Zaman Ekleri Nelerdir? Dilek Kipleri Nelerdir? Zaman Ekleri Ve Dilek Kipleri Nelerdir

Zaman Ekleri Nelerdir? Dilek Kipleri Nelerdir? Zaman Ekleri Ve Dilek Kipleri Nelerdir
Zaman Ekleri Nelerdir? Dilek Kipleri Nelerdir? Zaman Ekleri Ve Dilek Kipleri Nelerdir

DİLEK KİPLERİ

* 1Gereklilik Kipi : Eylemin mutlaka gerçekleşmesi gerektiğini bildirir Fiil tabanına 'meli, -malı ekleri getirilerek yapılır (Sev-meli-y-iz)
* Özellikleri:
* Bazı cümlelerde olasılık anlamıyla kullanılır Geç kaldığına göre uyanamamış olmalı
* Gereklilik kipini alan bir fiilden sonra 'dir ek-fiili getirilirse, kesinlik anlamı oluşur Başarılı olmak isteyenler çok çalışmalıdır Gereklilik kipinden sonra 'dır ek-fiilinin kullanıldığı cümlelerde kesinlik zarfları kullanılırsa dil yanlışı olur Başarılı olmak isteyenler mutlaka çok çalışmalıdır (Yanlış)

* 2Dilek-Şart Kipi: İşin, oluşun, hareketin gerçekleşmesi ,başka bir eylemin olması şartına bağlı olduğu durumlarda fiil tabanına 'se, -sa ekleri getirilerek yapılır Hem dilek hem de şart anlamı görülebilir Çalışırsan kazanırsın(Şart) / Şimdi Konya'da olabilsem (Dilek)
* Diğer Özellikleri:
a) 'sa, -se ekini alan fiiller tekrarlanırsa,bu durumda 'sadece' veya 'en fazla' anlamları ortaya çıkar Bu soruyu çözse çözse Murat çözer (Sadece) / Bu defter gitse gitse iki ay gider (En fazla)
b) Olumlu ve olumsuz biçimlerinden sonra 'de, da' bağlacı getirilirse şart anlamı ortadan kalkar, kararlılık ve eşitlik anlamları oluşur Sen olsan da, olmasan da bu işi yapacağım (Kararlılık) / Sevse de olur, sevmese de (Eşitlik)
* 3İstek Kipi: Eylemin yapılması veya yapılmaması istendiği durumlarda kullanılır Ğenellikle birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarda kullanılır Fiil tabanına 'e, -a ekleri getirilerek yapılır Sev-e-lim, çalış-a-yım
* Diğer Özellikleri:
* a) İyi dilek sözleri istek kipiyle oluşturulmuştur (Rastgele, uğurlar ola, kolay gele)
* b) Bazen soru amacıyla kullanılır (Beni görünce meraklı bakışlarla konuştu: 'Hayrola!'
* c)Bazı cümlelerde 'öğüt, gereklilik ve emir' anlamları görülür (Çiçekleri koruyalım, derste gürültü etmeyelim)
* 4Emir Kipi : Eylemin yapılmasını veya yapılmamasını başkasından isteme durumunda kullanılır DİKKAT : Emir kipinin eki yoktur Buna göre kök halindeki bütün fiiller, emir kipindedir Üçüncü tekil ve çoğul kişilere göre, emir kipinde çekimlenmiş fiillere 'sin eki getirilir (Gel-, dur-, otur-, /gelsin, dursun, otursun/gelsinler, dursunlar, otursunlar)
* Özellikleri:
* İnsan kendi kendine emir veremeyeceği için emir kipi 1tekil ve 1çoğul kişilerde kullanılmaz
