Levha Hareketlerinin Etkileri Nelerdir

Levha Hareketlerinin Etkileri


Levha Hareketleri :
Levhalar magma üzerinde sürekli hareket halindedirler Yerkabuğunda hareket halinde 7 tane ana, çok sayıda da küçük levha vardır Bu levhalar birbirlerine çarpar, birbirlerinin altına girer veya birbirlerine sürtünüp, sıyırarak hareket ederler

Yer kürenin oluşumundan beri milyarlarca yıl süren levha hareketleri, yerkabuğunun şeklini etkilemiştir Levhalar çok yavaş hareket ederler ve levha hareketleri insan gözüyle görülemez (GPS–Coğrafi Pozisyon Sistemi– cihazı yardımıyla ölçülebilir) Levhalar her yıl birbirlerine göre yaklaşık 1–10 cm arasında hareket ederler (Amerika ve Afrika Kıtaları her yıl 3,5 cm birbirinden uzaklaşmaktadır)

Levha hareketlerinin en önemli nedeni ateş küredeki sıcak ve akışkan magmada yüksek sıcaklıktan dolayı gerçekleşen konveksiyon hareketleridir Magma, çekirdekten ısı enerjisi alır ve (sıcaklıkla birlikte hacmi arttığı için) yoğunluğu azalır Yoğunluğu azalan magma, konveksiyon akımında olduğu gibi yoğunluğu büyük olan soğuk madde ile yer değiştirir ve bu nedenle magma yerkabuğunda yükselir Yükselen magma levhaları birbirinden uzaklaştırır ve soğuma sonucu yeni levhalar oluşturur Yeni oluşan levha, ayrılan komşu levhaların altına girer (Ateş küreye batan yani diğer levhaların altına giren levha ısınarak tekrar yükselir)

Magmadaki konveksiyon hareketleri sürekli devam eden bir süreçtir ve konveksiyon hareketleri sonucu levha sınırlarında kısa zaman dilimlerinde ani ve ******li, uzun zaman dilimlerinde ise yavaş ve sürekli şekil değişikliği meydana gelir Bu değişiklikler levhanın türlerine ve hareket biçimlerine göre yeni okyanusların, kıtaların, sıradağların ve volkanların oluşmasına neden olur

Magma üzerindeki levhalar üç şekilde hareket edebilir
• Levhalar birbirine yaklaşabilir ve yaklaşma hareketi yapar
• Levhalar birbirinden uzaklaşabilir ve uzaklaşma hareketi yapar
• Levhalar birbirine yatay olarak aynı veya zıt yönde sürtünebilir ve yanal hareket yapar
5- Levhaların Yaklaşma Hareketi :
Birbirine yaklaşan levhalar birbiri ile çarpışır ve çarpışma sonucu çeşitli yeryüzü şekilleri oluşur Oluşan yeryüzü şekli çarpışan levhaların türüne göre değişir Levhaların birbirine yaklaşması sonucu sağlar, sıradağlar, volkanik dağlar oluşur

Levhaların yaklaşma hareket sonucu;
• Dalma–batma olayı oluşur
• Dağlar ve kıvrımlı sıradağlar oluşur
• Volkanik adalar oluşur
• Okyanus çukurları oluşur

a) Kıtasal Levha–Kıtasal Levha Yaklaşması :
Kıtasal levhaların yoğunlukları magmanın yoğunluğundan azdır ve magmaya batmazlar Bu levhalar birbirine yaklaştığında levha kenarlarındaki yer kabuğu, çok büyük kıvrımlar oluşacak biçimde yukarı doğru itilir ve milyonlarca yıl içinde gerçekleşen bu olay sonucunda kıvrımlı sıradağlar oluşur
Kıtasal levhaların yaklaşması sırasında yerkabuğunun yukarı itilmesi hareketi çok güçlüyse dağ oluşumu gerçekleşmez ve yer kabuğu eğilebilir, yatık bir hal alabilir ya da kırılabilir
Ege Bölgesinde’ki Bozdağlar ve Aydın Dağları ile Himalaya Dağlarının oluşumu bu şekilde gerçekleşmiştir


b) Okyanusal Levha–Kıtasal Levha Yaklaşması :
Okyanusal levhanın yoğunluğu kıtasal levhanın yoğunluğundan fazladır ve bu levhalar birbirine yaklaştığında yoğunluğu fazla olan okyanusal levha kıtasal levhanın altına doğru dalar
Okyanusal levhanın battığı bölgede yüzeyde bir hendek (çukur) oluşur Bu olayın meydana geldiği bölgeye dalma–batma bölgesi denir

Kıtasal levhanın altına dalan okyanusal levha ateş küre içinde daha derinlere daldığında yüksek sıcaklıktan dolayı eriyerek magmaya karışır Magma da yeryüzünün zayıf noktalardan yeryüzüne doğru yükselerek yeryüzünde volkanları oluşturur

