaçla yapılanların başında, devlet tekelleri kurularak daha sonra bunların işletmesini özel sektöre devretmek gelmektedir Ayrıca bu dönemde, milli sanayii geliştirmek için Teşvik-i Sanayi Kanunu ile birlikte çeşitli hammaddelerin ithalatını kolaylaştıran gümrük tedbirleri alınmıştır Milli bankalar kurulmuş (İş Bankası, Tütüncüler Bankası ve Sanayi ve Maadin Bankası), İstanbul Ticaret ve Tahıl Borsası açılmıştır Bu dönemde anonim şirketlerin kurulmaları da kolaylaştırılmıştır Madenler ve sigara üretimi devletleştirilerek milli üretime dönük bir biçimde işletilmeye başlanmış, şeker fabrikaları için teşvik kanunu çıkartılmıştır Ancak bu dönemde, devletin en az düzeydeki müdahaleci tutumuna rağmen, özel sektör istenilen gelişmeyi sağlayamamıştır

İnönü - Celal Bayar Bakırköy Bez Fabrikası'nda

Enflasyon Düşürülemiyor

Alıntı:
1950-1953 döneminde gerek tarımda gerekse sanayileşmede önemli gelişmeler sağlanmıştır Tarımın makineleşmesi, kredi imkanları ve tarım için belirlenen yüksek fiyat politikası ile birlikte iklimin elverişli olması, bu dönemde tarım üretimini artırmıştır Aynı zamanda, yabancı sermaye girişini kolaylaştırıcı uygulamalar, para arzının artırılması, ithalatın sınırlandırılması ve dış krediler ile yardımlar sayesinde de hızlı bir gelişme gözlenmiştir Bu dönemde, büyük kamu yatırımlarına ağırlık verilmiştir

1954'den sonra plansız yatırımların yapılması nedeniyle artan ithalatın finansmanında, dış yardımlara paralel olarak döviz rezervlerinin kullanılması sonucu zorluklarla karşılaşılmıştır

Bankaların tarım ve sanayi sektörüne açtığı kredilerin yükseltilmesi yanında plansız yatırımların yapılması ve 1956 yılında Milli Koruma Kanunu'nun yeniden yürürlüğe konulması sonucunda, fiyatlar üzerinde suni bir baskı yaratılmış, enflasyon körüklenmiştir

1958 yılında tekrar ekonomik istikrarı sağlamak için sıkı para ve maliye politikaları ve ihracatı teşvik tedbirleri gibi bir takım ekonomik tedbirler alındıysa da enflasyonist gidiş önlenememiştir

1950-1960 Yılları Arası, Cumhurbaşkanları, Meclis Başkanları ve Hükümetleri:

Alıntı:
I Menderes Hükümeti (22051950-09031951): 14 Mayıs 1950'de yapılan genel seçimler sonunda DP, tek başına hükümet kuracak çoğunluğu elde etti 22 Mayıs 1950'de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde İsmet İnönü'nün yerine Celal Bayar bu göreve getirildi Hükümeti kurma görevi de Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi TBMM'de 2 Haziran 1950'de yapılan güvenoylamasına katılan 282 milletvekilinin tamamı kabul yönünde oy kullandı 192 milletvekili ise oylamaya katılmadı Menderes, günün şartlarına göre yeni bir kabine kurmak için istifa etti

II Menderes Hükümeti (09031951-17051954): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi 2 Nisan 1951'de yapılan güvenoylamasına katılan 396 milletvekilinin 346'sı kabul, 50'si ret yönünde oy kullandı 73 milletvekili ise oylamaya katılmadı Hükümet, 1954'te yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi

III Menderes Hükümeti (17051954-09121955): Genel seçimler sonrasında hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi TBMM'de 26 Mayıs 1954'te yapılan güvenoylamasına katılan 520 milletvekilinin 491'i kabul, 27'si ret yönünde oy kullandı 17 milletvekili oylamaya katılmadı Menderes, DP grubundaki reform isteklerinden kaynaklanan huzursuzluk nedeniyle istifa etti

IV Menderes Hükümeti (09121955-25111957): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi 16 Aralık 1955'te yapılan güvenoylamasında hükümet 389 milletvekilinin desteğini aldı Hükümet, 1957'de yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi

