Osmanlıca Sözlük Lügat E Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Osmanlıca Sözlük Lügat E Harfi

E Gr: İstifham, sorgu edatı

(Ezehebe Nuri: Nuri gitti mi derken Ezehebe´nin başındaki "E" harfi gibi) * Arapça kelimelerin sonuna "e" gelerek onları müennes yapmaya yarar

Âdil, Âdile

Emin, Emine

Kâmil, Kâmile

Nuri, Nuriye

gibi

(Bak: Müennes)
EÂCİB (U´cube

C

) Çok tuhaf ve acaib, şaşılacak şeyler

EÂCİB-İ DEHR Dünyanın ve zamanın çok şaşılacak yerleri, şeyleri

EACİM (Acem

C

) Yabancılar, Arap olmayanlar

İranlılar

EADİ (Adüv

C

) Düşmanlar

Hasımlar

EALİ (A´lâ

C

) İtibarı ve şerefi yüksek zâtlar

İyiler

Günahtan sakınan temiz ve sâlih amel sâhibi kimseler

EAMM Pek şumullü, daha umumi ve geniş

EARİB (A´rabî

C

) Çölde yaşayan, göçebe Arablar

EARİZ (Aruz

C

) Aruzlar, şiir vezinlerinden bahseden ses kalıpları

Şiirde beytin birinci mısraının son kısımları

EARR Hörgücü küçük deve

EASİR (İ´sâr

C

) Şiddetli fırtınalar, kasırgalar

EÂZIM (A´zam

C

) İleri gelen büyükler

Büyük adamlar

EÂZIM-I ESMÂ İçinde çok isimlerin mânası bulunan, isimlerin en büyükleri

Cenab-ı Hakk´a mahsus isimlerin en mühim ve büyükleri

EÂZIM-I MİLLET Millet büyükleri

EÂZIM-I ÜDEBÂ Ediplerin, edebiyatçıların en büyükleri

EAZZ Galip

* Daha aziz, daha şerefli, en şerefli, azizler

EAZZ-İ AHİBBÂ Dostların en azizi

EB (Ebâ, Ebu, Ebi) Baba, peder

Ced

EB-İ MÜŞFİK şefkatli baba, merhametli peder

E´BA Yükler, hamuleler, çuvallar

EBAB Bir yere gitmek için hazır olmak

EBABİL Dağ kırlangıcı

Kuş sürüsü

Sürüler, bölükler

(Hz

Resul-ü Ekrem´in (A

S

M

) doğumundan evvel, Hristiyan Habeşliler dinlerini yaymak için San´ada bir mâbed yaparak, Kâbe yerine Arabları bu mâbede çekmeğe çalıştılar

Kâbe-i Muazzama durdukça buna muvaffak olamıyacaklarını anladıkları için Kudsi Kâbe´yi tahribe karar verdiler

Ebrehe kumandasındaki Habeş Hristiyan Ordusu Mekke´ye kadar geldiği sırada Ebâbil kuşlarının gökten taş yağdırmaları üzerine mahvoldular

Habeş ordusunun önünde bir fil yürütüldüğü için bu meşhur irhâsatdan olan tarihi hâdiseye "fil vak´ası" denir

) (B

O

L

) (Çendan velâdet gecesinde değil, fakat velâdete pek yakın olduğu cihetle, o hâdiseler de İrhâsât-ı Ahmediye´dir ki (A

S

M

) Sure-i Elemtera Keyfe´de nass-ı kat´i ile beyan edilen "Vaka-i Fil"dir ki; Kâbe´yi tahrib etmek için, Ebrehe nâmında Habeş Meliki gelip, Fil-i Mahmudi namında cesim bir fili öne sürüp gelmiş

Mekke´ye yakın olduğu vakit fil yürümemiş

Çare bulamamış, dönmüşler

Ebâbil kuşları onları mağlub etmiş ve perişan etmiş; kaçmışlar

Bu kıssa-i acibe, tarih kitablarında tafsilen meşhurdur

İşte şu hâdise, Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm´ın delâil-i nübüvvetindendir

Çünki velâdete pek yakın bir zamanda, kıblesi ve mevlidi ve sevgili vatanı olan Kâbe-i Mükerreme, gaybi ve hârika bir surette Ebrehe´nin tahribinden kurtulmuştur

M

) (Bak: Ebrehe)
EB´AD Çok uzak, en uzak, daha uzak

EB´ÂD (Bu´d

C

) Mesafeler, uzaklıklar

EB´ÂD-I BÎNİHAYE Sonsuz uzaklıklar

EB´ÂD-I NÂMAHDUD Hudutsuz uzaklıklar ve mekânlar

EB´ÂD-I SELÂSE Üç uzaklık ki bunlar : En, boy, yükseklik (derinlik)

EBADİD Müteferrik, dağınık

EBAET (C

: Abâ) Kamışlık yer

* Kamış

EBAHH Sesi kısık olan kimse

Avazı tutkun kişi

(Müe: Buhhâ)
EBAHİR Kuş kanadının üçüncü mertebede olan yelekleri

EBAİD (Eb´ad

C

) Yakın olmayan (hısım ve akraba

) * En uzak yerler

EBALİS (Ebâlise) (İblis

C

) İblisler, şeytanlar

EBARİK (İbrik

C

) Su kapları, ibrikler

EBARİK Balçıklı, kumlu yer

* (Ebrak

C

) Alaca atlar

EBATIL Böğürler, yanlar

EBATİH (Ebtah

C

) Kumlu dereler ve ırmaklar

EBATİL (Ubtule

C

) Beyhude, bâtıl, hurâfe, mantıksız, hakikatsız şeyler

EBAZER (Bak: Ebu Zerr-i Gıffarî)
EBAZİR (Ebzâr

C

) Yemeklere katılan baharatlar, kurumuş kekikler

EBB (C

: Abâb) Kuru ot

Taze ot

* Mer´a, otlak, çayır

* Kavga etmek veya bir yerden gitmek için hazırlanmak

EBBAL Deve çobanı

EBBALE Bir yüklük odun

* Bir kısım halk

Cemaat

Cemiyet

EBBAR İğneci

İğne yapan veya satan kimse

EBBAZ Kaçma, ürkme

* Sıçrayıp atlayan karınca

EBBED-ALLAH (Allah ebedî, dâim eylesin!) mânasına bir dua

EBCED Arabça Eski Sâmi alfabesindeki harf sırasının sayı değerine göre tertiplenmesinden meydana gelen birinci kelime

