Çocuk Sağlığı - Çocukluk Dönemlerine Göre Beslenme

ÇOCUK SAĞLIĞI


Çocuklarda normal büyüme ve gelişmenin izlenmesi, normalden sapmaların tespiti yoluyla hastalıkların belirlenmesi ve önlenmesi için gereklidir Sağlıklı çocuk takibinde düzenli olarak boy, ağırlık ve baş çevresi ölçümleri yapılmalıdır

Her şeyden çok sevdiğiniz bebeğinizin büyümesi, gelişmesi ve sağlıklı bir yaşam sürmesi şüphesiz ona sağlayacağınız imkanlarla mümkündür Düzenli olarak doktora götürmek, kilosunu ve boyunu ölçtürmek, aşılatmak ve uygun besinlerle beslemek suretiyle iyi gelişmesini ve sağlıklı kalmasını sağlayabilirsiniz Belirli bir çocukta saptanan değerler normal sınırlar içinde olsa bile, zaman içinde çocuğun kendine özgü büyüme grafiğinden sapmalar olabilir
"Çocukluk Çağında Beslenme" adını verdiğim bu kılavuzda, doğduğu andan itibaren 5 yaşına gelinceye dek çocuğunuzun büyüme gelişmesindeki önemli aşamaları esas alarak, beslenme konusunda yol göstermeyi amaçladım Her şey çocuklarımızın sağlığı için
ÇOCUKLUK DÖNEMLERİNE GÖRE BESLENME
0 - 4 Aylık Bebeğin Beslenmesi
4 - 9 Aylık Bebeğin Beslenmesi
9 - 12 Aylık Bebeğin Beslenmesi
1 - 5 Yaş Çocuk Beslenmesi
0 - 4 AYLIK BEBEĞİN BESLENMESİ:
Anne sütü mükemmel besin içeriği ile kolay hazmedilir, etkili bir biçimde kullanılır Bebeğinizi hastalıklardan korur, mamalarla beslenmeden daha ucuza mal olur Bunun ötesinde emzirmek suretiyle, anne bebek bağının kurulması kolaylaşır, yeni bir gebeliğin gecikmesi ve annenin sağlıklı kalması mümkün olur
Doğumdan sonraki ilk 4 ayda yalnızca anne sütüyle beslenen bebekler ishal ve zatürree gibi bulaşıcı hastalıklara, alerjik rahatsızlıklara daha az yakalanırlar, daha sağlıklı büyürler Bu nedenle;
İlk 4 ay bebeğinizi tek başına anne sütüyle besleyiniz Bu aylarda anne sütüyle birlikte verilen ek besinler bebeğin anne sütünden yeterince yararlanmasını engeller
Bebeğinizin yalnızca anne sütüyle beslendiği bu dönemde, su kaybına yol açan hastalık halleri dışında ilave su gereksinimi yoktur! Eğer ishal gibi mutlaka su verilmesi gereken bir durum söz konusuysa kaynatılmış su veriniz
İlk günlerde gelen anne sütü çok besleyicidir Bebeğinizi istedikçe ve sık sık emzirerek bu sütten yararlanmasını sağlayınız Anne sütünün artmasını sağlamak için sık emzirme birinci koşuldur Bebeğinizin emmediği durumlarda, göğsünüzde süt birikimi söz konusu olduğunda tırle adı verilen pompalarla boşaltma işlemi yapabilirsiniz Bu pompalar hemen her eczaneden kolaylıkla temin edilebilmektedir
Tüm annelerin sütü yararlıdır Başlangıçta oldukça koyu olan sütünüz zamanla sulu bir hal alır; bu, anne sütünün genel özelliğidir ve tamamen doğal bir durumdur Benim sütüm bebeğime yaramıyor gibi sözlerin hiçbir anlamı yoktur Çünkü her annenin sütü kendi bebeği için özeldir
Bebeğiniz her beslenmeden sonra az miktarda kaka yapabilir, bu durum bazen yanlışlıkla ishal olarak değerlendirilir Oysaki altın sarısı renkte, kötü kokmayan, sulu, günde 7 - 8 kereye kadar olabilen bu dışkı tamamen normaldir Yine aynı özellikleri taşıyan ama 3 günde bir bol miktarda yapılan kaka da normal kabul edilir Ancak dışkı çok sert ise nedeni araştırılmalıdır
