Geleneksel Bursa Kadın Kıyafetleri Nelerdir

Geleneksel Bursa Kadın Kıyafetleri nelerdir

Türkiye'nin en gelişmiş illerinden biri olan Bursa'da geleneksel toplumsal yapı 1950'lerde tarımın makineleşmesi ve ulaşım olanaklarının artmasıyla canlanmıştır 1960 larda sanayinin gelişimiyle birlikte toplumsal ve kültürel yaşam içerik yönünden zenginleşmiştir

Bu süreçte geleneksel aile yapısı ortadan kalkmış, giyim-kuşam yerini tamamen çağdaş giysilere bırakmıştır Yerel giysilere ancak çok uzak dag köylerinde rastlanabilmektedir İlde giyim-kuşam Türkiye'nin tüm yörelerinde olduğu gibi gelir gruplarına, toplumsal çevre Özelliklerine göre değişiklik göstermektedir Giyim-kuşamın belirlenmesinde moda ve çalışma koşulları etkili olmaktadır

Eski Bursa'da özellikle kadın giyimleri, kumaşları ve işlemeleriyle dikkat çekerdi Bursa tezgahlarında dokunan ipekler, bürümcükler, kadifeler bu giysilere özellik katardı

XVI yy'ın ikinci yansından sonra Bursa kadifeleri, çatma, seraser denilen altınlı kumaşlar, kemhalar, arşın, tafta, çuha, keyfiye, peştemaller oldukça yaygın ve ünlüydü Padişah Sarayı ve erkanı bu kumaşların devamlı müşterileri idi

Hali vakti yerinde olanlar Elmasiye, Altıparmak, Altınoluk, Geze adı verilen Humus ve Şam ipekli kumaşlarından elbiseler dikinirlerdi Bu tarz elbiseler XVII ve XVIII yy'larda selimiye adı verilen, klaptanla karışık başka bir cins ipekli kumaştan yapılırdı

Köy düğünlerinde (köy düğünü) ise geline ipekli oyalı gömlek ile bindallı denilen, üzeri sırma işlemeli kadife entari giydirilirdi Durumu uygun olan bunun üzerine kürk giyer, gümüş fişeklikli kemer kuşanırdı

XIX yy'ın başlarında Bursa gelinlerinin çeyizlerinin zenginliği dikkat çeker Hamam takımları, işlemeli oyalı başörtüleri, pullu hamam tülbentleri, ipekten yapılmış saat, mühür, tütün ve para keseleri, damada yerli bezden iç göynekler, donlar, çevreler, işlemeli uçkurlar, ipekli ipeksiz mendiller yapılırdı

Gelin çeyizi on beş gün asılı durur, bu süre içersinde gelin her gün değişik bir elbise giyerdi Bursa gelinleri bu elbiseleri çok iyi muhafaza etmek ve düğünlerde, davetlerde giymek zorundaydılar

Bursa dağ köylerinde hala giyilmekte olan geleneksel kadın kıyafetleri daha otantik özellik taşırlar

Şalvar / Paçadon / Krepdöşin: "Üçetek"li bu giyim tarzında, altta "paçadon-krepdöşin" adları verilen şalvar bulunmaktadır Şalvar boyu ayak bileğine kadardır Ağı çok düşük olmayan şalvarın, beli uçkurla toplanır Yöre tezgahlarında dokunan, krem renkli ham ipek dokumadan yapılır Ağ kısmında kare bir kumaş parçası ile şalvarın hareketi sağlanır İpekten yapılanları gelin çeyizine konur, daha gündelik kullanımlar için pamuklu bez veya (Amerikan) kaput bezi tercih edilir Paçalarında bilekten yukarıya doğru 25 cm yüksekliğinde nakış olup, daha çok kırmızı, lacivert gibi renkler kullanılır Bunlara "paçalık" denir Türlü şenliklerde, işli paçalıklar üçeteğin yan yırtmaçlarından görünür Uçkurların uçlarında bitkisel motiflerle nakışlar olur

Mintan / Göynek: Üstte tene, mintan (göynek) giyilir Göynek, el tezgahlarında "el bezi" adı altında dokunan kumaşlardan yapılır Kumaşların eni yaklaşık 40 cmdir Kumaş eninden dikim esnasında yararlanılır Ön ve arka ortalar kumaş katına denk getirilir Önde 30-35 cm derinliğinde yaka yırtmacı açılır Omuz da kumaş katındandır Boyun kısmı yuvarlak oyulur Kol genişliği kumaşın enidir Kol omuza yerleştirilir, rahat hareketini sağlamak için kol altıyla, ön ve arka parçaları birleştiren yan parçaya "kuş" yerleştirilir Göyneğin beden boyu 120-125 cm arasında yapılır Ön yırtmaç yaka kenarları ve etek uçları "yanış"lıdır Yaka ve kol ağızları iğne oyası olur Etek ucunda ise "tentene" denilen tığ ile yapılmış dantel vardır