Bu tertip İbrâni ve Süryâni Alfabesindeki harfleri içine alır

İbâredeki kelimelerin sırası ve harflerin rakam değerleri şu suretle gösterilmektedir

$(Ebced) $(Hevvez) $(Hutti) $(Kelemen) $(Sa´fes) $(Kareşet) $(Sehaz) $(Dazig)Bu sekiz kelime bütün huruf-u hecâ denen yirmi sekiz harfi içine almış ve sıra ile eliften gayn harfine kadar, birden bine kadar her harfte aşağıdaki sıra ile gösterildiği gibi değerler verilmiştir

Elif: 1, Bâ: 2, Cim: 3, Dal: 4, He: 5, Vav: 6, Ze: 7, Ha: 8, Tı: 9, Yâ: 10, Kef: 20, Lâm: 30, Mim: 40, Nun: 50, Sin: 60, Ayn: 70, Fe: 80, Sad: 90, Kaf: 100 Rı: 200, Şın: 300, Te: 400, Se: 500 Hı: 600, Zel: 700, Dad: 800, Zı: 900, Gayn: 1000 Şimdiki Arabcada alfabe bu sırayı tutmuyorsa da harflerin rakam gibi kullanıldığı zaman, yine eski sıraya uymak için Ebced sırasını da devam ettirmişlerdir

Hem birbirine benzeyen harfler bu sırada dizilmiştir

Eskiden İslâmlarda matematik ve fizikte bu harflerin rakam yerine kullanıldıklarını biliyoruz

EBCEDHAN f

Ebced okuyan

Mektebe yeni başlayan, acemi

EBCED HESABI Ebced harf tertibinde görüldüğü gibi, Kur´ân-ı Kerim daha nâzil olmadan harflere rakam değeri verilerek tarih yazılır ve hâdiseler kaydedilirdi

Bundan böyle Arab, Fars ve Türk Ebediyatında hâdiselerin tarihleri Ebced hesâbı ile yazılırdı

Birçok muharebe, zafer, büyüklerin doğum ve ölümü, yüksek mevkilere geçiş, câmi, köprü, çeşme yapılış ve açılış tarihleri bu hesaba uyularak mısralarla ifade edilirdi

İşte bu ebcede göre harflere sayı değerleri verilerek kuvve-i kudsiye sâhibi ve büyük evliya ve allâmelerden ve ehl-i sünnet ve cemaat eshabı birçok müellifler, Kur´ân-ı Kerim´den, âyet ve hadis-i şeriflerden de mânalar çıkarmışlardır

Ebced hesabının Kur´ân´a tatbikinden çıkan şudur ki: Kur´ân´ın her kelimesi ve kelimelerdeki her harf bile Allah´ın ilim ve iradesiyle bilhassa belli maksatlarla seçilmiştir

Her harfin bile yerine göre hususi bir vazifesi vardır

Meselâ: Elmalı Tefsiri sh: 3956´da Molla Câmi Merhumdan şu tarihî nakil vardır: Kur´ân-ı Kerim´in 34´üncü sure, 15´inci âyetinde (Beldetün Tayyibetün: $ "İyi bir beldedir" ifâdesi ile İstanbul kasdedilmiştir ve İstanbul´un fetih tarihi bu cümlenin ebcedi ile haber verilmiştir

) diye gösteriliyor: Bu cümledeki harfleri sıra ile hesab ederek şu neticeyi görmekteyiz: 2 + 30 + 4 + 400 + 9 +10 + 2 + 400 = 857 hicri senesi oluyor

Bu tarih İstanbul´un Sultan Fatih Mehmed Hazretleri zamanında milâdi 1453 tarihinde fethine tevâfuk etmektedir

(29

Mektub Rumuzât-ı Semaniyede : Kur´ân-ı Kerim´in 108

Suresinde: $ ebcedî makamı 857 olarak, aynen "Beldetün Tayyibetün" gibi İstanbul´un İslâm eline geçmesi olan 857 tarihine tevafuk etmekle işaret ediyor

Evet mâdem Sure-i Kevser, Resul-i Ekrem´e (A

S

M

) ihsan edilen fütuhat-ı azîmeye delâlet ediyor

Elbette İstanbul´a dahi bakıyor

)Bundan başka, Fetih Suresinde $ âyetinin, Sultan Mehmed Fâtih´in Uzun Hasan´a galib geldiği tarih 878 olarak görülmektedir

Bundan başka Timurleng´in Şâm-ı Şerif´i harab ettiği tarihi hesab edecek olursak, Kur´ân-ı Kerim´in 2´nci suresinin 114´üncü âyetindeki "Harab" $ kelimesinden aynı hesabla: 600 + 200 + 1 + 2 = 803 hicrî tarihi çıkıyor

Risale-i Nur Külliyatından Şuâlar Mecmuasında ve İmâm-ı Buhâri Tarihinde Ebi Aliye İbn-i Cerir ve İbn-i Hâtem´den nakledilen ve Kadı Beyzâvi Tefsirinde de mezkur bulunan aşağıdaki rivâyet dahi Ebced Hesabının Kur´ân-ı Kerim ile olan şeksiz alâkasını isbat etmektedir: (Bir zaman Benî İsrâil âlimlerinden bir kısmı huzur-u Peygamberîde surelerin başlarındaki $ gibi mukattaât-ı hurufiyyeyi işittikleri vakit, hesâb-ı cifir ile dediler: "Yâ Muhammed! Senin ümmetinin müddeti azdır