* Emir kipi, cümlede bazen istek anlamı taşır Allah'ım beni affet!
* Verilen emirleri yumuşatmak amacıyla ikinci tekil kişiye, ikinci çoğul kişiymiş gibi emir verilebilir Ahmet Bey, buraya geliniz
* Bazı ata sözü ve özdeyişlerde öğüt verme amacıyla kullanılır Sakla samanı, gelir zamanı
* Olumlu ve olumsuz biçiminin tekrarlanması 'süreklilik, korkutma, boyun eğme' anlamları taşır Akşama kadar yaz yaz, bıktık doğrusu (süreklilik) / Gelmeyin gelmeyin, görürsünüz siz! (korkutma) / Biz emir kuluyuz! Otur otur, kalk kalk! (Boyun eğme)
* Emir kipinin bazı kullanımları yalvarma ve dileme anlamları taşır Allah'ım bizi koru Allah korusun Allah razı olsun
* ÖZEL NOT : Dilek kiplerini şöyle formüle edebiliriz: Melisa'ya emir yok (meli) (sa) y (a) , emir eki yok
* Örnek Soru: Aşağıdaki fiillerin hangisi emir kipindedir? (1987-FL)
* A) Yazasın B) Yazsın C) Yazmalı D) Yazsa
* Çözüm: Yaz ' a ' sın (İstek kipi) / Yaz ' malı (Gereklilik kipi) / Yaz ' sa (Şart kipi)
* Yaz x sın (Emir kipi) Cevap B
* Şahıs Eki : Fiilin bildirdiği iş mutlaka canlı veya cansız bir varlık (özne) tarafından yapılır İşte bu varlığa fiilin kişisi denir Türkçe'de üç tanesi tekil, üç tanesi çoğul olmak üzere altı tane şahıs vardır
* Ben(Kendisi söz söyleyen)
* Sen(Kendisine söz söylenilen)
* O(Kendisinden bahsedilen)
* Dikkat: Fiilin bildirdiği şahısları aldıkları eklerden tanırız Sevdi-m(Ben), Sevmiş-sin (Sen)
*
* Tekil
* Çoğul
* 1
* Ben
* Biz
* 2
* Sen
* Siz
* 3
* O
* Onlar
* * Çalış ' tı 'm Ben
* * Çalış ' sın Sen
* * Oku ' muş --- (3 tekil şahıs eki yoktur)
* İste ' di ' m (Fiil tabanı-Kip eki-şahıs eki)
* Örnek Soru : Aşağıdakilerden hangisi çekimli fiil değildir?
* A) Anlarım B) Anlamak C) Anlamazsın D) Anlıyorum
* Çözüm: Şimdi bu kelimelerde fiilin 3 temel öğesinin (taban, kip, şahıs) olup olmadığına bakalım:
* Anlarım (Fiil tabanı, geniş z, 1tş)
* Anlamazsın (Fiil tabanı, geniş zamanın olumsuzu, 2tekil ş)
* Anlıyorum (Fiil tabanı, şimdiki z, 1tekil ş)
* Anlamak (Mastar eki alan fiiller artık fiil değil fiilin ismidir ve isimlerde kip ve şahıs kavramı yoktur ) Cevap B'dir
* Türkçe'de Şahıs Ekleri kimi kiplerde değişik şekillerdedir:
* Şahıs 1çeşit 2çeşit 3çeşit 4çeşit
* 1Tekil -m -im -yim
* 2Tekil -n -sin -sin ----
* 3Tekil --- ---- ---- sin
* 1Çoğul -k -iz -lim
* 2Çoğul -niz -siniz -siniz -in, -iniz
* 3Çoğul -ler -ler -ler -sinler
* Çeşit ekleri alan kipler: Görülen geçmiş zaman, dilek-şart
* Çeşit ekleri alan kipler: Öğrgeçzaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman, gereklilik kipi
* Çeşit ekleri alan kipler: İstek kipi
* Çeşit ekleri alan kipler: Emir kipi

