Travmatik Nevroz: Sağ Kalanların Hastalığı

TRAVMATİK NEVROZ: SAĞ KALANLARIN HASTALIĞI

--------------------------------------------------------------------------------
Kimler risk altında
Eşlik eden sorunlar
Tedavi
Televizyon kanalları şiddet ve ölüm haberleriyle dolu Silahlı çatışmalar, trafik kazaları ve tecavüzler günlük yaşamın alışılmış bir parçası sayılıyor İnsan eliyle yaratılan bu şiddete doğa da, deprem, sel, toprak kayması gibi yıkımlarla katkıda bulunuyor Dünyada hergün binlerce insan doğal ya da toplumsal yıkımlar nedeniyle hayatını kaybediyor Peki, bu arada sağ kalanlara ne oluyor? Savaşa katılan, bir kaza ya da depremden sonra enkazın arasından kurtarılan, tecavüze uğrayan ya da işkence gören kişiler yaşamlarına hiç bir şey olmamış gibi kaldıkları yerden devam edebiliyorlar mı?

Bazıları bunu başarabiliyor Ya da, yaşadıkları olayın etkisini üzerlerinden tam olarak atamasalar bile ciddi bir ruhsal rahatsızlık geçirmeden onunla başedebiliyorlar Bu insanların önemli bir bölümüyse 'travmatik nevroz' adı verilen ruhsal rahatsızlığa yakalanıyor Bu rahatsızlığın en önemli belirtisi olayın kişinin zihninde sürekli olarak yeniden yaşanması Bazıları sık sık olayla ilgili kabuslar görüyor Kimileriyse, olayı anımsatan bir durumla karşılaştıklarında sanki o anı yeniden yaşıyor gibi oluyor, hatta kimi zaman hayaller görüyor, gerçekte olmayan sesler duyuyorlar Hiç beklenmedik durumlar olayın anımsanmasına yol açabiliyor Örneğin, tecavüze uğramış bir kadın, şort giymiş bir erkek gördüğünde tecavüz anıyla ilgili anıları yeniden canlanabiliyor Ya da, savaşa katılmış bir asker bir egzos patlamasıyla birlikte kendini yere atıp geçmişte yaşamış olduğu çatışma anının havasına yoğun biçimde kendini kaptırabiliyor

Kişi, olayı anımsatabilecek durumlardan uzak durmaya çalışıyor İnsanlardan kaçıyor, içe kapanıyor ve giderek donuk, duygularını yaşayamayan bir kimliğe bürünüyor Ancak, tüm bu çabalara rağmen, olayı anımsamaktan ve aynı yoğun duyguları tekrar tekrar yaşamaktan kurtulamıyor Bu arada uykuları da bozuluyor Uykuya dalmak güçleşiyor Sık sık uyanmalar görülüyor Kişi sinirli ve her an patlamaya hazır birisi haline geliyor Kafasını toplamakta güçlük çekiyor ve kendini işine veremiyor

Travmatik nevroz en az bir ay sürüyor Daha doğrusu, bir aydan kısa sürüp geçen durumlar travmatik nevroz olarak kabul edilmiyor Bu rahatsızlığın belirtileri genellikle olaydan kısa bir süre sonra ortaya çıkıyor Ancak, bazen yıllar sonra bile hastalanan kişilere rastlanabiliyor

Travmatik nevrozda beyinde neler oluyor?

Olay sırasında beyinde korkunun tipik biyokimyasal bulgusu olan noradrenalin salınımı görülüyor Ancak, travmatik nevrozda söz konusu salınım bir aşırılık gösteriyor ve süreklilik kazanıyor Bu süreklilik aşırı bir gerginliğe, bunaltı ve kolay irkilme gibi belirtilere yol açıyor

Bu kişilerde görülen bir başka önemli laboratuvar bulgusu, yaşanan olayın anımsanması sırasında beyinlerinde morfin benzeri bir maddenin salgılanması Bu madde kişinin ağrı ve acıya karşı direncini yükseltiyor Hatta bazılarının olayı anımsatan durumları tekrar tekrar yaşamaya çalışmalarına neden oluyor

Kimler risk altında
Travmatik Nevrozun en önemli adayları savaşa ya da çatışmalara katılan askerler Bu ruhsal bozukluk ilk kez Amerikan iç savaşı sırasında tanımlanmış Daha sonra, 1914'teki Türk-Bulgar savaşı sırasında benzeri olgular bildirilmiş Bu konu, Vietnam savaşı sonrasında Amerikalı araştırmacıların yoğun ilgisini çekmiş ve savaştan dönen askerlerdeki tarvmatik nevrozları araştıran çok sayıda araştırma yapılmış