Okyanusal ve kıtasal levha çarpıştığında levha sınırlarında üstte kalan ve batmayan kıtasal levhadaki yer kabuğunun sıkışması, nedeniyle dağlar da oluşabilir Güney Amerika Levhası’nın altına dalan Nazca Levhası’nın oluşturduğu And Dağları buna örnektir


c) Okyanusal Levha– Okyanusal Levha Yaklaşması :
Okyanusal levhalar bir araya geldiğinde ikisi de birbirinin altına dalmaya çalışır Yoğunluğu fazla olan diğerinin altına dalar ve dalmanın gerçekleştiği yerin yüzeyinde derin hendekler oluşur

Dalan levha battığı noktada ateş küre ile temas ederek erir ve magmaya karışır Magma okyanus tabanında bulduğu zayıf noktalardan yeryüzüne doğru yükselmeye başlar ve yeryüzünde volkan dizilerini yani volkanik adaları oluşturur Filipinler’deki birçok volkanik ada bu şekilde oluşmuştur

6- Levhaların Uzaklaşma Hareketi :
Birbirinden uzaklaşan levhalar arasında çatlaklar oluşur Magmanın çoğu uzaklaşan levhaların kenarlarında birikerek katılaşırken bir kısmı da çatlaklardan yüzeye ulaşarak (yayılma sırtları olarak adlandırılan) volkanik sıradağları oluşturur Levhaların kenarlarında biriken magma, levhalara kuvvet uygulayarak levhaların birbirinden uzaklaşmasının sürmesine neden olur

Okyanus tabanlarında milyonlarca yıl süren bu levha hareketleri yeni okyanusların oluşmasına veya günümüzdeki okyanusların şekil değiştirmesine neden olur Sürekli biçim değiştiren okyanus tabanları zaman zaman yok olsa da bunların yerine yenileri oluşur

Levhaların birbirinden uzaklaşması sonucu (levhaların birbirinden uzaklaştığı yerlerde);

• Okyanuslar oluşur
• Okyanus ortası sırtları oluşur(Atlas Okyanusundaki sırt 2500 m yüksekliktedir)
• Volkanik adalar oluşur
• Volkanik sıradağlar oluşur
• Okyanus tabanı genişler
• Volkanik olaylar gerçekleşir
• (Kabuk oluşumu gerçekleşir)

7- Levhaların Yanal Hareketi :
Yan yana olan iki levhanın aynı ya da farklı süratlerle aynı yönde ya da zıt yönde kayarak hareket etmesine levhaların yanal hareketi denir Levhaların yanal hareketi sonucu depremler oluşur
Diğer levha hareketlerinde gözlenen bir kısım levhanın magma içinde erimesi veya taşkürede artma azalma gibi olaylar yanal hareket sonrasında gözlenmez

Yan yana olan levhaların sürtündüğü yerlerde kısa sürede ani ve siddetli şekil değişiklikleri oluşur Yanal hareket sırasında bir levha diğerine dayandığında arada kalan kayalar sıkışarak yerlerinden oynar ya da kırılır Bunun nedeni levhalar arasındaki sürtünmenin çok büyük olmasıdır Bu kırılma ve kopmalar sırasında açığa çıkan enerji dalgalar halinde yayılarak yeryüzünde sarsılmaya neden olur Bu olaya deprem denir


NOT : 1- Levha hareketleri sonucu 45 milyon yıl önce Himalayalar gibi dağlar ile 30 milyon
yıl kadar önce Kızıl Deniz gibi denizler oluşmuştur
2- Okyanusların en derin noktası, Pasifik Okyanusu’ndaki Mariana Çukuru’dur ve derinliği yaklaşık 11033 m’dir (1 kg’lık kütle yaklaşık 1 saatte bu çukura ulaşır)
3- Dünyamızı Oluşturan Ana Levhalar :
• Avrasya levhası, Afrika levhası, Arap Levhası,
• Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası,
• Hindistan Levhası, Antarktika Levhası,
• Avustralya Levhası, Pasifik Levhası,
• Nazaka( Naska) Levhası, Filipin Levhası,
• Kokos levhası, Karayip Levhası, Skotya Levhası
4- Başlıca Ayrılan Levhalar;
• Avustralya İle Antarktika, Afrika, Hindistan,
• Amerika levhaları ile Afrika, Avrasya, Antarktika
• Pasifik levhası İle Antarktika, Naska, Kokos
5- Başlıca Yaklaşan Levhalar;
• Avustralya–Pasifik,
• Avrasya–Pasifik,
• Avrasya–Hindistan
• Pasifik–Kuzey Amerika


