Ülkeler Tarihi: Tunus

Tunus gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hakimiyeti ve gerekse Avrupa nın Afrika ile olan münasebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sahiptir Tunus un coğrafi konumu göçebe Berberilerden sonra daha çok deniz yoluyla gelen çeşitli etnik toplulukların ülkeye yerleşmesinde en büyük faktör olmuştur

MÖ 1000 yılından itibaren Fenikeliler Tunus ta ticaret merkezleri kurmaya başladılar MÖ 5 yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunus a gelip yerleştiler ve burada Kartaca Cumhuriyetini kurdular Tunus daha sonra batıdan gelen Vandalların 6 yüzyılda da Bizanslıların hakimiyeti altına geçti

Müslümanların Tunus a (Afrikiyye) gelişi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında başlayan yayılmaları Ukbe bin Nafi nin 670 te Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi Tunus (Afrikiyye) Hazret-i Muaviye zamanında 667 (H45) yılında alındı

Bizanslılar bazı önemli şehirleri ellerinde tuttular Berberi ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye den uzaklaştılarsa da Hasan bin en-Numan zamanında Berberiler Afrikiyye yi Müslüman Araplara bıraktılar (698) Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye nin başşehri olarak kaldı Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve İslamiyyet her tarafa buradan yayılmaya başladı İkinci Abbasi halifesi Cafer Mensur zamanındaAbbasi hakimiyeti yaygınlaştı

Emevi ve Abbasi halifelerine bağımlı olan Afrikiyye yi önce Ağlebiler sonra Kayruvan da bir Şii halifeliği kuran (910) Fatımiler yönetti Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fatımilerin merkezi oldu Fatımiler 972 de başşehri Kahire ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberi sülalesi Zirilerin iktidarı altına girdi Ziriler zamanında Tunus Sicilya daki Normanların istilasına uğradı

Zirilerin son hükümdarı Hasan bin Ali Fas taki Muvahhidin Devletinden yardım istedi Muvahhidin Devletinin kurucusu Abdülmümin Normanları Tunus tan kovarak (1159-1160) Afrikiyye yi Tunus ta oturan bir vali tarafından yönetilen bir eyalet haline getirdi Bundan sonra Afrikiyye Tunus adını aldı

On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devletinin Akdeniz hakimiyeti için yaptıkları savaşlar sonunda Hafriler yıkıldı 1534 yılında Barbaros Hayreddin Paşa Tunus u ele geçirdi AncakHafsi Hanedanından Hasan İspanya Kralı Beşinci Şarlken den yardım istedi ve Beşinci Şarlken başşehir Tunus u işgal etti ve Barbaros Hayreddin PaşaCezayir e çekilmek zorunda kaldı İspanya Kralı Hafsi Hanedanından Hasan ı tekrar kendisine vergi vermek şartıyla Tunus un başına getirdi

Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsi Hanedanlığının elinde kaldı Bu arada Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis 1556 da Gafsa yı 1558 de Kayrevan ı ele geçirdiler Tunus un doğu ve güney sahilleri Türklerin eline geçti CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı Barbaros Hayreddin Paşa İspanya daki Endülüslü Müslümanlardan 100000 kadarını kurtararak Kuzey Arfika ya getirdi Nihayet 1574 te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesini) ele geçirmek suretiyle bütün Tunus Osmanlı İmparatorluğunun bir eyaleti haline geldi

Osmanlı Devleti zamanında Tunus önceleri Yeniçerilerin desteklediği bir Dayı vasıtasıyla daha sonra da bir Bey vasıtasıyla yönetilmeye başlandı İlk beylik sülalesi Birinci Murad Bey tarafından kurulan Muradi sülalesidir (1612-1631) 1710 dan sonra Beyler irsi yoldan tahta çıktılar Bu arada Fransa İngiltere İspanya ve İtalya Tunus ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar Fransa 1830 da Cezayir i işgal ettikten sonra Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı

Bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunus a daha fazla yardım edemedi 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi Tunus ta Fransa İngiltere ve İtalya nın gözü ve çıkarları vardı 1878 de Kıbrıs ı elde eden İngiltere Fransa nın Tunus taki özel imtiyazlarını tanıdı Fransa bazı Tunuslu aşiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bazı toprak taleplerini bahane ederek 1881 yılında Tunus a asker çıkardı

12 Mayıs 1881 de yapılan Bardo Antlaşmasıyla; Tunus Beyi dış hükümranlığı siyasi ve ordu işlerini bir Fransız Genel Valisine bırakıyordu Tunus un Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı Vali Paul Cambon yeni bey Ali bin Hüseyin e (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883) Fransız himayesi resmen kurulmuş oldu

Bütün bu olanları Osmanlı İmparatorluğu protesto ederek kabul etmediğini bildirdi Resmi padişah fermanlarında Tunus Osmanlı eyaleti olarak zikredilmeye devam etti Fransız himaye rejimi Tunus un bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956) Tunus taki Fransız idaresi 78 yıl sürdü

1930 larda Habib Burgiba önderliğinde Tunuslular bağımsızlık mücadelesine başladılar İkinci Dünya Savaşı esnasında Tunus bir savaş alanı oldu Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücadelesine devam etti Nihayet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhuriyetini ilan eden Burgiba ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu Birçok reformlar yaparak laik eğilimli bir rejim kurdu

Burgiba 1965 te İsrail e karşı yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu Fakat bu düşünceleri şiddetle tenkit edildi 1979 da Mısır ın Arap Birliğinden çıkarılmasından sonra Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi nin de genel sekreter olmasıyla Tunus Arap Birliğinin karargahı oldu

Ocak 1980 de Libya da eğitim görmüş komandoların Gafsa şehrini ele geçirmeleri Tunus un Fransa ve ABD den destek istemesine sebep oldu Olayların yatışmasından sonra başbakanlığa getirilen eski Milli Eğitim Bakanı Muhammed Mzali siyasi hayatı kısmen olsun liberalleştirdi Siyasi mahkumların çoğu serbest bırakıldı ve siyasi partiler kanuni olarak tanınmaya başlandı Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden başka Komünist Partisi dahil üç siyasi partiye daha izin verildi

Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelabidin bin Ali geçti Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu General Zeynelabidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı

Bunların desteklediği Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi Bu tutumunu hala sürdürmektedir (1994) 21 Mart 1994 te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynelabidin bin Ali ve partisi oyların %99 unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi 1982 yılında Lübnan dan çıkarılan Filistin Kurtuluş Teşkilatı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargahını Tunus a taşıdı Böylece Tunus Filistin Kurtuluş Teşkilatının Karargahı oldu


Alıntı