V Menderes Hükümeti (25111957-27051960): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi 610 üyeli TBMM'de 4 Aralık 1957'de yapılan güvenoylamasına katılan 536 milletvekilinin 403'ü kabul, 133'ü ret yönünde oy kullandı DP iktidarı, 27 Mayıs 1960'ta askeri müdahaleyle sona erdi

Adnan Menderes'in 5 hükümet kurduğu 1950-1960 yılları arasında TBMM Başkanlığı’nı Refik Koraltan yaptı

TBMM Başkanı Refik Koraltan

Celal Bayar yabancı ülke temsilcileriyle

Darbenin Ayak Sesleri (27 Mayıs 1960)
Alıntı:
1959 yılı iktidar ve muhalefet arasındaki ilişkiler açısından son derece gergin geçmişti Bu gerginlik 1960'a girildiğinde bir türlü yumuşatılamadığı gibi aksine daha da sertleşti

7 Nisan'da DP Meclis Grubu bir bildiri yayımladı

Bildiride CHP'nin ülkedeki bütün yıkıcı grupları çevresinde topladığı, halkı, orduyu iktidara karşı ayaklanmaya kışkırttığı öne sürüldü Bu bildirinin ardından DP Meclis Grubu TBMM Başkanlığı'na muhalefetin eylemlerinin soruşturulması için bir önerge verdi

Önerge 18 Nisan'da Meclis'te büyük bir çoğunlukla kabul edildi Buna göre bir Tahkikat Komisyon'u oluşturulacak ve bu komisyon üç ay boyunca muhalefetin ve basının eylemlerini soruşturacaktı

Muhalefet ve basını soruşturmak için Tahkikat Komisyonu kurulması ülkede geniş yankı yaptı Komisyon görevine başlar başlamaz, Ankara ve İstanbul'da öğrenciler protesto gösterileri düzenlediler 26 Nisan'da İstanbul Üniversitesi öğretim üyeleri baskıları protesto ederken, 28 Nisan'da da öğrenciler merkez binada bir toplantı düzenlediler Güvenlik güçlerinin toplantıya müdahale etmesiyle olay çıktı

Üniversite içinde başlayan çatışma Beyazıt Meydanı'na taştı Olaylar nedeniyle Ankara ve İstanbul'da sıkıyönetim ilan edildi ve gece sokağa çıkma yasağı kondu, ancak öğrencilerin gösterileri durmadı

“28-29 Nisan gösterilerinden sonra bu kez DP yönetimi, 5 Mayıs günü saat 0500'te, Ankara'da Kızılay Meydanı'nda bir gösteri düzenlemeye karar verdi

Buna göre iktidar partisine mensup gençler, Kızılay Meydanı'nda, Meclis'ten çıkıp Çankaya'ya gidecek olan Celal Bayar ve Adnan Menderes'i alkışlayıp destekleyeceklerdi

Ama iktidara karşı olan gençler de plandan haberdar oldular ve 555K (5'inci ayın 5'inci günü saat 5'te Kızılay Meydanı'nda) parolasını geniş bir öğrenci kitlesine duyurdular 5 Mayıs günü iktidara karşı olan gençler, Kızılay'a akın ederken, iktidarı destekleme amacıyla Kızılay'a gelen DP yanlısı gençler azınlıkta kaldı

Meydana gelen Bayar ve Menderes burada çok büyük protestolarla karşılaştı Hatta bazı göstericiler Menderes'i tartakladılar Menderes bir gazetecinin arabasına binerek meydandan güçlükle uzaklaştırıldı

Ordu içinde de 10 yıllık DP iktidarına karşı alttan alta başlayan hareket, protesto gösterileri sırasında kendini açıkça belli etmeye başlamıştı Özellikle 29 Nisan'daki gösteriler sırasındaki öğrenci-ordu dayanışması dikkat çekiciydi

Ankara'daki 5 Mayıs gösterilerinden iki gün önce de Kara Kuvvetleri Komutanı Cemal Gürsel, Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes'e bir mektup göndermiş ve ülkenin içinde bulunduğu bunalımdan çıkış için bazı önerilerde bulunmuştu