Yakaya iki parmak yüksekliğinde dik yaka, nakışların arasına da renkli püsküller takılır Düz dokuma bezler kullanılmadığı taktirde "çitili", "dizmeli gömlek" yapılır Çit, üzeri çiçekli ve desenli pamuklu bezdir Orta tabaka halk tarafından entarilik ve mintanlık olarak çok kullanılmıştır

Üçetek: Göyneğin üzerine "üçetek" giyilir Kırmızı pamuklu dokumadan yapılan üçetek "U" yakalıdır Önü göğüse kadar açık olur Belde düğmeyle iliklenir Kol düz kesimli ve ağız kısmı yırtmaçlıdır Yanlar kalça altına kadar açıktır Ön etekler arka etekten bir karış kısa tutulur Kol ağzı, arka etek uçları renkli ipliklerle işlenir Ayrıca yaka kenarına, Önlere, etek etrafına ve kol ağzına siyah iplik ile oya tarzında süslemeler yapılır İçi krem rengi bir bezle astarlanır Peşli ya da üç peşli denilen üçeteğe yörede "işlemeli enteri" denir Kırmızının yanısıra bordo, siyah, mavi renklerde kumaşlardan da yapılır Üçeteğin boyu yaklaşık 120 cm dir Arka ortası ve omuz kumaş katından kesilir

Resimlerde görülen üçetek, Bursa Orhaneli İlçesi Harmancık Köyünde giyilir "Gobakbaşı" denilen kumaştan yapılan üçetek metinde anlatılan üçetekle biçim olarak aynı özellikleri göstermekle birlikte farklılıklar da taşımaktadır

İçli-Kapatma: Üçeteğin üstüne "içli-kapatma" giyilir Kırmızı, siyah, bordo, yeşil renklerde keten dokumadan yapılır Sıfır yakalı ve önden açık olup Önde başka kumaş parçasıyla aplike vardır Ön ve arka beden ek yerlerine beyaz sutaşı geçirilmiştir İşe gidilirken giyilir Daha sonra anlatacağımız güdükle veya güdüksüz giyilir