Savaşa bağlı travmatik nevrozlar yalnızca sıklık açısından değil, şiddet ve süre açısından da başka nedenlerle oluşan travmatik nevrozlardan farklılık gösteriyor Daha uzun sürüyor ve kişinin yaşamında daha büyük bir tahribata yol açıyor İşkence gören kişiler ve tecavüze uğrayan kadınlar Travmatik Nevrozun sık görüldüğü diğer gruplar

Travmatik Nevroz, kadınlarda daha sık görülüyor Yapılan toplum taramalarında, her iki yüz erkekten birisinin bu rahatsızlığı geçirmiş olduğu görülmüş Kadınlarda ise her aaaaen kişiden birisi Travmatik Nevroz geçiriyor

Eşlik eden sorunlar
Travmatik nevroza yakalanan kişilerde genellikle başka ruhsal sorunlar da görülüyor Uyuşturucu ve alkol bağımlılığı sık rastlanan sorunlar arasında Ayrıca bu kişilerde, kavgacı ve uyumsuz bir kişilik yapısı ortaya çıkabiliyor Depresyon ve intihar oranları yükseliyor

Psikolojik etkenler

Freud'a göre, travmatik nevroz, kişinin yaşadığı olayın etkisiyle çocukluk döneminde çözümlenmemiş ruhsal karmaşaların yeniden alevlenmesinden kaynaklanıyor Bu nedenle, çocukluğun erken dönemlerini sağlıklı bir şekilde aşabilmiş kişiler söz konusu rahatsızlığa daha az yatkınlık gösteriyorlar Ancak, konuyla ilgilenen araştırmacıların elde ettikleri bulgular, travmatik nevroza yatkın bir kişilik yapısı olmadığını düşündürüyor Yıkıcı bir şiddet sahnesiyle karşılaşan hemen herkeste değişik düzeylerde de olsa, travmatik nevroz belirtileri görülüyor Hatta bazen, bu sahneleri yaşamadan, başkaları tarafından anlatılmasıyla bile söz konusu ruhsal bozukluğun belirtileri ortaya çıkabiliyor

Toplumsal etkenler

Travmatik nevroz konusunda yapılan araştırmalar, olayın toplumdaki genel tahribatının ve kişiye verilen toplumsal destek düzeyinin yaşanan sorunun şiddetini belirlediğini gösteriyor Aynı anda bir çok kişiyi etkileyen bir yıkım genellikle yaşanan örselenmenin daha şiddetli olmasına yol açıyor Deprem, sel, şavaş gibi olaylarda toplumsal çevrede meydana gelen ağır ve yaygın kayıplar yaşanan moral bozukluğunu arttırıyor Çünkü, böyle durumlarda çoğu zaman normal zamanda var olan toplumsal yardımlaşma sistemleri ve kurumları dağılıyor ve kişiler kendi başlarının çaresine bakmak zorunda kalıyorlar

Yıkım sonrasında, o bölgeye yapılan müdahalenin gecikmesi ve yardım sürecinde aksamalar olması da, yıkıma uğrayan kişilerde toplumun samimiyeti konusunda bir hayal kırıklığı yaratıyor Dolayısıyla, bu tür durumlarda verilen toplumsal destek, yıkıcı bir olayı toplu halde yaşayan insanların söz konusu rahatsızlığı daha kolay ve sorunsuz atlatmaları yönünden önem taşıyor

Tedavi
Travmatik nevrozun tedavisinde, kişinin yaşanan olayla ilgili duygusal boşalımının sağlanması özellikle önem taşıyor Olay sırasındaki ve olayı izleyen süre boyunca gelişen duygular ve düşünceler yeniden ele alınıyor Benzer yaşantıları olan kişilerin katıldığı grup terapileri böyle bir duygusal boşalım için uygun bir destek ve anlayış ortamı oluşturuyor

Bu rahatsızlığa yakalanmış kişilerin tedavisinde ilaçlar da önemli bir yer tutuyor Uyku düzeninin yeniden sağlanması, karamsarlık, sıkıntı ve aşırı sinirliliğin yatıştırılması amacıyla değişik ilaçlar kullanılabiliyor Ancak, bu kişilerin uyuşturucu bağımlılığı yönünden taşıdıkları yatkınlık gözönüne alınarak bu tür bir soruna yol açabilecek ilaçlar olabildiğince kullanılmamaya ya da kısa süreli kullanılmaya çalışılıyor

Travmatik Nevrozun tedavisinde dikkat edilmesi gereken bir başka nokta, eğer kişinin bedensel bir engeli yoksa en kısa zamanda görevine dönmesinin sağlanması Çünkü, uzun süreli dinlenmeler rahatsızlığın yerleşik bir hale gelmesine neden oluyor

'Kamyon üzerime doğru geliyor'

