Eski Devletler ve Imparatorluklar

Eski devletler ve imparatorluklar


Uygarlık kavramının bizde çağrıştırdığı düşünce, teknoloji alanındaki yaratıcılıktırBu nedenle eski uygarlıklardan söz ederken onların yaratıcılık özelliğinden yoksun olduklarını görme eğilimimiz vardırBuna bağlı olarak durgun toplumlar olduklarını düşünebilirizAncak kaba taslak bir tarih incelemesi bile bunun pek doğru olmadığını ortaya çıkarırDaha işin başında gözümüze çarpan en büyük özellik,geçmişteki uygarlıkların siyasal devlet örgütüne dayanmış olmasıdırBöyle bir örgütlenmenin temelinde çeşitli sosyal ve ekonomik kurumlar olması gerektiğine göre,eski uygarlıkların hiç te küçümsenmeyecek işleri başarmış olduklarını anlarız

*
Eski uygarlıklar zaman süreci içinde birçok siyasal ideoloji oluşturmuşlardırToplumların her türlü yaşam alanını kapsayacak biçimde toplumsal kurumlar ve bunların örgütlenme biçimleri yer almıştırHem ideoloji hem de toplumsal kurumların örgütlenme biçimleri oldukça kapsamlıdır

Yönetim biçimleri totaliter veya o günkü şartlar çerçevesinde demokratik tarzdaydıDevler işlerinin yürütülmesi için zaman zaman aşırıya kaçan bürokrasileri vardıSınıf veya kast sistemleri toplumun temelini oluşturuyordu
Eski uygarlıklardaki kentler, günümüzdekilerden hem işlevleri yönünden hem de nitelikleri bakımından oldukça farklı özellikler gösterirO dönemdeki kentllerin birkaçı hariç hepsi çok küçüktüBazısı kent devlet şeklinde örgütlenmişti ve nufuslarının büyük bölümünü köylüler oluşturuyorduEski Mısır ve Amerika toplumlarındaki kentler daha da değişik özelliktedirBuralarda memur,rahip ve zanaatçılar yerleşmişti,dolayısı ile kentler küçük tören merkezi konumundaydılarEski toplumların başlıca geçim kaynağı tarım olduğu için tarımla uğraşanların kurdukları kentler elbette sanayi,ticaret ve mali faaliyetlerin yürütüldüğü merkezler olamazdıİnka’larda olduğu gibi bazı kentler de bugünkülere benzer şekilde siyasal yönetim merkezleriydi

*
Eski uygarlıklardaki toplumsal kurumların örgütlenme biçimlerinden birisi de yerel yönetimler ve profesyonel ordulardırÖzellikle imparatorluklarda tüm toplumu teşkil eden halklar arasında kültürel farklılıklar olduğu için ve topraklar bir hayli geniş yer kapladığından profesyonel ordu gereksinimi en yüksek noktadaydıSavunma ve fetih için olduğu kadar iç düzenin korunması için de gerekliydiBu konudaki en önemli örneği Roma İmparatorluğunda görüyoruzRomalılar,değişik bölgeler ve bağımlı krallıklarda bulunan çeşitli halkları bir arada tutma başarısı göstermişlerdirBu başarılarının temelinde askerlerine kollektif bir kişilik kazandırmaları olmuşturOrdular önemli kaynakların kontrolunu yaparlarken bir taraftan da ulaşım yollarını geliştiriyorlardı
Nüfus sayımı eski devletlerin önemli bir özelliği olmuşturDevletin toplayacağı vergi ancak bu yolla belirlenirdiVergilendirme şekli ise kişilerin emeğini kullanmak veya tarımsal ürünlerden pay almaktı

Eski dönemlerde bilim adamları devlet tarafından desteklenmek durumundaydılarZira planlama ve yönetim işleri için bilimsel yöntem gerekirEski Mısırlıların 365 günlük takvimi bulmaları ve Nil nehrinin taşkınlık dönemlerini takip yıldızları gözlemlemek sayesindedir
Eski uygarlıklardaki toplumsal kurumların örgütlenme biçimlerine verilecek diğer örnekler arasında mahkemeleri,site denetçilerini ve dinsel kurumları sayabiliriz

*
Sümer ve Akad gibi devletlerin nüfusları ve yerleşim alanları oldukça küçüktüYönetim tarzı teokratikti ve idareyi rahipler yürütüyorduRahip-kral denilen bu tip devletlerde din adamları insanlar ile tanrı arasında aracılık görevini üstlenmişlerdiO günlerin inanışını kabullenen halk,zor kullanmaya gerek kalmadan topluma yararlı olan dinsel görev ve törenlerde bir araya gelirdiİnsanların devlete bağlılığı ve hizmeti bu şekilde güvence altına alınırdıSosyal ve ekonomik yönden güç kazanan kişilerin ordu liderliğini ele geçirmesi ile sivil yönetim etkili olmaya başladıBu sivil kişiler,yani rahip olmayanlar ordularını beslemek ve onların donanımını sağlamak için gerekli kaynakları da kontrolleri altına aldılarAskeri yayılma da bu şekilde başlamış olduAsur,Hitit,Mısır ve Pers gibi ilk imparatorluklar,fetih yoluyla birleştirilmiş tek tek devletlerdi

*
Çok güçlü görünmelerine rağmen eski imparatorlukların çok önemli zaafları,toplumların birliğinin zayıflığı idiİmparatorluk yönetimi konusunda henüz deneyim yoktu, imparatorluk kültürü yetersizdiBu nedenle yapılan fetihler,çok derin olan etnik ve bölgesel farklılıkları ortadan kaldıramadı veya ayırımları törpülüyemediDiğer taraftan bu tip imparatorlukların oluşturdukları siyasal örgütlerin merkezi hükümetlere karşı bağlılığı sağlanamıyorduO günün şartları gereğince ulaşım ve haberleşme çok sınırlı olduğu için merkezi hükümet, çekirdek diyebileceğimiz dar bir alanda bulunuyor,bu alan dışındaki bağımlı bölgelerin yönetimi yerel yöneticilere bırakılıyorduBu yöneticiler kendi bölgelerine ait geliri gene kendileri topluyor,ordularını kendi denetimlerine aldıkları zaman merkeze kolayca baş kaldırabiliyorlardıBöyle kopmalar sonucu imparatorluk zayıflıyor,komşu devletler veya göçebe kabilelerin saldırıları karşısında dağılıp gidiyordu
*

Eski hükümdarların merkezi bürokrasiyi geliştirmeleri ve süreç içinde oluşacak dağılmaları önlemek için çözümler üretmesi gerekiyorduYerel yöneticilerin sık sık değiştirilmesi,onlarla hükümdar ailesi arasında evlilik bağları kurulması gibi çareler bulunduAyrıca görevlilerin bağlılığını güvence altına almak için onların akrabalarından bazılarının merkezde rehin tutulması gibi kurnazlıklar uygulandıZaman geçtikçe yerel yönetimleri denetim altında tutma yöntemleri bir hayli genişlediEtkili bir casusluk sistemi kurulduSiyasal destek verme karşılığında tüccarlara,kentlere ve din adamlarına ayrıcalıklar tanındıYolların,kanalların,haberleşme sistemlerinin ve gemiciliğin geliştirilmesi hızlandıAma tarihin gelişim süreci içinde toplumların geçireceği dönüşümler karşısında bu çareler de yetersiz kalmaya mahkumdu