8- Deprem :
Yer kabuğundaki levhaların birbirine sürtündüğü, birbirini sıkıştırdığı, birbirinin üstüne çıktığı ya da altına girdiği yerde açığa çıkan enerjinin dalgalar halinde yayılarak yeryüzünde oluşturduğu sarsıntıya deprem denir
Depremler genellikle bir dakikanın altında sürer, fakat üç dakika kadar süren depremlere de rastlanmıştır


12- Tsunami :
Deniz altında ya da karanın deniz kıyısına yakın bir yerinde meydana gelen büyük bir volkanik püskürmenin, toprak kaymasının veya depremin deniz tabanında meydana getirdiği alçalma ve yükselme nedeniyle oluşan dev deniz dalgalarına tsunami denir

Tsunamiye neden olan dalgalar saatte yaklaşık olarak 950 km’ye varan çok yüksek hızlarla ilerleyebilir Genellikle okyanuslarda görülen tsunamilerde, kıyıya yaklaştıkça dalgaların sürati düşerken yüksekliği artar Bu dev dalgalar depremin odak noktasından binlerce kilometre uzaklıktaki kıyılarda bulunan yerleşim yerlerini bile sular altında bırakıp can ve mal kayıplarına yol açarak ağır hasarlar oluşturabilir Bu nedenle bir anda ortaya çıkan bu dev dalgalar için, tsunami tehlikesi olan bölgelerde uyarı sistemleri kurulmuştur


• Özellikle, depremlerin ve yanardağ patlamalarının sık görüldüğü Büyük Okyanus’a kıyısı olan Japonya, Kuzey ve Güney Amerika ülkeleri ile adalarda çok sayıda gözlem istasyonu bulunur
• 1960 yılında, Şili açıklarında meydana gelen bir depremin neden olduğu tsunami, depremden 22 saat sonra Japonya kıyılarını sular altında bırakmıştır Bu tsunami önce Şili kıyıları boyunca büyük zarara yol açmış sonra da Büyük Okyanus’ta 15 saatte 12500 km yol alarak Hawaii Adaları’nı vurmuştur

NOT : 1-26 Aralık 2004’te merkez üssü Endonezya’nın Sumatra adasının batı sahili
açıklarında, denizin 40 kilometre altında Richter ölçeğine göre 9 büyüklüğündeki depremin oluşturduğu tsunamiler, Endonezya, Sri Lanka, Hindistan, Tayland ve Malezya’yı vurdu Depreme neden olan 1000 km uzunluğundaki fayın kırılmış olmasıdır 9 büyüklüğündeki depremin ardından, büyüklükleri 5,8 ile 7,3 arasında değişen sarsıntılar oldu Boyları, 6–10 metre arasında değişen tsunamilerden en çok etkilenen ülkeler, Sri Lanka ve Hindistan oldu


13- Volkanlar (Yanardağlar) :
Ateş küredeki magmanın, birbirinden uzaklaşan levhalar arasında oluşan çatlaklardan veya zayıf bölgelerden yeryüzüne çıkması sonucu oluşan yüzey şekline volkan veya yanardağ denir

• Volkanların altında magmanın biriktiği yere magma odası denir
• Magma odası ile yanardağın yüzeyi arasında kalan, magmanın yeryüzüne çıkmak için izlediği yola kanal ya da baca denir
• Magma, magma odasında birikir ve buradan baca yardımıyla yeryüzüne çıkar
• Magmanın yerkabuğundan yükselerek yüzeye çıkmasına yanardağ püskürmesi denir
• Bacanın yeryüzüne açıldığı yere ağız denir
• Baca ağzında patlama sonucu lavın yeryüzüne çıkması sonucu oluşan derin çukurlara krater denir Boyutları ve derinliği çok büyük olan kraterlere kaldera denir
• Yeryüzüne çıkan magmaya lav denir Lavın soğumasıyla volkanik (püskürük = magmatik) kayaçlar oluşur
• Volkan oluşumu sırasında volkan bacasından geçen magma kraterden dışarı püskürür Sıcak ve akışkan olan lavlar dağın yamaçları boyunca akarken gaz, toz, kül ve volkan bombası (sert lav parçaları) gibi maddeler de büyük bir bulut oluşturur Bu bulutun patlaması ile kül ve volkan bombaları çok yükseklere çıkar
• Etrafa dağılan volkan gazı buhar, karbondioksit ve diğer gaz ve tozlardan oluşur (ve çürük yumurta gibi kokar) (Patlamanın siddeti ile etrafa kara bulutlar çöker)
• Volkanlardan çıkan bu gaz, toz ve kül bulutu suyla karışırsa lahar denilen çamur akıntısı (nehri) oluşur
• Bir yanardağın ne zaman patlayacağı kesin olarak belirlenemez Volkan patlamaları genellikle depremler, sıcak su kaynakları ve çamur kazanlarında hareketler (ve gayzerler) gibi yer etkinlikleriyle beraber görülürler Püskürmelerden önce genellikle düşük siddette depremler görülür

Hazırlayan: Murat Üstündağ