Anadolu Uygarlıklarında Hatti Sanatı...

Hatti Sanatı
Anadolu’nun Mezopotamyalılar tarafından Hatti Ülkesi olarak anılmasından yola çıkılarak yapılan değerlendirmelere göre, bu bölgedeMÖ 2500-2000 tarihleri arasında gelişmiş olan uygarlığın da Hattilereait olması gerektiği öngörülmüştür Ekrem Akurgal’ın yaptığı ayrıntılıaraştırmalar, Hatti sanatının varlığını da ortaya koymuştur Buluntulararasında yer alan vazo biçimleri, heykelcik tipleri ve özellikle bezemeçeşitleri çok belirgin bir üslup birliği oluştururlar

OrtaAnadolu’da Hititlerden önce Hattilerin oturduklarını kesin olaraköğrendikten sonra bu yörede kazılarla elde edilen buluntularıinceleyelim: Orta Tunç Çağı’na giren eserlerin en güzelleri ve enönemlileri, Kızılırmak kavisi içinde olmak üzere, Çorum’daAlacahöyük’te, Amasya’da, Mahmutlar’da ve Tokat İli’nde Horoztepe’degünyüzüne çıkarılmışlardı

Hatti Sanatının Stil Özellikleri
Alacahöyükve Horoztepe’de ortaya çıkarılan altın kadehler Anadolu’nun KhalkolitikDönem’den beri bilinen meyveliklerinin gelişmiş bir örneğidir Aynıkazılarda elde edilen altın testiler de eski Anadolu vazoculuğunun birbaşka özgün kap şeklidir Hele söz konusu altın kapların bir çeşit olukya da yiv yöntemi ile bezenmesi de eski bir Anadolu süsleme biçimidir

Alacahöyük’tebir mezarda bulunan bir toprak kap yukarıda andığımız Alacahöyük veHoroztepe altın kapları gibi oluklu bir bezeme göstermektedir Aynıoluklu bezeme yöntemini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde ortaya çıkanidollerde, mühürlerde ve ağırşaklarda da görmekteyiz Söz konusuoluklarla meydana getirilen artı işareti ve fırıldak çeşidi motiflerHoroztepe ve Mahmatlar’da ortaya çıkan altın kaplarda, Ahlatlıbel,Etiyokuşu ve daha başka Anadolu merkezlerinde ele geçen idol, mühür veağırşak gibi eşyada da görülmektedir Özünde oluk ya da yivlerleoluşturulan bu bezeme yöntemine şüphesiz Anadolu’da ve başka ülkelerdede rastlanmaktadır Ancak Alacahöyük, Horoztepe, Mahmutlar, Etiyokuşu,Ahlatlıbel, Alişar, Tarsus ve yarımadanın aynı dönemdeki başkayerlerinde, hep aynı oluklu bezeme yönteminin egemen olması ve onunlameydana getirilen motiflerin sözü geçen merkezlerde aynen tekrarlanmasıbir rastlantı olmasa gerektir Kaldı ki MÖ 2500-2000 tarihlerindekiAnadolu eserlerinde başka yönlerden de belirgin bir stil birliğigözlenmektedir

Kykladlarda ve Troia’da da ele geçen bir hançertipinin Tarsus’ta ve özellikle Alacahöyük ile Horoztepe’de güzel ve bolörneklerle temsil edilmiş olması, onun Anadolu’da bir Hatti icadıolduğu kanısını vermektedir Bunun gibi Alacahöyük’te gün ışığınaçıkarılan tunç aynaların da M Mellink’in belirttiği üzere Kykladlardabulunmuş olup, yanlışlıkla tava diye tanımlanan toprak aynalaraörneklik oluşturduğu anlaşılmaktadır Alacahöyük aynalarının tunçtan,Kykladtakilerin ise topraktan yapılmış olması bu izlenimi vermektedir

Alacahöyük gömütlerinde gün ışığına çıkan güneş kurslarındaki bezemelerin üslubu Anadolu Hatti karakterindedir

Sözkonusu eserlerde, Alacahöyük diademlerinde ve kurslarında görülen kafesya da ızgara biçimindeki bezeme yöntemi de, Anadolu’nun Hattili birözelliği olup, Kültepe’nin çok renkli keramik süslemelerinde de görülür

Alacahöyük’ünhayvan heykelcikleri, altın fibula ve diademlerinde gözlenen kabarıknokta dizilere, konsantrik ya da ortaları noktalı dairelere,Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bulunan idollerde de rastlanmaktadır

BirçokAnadolu Orta Tunç Çağı kaplarında, oluklu bir daire ile evnili düğme yada küçük boynuz biçimli şişkinlikten oluşan motif Horoztepe’nin,Alaca-Höyük’ün altın, gümüş ve bakır kaplarında da karşımızaçıkmaktadır