" Hz

Resul-ü Ekrem onlara mukabil dedi: "Az değil!" Sâir surelerin başlarındaki mukattaâtı okudu ve ferman etti

"Daha var

" Onlar sustular

Ş

)
EBCEL
EBCEL Cüssesi büyük olan iri yapılı adam

* Atta ve devede bulunan bir damar

(İnsanda o damara, "ırk-ı ekhal" derler

)
EBDA´ (Bedi´

den) En bedi

Ziyade bedi´ ve güzel

Daha çok dikkati çeken

EBDAL (Bedil veya Bedel

C

) Evliyâdan, ziyâde nuraniyyet kazanmış olanlar

Evliyâ zümresinden bir cemaat

Arapçada halkın lüzumlu işlerinin tasarrufuna memur bir cemaata denir

(Mâsivâ alâkasından mücerret ve Cenab-ı Hakk´ın muhabbetinde fâni ve müstağrak olan zâtlar

O

S

)
EBDAN f

Kavim, aşiret, kabile

* Şayeste, lâyık, münâsib, muvafık, uygun

EBDAN (Beden

C

) Bedenler

Tenler

EBECC Patlak gözlü adam

EBED Ebedîlik

Zevalsizlik

Sonu olmamak

(Bak: Beka)Aklın bir hizmetkârı ve tasvircisi olan "kuvve-i hayâliye"ye denilse ki: Sana bir milyon sene ömür ile saltanat-ı dünya verilecek, fakat âhirde mutlaka hiç olacaksın

Tevehhüm aldatmamak, nefis karışmamak şartıyla "Oh" yerine "Ah" diyecek ve teessüf edecek

Demek, en büyük fâni, en küçük bir âlet ve cihazat-ı insaniyeyi doyuramıyor

İşte bu istidattandır ki, insanın ebede uzanmış emelleri ve kâinatı ihâta etmiş efkârları ve ebedî saadetlerinin envaına yayılmış arzuları gösterir ki: Bu insan ebed için halk edilmiş ve ebede gidecektir

Bu dünya ona bir misâfirhanedir ve âhiretine bir intizar salonudur

S

)(İnsanın fıtrat-ı zişuuru olan vicdanı saadet-i ebediyeye bakar, gösterir

Evet, kim, kendi uyanık vicdanını dinlerse, "Ebed!

Ebed!" sesini işitecektir

Bütün kâinat o vicdana verilse, ebede karşı olan ihtiyacının yerini dolduramaz

Demek o vicdan, o ebed için mahluktur

Demek bu vicdanî olan incizab ve cezbe, bir gaye-i hakikiyenin ve bir hakikat-ı câzibedârın yalnız cezbi ile olabilir

S

)
EBED-ÜL-ÂBÂD Tükenmez, ebedî hayat

Sonsuzluk

* Cennet

EBED-ÜL ÂBİDÎN Ebediyyen, sonsuz olarak

EBEDD Gövdeli, iri cüsseli kimse

İki uyluğunun arası geniş ve etli olan kimse

EBEDEN (Ebedâ) Devamlı olarak

Kat´â ve aslâ

Hiçbir vakit

EBEDGÂH f

Kabir, mezar

EBEDHANE f

Kabir, mezar

EBEDÎ Sonsuza ve ebediyete âit

Ebediyete dâir ve müteallik

(Kur´ân bize bu âlemin fâni, geçici olduğunu, herşeyin devamlı değiştiğini ve takdir edilen bir zaman sonunda sona erdiğini ve ereceğini belirtiyor

Madde âleminin bir başlangıcı ve sonu olduğunu bundan da anlıyoruz

Kur´ân, bize ebedî âlemin varlığını da haber veriyor, bu dünya hayatının ebediyet âlemine geçiş için bir hazırlık, tekâmül ve geçiş dönemi olduğunu, ebediyet âlemindeki hayata uygun bir varlık olmak için bu dünyada Allah´ın emir ve kanunlarına uygun yaşamak gereğini hatırlatıyor ve emrediyor