Sıktırma: Üçeteğin ve kapatmanın üstüne işe gidilmediği zaman "sıktırma" giyilir Bu bir nevi sütyen vazifesi görür Arkası dirilden, önleri kırmızı bezdendir Boyu oldukça kısadır, göğüs altı hizasında biter Ön beden arka bedene kol altına denk gelen yan parçayla birleştirilir Önlere üçer parmak eninde siyah pamuklu kumaş geçirilmiştir Elde kapitone dikişle kırmızı kumaşa monte edilir Üzeri tamamen işlidir İşlerin arasına zigzag sutaşıyla süslemeler yapılır Önde dört düğme ve binilerle iliklenir Oldukça dar kesimlidir Yaka etrafına, önlere ve ön etek ucuna bir sıra beyaz boncukla süsleme yapılır
Sarka: Sıktırmanın üzerine "sarka" giyilir Sarkaya, fermene, ilbade gibi adlar verilir Yine bordo, kırmızı, yeşil, siyah renklerde pamuklu kumaştan yapılır, içi çiçekli divitinle astarlanır, üstten kapitone dikiş yapılır Cepken şeklinde olup, iliklenmeden kullanılır Sıfır yakalı ve düz kolludur Boyu bel hizasındadır Önler dört parmak eninde telle işlidir Ayrıca önlere ve ön etek uçlarına bir sıra pullu veya boncuklu oya geçirilir
Kadifeden ya da çuhadan yapılan sarkaları gelinler giyerler Bu sarkalar ağır işlemeli olur
Güdük: İşe gidilirken daha basit olan "güdük" giyilir Güdüklerin içi pamukla astarlanır "olgarlama" dikişle tüm beden parçaları kapitone olup, dikişlerin üzerine de pul ve boncukla işlemeler yapılır Kollar bedene kare kuşla tutturulur
Önlük: Güdük, sarka ya da kapatma nın önüne "önlük" tutulur Önlük, dikdörtgen şeklinde olup siyah renkli yün dokumadır Kumaşın kendi enine sadık kalınarak iki enden yapılır Enler birbirine renkli ipliklerle eklenir Her en, çift sıra çizgili olup arasında bağlama batik tekniğiyle elde edilmiş yuvarlak desenler vardır Bu desenlerin ortasında renkli püsküller bulunur Bel kısmındaki bağcıklarla bele bağlanır Etek boyu diz kapağından yaklaşık 10 cm aşağıdadır
Arkalık Kuşak: Bele, önlüğün üzerine "arkalık" sarılır Arkalık 1 metrekare büyüklüğünde siyah yün dokumadır Üzeri beyaz çizgili ve serpme benekli dokumadan desenlidir İki kenarı uzun saçaklıdır Bele üçgen katlanarak sarılır Arkalığın üstüne "dizge" veya "çizge" denilen bir kuşak daha sarılır Yün dokuma olan bu kuşağa "Kolan" adı da verilir Kolan, 3-4 m uzunluğunda iki parmak genişliğindedir Çarpana dokuma olup, çok çeşitli desenlerdedir İki ucu yünden yapılma uzun püsküller ve boncuklarla süslüdür
Kuşağın üzerine gelinler gümüş veya altın gümüş karışımı kemerler takarlar
Çorap - Ayakkabı: Ayağa yünden, beş örülmüş desenli çoraplar, üzerine ise çetik veya yemeni giyilir
Baş Giyimi: Baş süslemeleri apayrı bir hüner gerektirir Başa önce "saçlık" takılır Bir bez üzerine tutturulmuş altı adet uzun örgülü saçtan ibarettir Örgülerin ucundan bir karış yukarısı çividi mavi renkte yünle örülmüş olup, uçları püsküllüdür, Saçlık, saça tutturulduktan sonra başa boncuklu fes giyilir Fesin yüksekliği en az 10 cm'dir Üzerine yünden örülme takke geçirilir Tepesi ve önü boncukla işlidir Arkasında pullu boncuklu örülmüş "kaşbastı" süslemeleri vardır Etrafına "almalı" denilen yazma sarılarak kullanılır
Baş donanımında bazı farklılıklar görülür Genç kızlar günlük olarak başlarına akbez, gelinler çeşitli renklerde krepler, oyalı-pullu yazmalar; yaşlılar üstlük örterler Yaşlılar başörtülerinin altına beyaz takke giyerler Takkenin üzerine karabez, onun üzerine "üstlük" örterler Gelinler başa takke takarlar, takkenin üzerinde dizili gümüş paralar olur Üstüne kırmızı, sarı, yeşil gibi renklerden krepler örtünürler Takkenin iki yanına, iki önüne, iki arkasına toplam altı tane krep sarkıtırlar Tepeden dört sıra sim tel tutturulur Tellerin boyu topuklara kadar uzun olur Buna "duvak gülü" denir
Gelinler düğünden sonra bir ay, üç krep örtünürler Başlarında duvak gülü, arkalarında tel, kırmızı, sarı, yeşil yazmayı sırayla örtünürler Ardından iki telli krep arasına sarı yazına, üzerine bir al, bir yeşil (emir) yazmayı, sarık şeklinde kullanırlar Daha sonra da yazma ve akbez örtünürler
Genç Kız Baş Giyimi: Genç kız baslıkları yüksekçedir Bu doğal yün renginde veya kırmızı yünden örülen bir çeşit festir İç kısmından mukavva ile serileştirilir Tepesi oldukça sık boncuklarla işlenir Başlığın çevresine "almalı" veya "alyanak" denilen siyah üzerine kırmızı elma motifli yazma bağlanır Başlığın ön kısmına çeşitli motiflerde renkli boncuklarla bezenmiş "mendiller takılır Birbirine bağlı üç parça halindedir Mendilli başlık, düğün veya bayram törenlerinde takılır Başlığın iki yanında renk renk yünlerden yapılmış toplar bulunur Bunlara beyaz boncuklar ve karanfiller dizilir Kuru karanfil bir nevi parfümdür, kadınların güzel kokmalarını sağlar
Terlik: Başlığın içinde terlik denilen beyaz bir başlık daha vardır Takkenin çevresinde boncukla örülmüş, iki parmak kalınlığında "kaşbastı" süslemesi bulunur Terlik üzerine giyilen esas başlık gündelik olarak kullanılmakladır
Yanakdöven: Yeni gelinde başörtüsünün kenarlarında yanakdövenler dikili olur Yanaklar üzerinde küme küme boncuklar ve pullar hareket ettikçe kadınların yanaklarını döver Genç gelinde de zülüf kesilir
Genç kızlarda bu kadar süslü başlık olmaz, takı takmaz, zülüf kesmezler
Gıdıklık: Aksesuar olarak boyuna "gıdıklık" takılır Gıdıklık; kırmızı, beyaz, siyah, mavi, sarı renklerde boncuklardan örülmüş bir nevi gerdanlıktır Bundan başka aralarına boncuk dizilmiş, turalı para da bulunur
Uludağ dağ dibi köylerinde sarkıtmalı gelin fesi, pullu-pulyatlı ağır gelin bazisi kullanılır
Kıvrak: Dışarı yabana gidilirken, bu gibi kıyafetlerin üzerine "kıvrak" giyilir Yaka kısmı "V" şeklinde olup ipek ya da kadifeden yapılır Omuz kısımları basmayla astarlanır Entari ya da paça üzerine giyilir Göğüs hizasından itibaren yapılan büzgü, genişliği sağlar Boyu oldukça uzundur