Asya Hun Devleti

ASYA HUN DEVLETİ

'ASYA HUN DEVLETİ (BÜYÜK HUN DEVLETİ) (MÖ 220-MS300)

* Kurulduğu tarih kesin olarak bilinmemektedir Tarihte bilinen İLK TÜRK DEVLETİ'dir
* Bilinen ilk hükümdarı TUMAN(Teoman)'dır Teoman'dan sonra yerine oğlu METE HAN geçmiştir
* Asya Hun devleti METE HAN zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır
* Çinliler Türk akınlarına karşı koymak için ÇİN SEDDİ'ni yaptılar

NOT: Tarihte ilk defa bütün Türkleri tek bayrak altında toplayan Türk Devleti Asya Hun devletidir

* Büyük Hun Devleti VERASET SİSTEMİ ve ÇİN SİYASETİ nedeniyle Doğu ve Batı Hun Devleti diye ikiye ayrıldı
Batı Hunları ARAL GÖLÜ civarına göç etmek zorunda kaldılar Doğu Hunları ise Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı Ve daha sonra Çinliler tarafından ortadan kaldırıldı

TÜRKLERDE VERASET SİSTEMİ NASILDI?

Türklerde devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı Ve ülke hükümdarın sağlığında oğulları arasında paylaştırılırdı Her prensin (TEKİN) hükümdar olma hakkı vardı

NOT: Bu anlayış Türk devletlerinde sık sık taht kavgalarının çıkmasına ve Türk devletlerinin parçalanmasına sebep olmuştur

HUNLAR'DA DEVLET TEŞKİLATI

Hun Devleti otlağı bol besiciliğe elverişli bozkırlar bölgesinde kurulmuştu Tarıma uygun toprakları nerdeyse hiç yoktu Bu yüzden ekonomisinin temeli, başta at yetiştiriciliği olmak üzere hayvan yetiştirmek üzere idi Bunun sonucu olarak sosyal durum, Çin'dekinden çok farklıydı Çin'de geniş toprak sahipleri ile köle sınıfı vardı Hun bölgesinde ise ne malikanelere ne de toprak kölelerine rastlanıyordu Akrabalık bağları ile birbirine sıkı sıkı bağlı olan aileler, kabileleri meydana getiriyor, kendilerini savunmak için daima silahlı yaşayan kabilelerin sıkı işbirliği yapmalarından da devlet doğuyordu

Bu yapısı ile ve ordunun Mete tarafından tanziminden sonra, devlet merkezden idare edilen bir askeri teşkilat'' haline gelmişti Askeri karakterde olması ve gerekli şartların (bozkırda eğitilmiş olmak, at ve silah)bulunması sebebiyle de fütühata açıktı ''Köylü'' Çin devletinden bu yönü ile ayrılıyordu

Çin'de esas rejim ''Feodalite'' idi Hun Devletinde ise Merkeziyetçilik hakimdi Bu devlette Çinliler ancak küçük memurluklara ve bazı müşavirliklere gelebiliyordu Birinci derecede sorumlu makam sahipleri ile yüksek görevliler tamamen Hun aslından gelmeydi Bunlar emirlerindeki silahlı kuvvetlerle, aynı zamanda birer komutandılar

Devlet teşkilatının (Sağ-Sol eligleri=kanat kralları) Çinlilikle hiç bir ilgisi yoktu Mete tarafından gerçekleştirilen ve toplulukta kabilecilik gayretlerini kırarak devlete milli topluluk havasını getiren ordudaki 10'lu tertip Türk idi Devletin ''Milli'' karakterinin korunmasına dikkat ediliyordu İmparator kumandasındaki Çin ordusunu kuşatan Mete'un Çin içlerine dalarak bozkırdan uzaklaşmasına , devlet meclisi engel olmuştu

Hun devleti bozkır Gök-Tanrı inanışındaydı Bu bakımdan Türk inancı ne Moğol totemciliğine ne de Çin toprak tanrıcılığına benziyordu

Bütün bunlardan dolayı Mete'un zamanında kesin şeklini aldığı görülen büyük Hun Devleti, sosyal yapı, hakimiyet anlayışı, idare, ordu, din, dünya görüşü ve benzeri gibi çeşitli yönlerden, Türk milletinin tarih ve kültüründe bir kilit taşı ve ana kaynak durumundadır Onun için Türk ve dünya tarihinde çok büyük önem taşır

HUN İMPARATORLUĞUNUN PARÇALANMASI

Mete'dan sonra hükümdar olan KİOK (MÖ174-160) devletin büyüklüğünü muhafaza etmeye çalıştı Yurtlarından oynattığı Yüeçi'ler Afganistan'a giderek burada İskender tarafından kurulmuş olan GREK hakimiyetine son vermişlerdi (MÖ166) Aynı yıl Kiok da kalabalık ordusu ile Çin başkentine giderek imparatorun sarayını yakıp ülkenin Çinli prensesini de alarak evlenmişti