)
EBEDİYYEN Ebedî olarak, ilel-ebed

* Hiç bir vakit, hiç bir zaman

EBELET Çok yemekten gelen ağırlık, hazımsızlık

EBEN Töhmetli, kabahatli kişi

* Adâvet, düşmanlık

EBEN AN-CEDD Babadan, dededen

EBER Hurmanın budaklanması ve ıslah edilmesi

* Akrep sokması

EBERR Çok faziletli, şerefli

Çok sâdık ve dindar

Çok iyilik sever

* Şenlikten uzak, bedevi

EBES Çok süt içmekten dolayı midede ve karında meydana gelen şiş

$
EBEVEYN Ana ile baba

(Eb ile ümm

)
EBGAZ Çok fazla buğzedilen, hiç sevilmeyen, nefret edilen

EBH Unutulan şeyi hatırlatmak

EBHAK Bir gözlü

EBHAL (Buhl

den) En hasis, çok cimri, daha tamahkâr

* Büyük gözlü

EBHÂR (Bahr

C

) Bahirler, deryalar, denizler

EBHÂR-I VÂSİA Geniş denizler

EBHAR Nefesi ve ağzı fena kokan adam

EBHAS Gözlerinin üstünde veya altında bir miktar yumruca et parçası olan kişi

EBHEKAN Kuzu kulağı adı verilen ot

EBHEL Ardıç ağacının yemişi

* Ardıç ağacının bir nevi
EBHEM Söz söylemeye muktedir olmayan

Konuşmaya iktidarı bulunmayan adam

EBHER En bâhir, en âşikâr

En parlak, daha çok zâhir

* Temiz kanı yürekten bedene dağıtan büyük bir damar

EBHİRE (Buhâr

C

) Dumanlar, buğular

EBHUR (Ebhar) (Bahr

C

) Denizler, bahrlar

EBHUR (Bahur

C

) Buharlar

Buğular

EBİ (Bak: Ebu)
EBİ-L BENÂT Kızların babası

EBİB İri taneli yağmur

EBİH Yüzünden örtüyü kaldırmayan tesettürlü kadın

EBİL Devenin hâllerinden anlıyan kimse

EBİL Nasârâ rahibi ve ekâbiri

EBİL-ÜL EBİLÎN İsa Peygamber (Aleyhisselâm)
EBİYE İmtinâ edici, çekinen kadın

EBKA´ Alaca karga

EBKA Ağlattı (mânasında mâzi fiili

Bak: İbkâ)
EBKÂR (Bikr

C

) Bekârlar

* Mc: Evvelce kimsenin söylemediği sözler

EBKÂR-I EFKÂR Evvelce söylenmemiş olan fikirler

EBKEM (Bükm

den) Dilsiz

Konuşamıyan

EBKEMÎ f

Dilsizlik, dili olmamak

EBKEM Ü LÂL Cevapsız bırakmak

Susmak

Dilsiz gibi sükût etmek

EBKEMİYET Dilsizlik

Konuşamamazlık

EBLAD Eser

EBLAĞ En beliğ

Daha beliğ

Daha fasih

Çok beliğ

EBLAK Rengârenk

* Alaca bulaca

* Alacalı at

EBLAK-SÜVAR f

Alaca ata binmiş kişi

* Mc: Savaşçı, cenkçi yiğit

EBLEC Açık kaşlı

* Mc: Nurlu, parlak, vuzuhlu

EBLED Ebleh, ahmak, bön

Söylenilen şeylere aklı hemen taalluk etmeyen kimse

* Açık kaşlı

* Şişman gövdeli kişi

EBLEH Ahmak

Bön

Budala

EBLEHÂNE f

Ahmakçasına

Eblehçesine

EBLEHÎ f

Ahmaklık, saflık, bönlük

EBLEHİYYET Ahmaklık, eblehlik, bönlük, salaklık, saflık, kalın kafalılık

EBLEK f

Alacalı renk

EBLEM Kalın dudaklı adam

EBLİM Bal, asel

EBLUÇ f

Ezilmiş tozşekeri

Nebat şekeri

EBLUK f

Münafık, iki yüzlü adam

* Şarlatan

EBNÂ (İbn

C

) Oğullar

Çocuklar

Veledler

Ferzendeler

EBNÂ-İ ÂDEM Adem oğulları

İnsanlar

EBNÂ-İ BEŞER İnsan oğulları

EBNÂ-İ CİNS Kendi sülâlesinden gelenler

Aynı cinsten olanlar

EBNÂ-ÜD DEHALİZ Anası babası belli olmayıp etrafa atılmış, sokağa bırakılmış çocuklar

EBNÂ-YI MAZİ Mâzinin insanları

EBNÂ-YI SEBİL Yolcular, seyahat edenler, seyyahlar

EBNÂ-YI VATAN Vatan evlâtları

EBNİYE (Bina

C

) Binalar

Yapılar

EBNİYE-İ ATİKA Eski binâlar

EBNİYE-İ MÜRTEFİA Yüksek binalar

EBR Ürkmek

Kaçmak

EBR f

Bulut

EBR-İ BAHAR Bahar bulutu

EBR-İ BÂRÂN Yağmur bulutu

EBR-İ İHSAN İhsan, lütuf bulutu

EBRAC Burçlar, kaleler

EBRAH Zor olmak, güç olmak

EBRAK Fazlaca parıltılı

* Taşlı, kumlu, balçıklı yer

* Alaca renkli at

* İki renkli lekeli bir şey

EBRÂR (Berr

C

) Özü sözü doğru olanlar, hamiyetliler

Sâdıklar

İyiler

EBRÂR-I ÜMMET Ümmetin iyileri

Hayırlıları

EBRAS İnsanın rengini degiştiren alaca ve miskin eden çok fena bir maddi hastalık ismi

EBREC Gözünün akı çok olan güzel gözlü kimse

EBRED (Berd

den) Çok soğuk

EBREHE Peygamberimizin (A

S

M

) doğumundan elli gün kadar evvel Kâbenin tahribine gelen Habeş Ordu Kumandanının ismi

(Bak: Ebabil)(Fillerle varıp Kâbeye, hem Ebrehe zâlim

İsterdi ki, yapsın nice bin türlü mezâlim

İsterdi ki; o beyt yıkılıp şöhreti sönsün

Halk Kâbeyi terkederek, kiliseye dönsün

İsterdi ki; çeksin doğacak nura bir sed

Hem doğmadan ölsün diye "Mahbub-u Müebbed

"Günlerce gidip Kâbeye hem yaklaşan orduBirdenbire bir tehlike sezmiş gibi durdu

Sür´atle gelip bir sürü kuş, semt-i bahirden

Taş harbine başlar, pek acib hepsi birden

İndikçe havadan o muamma gibi taşlar Cansız yıkılıp yerlere yatmış nice başlar

Şahıyla beraber kocaman orduyu Mevlâ Olsun diye mahbuba nişan eyledi mevta

E

L

)
EBREK En bereketli

EBRENCEN f

Bilezik

Kadınların kollarına taktıkları altından mâmul zinet eşyası

EBRESİM İbrişim

EBRESİMÎ İbrişimci

EBREŞ Alaca benekli at

* Kırmızı ve beyazdan meydana gelen alaca renk

EBRİC Yayık adı verilen ve yoğurttan yağ çıkarılan nesne

EBRKÂR f

Şaşkın, sersem, ne yapacağını bilmeyen adam

(Ebr´in "bulutun" yerinde durmayıp gezici olmasından kinâye olarak, bu mânayı aldığı sanılmaktadır