Göğüs uçlarında meydana gelen çatlaklar genel kanının aksine, temizlikteki yetersizlikten değil, uygun emzirme pozisyonunun ve tekniğinin sağlanamamasından ileri gelir Bebek, memenin sadece ucunu değil renkli kısmın önemli bir bölümünü bir ağız dolusu almalı, çene ucu meme cildine temas eder vaziyette ve alt dudak dışa kıvrılmış olmalıdır Bu şekilde bebeğin yanaklarında şişlik oluşur ve yutkunarak annesinin sütünü aldığı kolayca fark edilir Eğer çatlak meydana gelmişse doğru pozisyonda ve uygun emzirme tekniğiyle sorun kısa sürede halledilir Beslenme sonrası bir miktar anne sütünün çatlak bölgelere sürülerek kurutulmasının yararlı olduğu düşünülmektedir
Emziren anneler her zaman bol ve pamukludan yapılma sutyen giymelidirler
Bebeklere ilk yaşın sonuna kadar kaynatılmamış su verilmemesi tavsiye edilir
Bebeklerini emziren annelerin iyi beslenmesi anne bebek sağlığı açısından çok önemlidir Bu nedenle annelerin; günde 2 litre (10 su bardağı) kadar sulu gıdalar (su, süt, az şekerli limonata, komposto çorbalar, vb) almaları önerilir
4 - 9 AYLIK BEBEK BESLENMESİ
Yalnız anne sütüyle beslenen bebeklerde ek gıdalara dördüncü aydan sonra başlanır 4-6 ay arasında anne sütüyle yeterli büyüme gelişme sağlanıyorsa sadece anne sütüyle beslemeye devam edilir, bu durumda ek gıdalara altıncı aydan sonra başlanır
Bu dönemde çocuğunuza verdiğiniz ek gıdalar anne sütünün tamamlayıcısıdır
Ek Gıdalar:
Çocuğun ayına uygun büyüme ve gelişme sürecini destekleyen, değişik tatlarla tanışmak suretiyle sonraki aylarda kolay yeme alışkanlığı kazandıran, besleyici değeri yüksek ama allerji yapma niteliği az olan besinlerdir Meyve suyu veya meyve püresi, sebze çorbası veya sebze püresi, muhallebi, yoğurt, peynir, reçel, bisküvi, ekmek, yumurta bebek beslenmesinde önde gelen ek gıdalardır
Ek gıdaları kaşık ya da bardakla veriniz
Yeni deneyeceğiniz yiyecekleri çocuk açken alışık olduğu yiyeceklerden önce veriniz Miktarı daima azdan başlayarak arttırınız
Yeni gıdaların allerji yapıp yapmadığına dikkat ediniz Bu nedenle aynı gün içinde birden fazla yeni besin denemeyiniz Şüpheli bir gıdayı kestiğinizde belirtilerin geçip geçmediğini kontrol ediniz Bir iki gün sonra yeniden deneyiniz
Bebeğinizin hoşlanmadığı önemli yiyecekleri zaman zaman yeniden deneyiniz
Meyve Suyu:
Elma ve şeftali gibi meyvelerin suları taze olarak 1-2 tatlı kaşığı miktarından başlanarak verilir ve yavaş yavaş arttırılır Portakal ve mandalina suyunun daha ileri aylarda verilmesi uygun olur
Sebze Çorbası:
Meyve suyuna başlandıktan iki hafta kadar sonra öğle öğününde verilmek üzere patates, havuç, pirinç ve taze sebzelerden günlük olarak hazırlanır Bir iki tatlı kaşığından başlanarak yavaş yavaş arttırılır Dört haftalık bir süre içinde tam sebze püresine geçilir
1 Hafta (sebze çorbası): 3-4 su bardağı su, 2 orta boy havuç, 1 orta boy patates 45 dakika kapaklı kapta pişirilir Tel süzgeçle hiç ezmeden suyu bir başka kaba alınır Bir çay kaşığı irmik ilavesiyle tekrar 5-10 dakika pişirilir Sıvı miktarı 200 gram olacak şekilde ayarlanır
2 Hafta (basit sebze püresi): Aynı şekilde pişirilir Havuç ve patatesler tel süzgeçten tamamen ezilerek püre olarak geçirilir Bu pürenin içine yine irmik katılarak mamanın hazırlanması tamamlanır