* HABER KİPLERİ
HABER KİPLERİ
* İşin, oluşun, hareketin gerçekleşme zamanını; işin yapıldığını, yapılacağını veya yapılmakta olduğunu haber verirler Haber verdikleri zamanın adıyla anılırlar
* 1Görünen (-di li) Geçmiş Zaman: Geçmişte yaşadığımız veya gördüğümüz fiilleri anlatmak için kullanılır Fiil tabanına di eki getirilerek yapılır Bu yüzden di li geçmiş zaman kipi de denir
* Fiil Tabanı -dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü şahıs eki
* Sev di m
* Yaz dı n
* Oku du -------
* Git ti k
* Sat tı nız
* Uç tu lar
* Notlar :
* 1 dı zaman ekiyle k şahıs ekleri birleştiğinde yapım eki olarak kullanılır Biz o devleti tanıdık (Çekim eki) / Okulda tanıdık yüzler vardı (Yapım eki)
* 2Bu kipteki bir fiilden sonra mi edatı gelirse, zaman anlamı kazanabilir Babam geldi mi? (Soru) / Babam geldi mi okula gideceğiz (Zaman)
* 2 Duyulan (-miş li) Geçmiş Zaman Kipi : Fiilin, önceden gerçekleştiğini bildirir Ancak söyleyen fiilin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur Fiil tabanına miş eki getirilerek yapılır
* Fiil Tabanı -mış, -miş, -muş, -müş Şahıs Eki
* Sev miş im
* Kazan mış sın
* Kork muş ----
* Notlar:
* mış eki, yapım eki olarak kullanılır Burak bu kitabı okumuş (çekim eki) / Okumuş adamdan zarar gelmez (yapım eki)
* dir ek-fiil eki bu kipe bazen kesinlik bazen olasılık anlamı katar Bu kitap Ankara da basılmıştır (Kesinlik) / Şimdi bizim oralarda dağlar yeşermiştir (olasılık)
* Bazı kullanımlarda farkına varmama anlamı görülür Maçta ayağımı incitmişim
* Oluş fiilleriyle birlikte kullanılırsa sonradan farketme anlamı kazanır Sabah kalktım ki her tarafa kar yağmış
* 3Şimdiki Zaman Kipi: Fiilin şu an gerçekleşmekte olduğunu bildirir Fiil tabanına ( ) yor eki getirilir Sev (i) yor um
* Dikkat: - ( ) yor eki kendinden önceki geniş sesliyi (a, e) daraltır Gör me yor um ----Görmüyorum
* Dikkat: Şimdiki zaman anlamı mekte, -makta ekiyle de sağlanabilir Ders çalışıyorum / Ders çalışmaktayım
* NOTLAR: a) -dir ek-fiil, şimdiki zaman kipinin anlamına olasılık katar
* b) makta, -mekte ekleri şimdiki zaman anlamı taşır
* c)Olumsuz soru biçimi, zaman zarfı olarak kullanılır Böyle konuşuyor musun, deli oluyorum
* d)İkilime biçiminde kullanılırsa, süreklilik anlamlı zarf olur Geliyor gidiyor, beni deli ediyor
* 4Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerçekleşeceğini bildirir Fiil tabanına ecek, -acak getirilerek yapılır
* Fiil Tabanı -ecek/-acak şahıs eki
* Sev eceğ im
* Anla y acak sın
* Bekle y ecek
* Çalış acağ ız
* Başar acak sınız
* Gör ecek ler
* Diğer özellikler:
* Fiilin yapılması konusunda kesinlik yoktur Kesinlik anlamı bir zarfla sağlanır Yarın mutlaka köye gideceğim (Zarf)
* Çoğunlukla tahmin edilir Seninle güzel günler göreceğiz
* dir ek-fiili, bu kipin anlamına kesinlik katar Toplantı saat 1430 da başlayacaktır
* acak, -ecek ekleri bazen yapım eki göreviyle kullanılır Kırılacak eşyaları kutulara yerleştir (Yapım eki)
* Bazı kullanımlarda hırs ve kararlılık anlamları görülür Herkes benim kim olduğumu görecek
* Ol fiiline getirildiğinde bazen olasılık anlamı kazanır Yarın hava güzel olacak(olabilir)
* 5 Geniş Zaman Kipi: Fiilin her zaman yapıldığını veya yapılabileceğini bildirir Fiil tabanına ( )r eki getirilerek yapılır Fiil tabanı+ [-( ) r ]+ şahıs eki (Sev-e-r-im)
* DİKKAT : Geniş zamanın olumsuzu yapılırken ( ) r kullanılmaz Yerine me, -ma, -mez, -maz kullanılır (SeverimSevmem, Anlarızanlamayız, Okurokumaz,çalışır sınızçalışmazsını z)
* Özellikleri:
* Ata sözlerinde kullanıldıklarında her zaman geçerli olan gerçekleri anlatır Su uyur, düşman uyumaz
* Bazı kullanımlarında alışkanlıkları bildirir Her yemekten sonra bir fincan kahve içerim
* Geniş zamanın olumluluk eki r ile olumsuzluk eki mez, bazen yapım eki olarak kullanılır Koşar adım, görünmez kaza
* Birleşik isimler yapılır Bilirkişi, yazarkasa, uyurgezer
* r ve mez eklerini alan kelimelerle ikileme yapılırsa, bu ikilemeler zarf-fiil olur Sabah olur olmaz köye gideceğiz
* Bazen gelecekteki bir iş için kullanılır Bu durumda olasılık bildirir Bu sene sınıfı geçer
* Soru biçiminde kullanıldığında rica, yadırgama anlamları görülür Bir dakika bakar mısınız? (Rica) / Ben seninle aynı yerde oturur muyum? (Yadırgama)
* Örnek Soru: Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur Cümlesindeki fiillerin zamanı hangi seçenekte doğru verilmiştir? (1994-EML)
* Şimdiki zaman-geniş zaman
* Geniş zaman-geniş zaman
* Gelecek zaman-gelecek zaman
* Geçmiş zaman-geçmiş zaman
* Çözüm: kavuş-maz / kavuş-ur (her zaman) (geniş zaman) (Geniş zamanın olumsuzu mez, -maz, veya me, -ma ile yapılır)