)
EBRU f

Kaş

* Bir nevi dalgalı kumaş ve kâgıt ismi

EBRUFERAH f

Güler yüzlü

EBRUVÂN f

Kaşlar

EBS Sütü çok içmekten dolayı karnı şişmek

EBSAR (Basar

C

) Gözler

Dikkat sahipleri

Görücüler

EBTAH (C

: Ebâtih) Kumlu ırmak ve dere

EBTAL (Battâl

C

) Yiğitler, cesurlar, döğüşken erler

EBTAL (C

: Ebâtil) İnsanın böğrü

* En boş

Boşuboşuna

Çok bâtıl

EBTER Kuyruğu kesik hayvan

* Sonunda oğlu ve kızı kalmayan insan

* Ölümünden sonra adı hatırlanıp anılacak hayrı ve ihsanı kalmayan kişi

* Eksik, tamamlanmamış

EBTİNE (Bâtın

C

) Çukur yer, kuytu yer

EBU Peder, baba, ata, eb

EBU BEKİR-İ SIDDIK (R

A

) Asıl adı Abdullah, künyesi Ebu Bekir, lâkabı Sıddık ve Atik

Erkekler içerisinde Resul-i Ekreme (A

S

M

) ilk iman eden; bütün muharebelerde ona refakat eden; seferde, hazarda, bütün tehlikeli anlarda Peygamber Efendimizle (A

S

M

) beraber çalışmış ve onun en yakın Sahâbesi

Onun sohbetinden feyz almış, nübüvvet sırlarının en samimi mahremi

Her şeyini, bütün malını İslâmiyet uğruna, Peygamberimize (A

S

M

) sadakati ile feda etmiş, sırf lillâh için çalışmış, hiç bir maaş kabul etmeden hilâfet makamında bulunmuş, İslâmın ilk Reis-i Cumhuru olmuştu

Seçimle başa geçmiş, zekât vermeği kabul etmemek ve irtidad etmek gibi hareketlere karşı mücadele etmişti

Kur´ân-ı Kerimin Sure ve Ayetlerini ilk def´a cem´ edip bir cilt halinde toplamıştı

Hilâfeti zamanında Hz

Halid kumandasında İslâm Ordusu Suriye ve Şamı fethetmişti

EBU CABİR Ekmek

EBU CA´DE Kurt, zi´b

EBU CAFER $ Bin Abdullah Bin Cafer bin Ebî Tâlib (R

A

) : Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm´dan 25 Hadis rivayet etmiştir

Kureyş´in Haşimî kolundandır

80 senesinde 80 yaşında iken vefat etti

(R

A

)
EBU CA´FER Sinek

EBU CEHL "Cehalet babası" demek olan bu kelime, Hazret-i Resul-i Ekrem (A

S

M

) zamanında, mu´cizeleri ve çok delilleri ve Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm´ı gördüğü halde iman etmeyen din düşmanı puta tapan gururlu bir müşrikin lâkabıdır

Bedir Gazasında öldürüldü

EBU CEMİL Tere otu

EBU DAVUD (Bak: Kütüb-ü Sitte)
EBU-D DERDA Uveymir adı ile de meşhurdur

Ashab-ı kirâmın âlim ve hakîmlerindendi

Peygamberimiz: "Uveymir, Ümmetimin hakimlerindendir" buyurmuştur

Uhud´dan itibaren bütün muharebelerde bulunmuştur

179 hadis rivâyet etmiştir

Hikmetli sözlerinden birisi şudur: "Âlim olmayınca insan müttaki olamaz, bir âlim âmil olmadığı halde ilim sâhibi sayılamaz

"
EBU EYYUB Deve, cemel

EBU EYYUB-İL ENSARÎ Sahabe-yi Kiramdan olup Halid bin Zeyd-i Hazrecî diye de anılır

Hicretten sonra Peygamberimize (A

S

M

) ilk mihmandârlığı yapmış idi

Hicretin 50

yılında pir-i fâni olduğu halde teberrüken Kostantiniyye´nin fethine azimet eden İslâm ordusu ile harbe iştirak etmiş, İstanbul surları dışında şehid olmuştur

Sonradan ancak Sultan Mehmed Fatih´in Hocası Akşemseddin Hazretleri tarafından mezarı keşf edilmiştir

150 hadis-i şerif nakletmiştir

(R

A

)
EBU HALİD Köpek, kelb

* Canavar

EBU HANİFE (Bak: İmam-ı A´zam)
EBU HASAN-I ŞAZELÎ (Bak: şazelî)
EBU HUMEYD Ayı denilen canavar

EBU HÜREYRE (R

A

) Peygamberimize (A

S

M

) bütün gücüyle hizmette bulunmuş ve İ´lâ-yı kelimetullâh yolunda Peygamber (A

S

M

) ile bütün muharebelere iştirak etmiş, 5374 aded Hadis-i Şerif nakletmiştir

Hicri 75 yılında, Medine-i Münevvere´de, 78 yaşında iken dâr-ı bekaya irtihâl etmiştir

(R

A

) (Bak: Ashab-ı Suffa)
EBU İKRİME Güvercin kuşu

EBU İYAZ SELEME BİN AMR BİN EL EKVÂ (R

A

) Biat-ı Rıdvanda hazır bulunan, gayet cesur, nişancı, hamiyetperver bir sahabedir

77 hadis-i şerif rivayet etmiştir

Hicrî 74 tarihinde, 80 yaşında iken Medine-i Münevvere´de vefat etmiştir

(R

A

)
EBUK Kaçmış köle

EBU KALEMUN Bir nevi kumaş ki, göze türlü türlü görünür

Bâzıları "gülistân-ı kemhâ" derler

EBU KATADE HARİS BİN RİB´İY (R

A

) Ensardan ve Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm´ın süvarilerindendir

170 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir

Uhud Gazvesinden itibaren bütün muharebelere iştirak etmiş bir kahraman olup 74 tarihinde 80 yaşında iken Medine´ye avdetinde vefat etmiştir

(R

A

)
EBU KAYS Çakal

EBU-L ALA-İ MAARRÎ (Mi: 973 - 1057) Kör olmasına rağmen hafızasının fevkalâdeliği ile tanınmış büyük Arap şairlerinden biridir ki, kasideleriyle meşhurdur