21 Mayıs'ta bu kez Ankara'daki Harp Okulu öğrencileri iktidarı protesto için bir gösteri yürüyüşü düzenlediler Artık 'ok yaydan çıkmıştı' Gerginlik doruktaydı Bu arada Başbakan Menderes, bir açıklama yaparak Tahkikat Komisyonu'nu başlangıçta üç ay olarak öngörülen çalışmalarını tamamladığını, raporun yakında Meclis'e sunulacağını kamuoyuna duyurdu

Ancak bu açıklama darbecileri daha önce almış oldukları yönetime el koyma kararından vazgeçirmedi Geniş bir kesim de ordunun yönetime el koymasını sabırsızlıkla bekliyor-du

Menderes'in, Tahkikat Komisyonu'nun, CHP hakkında verilen önergeyle ilgili çalışmalarını tamamladığını açıklamasından iki gün sonra 27 Mayıs 1960'ta başkanlığını Orgeneral Cemal Gürsel'in yaptığı ve Milli Birlik Komitesi adı altında toplanan bir subay grubu, emirleri altındaki askeri birliklerle birlikte Ankara ve İstanbul'daki bazı önemli yerleri ele geçirdi ve Türk Silahlı Kuvvetleri adına yönetime doğrudan el koyduğunu açıkladı

27 Mayıs sabahı, Silahlı Kuvvetler adına radyodan yayınlanan bildiride, "Bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgalarına meydan vermemek maksadıyla Türk Silahlı Kuvvetleri memleketin idaresini eline almıştır" deniyordu

Eskişehir'den dönmekte olan Baş-bakan Adnan Menderes, Kütahya yolunda tutuklanarak Ankara'ya getirildi Daha sonra Celal Bayar, hükümet üyeleri ve DP'li milletvekilleriyle birlikte İstanbul'a, oradan da Yassıada'ya gönderildi

24 Eylül 1960'ta Yüksek Adalet Divanı kuruldu Yüksek Adalet Divanı 14 Ekim'de Yassıada'da çalışmalarına başladı

Tutuklular hakkında 17 dava açıldı: 6 -7 Eylül Olayları Davası, Vinileks Şirketi Davası, Dolandırıcılık Davası, Arsa Davası, Ali Ipar Davası, Değirmen Davası, Barbara Davası, Örtülü Ödenek Davası, Radyo Davası, Topkapı Olayları Davası, Çanakkale Olayı Davası, Kayseri Olayı Davası, Demokrat İzmir Davası, Üniversite Olayları Davası, İstimlak Davası, Vatan Cephesi Davası, Anayasa'nın İhlali Davası

11 ay bir gün süren davalar 15 Eylül 1961'de sona erdi Bu süre içinde yargılanan Bayar, Menderes, Bakanlar Kurulu Üyeleri, DP milletvekilleri ve Genelkurmay eski başkanı Rüştü Erdelhun'un da aralarında bulunduğu toplam 592 sanıktan, 228'i hakkında idam cezası istendi

Toplam 202 oturum yapılırken, binin üzerinde tanık dinlendi DP'nin önde gelenlerinden 31 sanık ömür boyu hapis cezasına çarptırılırken, 418 sanığa altı ayla 20 yıl arasında değişen çeşitli hapis cezaları verildi 123 sanık beraat etti Beş sanık hakkında dava düştü

16 ay boyunca Yassıada'da kalan Adnan Menderes, hakkında açılan 6 davadan birinde beraat ederken, diğerlerinden mahkum edildi Yüksek Adalet Divanı Menderes'in de bulunduğu 15 kişiyi idama mahkum etti

MBK bunlardan sadece Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun kararlarını onayladı 65 yaşını geçmiş olan Bayar ile oy çokluğuyla ölüm cezasına çarptırılan öteki 11 sanığın cezaları ömür boyu hapis cezasına dönüştürüldü

Polatkan ve Zorlu'nun cezası 16 Eylül'de, Menderes'in cezası ise 17 Eylül'de infaz edildi

38 kişiden oluşan Milli Birlik Komitesi üyelerinin 5'i general, 8'i albay, 7'si yarbay, 10'u binbaşı ve 8'i yüzbaşı idi Komite, izleyen günlerde de Türkiye'nin siyasi yaşamı egemen oldu ve 25 Ekim 1961'e kadar görevini sürdürdü