ÇİN PRENSESLERİNİN HUN ÜLKESİNDEKİ ETKİLERİ

Çin sarayı ile kurulan ve devam ettirilen akrabalık siyasi bir nitelik taşıyordu Fakat bu çığırın açılması ilerde Çin ile temas edecek olan hemen bütün Türk devletleri bakımından kötü sonuçlar verecek bir davranış oldu Hanedanlar arasındaki bu yakınlaşma Çin entrikalarının yoğunlaşması için bir fırsat yaratıyordu Çin diplomatları ve görevlileri Hun merkezindeki Çinli prensesin himayesinden faydalanıyorlardı Bu sayede Hun topraklarında serbestçe gezip dolaşıyorlar, Türklerin ve onlara bağlı kavimlerin arasında propaganda yapıyorlardı

ÇİN CASUSLARI

Çin imparatoru VU-Tİ Çin'in en büyük gelir kaynağı olan ipeğe batı ülkelerinde yeni pazarlar bulma gayretindeydi Bunun içinde İç Asya İran üzerinden Akdeniz kıyılarına ulaşan ünlü ''İpek yolu'' nu güvenlik altında bulundurmak istiyordu Bu bakımdan Orta ve Batı Asya da yabancıların gücünü kırması gerekiyordu Türk-Çin mücadelesinin yüzlerce yıl sürmesinin temel sebeplerinden biride bu kervan yoluna hakim olmaktı

Vu-Ti ipek yolu üzerindeki memleketleri ve kavimleri öğrenerek Hun'lara karşı işbirliği sağlamayı dış politikasının ana hedefi haline getirmişti Bu maksatla yüksek rütbeli bir asker olan Çang-Kien'i batıya göndermişti Bu casus gizli vazifesini yaparken Hun'lar tarafından yakalanıp uzun zaman gözaltında tutuldu

Çinli casus batıda geçirdiği on yıl içinde edindiği bilgileri, temaslarını ve tavsiyelerini bir rapor haline getirerek imparatora sundu Bu önemli rapor sonraki yıllarda takip edilecek Çin siyaseti için başlı başına bir rehber vazifesi gördü

ÇİN ORDUSUNDA HUN USULÜNE BENZER YENİLENMELER

Hanedanlar arasındaki akrabalık bağlarına ve gizli haber alma faaliyetine ek olarak Çin imparatorları askeri ıslahata da önem verdiler Çin orduları Türk usulüne göre yetiştirilmeye çalışıldı Tuman zamanında başlayan bu hareketlilik ara verilmeksizin uzun zaman sürdürüldü Nihayet Çinliler Hun tarzında 140000 kişilik süvari kuvveti çıkaracak konuma geldiler

HUNLARIN ZAYIFLAMASI VE İÇ HUZURSUZLUKLAR

Hun imparatoru Kiok zamanında pek sorun olmayan bu durum Kiok'tan sonra imparator olan KÜNÇİN zamanında (MÖ160-126)gerçek bir huzursuzluk kaynağı olarak ortaya çıktı

Künçin Çin'deki Han sülalesine damat olmuştu Üstelik babası ve dedesi ölçüsünde dirayetli bir askerde değildi Bu sebepler bir araya gelince Hun iktidarında sarsıntılar olmaya başladı Bunu fırsat bilen Çin kuvvetleri Hun bölgelerine önce küçük, küçük daha sonra ise durdurulamadıklarından dolayı taarruza geçtiler Bunun neticesinde zengin güneybatı toprakları (Tanrı dağları-Çungarya-Turfan-Yarkent-Kuça vb) Çin istilasına uğradı

Hun prenslerinin birbirleriyle olan anlaşmazlıkları ayrıca askeri güçsüzlük ve iktisadi darlık karşısında maddi yardım sağlamak için Çin ile bir anlaşma yapılıp Çin himayesine girmek gibi bir eğilim benimsenmeye başlamıştı Ancak bu görüşe karşı çıkıp mücadeleden yana olanlarda vardı Bunların başında Prens ÇİÇİ yer alıyordu Çiçi kardeşinin hükümranlığını tanımadığını ilan etti Bu durum karşısında Hun meclisi çok yoğun tartışmalar yaşadı Nihayet Bu görüş ayrılığı maalesef Hun'ların bölünmesiyle neticelendi Devlet birliğinin parçalanması ile Çin üzerindeki Hun baskısı da tamamen ortadan kalktı Bu bakımdan MÖ58 yılı Doğu Asya tarihinde bir dönüm noktası oldu