EBU-LA-ŞEY Hiçbir şeyin babası

Hiç bir şeyi olmayan

EBU-L AVN Hurma

EBU-L MEYMUN Bal, asel

EBU-L MİREH Şeytan

EBU-L MUHTAL Katır, bağal

EBU MANSUR-U MATÜRİDÎ (Bak: Matüridî)
EBU NAFİ´ Sirke

EBU-N NACİ´ Helva

EBU-N NECM Tilki

EBU SAİD-İL HUDRÎ Ashab-ı Kirâmın en mümtazlarından ve Ensardandır

1170 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir

Uzun müddet fetva vazifesinde bulunmuş, Hicri 72´de 86 yaşında iken Medine-i Münevvere´de vefat etmiştir

(R

A

)
EBU LEHEB (Ebi Leheb) Asıl adı: Abduluzza´dır

Güneş gibi, âlemleri aydınlatan Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm´ın nurundan gözünü kapadı ve küfre hizmete çalıştı, iman etmedi

Peygamberimizin amcası idi

Karısı ve oğulları sırf düşmanlık için çalıştılar

Adı "Alev babası" mânasında olan "Ebu Leheb" kaldı

EBU-L EMİN Tokluk, şiba´

EBU-L FADL Altun

EBU-L HARİS Arslan

EBU-L HUSAYN Tilki

EBU-L İBER Utanmaz, edepsiz, hayasız adam

EBU-L KA´KA´ Kuzgun

EBU SABİR Tuz, milh

EBU SÜFYAN (Mi: 597 - 653) Kureyş kabilesinin bir kolu olan Beni Ümeyyenin Reisi ve Hz

Muâviyenin (R

A

) babası

EBU SÜLEYMAN Horoz

EBU TALHA ZEYD BİN SEHL (R

A

) Ashab-ı Kiram arasında, sayılı kahramanlardan ve atıcılardandır

Resul-ü Ekreme (A

S

M

) atılan oklara göğsünü germiştir

20 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir

Hicri 34 tarihinde vefat etmiştir

Bütün muharebelere katılmış bir kahraman-ı İslâmdır

(R

A

)
EBU TALİB (

-619) Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) amcasıdır

(Diyorsunuz ki: Amcası Ebu Tâlib´in imanı hakkında esahh nedir Elcevap: Ehl-i Teşeyyu, imanına kail; Ehl-i Sünnet´in ekserisi, imanına kail değiller

Fakat benim kalbime gelen budur ki: Ebu Tâlib, Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm´ın risaletini değil; şahsını, zâtını gayet ciddi severdi

O´nun -o gayet ciddi- o şahsî şefkati ve muhabbeti, elbette zâyie gitmeyecektir

Evet, ciddi bir surette Cenab-ı Hakk´ın Habib-i Ekremini sevmiş ve himaye etmiş ve taraftarlık göstermiş olan Ebu Tâlib´in inkâra ve inada değil, belki hicab ve asabiyet-i kavmiye gibi hissiyata binaen, makbul bir iman getirmemesi üzerine Cehennem´e gitse de; yine Cehennem içinde bir nevi hususi Cennet´i onun hasenatına mükâfaten halkedebilir

Kışta bazı yerde baharı halkettiği ve zindanda -uyku vasıtasıyla- bazı adamlara zindanı saraya çevirdiği gibi, hususi Cehennem´i, hususi bir nevi Cennet´e çevirebilir

M

)
EBU TAYYİB EL-MÜTENEBBİ (Hi: 915 - 965) Kûfe´de doğdu

Bağdat´ta öldü

Büyük şairlerden olup, divanı vardır

EBU-L VAKT Vakit ve hâlin te´siri altında kalmıyanlar

EBU-T-TURAB Hz

Alinin (R

A

) bir lâkabı

(Bu isim Hz

Ali Radiyallahu anh, toprak üzerine oturduğu veya yattığından dolayı tevâzuuna işareten Peygamber Efendimiz (A

S

M

) tarafından verilmiştir

)
EBÛÜ "İkrar ederim, sığınırım, itiraf ederim, tövbe ederim" mânasına fiildir

EBU ZA´FEL Fil

EBU ZENE Maymun

EBU ZERR-İ GIFFARÎ $ Cündüb bin Cünâde (R

A

) : İlk İslâm olanların beşincisi olup ilimde İbn-i Mes´ud hazretlerine müsavi sayılırdı

Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâmdan 281 Hadis-i Şerif nakletmiştir

Hazreti Ali Kerremallahu Vechehu kendisine "İlim dağarcığı" lâkabını vermiştir

Hi: 31´de Hakkın rahmetine kavuşmuştur

(R

A

)
EBU ZİYAD Eşek, hımar

EBU ZÜBAB Fâre

EBU ZÜR´A Domuz, hınzır

EBU-Z ZEHEB Çok zengin olan adam, altın babası

EBVA´ Medine-i Münevvere´ye bağlı olup, Mekke-i Mükerreme yolunda bir köyün adıdır

Medine´ye yirmiüç mil uzaklıktadır

Köyün üstünde dik ve kuru bir dağın adı da Ebvâ´dır

Bu köy iki şey ile meşhurdur

Biri: Peygamberimizin annesi Hz

Amine´nin kabri orada bulunmaktadır

İkincisi ise: Hicretin birinci senesinde birinci defa olarak yapılan gazanın orada olmasıdır

EBVÂB (Bab

C

) Kapılar

* Kısımlar

Bahisler

Parçalar

EBVÂB-I MÜZEHHEB Yaldızlı kapılar

EBVÂB-I RAHMET Rahmet kapıları

EBVÂB-I SEMÂ Semâ kapıları, gök kapıları

(78

surenin 18

ve 19

âyetlerinin tefsirinden bir kısmıdır:"O fasl günü o gündür ki, sura üfürülür

Yani sur üfürülünce siz ölüler uykudan uyanır gibi uyanır kalkarsınız da, (sure: 17, âyet: 71 mantukunca) her ümmet imamıyla çağırılarak derhal alay alay, ümmet ümmet, cemaat cemaat mahşere gelirsiniz ve o sırada, semâ açılmıştır