60’lı yıllarda öğrenci ve halk hareketleri

Türk Silahlı Kuvvetlerinin idareyi ele almasını anlatan gazete küpürü

27 Mayıs 1960 sabahı Ankara Radyosu'ndan yapılan bir anons, insanları bir anda heyecanlandırdı Tek haberleşme aracı olan devlet radyosundan evlere ulaşan anonsta ‘‘Bugün, demokrasimizin içine düştüğü buhran ve en son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini eline almıştır’’ deniliyordu Bu Türk halkının ihtilalle ilk defa tanışmasıydı

Menderes Meclis konuşması yaparken

Başbakan Adnan Menderes ve Bakanlar Kurulu

5 Yıllık Planlar

Siyasi bunalımla birlikte 1960 yılında yeni bir Anayasa hazırlanarak, uzun vadeli bir ekonomik planın yapılması çalışmalarına yeniden başlanmıştır Bunun için ilk önce 1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatı(DPT) kurulmuştur Ayrıca, 1958 yılında alınan istikrar önlemleri, 27 Mayıs 1960'tan sonra eskisinden daha sıkı bir biçimde uygulanmaya devam etmiştir 1962 yılında ise bir yıl süreli bir plan hazırlanmış ve planın başarılı olması üzerine, bundan sonra, beş yıllık planlar hazırlanmaya başlanmıştır

Yassıada Mahkemeleri

Yassıada Mahkemeleri’ne halkın ilgisi

"Ben idamdan korkmuyorum Tarihe hırsız başbakan olarak geçirmek istiyorlar, bunu önleyiniz"

Adnan Menderes

3051960 - 1231971 Arası

Milli Birlik Komitesi ve Sonraki Gelişmeler



Orgeneral Cemal Gürsel

Alıntı:
Bu dönemde, dört başbakan tarafından dokuz hükümet kuruldu Bu dönemin dışında Cemal Gürsel Devlet Başkanı ve Başbakan olmakla beraber asıl idare, ihtilali yapan Milli Birlik Komitesi’nin elindeydi Kısa zamanda bu işin böyle gitmeyeceği anlaşıldı Kurucu Meclis’in hazırladığı 1961 Anayasası uyarınca, 1961 Ekim’inde genel seçimler yapıldı CHP Genel Başkanı İnönü, 20111961’de AP ile ortak bir hükümet kurdu Arkasından İnönü ve Suat Hayri Ürgüplü başkanlığında oluşturulan koalisyon hükümetleri görev yaptı

1965 yılında yeni seçimler yapıldı AP, iktidara geldi Süleyman Demirel, başbakan oldu ve muhtelif değişikliklerle Demirel Hükümetleri 12 Mart 1971’e kadar devam etti Demirel, bu devirde tek parti hükümeti kurduğu için bir hayli yatırım yaptı Keban Barajı, İstanbul Boğaz Köprüsü ve çevre yolları, Afşin-Elbistan Santrali, Aliağa Petro-Kimya Tesisleri, İskenderun Demir Çelik Sanayii gibi teşebbüslere, bu dönemde başlandı


Orgeneral Cemal Gürsel

1961 Anayasası ve Çift Meclisli Yapı

Alıntı:
27 Mayıs ihtilali ile ülke yönetimine el koyan askerî güç, yeni bir anayasa yapmak için 'Kurucu Meclis' oluşturdu Bir yıl içinde hazırlanan yeni anayasa, 9 Temmuz 1961'de halk oyuna sunuldu Seçmenlerin yüzde 81'inin katıldığı oylamada, yeni anayasa yüzde 61,5 "Evet" oyu ile kabul edildi

Böylece Türk tarihinde, ilk kez bir kurucu meclis anayasa hazırlamış ve bu anayasa halkoyu ile kabul edilmişti

Uzmanlara göre 1961 Anayasası uzun ve ayrıntılı bir metindi Ama önemli yenilikler de getiriyordu Millet egemenliğinin "yetkili organlar eliyle kullanılacağı" hükmü ile ılımlı bir kuvvetler ayrılığı prensibi yer aldı

Yasama ve denetim yetkisi TBMM’nce; yürütme Meclisin içinden çıkmakla birlikte ayrı bir organ olarak Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’nca; yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelerce yerine getirilecekti

Önemli değişikliklerden biri de TBMM'nin "Millet Meclisi" ve "Cumhuriyet Senatosu"ndan oluşan "çift meclisli" bir yapıdan kurulması idi Ayrıca, yasaların Anayasa’ya aykırı olup olmadığını tespit etmek üzere "Anayasa Mahkemesi" kurularak, yargısal denetime ağırlık verildi