Daha sonraları Çiçi bütün rakiplerini yenerek Tanhuluk merkezini ele geçirdi Bu suretle Hun imparatoru durumuna geldi Kardeşi HOHANYEH kendisine bağlı kütlelerle Çin'in kuzeybatı sınırına çekildi ve burada yaşadılar Bu kütleler ''Güney Hunlar'' diye anılırlar

HUN ÇİÇİ DEVLETİ

Çiçi devletini batıya doğru yaymayı uygun gördü MÖ51 de harekete geçerek çok kısa sayılabilecek bir zaman içinde Aral gölüne kadar olan bütün batı bölgesini ele geçirdi Devleti tekrar eski gücüne kavuşturmaya çalıştı Çiçi devletin Kuzey Moğolistan'daki ağırlık merkezini de Çu-Talas nehirleri arasına kaydırdı ve orada yeni bir başkent kurdu

Böylece Türkistan sahasına Türk halkının iyice yerleşmesini sağladı Çiçi ayrıca Fergana ve Baktria bölgesini de Batı Hun İmparatorluğu topraklarına kattı

ÇİN SALDIRISI VE YENİLGİ

Hunlar'ın yeniden toparlanmasından endişe eden Çin Vusun'lar ve Kank-Kü Devleti ile bir anlaşma yaparak saldırıya geçti ve daha henüz tam yapılanmamış Hun birliklerini yenip Talas ırmağı üzerinde yeni yapılmış Hun başkentini yakıp yıktılar (MÖ36) Çiçi bu savaşta hayatını kaybetti

HUNLAR'IN YENİDEN YAPILANMASI VE YIKILIŞ

Güney Hunlar'ı MÖ31 de ölen Hohanyeh'in evlatları tarafından Çin tabiiyetinde kalarak bir müddet idare edildiler Fakat tarihin cilvesidir ki hiç bir zaman esaret altında kalmaya alışık olamayan ve olmamış yüce Türk milleti bir kez daha içinden muhteşem bir hükümdar çıkararak MS18-46 yıllarında YU TANHU tarafından istiklallerine kavuşturuldu Doğuda Kuzey Hun topraklarını da alarak Mançurya'ya, batıda Kaşgar'a kadar olan sahada hakimiyetlerini genişletip Çin ile olan bütün münasebetleri kestiler

Fakat Yu Tanhu'nun ölümünden sonra iç anlaşmazlıklar başladı Bütün bunlara birde uzun zaman süren kıtlık ve hayvan ölümleri eklenince ülkede açlık baş gösterdi Nihayet iç karışıklıklar sonucu bir daha hiç birleşmemek üzere ikiye ayrıldılar Dış Moğolistan'da Kuzey Hunlar, İç Moğolistan'da Güney Hunlar Bu devletlerinde ömrü uzun olmadı ve 147-156 yıllarında Sienpi'ler tarafından Kuzey Hunlar, 216 yıllarında ise resmen olmasa bile Çin'li idarecilerin yönetime gelmesiyle Güney Hun'lar da tarihe karıştı


TÜRKLERE KARŞI ÇİN SİYASETİ (POLİTİKASI) NASILDI?

Çin bozkır göçebe hayatı yaşayan ve savaşçılıkları gelişmiş olan Türk Ordusu karşısında çaresiz kalıyordu Hatta Türk Akınlarını durdurmak için ÇİN SEDDİ'ni yaptırmıştı Buna rağmen Türkleri durduramamıştı Bu durum karşısında çaresiz kalan Çin şu siyaseti takip etti:
1- Çin prenseslerini Hun Hakanlarıyla evlendirerek, prensesin yanında Hun sarayına çok sayıda hizmetkar gönderdiler Bu hizmetkarlar casusluk faaliyetinde bulunarak, Türkler hakkında bilgi topladılar
2- Türk Beylerine hediyeler göndererek, onları kendilerine bağlamaya ve ekonomik olarak Çin'e bağımlı yaşamaya alıştırdılar
3- Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek, Türkleri itaat altına almaya çalıştılar
4- Türk Beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, Türk devletinin parçalanmasını sağladılar

ÖRNEK:

Bu konuda en iyi örneklerden biri, Asya Hun Devleti'nin Batı ve Doğu Hun Devleti diye ikiye ayrılması olayıdır
Bu dönemde Hun Devletinin başına geçen HUANYEH, Çin'in ekonomik yardımları kesmesi üzerine, kurultayı toplayarak, Çin'e bağlanmayı teklif etti Ancak kardeşi ÇİÇİ ''Bağımsızlığımız herşeyden önce gelir'' diyerek, Huanyeh'e karşı çıktı Böylece Hunlar ikiye ayrıldı Çin ile birleşen Huanyeh, kardeşi Batı Hun Hakanı Çiçi üzerine giderek, Batı Hun Devletini ortadan kaldırdı Batı Hun Halkı Aral gölü çevresine göç etmek zorunda kaldı
'''