Nizâm-ı âlem değişmiş; bugün kapalı, sağlam bir bina olan semâ fethedilmiş; (sure : 69, âyet: 16 mazmununca inşikak edip yer yer açılmıştır da hep kapılar olmuştur

Her tarafı kapılardan ibaret gibi küşâd edilmiştir

" E

T

)(7

surenin 40

âyetinin meâlinden bir parça: "Şüphe yok o kimselere ki, küfre düştüler ve bizim vâzıh âyetlerimizi tekzib ettiler, onların birer âyet-i İlâhiye olduğunu kabul etmediler ve onlara karşı tekebbürde bulundular, onlara imandan ve muktezasıyla amel etmekten kaçındılar

Onlar için gök kapıları açılmaz, onların duaları, amelleri kabul edilmez veya onların ruhları oralara yükselemez

Ve deve, iğnenin deliğine girinceye kadar; öyle büyük bir cisim, o kadar dar bir yere girinceye kadar; öyle mümkün olmayan bir hâdisenin vukuuna değin, yani hiçbir zaman cennete giremiyeceklerdir

Onların Cennet´e girmeleri, böyle vukuu muhâl birşeye muallaktır, onlar ebediyyen Cehennem´de muazzeb olup duracaklardır

" Ömer Nasuhi Bilmen)
EBYAN Cömert, eli açık, muhtaçlara ve yoksullara yardım eden kimse

* Yemekten tiksinen kişi

EBYAT (Beyt

C

) Beyitler

İki mısradan müteşekkil kısımlar

EBYAZ Beyaz

Akça

Parlak

Daha parlak

Sefid olan

EBZ Ürkme, korkma

Kaçma, kaçış

* Aniden, birdenbire ölmek

EBZA Göğsü çıkık

EBZAH Göğsü çıkık

EBZAR (Bezr

C

) Yemeklere konulan baharat

EBZER Üst dudağında sarkık derisi olan

EBZÜN Küvet, banyo

* İçinde yıkanılabilinen küçük havuz

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

ECAHİL (Echel

C

) En cahil, daha bilgisiz olanlar

E´CAM (Acem

C

) Arab olmayanlar

Güzel arabi bilmeyenler

Güzel ve fasih konuşamıyanlar

* Acemiler

ECAMİRE Taifeler, kabileler, kavimler

ECANİB (Ecnebi

C

) Ecnebiler

Yabancılar

ECBE Alnı geniş olan adam

ECC (C

: İcâc) Devekuşu seğirtmek

ECCE (C

: İcâc) Sıcak fazla olmak

* Karışmak

ECDA´ Burnu kesik olan kimse

* Kulağı, eli ve dudağı kesik kimse

ECDAD (Cedd

C

) Dedeler

Babalar

Büyük babalar

ECDAS (Cedes

C

) Kabirler

Mezarlar

ECDEL (C

: Ecâdil) Çakır doğan kuşu

ECDER (Cedir

den) Daha büyük

Pek münasib

ECEBE Büyük alınlı

Alnı geniş olan kimse

ECEL Her mahlukun ve canlının Allah tarafından takdir edilen ölüm vakti

Âhirete göç etmek

* İleride olacağı şüphesiz olan

* Allah´ın takdir ettiği ömür

ECEL-İ FITRÎ Her mahlukun yaradılışı itibariyle Cenab-ı Allah (C

C

) tarafından tayin olunan vasati ömrü

* Biyolojik ömür

ECEL-İ KAZÂ (Bak: Ecel-i mübrem

)
ECEL-İ MEV´UD Mukadder olan ölüm

şüphesiz gelecek olan ölüm

ECEL-İ MUALLAK Levh-i Mahv İsbat´ta mukadder olarak yazılı, bâzı şartlarla mukayyed olan ecel

Ecel-i müsemma

ECEL-İ MÜBREM Elinden kurtulunması mümkün olmayan, kaçınılmaz olan ecel

ECEL-İ MÜSEMMA f

Muayyen bir zamana kadar, Allah´ın takdir ettiği ölüm

ECEL-İ NÂ-GEHAN Ansızın gelen ecel

Birdenbire âni ölüm, vefat

ECELİYYET Sonradan vukuu şüphesiz olan hâdise

ECELL (Celil

den

) Çok güzel

çok büyük

En üstün

Çok celil

ECELL-İ MAHLUKÂT Mahlukların en üstünü

İnsan

ECELL Evet, neam, belî

ECEM (C

: Acâm) Çok fazla sıcak

ECEME (C

: Acâm-Ecemât - Ecem-Ücüm) Meşelik

* Kamışlık

ECEMM Mızraksız adam

* Boynuzsuz koyun

* Etli kemik

* Bacasız ev

ECEN Suyun tadı ve rengi değişik olmak

ECERRAN İns ve cinn

ECEŞŞ Gür sesli

ECFAN (Cefn

C

) Göz kapakları

* Asma çubukları

* Kirpikler

ECHAM Gözü büyük ve kırmızı olan

* (Müe: Cahmâ)
ECHEL Çok câhil

Çok bilgisiz

En câhil

ECHELİYYET Çok bilgisizlik

Çok câhil oluş

ECİC Ateş parlaması

ECİL İşini geriye bırakan, geciktiren

* Geciktirilen, geriye bırakılan şey

* Bir yerde birikip toplanmış su

ECİLLE (Celil

C

) Fazilet, ilim ve rütbe itibariyle daha yüksek olanlar

Büyükler

ECİM Bir şeye çok devam etmekten usanç gelme

* Suyun necis olup bozulması

* Birini istemediği hâle koymak

ECİNNE (Cenin C

) Ceninler

Ana karnındaki çocuklar

ECİNNÎ Cin taifesinden bir fert

(Bak: Cinn)
ECİR (Bak: Ecr)
ECİR Ücretle çalışan, nefsini kiraya veren

Gündelikçi

(Devletler, milletler muharebesi tabakat-ı nev-i beşer muharebesine terk-i mevki ediyor

