Adnan Adıvar

ABDÜLHAMİT ADNAN ADIVAR



1882'de Geliboluda doğdu 1955'te İstanbulda yaşamını yitirdi 1905'te tıbbiyeyi bitirdi ve Avrupaya gitti Berlin Tıp Fakültesinde iç hastalıkları asistanı oldu 1908den sonra İstanbula döndü, Tıp Fakültesine profesörlük, mütareke yıllarında Osmanlı Meclis-i Mebusanında İstanbul mebusluğu yaptı İstanbulun işgali üzerine eşi Halide Edip Adıvar ile Anadoluya geçti Birinci Büyük Millet Meclisi hükümetinin sağlık bakanı oldu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucuları arasında yer aldı Partisinin kapatılmasından sonra 1926da tekrar Avrupaya gitti İzmirde Mustafa Kemal Atatürke karşı düzenlenen suikast girişiminden sorumlu tutuldu Bu suçlamadan beraat etmesine karşın 1939a kadar İngilterede kaldı Yurda döndükten sonra 1940ta İslam Ansiklopedisi yazı kurulu başkanlığına getirildi Son yıllarında günlük gazetelerde yazılar yazdı

ESERLERİ

ARAŞTIRMA-İNCELEME:
Osmanlı Türklerinde İlim (1943)
Tarih Boyunca İlim ve Din (1944)

ELEŞTİRİ-MAKALE:
Bilgi Cumhuriyet Haberleri (1945)
Dur Düşün (1950)
Hakikat Peşinde Emeklemeler (1954)

ÇEVİRİ:
Bertrand Russel�den Felsefe Meseleleri (1935)

Cumhuriyet döneminin ilk bilim tarihçisi Abdülhak Adnan Adıvar’dır (1882-1955) Ünlü romancılarımızdan Halide Edib Adıvar’ın kocası olan Adnan Adıvar, Fransa’da yaşadığı yıllarda yayımladığı La Science chez les Turcs Ottomans (Paris 1939) adlı eseri ile Osmanlılar dönemindeki bilimsel uğraşlara ışık tutmuş ve bu alanda yapılan araştırmaların ne kadar yetersiz olduğunu göstermiştir


Adnan Adıvar, Türkiye’ye döndükten sonra, bu eserini İstanbul’daki elyazmalarını da inceleyerek düzeltmiş ve genişletmiş ve Osmanlı Türklerinde İlim (İstanbul 1943) adıyla Türkçe’ye tercüme etmiştir Yaklaşımındaki öznelliğe ve bazı yönlerinin çürütülmesine rağmen, bugüne kadar bu konuyu işleyen daha mükemmel bir eser yazılamamıştır
Türkiye’de bilim tarihi alanında ilk metin çalışması, Adnan Adıvar’ın da katıldığı bir çalışma topluluğu tarafından yapılmıştır Arapça metni, elde mevcut olan üç nüshayı karşılaştırmak suretiyle Şerefettin Yaltkaya tarafından kurulan ve Abdülhak Adnan Adıvar ile Henry Corbin tarafından Fransızca’ya tercüme edilen bu çalışma, XV yüzyıl Osmanlı düşünürlerinden ve matematikçilerinden Molla Lütfi’nin “Sunak Taşının İki Katının Alınması Hakkında” adlı küçük bir risalesidir ve 1940 yılında Paris’te Fransızca olarak yayımlanmıştır


Arapça metinle Fransızca tercümesinin baş tarafına Adıvar ve Corbin tarafından yazılan 33 sayfalık geniş girişte, Molla Lütfi’nin hayat öyküsüne, risalenin kapsamına, probleminin tanıtılmasına, oluşturduğu geleneğe ve bazı yanlışlara ilişkin bilgiler verilmiştir
Adnan Adıvar’ın bilim tarihimiz açısından önemli olan diğer bir eseri de 1944 yılında İstanbul’da yayımlanan “Tarih Boyunca İlim ve Din” dir Bilimlerdeki ve özellikle fizikteki yeni gelişmelerden sonra Batı’da yeniden gündeme gelen din ve bilim ilişkilerini, tarihi gelişimi içinde inceleyen bu eser, zengin içeriği nedeniyle genel bilim tarihi görünümündedir
Adıvar’ın Türk kültür hayatını yönlendiren ve çoğu zaman unutulan en önemli çalışmalarından birisi de, bir süre İslâm Ansiklopedisi’ni yayımlayan kurula başkanlık yapmasıdır 1913-1938 yılları arasında Leiden ve Londra’da “Encyclopaedia of Islam: A Dictionary of the Geography, Ethnography and Biography of the Muhammadan Peoples” adıyla dört cilt ve bir ek halinde İngilizce olarak basılan ve İslâm medeniyetini tanıtan bu ansiklopedi, Türk bilginlerinin de dikkatini çekmiş ve 1939′da Ankara’da toplanan I Türk Neşriyat Kongresi’nde, Türkçe’ye çevrilerek yayımlanması gündeme gelmiştir
Alınan tavsiye kararı doğrultusunda yayını gerçekleştirmeyi üstlenen Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Adnan Adıvar’ın başkanlığında bir kurul oluşturmuştur Ancak kurul çeviriyle yetinmediği ve özellikle Türkler hakkında yeni maddeler eklenmesine ve bazı maddelerin de genişletilmesine karar verdiği için (ve diğer teknik nedenlerden ötürü), ansiklopedi, beşinci ve on ikinci ciltleri iki kısım olmak üzere toplam on üç cilde ulaşmış ve ancak 1988 yılında, yani ilk cildinin yayımından tam 48 sene sonra tamamlanabilmiştir


İslâm Ansiklopedisi’ne Adnan Adıvar da bazı maddeler yazmıştır Bunlar arasında en önemlileri, Ali Kuşçu, Ebu’l-Kâsım Zehrâvi, Fârâbi, Hârizmi, İbn Bâcce, İbn Haldûn ve Kınalızâde maddeleridir


Salih Zeki gibi, Adnan Adıvar da bilim felsefesi ile ilgilenmiş ve daha ziyade İngilizlerin kullanmış oldukları felsefe diline aşina olabilmek için Bertrand Russell’ın (1872-1970), tümevarım, tümdengelim, doğru ve yanlış, sanı, felsefi bilginin sınırları, felsefenin kıymeti gibi konuları tartıştığı “The Problems of Philosophy” (Londra 1911) adlı eserini “Felsefe Meseleleri” (İstanbul 1935) adıyla Türkçe’ye tercüme etmiştir