Ahmet Bey, şehirlerarası yolda ağır bir trafik kazası geçirmişti Arabayı kendisi kullanıyordu Kazadan sonra kaldırıldığı hastanede bir hafta komada kaldı Ön koltukta yanında oturmakta olan eşi bacaklarındaki kırıklar nedeniyle bir seri ameliyat geçirdi Arkada oturmakta olan oğullarıysa kazayı küçük sıyrıklarla atlattı

Aradan üç ay geçtiğinde, olayın şokunu ve yarattığı sağlık sorunlarını kısmen atlatmışlardı Eşi koltuk deyneği kullanarak yürüyebiliyordu Sigorta şirketi yeni bir araba vermişti Ancak, Ahmet Bey kendisini henüz araba kullanacak gibi hissetmiyordu Bu arada rapor süresi dolmuş ve işe gidip gelmeye başlamıştı

Kabuslar, yaşamın eski olağan temposuna döndüğüne inanmaya başladıkları sırada ortaya çıktı Her gece aynı rüyayı görüyor ve kan ter içinde uyanıyordu Rüyasında, kaza anını canlı bir biçimde yeniden yaşıyor, her gece arabasıyla, tıpkı kaza sırasında olduğu gibi, üzerine doğru gelen bir kamyonla çarpışmamak için direksiyonu kırıp yolun kenarındaki hendeğe yuvarlanıyordu

Önce uykuları bozuldu Aynı kabusu göreceğini bile bile uykuya dalmak istemiyordu Giderek daha sinirli oldu Olur olmaz şeyler için öfkeleniyor, bağırıp çağırıyordu En küçük bir gürültüyle irkiliyor, sürekli diken üstünde duruyordu

Bu tedirgin ve sinirli hali arkadaşlarıyla da arasının açılmasına neden oldu İş dönüşü kahveye çıkmamaya başladı Evde yalnız başına oturup içiyor, içince kendisini daha rahat hissediyordu Eşinin ve bir akrabasının ısrarlarıyla doktora gitmeyi kabul etti İlk görüşmede, travmatik nevroz tanısı kondu ve ilaç tedavisine başlandı

'Teröristler saldırıya geçti'

Murat askerliğini Güneydoğuda yapmış, bu süre içinde bir çok operasyona katılmış, bir keresinde üzerlerine atılan bir bombayla parçalanan üç arkadaşının ölümüne tanık olmuş, ancak önemli bir ruhsal sorun yaşamamıştı Terhisten sonra memleketine döndüğünde, askerden önce olduğu gibi, babasının ayakkabıcı dükkanında çalışmaya başladı Bu arada evlendi ve bir çocuğu oldu

Olay günü, bir birahanede arkadaşlarıyla oturuyorlardı Terhisin üzerinden iki yıldan fazla bir süre geçmiş, askerlik anıları artık eskisi kadar sık konuşulmaz olmuştu Günlük yaşam gailesine dalmış, kendine eviyle işi arasında sakin bir hayat kurmuştu Her şey hatalı sollama yapan bir kamyonetin yol kenarındaki masalara doğru savrulmasıyla başladı Kamyonet sonunda bir elektrik direğine çarparak durdu Her taraf toz duman içinde kalmış, ön masalarda oturanların bazıları yaralanmıştı Arkadaşları olayın şokunu atlattıklarında onda bir tuhaflık olduğunun farkına vardılar Sıtma tutmuş gibi titriyor, sürekli 'teröristler saldırıya geçti' diye mırıldanıyor ve bomba atıldığını, yaralanan askerleri helikoptere taşımaları gerektiğini söylüyordu Böyle durumlarda adet olduğu üzere, bir iki tokat atıp yüzünü yıkattılar ve korkacak bir şey olmadığını defalarca tekrarlayarak onu yatıştırmaya çalıştılar

Murat eve döndüğünde derin bir uykuya daldı ve ertesi sabah hergün olduğu gibi kahvaltısını yapıp dükkana gitti Ancak, huzuru bir kez kaçmış, sanki başka bir dünyada yaşamaya başlamıştı Çatışma sırasında atılan bombanın parçaladığı kanlı bedenler gözünün önünden gitmiyor, silahların ve askeri araçların çıkardığı gürültü kulaklarında yankılanıyordu

O gün işyerinde bir çok kişiyle tartıştı, bir müşteriyle açıkça kavga etti En küçük bir gürültüyle aşırı derecede irkiliyor, yüreği ağzından çıkacak gibi çarpmaya başlıyordu Akşam eve döndüğünde de rahatlayamadı Çatışma görüntülerini giderek daha canlı ve inandırıcı bir şekilde yaşamaya başlamıştı Kendini yere atıyor, yuvarlanıyor, bağırıp çağırıyordu Gördükleri bu tablo karşısında korkuya kapılan yakınları tarafından bir hastanenin acil servisine götürüldü Orada sakinleştirici bir iğne yapıldı ve travmatik nevroz tanısıyla psikiyatri bölümüne yatırıldı