3 Hafta (karışık sebze püresi): Havuç ve patatesin yanına 1 çay kaşığı pirinç ve her gün bir yenisi ilave edilmek üzere mevsimlik sebzeler eklenir Örneğin ilk gün 3-4 yaprak maydanoz, ertesi gün maydanoz ve bir kaç yaprak ıspanak, sonraki gün ilaveten dörtte bir enginar, daha sonra dörtte bir domates gibi Tel süzgeçten ya da blenderden geçirilerek elde edilen püreye yine bir çay kaşığı irmik eklenerek 5 dakika daha pişirilir
4 Hafta (tam sebze püresi): Ayrıntılarıyla anlattığım şekilde hazırlanan püreye 1 çay kaşığı zeytin yağı veya pastörize tereyağı katılır
Altıncı aydan itibaren sebze çorbası ya da püresine 1 yemek kaşığı kıyma (3 kez çekilmiş yağsız sinirsiz dana) eklenmelidir
Muhallebi:
Sebze püresinden 1-2 hafta kadar sonra genellikle 5 aydan itibaren akşam (gece değil) öğünü olarak verilir 1 su bardağı süt, bir tatlı kaşığı pirinç unu, 1 tatlı kaşığı toz şekerle yapılır Soğuk sütün bir kısmıyla pirinç unu iyice ezilir, kalan süt eklenir karıştırılarak pişirilir Ateşten indirmeye yakın şeker eklenir İlk günlerde süt sulandırılabilir
Yoğurt:
Süt kaynatılır, elin dayanabileceği sıcaklığa kadar soğutulur 1 litre süt içine bir çorba kaşığı yoğurt 1-2 kaşık sütle sulandırılarak eklenir, yavaşça karıştırılır Hareket ettirmeksizin sıcaklığını koruyabilecek şekilde 3-4 saat bekletilir Bir kase kadar ikindi öğünü olarak verilir
Kahvaltı:
Çocuk altı ya da yedi ayını bitirdikten, sebze püresi, muhallebi, yoğurt gibi gıdalara iyice alıştıktan sonra kahvaltılara başlanır Süt, beyaz peynir, reçel, pekmez, ekmek veya bebe bisküvisi başlıca malzemelerdir Tuzu alınmış bir parça beyaz peynir ve reçel sütle ezilir Karışıma ekmek içi katılır Bu amaçla 3-4 bebe bisküvisi kullanılabilir Kahvaltıya önce 1-2 tatlı kaşığı olarak başlanır, miktarı giderek arttırılır Bal allerji yapma olasılığı nedeniyle bir yaşından önce tercih edilmez İstenirse 1 çay kaşığı yağ eklenebilir Bir süre sonra peynir, reçel, yağ ve ekmek sütten ayrı olarak verilebilir
Yumurta:
Katı olarak pişirilmiş yumurtanın sarısı 1 çay kaşığı miktarından başlanıp giderek arttırılmak suretiyle kahvaltıya ilave olarak verilir Bir haftanın sonunda bebeğiniz bir tam yumurta sarısı yiyebilir İyice alışmış olan çocuklara yumurta kayısı kıvamında verilebilir Yumurtanın beyazının bir yaşında önce verilmesi genellikle tercih edilmez
Tahıllı Çorbalar:
Mercimek, yoğurtlu yayla, acısız tarhana çorbası gibi gıdalar, taze sebze çorbalarına alıştırılmış olan bebeklere 7 aydan sonra değişik tatları öğretmek amacıyla verilebilir
Köfte:
Sebze çorbasıyla birlikte, yağsız sinirsiz üç kez çekilmiş dana kıymasından baharatsız olarak hazırlanmış 1-2 köfte 6 Aydan itibaren verilebilir
Balık ve Tavuk:
Bebeğiniz yedi sekiz aylık olduğunda kıymaya alternatif olarak püre halinde öğle öğününde tavuk ve kılçıksız balık eti verebilirsiniz
Karaciğer:
Kuzu ciğeri tercih edilir Az tuzlu suda haşlanır, zarı çıkarılır, rendelenerek balık ve tavuk etleriyle dönüşümlü olarak sebze çorbalarıyla birlikte verilir
Çay:
