Budama

Budama


Ağaçların ve çalımsı bitkilerin yaşlı, hasta ya da bitki için zararlı olan bölümlerinin kesilerek ayıklanmasına budama denir Bitkiler çok çeşitli nedenlerle budanabilir Örneğin meyve ağaçları ve asmalar meyve verimini artırmak ve bitkinin sağlıklı bir biçimde yetişmesini sağlamak için düzenli olarak budanır Bahçelerdeki süs ve çit bitkileri budanarak çok dallanmaları ve gereğinden fazla büyümeleri engellenir Bu tür bitkilere budama yoluyla çeşitli biçimler verilebilir

Çiçekli bitkilerde budama çiçek verimini de artırır Ayrıca bütün bitkilerin yaşlılık, hastalık gibi nedenlerle çürümeye başlayan dalları bitki ya da çevresi için tehlikeli olmalarını önlemek amacıyla kesilebilir Kavak, söğüt gibi yüksek ağaçların trafiğe, elektrik tellerine ve gün ışığına engel olan dalları da

budanır (Asmaların budanmasına ilişkin bilgiyi ÜZÜM maddesinde bulabilirsiniz)
Meyve ağaçlarının budanması bilgi, beceri ve deneyim gerektiren bir iştir Meyve ağaçları yılda iki kez budanır Kasım ve mart aylan arasında, yaprak dökümünden ağaçların yeniden yaprak vermesine kadar uygulanan kış budamasında kuru ya da çıplak dallar gelişebilecek bir tomurcuk bırakılarak kesilir

Öteki dallarda da ağacın çeşidine göre ikiüç tomurcuk bırakılır Kuru budama da denen kış budamasında bütün meyve ağaçları için aynı yöntem uygulanmaz; bazılarında yalnızca kuru dallar ayıklanır, öbür dallar ise hafif biçimde budanır Mayıstan eylüle kadar yapılan yaz budamasında ise kışın bırakılan tomurcukların gelişebilmesi için sürgünler kısaltılır, yapraklar seyreltilir, fazla meyveler kopardır Ağacın yeşil bölümleri budandığı için yaz budaması yeşil budama adıyla da bilinir Yeşil budama uygulanan bir ağaç bütün gücünü, kuru budama sırasında bırakılan tomurcukların gelişip meyveye dönüşmesi için harcar

Meyve veren çalımsı bitkiler meyveler toplandıktan sonra budanır Bu tür budamada yetişkin çalı dallarının seyreltilmesi ve fazla yayılmalarının önlenmesi gerekir Düzenli bir budama sonucu, yaz aylarında gelişecek olan sürgünlerden bir sonraki mevsimde meyve alınabilir

Çiçekli çalıların budanma gereksinimi bitkinin çeşidine göre değişir Bazılarında yalnızca dalların seyreltilmesi yeterlidir Bazılarının ise, çiçeklerini döker dökmez bütünüyle budanmaları gerekir Örneğin altınçanağı (Forsythia) bütünüyle budanan süs bitkilerindendir

Gül gibi bazı bitkiler yılda birkaç kez ve büyük ölçüde budanır; böylece her mevsim gelişme göstermeleri sağlanır Kabukları renkli ve desenli olan sürgünler budanınca daha canlı ve parlak bir görünüm kazanır Söğüt de büyük ölçüde budanan ağaçlardandır

Bahçelerin çevresindeki çit bitkileri daha çok büyümelerini önlemek ve güzel bir görünüm vermek için budanır Bu amaçla yılda bir ya da iki kez mevsimlik genç sürgünlerin çoğu kesilerek kısaltılır Budamayla bu bitkilere göze hoş gelen bir görünüm kazandırılabilir Özellikle Eski Roma ve Rönesans dönemlerinde büyük bahçelerdeki çit bitkilerini ilginç biçimlerde budamak çok yaygındı (bak BAHÇECİLİK ve Bahçe MîmarliGi)

Budama işleminde yalnızca dallar, yapraklar ve meyveler ayıklanmaz, kökler de budanabilir Köklerin budanması pek çok ağaçta, özellikle meyve ağaçlarında görülen hızlı büyümeyi önler, meyve verimini artırır Ağaçların gelişmesi yavaşlar, daha derli toplu ve düzenli görünürler; gövdeleri de toprağa daha sağlam tutunur
Budama bitkinin canlanıp güzelleşmesine, veriminin ve zararlılarla hastalıklara karşı direncinin artmasına yardımcı olur Ama manolya gibi bazı bitkiler budamadan zarar görür Bu bitkilerde budamadan ileri gelen yaralar kolay kolay kapanmaz
Bu yüzden, çapı 2,5 santimetreyi geçen budama yüzeyi su geçirmez bir boyayla ya da aşı macunuyla kapatılır Çam ağaçlarını budarken de tepe sürgününün kesilmemesine özen gösterilir Çünkü tepe sürgünü kesilecek
olursa ağaç yeterince gelişip büyüyemez, bodur kalır

Budama işlemlerinde genellikle budama çakısı ve budama makası, kalın dallar içinse testere kullanılır (AŞILAMA maddesindeki çizime bakınız) Günümüzde, eskiden beri yaygın olan bu aletlerin yanı sıra yeni geliştirilmiş budama makineleri de kullanılmaktadır