Alacahöyük, Ahlatlıbel, Etiyokuşu ve Anadolu’nundaha başka yerlerinde bulunmuş olan yarım yuvarlak biçimli idol başlarıda, Horoztepe sistrumlarının ve Alacahöyük güneş kurslarınınkenarlarında görülen satellitleri ya da üç başlı tomurcukları ve baltabaşlarını andırırlar

Aynı stil birliğini bir ölçüde de olsaBeycesultan ve Troia II’de buluruz Görülüyor ki Orta ve GüneydoğuAnadolu’da yani Hattilerin oturdukları bölgelerde, aşağı yukarı MÖ2500-2000 tarihlerinde meydana gelen eserlerde özellikle Alacahöyük veHoroztepe’de ortaya çıkarılan altın kadehler Anadolu’nun KhalkolitikDönem’den beri bilinen meyveliklerinin gelişmiş bir örneğidir Aynıkazılarda elde edilen altın testiler de eski Anadolu vazoculuğunun birbaşka özgün kap şeklidir Hele söz konusu altın kapların bir çeşit olukya da yiv yöntemi ile bezenmesi de eski bir Anadolu süsleme biçimidir

Alacahöyük’tebir mezarda bulunan bir toprak kap yukarıda andığımız Alacahöyük veHoroztepe altın kaplan gibi oluklu bir bezeme göstermektedir Aynıoluklu bezeme yöntemini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde ortaya çıkanidollerde, mühürlerde ve ağırşaklarda da görmekteyiz Söz konusuoluklarla meydana getirilen artı işareti ve fırıldak çeşidi motiflerHoroztepe ve Mahmutlar’da ortaya çıkan altın kaplarda, Ahlatlıbel,Etiyokuşu ve daha başka Anadolu merkezlerinde ele geçen idol, mühür veağırşak gibi eşyada da görülmektedir Özünde oluk ya da yivlerleoluşturulan bu bezeme yöntemine şüphesiz Anadolu’da ve başka ülkeler dede rastlanmaktadır Ancak Alacahöyük, Horoztepe, Mahmatlar, Etiyokuşu,Ahlatlıbel, Alişar, Tarsus ve yarımadanın aynı dönemdeki başkayerlerinde, hep aynı oluklu bezeme yönteminin egemen olması ve onunlameydana getirilen motiflerin sözü geçen merkezlerde aynen tekrarlanmasıbir rastlantı olmasa gerektir Kaldı ki MO 2500-2000 tarihlerindekiAnadolu eserlerinde başka yönlerden de belirgin bir stil birliğigözlenmektedir

Kykladlarda ve Troia’da da ele geçen bir hançertipinin Tarsus’ta ve özellikle Alacahöyük ile Horoztepe’de güzel ve bolörneklerle temsil edilmiş olması, onun Anadolu’da bir Hatti icadıolduğu kanısını vermektedir Bunun gibi Alacahöyük’te gün ışığınaçıkarılan tunç aynaların da M Mellink’in belirttiği üzere Kykladlardabulunmuş olup, yanlışlıkla tava diye tanımlanan toprak aynalaraörneklik oluşturduğu anlaşılmaktadır Alacahöyük aynalarının tunçtan,Kykladtakilerin ise topraktan yapılmış olması bu izlenimi vermektedir

Alacahöyükgömütlerinde gün ışığına çıkan güneş kurslarındaki bezemelerin üslubu(Yukarıda ilk resim) Anadolu Hatti karakterindedir Söz konusueserlerde, Alacahöyük diademlerinde ve kurslarında görülen kafes ya daızgara biçimindeki bezeme yöntemi de, Anadolu’nun Hattili bir özelliğiolup, Kültepe’nin çok renkli keramik süslemelerinde de görülür

Alacahöyük’ünhayvan heykelcikleri, altın fibula ve diademlerinde gözlenen kabarıknokta dizilere, konsantrik ya da ortaları noktalı dairelere,Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bulunan idollerde de rastlanmaktadır Birçok Anadolu Orta Tunç Çağı kaplarında, oluklu bir daire ile çevrilidüğme ya da küçük boynuz biçimli şişkinlikten oluşan motifHoroztepe’nin, Alaca-Höyük’ün altın, gümüş ve bakır kaplarında dakarşımıza çıkmaktadır

Alacahöyük, Ahlatlıbel, Etiyokuşu veAnadolu’nun daha başka yerlerinde bulunmuş olan yarım yuvarlak biçimliidol başları da, Horoztepe sistrumlarının ve Alacahöyük güneşkurslarının kenarlarında görülen satellitleri ya da üç başlıtomurcukları ve balta başlarını andırırlar Aynı stil birliğini birölçüde de olsa Beycesultan ve Troia II’de buluruz

Görülüyorki Orta ve Güneydoğu Anadolu’da yani Hattilerin oturdukları bölgelerde,aşağı yukarı MÖ 2500-2000 tarihlerinde meydana gelen eserlerdeözellikle bezeme yönünden belirli ve özgün bir stil birliği egemendir

Anadolu Kültür Tarihi-Ekrem Akurgal- Tübitak Yayınları