Temel hak ve özgürlükler, o güne kadar hiçbir Türk anayasasında görülmemiş biçimde ayrıntılı olarak düzenleniyordu Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanmalarına da sınırlar konuluyordu Anayasa ayrıca devlete pek çok sosyal ödevler yüklüyordu

1961 Anayasası, 1971 yılındaki değişiklikleriyle birlikte 1980'de yapılan ikinci bir askerî darbeye kadar yürürlükte kaldı



Orgeneral Cemal Gürsel ve Kraliçe Elizabeth

İhtilal Sonrası Gelişmelerin Seyri

Alıntı:
1960 ihtilalinin beyni konumundaki Tuğgeneral Cemal Madandoğlu, liderliği Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel'e bıraktı Dağıtılan Meclis yerine yasama organı görevini üstlenen Milli Birlik Komitesi, çeşitli rütbelerden 37 subaydan oluşuyordu Orgeneral Cemal Gürsel başbakan oldu İhtilalciler bir yandan sivil yönetime geçme çabalarını sürdürürken, bir yandan da kendi içlerindeki 235 generali emekliye sevk etti Bu karar ordu içinde karşıt görüşlü subayların varlığını da ortaya çıkardı 21 Ağustos’ta ise 3400 subay emekli edildi MBK üyesi Albay Alparslan Türkeş, ihtilalcilerle ihtilafa düşünce Başbakanlık Müsteşarlığı görevinden alındı Bunu, 13 Kasım'da MBK'nın yaptığı yıldırım tasfiye izledi MBK'nın başta Türkeş olmak üzere 14 üyesi ilişikleri kesilip yurt dışına sürgün edildi Bir yandan kurulan yeni Meclis anayasayı görüşürken, bir yandan da Demokrat Parti milletvekillerinin Yassıada duruşmaları süratle devam ediyordu Kurucu Meclis’in çıkardığı Anayasa 9 Temmuz 1961'de yapılan halkoylamasıyla kabul edildi 16 Eylül sabaha karşı Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın, Yassıada'da idam edilmesi bütün dünyada büyük yankı yarattı 15 Ekim'de genel seçimler yapıldı Ordunun müdahalesiyle Cemal Gürsel dördüncü cumhurbaşkanı seçildi 20 Kasım'da CHP-AP koalisyonu İsmet İnönü Başbakanlığında oluşturuldu


Orgeneral Cemal Gürsel - Alparslan Türkeş

Bakanlar Kurulu

27 MAYIS ASKERİ MÜDAHALE DÖNEMİ

Alıntı:
I Gürsel Hükümeti (30051960-05011961): Milli Birlik Komitesi Başkanı(MBK) Cemal Gürsel, MBK tarafından Başbakan olarak görevlendirildiğini, herhangi bir siyasi partiye üye olmayanlardan bir hükümet kurduğunu ilan etti Hükümet için güvenoylamasına ihtiyaç duyulmadı Gürsel, demokratik gelişmelere uygun yeni bir hükümetin kurulabilmesi için istifa etti

II Gürsel Hükümeti (05011961-20111961): Cemal Gürsel, Başbakan olarak, kendisi dışında MBK üyesi olmayan-lardan oluşan yeni bir hükümet kurdu Güvenoylaması yapılmadı Hükümet

Cemal Gürsel oy kullanırken

Cemal Gürsel basına açıklama yaparken

İsmet İnönü ve eşi Mevhibe Hanım

İsmet İnönü ve eşi Mevhibe Hanım

İsmet İnönü ve Eşi Mevhibe Hanım

Başbakan İsmet İnönü oy kullanırken

İsmet İnönü AP lideri Ragıp Gümüşpala ile

Ne düşünürbilinmez

İnönü, Başbakan Suat Hayri Ürgüplü ile

İnönü İngiltere ziyaretinde



İnönü satranç oynarken


İsmet İnönü - Hayri Ürgüplü

İnönü, ABD Başkanı Johnson ve eşleri

İsmet İnönü bir resepsiyonda


İsmet İnönü Fazıl Küçük ile

İnönü, Başbakanlık döneminde

İnönü Meclis genel Kurulunda

Bir toplantı esnasında