İlk Bilinçaltı Teorileri

Bilimsel psikoloji tarihinin ilk dönemlerinin büyük bölümünün bilinçle ilgilendiğine dikkat etmiştik 19 yüzyılın son dönemlerinin deneysel psikologları uygun tek çalışma alanının bilincin içeriği olduğuna ve bu nedenle psikolojinin ilk dönemlerindeki temel çalışma odağının bilinç deneyimlerinin analizi olduğuna inanmışlardı Davranışın bilinçaltı belirleyicileri hakkında çok az düşünce söz konusuydu

Benzer şekilde, ampirik filozoflar da yeni psikoloji için bilinç deneyimlerine yönelik bir arka plan hazırlamışlardı Bununla birlikte, psikolojinin öncülerinden veya onun felsefesini oluşturanlardan olan hiç kimse bilinçli zihinsel deneyimler üzerinde özellikle odaklanmamıştı Bazıları bilinçaltı süreçlerin önemine inanmıştı Bilinçaltının etkisine ilişkin düşünceler Platon'a dek uzanmasına rağmen, konu hakkındaki son düşünceler 17 yüzyıldan sonra Descartes'ı izledi

18 yüzyılın ilk dönemlerinin Alman matematikçisi ve filozofu Gotfried Wilhelm Leibnitz (1646-1716) monadoloji (monadology) teorisini geliştirdi Leibnitz'ın tüm gerçekliğin bireysel elementleri olarak düşündüğü monadlar fiziksel olmayan atomlardı Hatta bunlar kelimenin tam anlamıyla maddesel bile değildi Her bir monad yayılmayan bir ruhsal varlıktı Leibnitz her bir monadın doğası gereği ruhsal olmasına rağmen bazı fiziksel madde özellikleri de taşıdığı üzerinde ısrarla durmuştu Bunların yeteri kadarı bir bütün içerisinde toplandığında büyümeyi oluştururlardı

Monadlar hareket ve enerjinin kaynağıdır Genel olarak algıya benzetilebilirler ve bilinçaltıyla aynı türdendirler Leibnitz zihinsel-ruhsal olayların (monadların faaliyetlerinin) anlaşılırlık veya bilinç dereceleri bakımından farklı olduklarına, tamamen bilinçaltı olandan en açık veya kesinlikle bilinçli olana dek sıralandığına inanmıştı Bu nedenle bilincin daha küçük dereceleri minyon algılar (petites perceptions) olarak adlandırıldı Bunların bilinçli gerçeklenmesine tamalgı (apperception) denildi

Örneğin, kıyıya vuran dalga sesleri bir tamalgıdır Bu tamalgı düşen tüm su damlalarından oluşmuştur Her bir su damlası, monadlar gibi, bir minyon algıdır ve bilinçli olarak algılanmazlar Bunların yeteri kadarı bir araya toplandığında bir tamalgıyı oluştururlar

Bir asır sonra, Johann Friedrich Herbart (1776-1841) Leibnitzci bilinçaltı görüşe başlangıç (threshold) veya eşik kavramını (limen of consciousness) getirdi Eşiğin altındaki fikirler bilinçaltıdır Bir fikir bilinç seviyesine yükseldiğinde, Leibnitz'ın deyişiyle, tamalgısı oluşur; fakat Herbart bunun da ötesine gitmiştir Bir fikrin bilince yükselmesi için, daha önceden bilinçte olan fikirlerle uyuşabilmesi gereklidir Bunlarla uyum içinde olmayan fikirler, aynı zamanda bilinçte barınamazlar ve konuyla ilgisi olmayan fikirler bilinçaltına itilir ve Herbart'ın bastırılmış fikirler (inhibited ideas) dediği fikirleri oluştururlar

Bastırılmış fikirler bilinç eşiğinin altında bulunurlar ve Leibnitz'ın minyon algılarına benzerler Herbart'a göre bilinçte gerçekleşmeye çalışan fikirler arasında bir çatışma vardır Herbart'ın çalışmaları mekanik ruhun etkilerini gösterir Amacı "ruhun matematiğini" geliştirmekti ve fikirlerin mekaniğini açıklayacak formüller ve eşitlikler önerene kadar devam etti

Ayrıca Fechner da bilinçaltı teorilerin geliştirilmesine katkıda bulundu Başlangıç veya eşik kavramını kullandı, fakat onun önerisi zihnin bir buz dağına benzediği yönündeydi Söyle ki, buzdağının önemli bir bölümü yüzeyin altında kalan ve görünmeyen buzdağı, zihnin gözlemlenemeyen güçler tarafından idare edilen bölümünü temsil eder Bu benzetme Freud üzerinde büyük bir etki bırakmıştır

Şurası ilginçtir ki, deneysel psikolojinin çok şeyler borçlu olduğu Fechner psikanalizin de bir habercisidir Freud birkaç kitabında Fechner'ın Psikofiziğin Elemanları isimli kitabından alıntılar yapmış, onun çalışmasından haz ilkesi, ruhsal veya zihinsel enerji, zihnin topogrofik yapısı ve yıkıcı içgüdünün önemi gibi bazı temel kavramları türetmiştir Freud'un biyografisini yazan kişi şuna dikkatleri çekmiştir: "Fechner Freud'un bazı fikirlerini ödünç aldığı tek psikologdur"

Bilinçaltı fikri Avrupa'da 1880'ler Zeitgeist'ıın çok büyük bir bölümünü oluşturuyordu Bu dönem Freud'un klinik pratiklerine başladığı zamana denk düşüyordu Bu fikir sadece meslekten olanlara değil, halka da çok ilginç geliyor ve konu hakkında büyük tartışmalar yapılıyordu Von Hartmann tarafından 1869'da yazılan Bilinçaltı Felsefesi başlıklı bir kitap o kadar popülerdi ki, kitabın 1869 ve 1882 yılları arasında dokuz baskısı yapılmış, 1870 ve 1880 yılları arasında Almanya'da başlıklarında "bilinçaltı" kelimesi geçen en azından yarım düzine kitap basılmıştı

Bu nedenle Freud bırakın keşfetmeyi, bilinçaltı kavramından ciddi anlamda söz eden ilk kişi bile değildir, ilk düşünürlerden bazıları bilinçaltından sadece bahsetmiş olmalarına rağmen, diğerleri bu kavrama büyük bir önem atfettiler Yine de, Freud'tan önce hiç kimse bilinçaltı güdülerin öneminin farkına varmamış ve bunların nasıl araştırılacağına dair bir yol bulamamıştı Freud bilinçaltının keşfedilmesinde, daha önceden anlaşılamaz olduğu düşünülen şeyleri açıklayabileceğini düşünmüştü Bilinçaltı duygu ve düşüncelerin doğrudan veya dolaylı olarak davranışı etkilediğine inanmıştı