Çayın besleyici hiç bir değeri yoktur Aksine diğer gıdaların besleyici değerini düşürür, barsaklardan demir emilimini bozarak kansızlığa yol açabilir Bu bakımdan süt çocuğu beslenmesinde yeri yoktur
6-8 AYLIK BEBEKTE BESLENME ŞEMASI:
1 Öğün (saat 0600-0700)
Kahvaltı + Anne Sütü
Ara Öğün (saat 0900-0930)
Meyve Suyu
2 Öğün (saat 1130-1230)
Et + Sebze Maması + Anne Sütü
Ara Öğün (saat 1530-1600)
Yoğurt + Meyve Püresi + Ekmek
3 Öğün (saat 1830-1930)
Sütlü Muhallebi + Anne Sütü
Gece Öğünü
Anne Sütü (1-2 kez)
Anne sütü verilmeyen bebeklerde bunun yerine uygun şekilde hazırlanmış hazır mama verilebilir Ancak unutulmamalıdır ki hiç bir mama anne sütünün tam olarak yerini tutamaz Bu nedenle bebeğinizi kendi sütünüzle beslemek için olabildiğince gayret gösteriniz
9-12 AY ARASI BEBEĞİN BESLENMESİ:
Çocuğunuz için bu dönemde özel yiyecekler hazırlamanıza gerek yoktur Yetişkinler için pişirilen tüm ev yemekleri az yağlı püreler halinde bebeğe verilebilir
Örnek Mönü:
Sabah: Kahvaltı
1 Bardak şekersiz süt
1 Yumurta sarısı
1 Tatlı kaşığı reçel ya da pekmez
1 Çay kaşığı yağ
1 İnce dilim ekmek veya 3-4 adet bisküvi
Ara: Meyve püresi
Öğle: Kıymalı sebze püreleri
Dolma içleri, sebzeli köfteler
Kuru baklagil püreleri
Bir dilim ekmek içi (sebzelerle)
Akşam: Muhallebi (veya öğle öğünün aynısı)
Sebze olarak bakla ve patlıcan bebek beslenmesinde tercih edilmez Bir yaşına basan bebekler aile sofrasına oturtulur, kendi kendine yemesi için teşvik edilir Diğer sütlü besinlerin yanı sıra günde bir bardak süt içmesine özen gösterilir
1-5 YAŞ ÇOCUK BESLENMESİ:
Dokuz aydan sonra çocuğun temel gıdası olmaktan çıkan anne sütü 2 yaşına dek anne için uygun olan bir zamanda kesilebilir
Bir yaşından sonra 13-14 aylık olan çocuğa, çatal kaşık kullanma alıştırmaları yapılabilir Ailenin diğer fertleriyle birlikte sofrada oturan çocuğun ayrı tabağı olmalı, neyi ne kadar tükettiğine dikkat edilmelidir
Bu dönemde de çocuklar günde dört öğün beslenmeli, temel besin gruplarından (süt ve sütlü gıdalar etler, yumurta ve baklagiller sebze ve meyveler unlu ve nişastalı besinler) yeterli ve dengeli tüketmelidirler
Ülkemizde en sık yapılan hatalardan biri çocuğu yemek suyuyla beslemektir Hiç bir besleyici değeri olmayan bu beslenme biçimi uygulanmamalıdır
Her gün yarım litre süt çocuklara verilmelidir Süt her şekilde verilebilir Sütün içerdiği kalsiyum çocukların gelişimi için çok önemlidir 25 gram peynirde de 200 gram sütteki kadar kalsiyum vardır
Her gün et ve baklagillerden bir ikisi beslenme listesinde bulunmalıdır Her gün bir yumurta yedirilmelidir Düzenli et verilen çocuklara gün aşırı olabilir Günde bir ya da iki kez sebze verilmelidir
Günde bir iki kez meyve yenmelidir Fazladan bir öğün meyve vermek sebzenin yerini tutabilir Meyve suları da meyvenin yerine geçebilir
Günde bir iki kez nişastalı besinler ve üç dilim ekmek beslenme listesinde bulunmalıdır Çocuklara olabildiğince erken dönemde kendi kendilerine çatal kaşık kullanarak yemeleri öğretilmelidir
Her çeşit şekerleme, pasta, kek, dondurma sık sık verilmemesi gereken yiyeceklerdir Öğünler arasında çocuğa şekerleme vermek iştahı azaltarak yetersiz beslenmeye yol açtığı gibi diş çürüklerinin de önde gelen nedenidir