Zirâ, beşer esir olmak istemediği gibi, ecir olmak da istemez

S

)
ECİRLİK t

Ücretle çalışma, hizmetkârlık

ECİRNÂ (İcâret

den) Bizi hıfzeyle, muhafaza eyle (meâlinde

)
ECİRNİ (İcâret

den) Beni hıfzeyle, beni koru (meâlinde)

ECL İllet, sebeb, cihet

İçin, dolayı

den

Arabçada "Li" ilâve ederek kullanılır

Meselâ: Li-eclillâh $ : Allah için, Allah rızası için

Lİ-ECL-İL-MASLAHA İş icabı, maslahat için

ECLA Pek âşikâr, pek belli

Pek parlak, ziyade güzel

* Başında kıl bitmeyen kel

ECLA´ Dudakları kısa olup dişlerini tamamen örtmeyen

ECLAD (Cild

C

) Hayvan derileri

ECLAH Devenin veya üstü düz olan arabaların üzerlerine yapılan ufak kulübe

* Başı kel olan adam

ECLEC Yumru ve geniş alınlı

ECLEF (Cilf

den) Çok edepsiz, pek hayasız

ECLEL Ulu ve büyük kimse

* Azam

ECLİYET Cihetiyet, sebebiyet

Sebeb oluş

ECMA´ En toplu

Birikmiş

Ziyade birleşmiş

ECMA Üstü açık ev

ECMAİN Hepsi, cümlesi

ECMAL (Cemel

C

) Develer

* Cümleler

* Yekünler

ECMAT (Ecme

C

) Ormanlar, sık ağaçlı yerler

ECME (C

: Ücem-Ecmât) Orman, sık ağaçlı yer

ECMEL (Cemil

den) Çok güzel, en yakışıklı

Daha güzel

ECNAB (Cenb

C

) Yanlar

Yan taraflar

ECNAD (Cünd

C

) Cündler, askerler, erler, neferler, taburlar

ECNÂS (Cins

C

) Çeşitler, neviler, türler

ECNÂS-I MUHTELİFE Çeşitli, türlü cinsler

ECNEB Muti ve münkad olmayan

İtaatkâr olmayan

* Garib, yabancı, ecnebi

*Sert başlı at

ECNEBİ Yabancı

Garip

Alışmamış

Başka milletten olan

ECNEBİYYET Ecnebilik, yabancılık, gariblik

ECNEF Haktan, doğruluktan, adaletten uzaklaşan, ayrılan adam

* Beli eğri, kambur olan adam

ECNİHA (Cenah

C

) Kanatlar

Cenahlar

Taraflar

ECR (C

: Ücur) Bir iş, bir hizmet mukabilinde verilen şey

* Ahirete aid mükâfat, hayır ceza

* Ücret, mukabil, karşılık

Sevab

* Tıb: Kırılan bir uzvun sarılması

ECR-İ MÜSEMMÂ Mukavele ve pazarlıkla kararlaştırılan ücret

ECRA´ (C

: Ecâri) Bir şey yetişmeyen kumlu yer

ECRAM (Cirm

C

) Ruhsuz büyük varlıklar

Cirmler

Yıldızlar

ECRAM-I SEMAVİYE Gök cisimleri, yıldızlar

ECRAM-I ULVİYE Ulvi yıldızlar

Büyük cirimler

ECRAS (Ceres

C

) Büyük çıngıraklar, çanlar

ECREB Uyuz hayvan veya insan

ECRED Tüysüz adam, köse

Genç

* Çorak, otsuz yer

Bir şey yetişmeyen arazi

* Tüyü yumuşak ve kısa olan at

ECRİBE (Cirâb

C

) Dağarcıklar, meşin veya bezden yapılmış olan çantalar

ECSAD (Cesed

C

) Cesedler

Cisimler

Tenler

Vücudlar

ECSAM (Cisim

C

) Cisimler

ECSAM-I NÂMİYE Büyüyüp yetişen cisimler

Nebat gibi büyüyenler

ECSAM-I ULVİYE Ulvi cisimler

ECSEL Karnı büyük olan kişi

ECSEM Cesim, pek iri, gövdesi büyük olan

İri yarı kişi

E´CUBE (Bak: U´cube)
ECUC Işık veren, parlayan

Parlak nesne

* Suyun tuzlu ve acı olması

ECÜME Havuz

ECVAD (Cevad

C

) Sahiler

Cömertler

Eli açıklar

ECVAF (Cevf

C

) İçler

Kovuklar

ECVED En cömert

En sahi

Daha iyi

ECVED-İ MENSUCAT Dokumaların en iyisi

ECVED-ÜN NÂS İnsanların en iyisi olan Hz

Peygamber (A

S

M

)
ECVEF Ortası boş

Kof

* Mc: Boş kafalı

Çok cahil

* Gr: Ortasında harf-i illet sayılan elif, vav, yâ harfleri bulunan fiil kökü

ECVİBE (Cevab

C

) Cevaplar

ECVİBE-İ MÜSKİTE Susturucu cevaplar

ECYAD (Cîd

C

) Uzun boyunlar

ECYAF (Cife

C

) Kokmuş etler

Cifeler

ECYAL (Cîl

C

) Soylar

Tâifeler

Kavimler

Nesiller

ECYED Uzun boyunlu (adam

)
ECYEM Gözü büyük ve kırmızı olan

(Müe: Ceymâ)
ECZÂ (Cüz

C

) Eczacılıkta kullanılan çeşitli maddeler

* Ciltlenmemiş kitab ve saire

* Cüz´ler, parçalar, kısımlar

* Bir kimyevi terkible vücuda gelip yanma hassası gibi böyle bir kuvvet ve te´siri haiz bulunan şey

ECZÂ-İ ASLİYE Vücudda temel teşkil eden parçalar ve kısımlar, unsurlar

ECZÂ-YI ŞERİFE Kur´ân-ı Kerim´i meydana getiren otuz cüz

ECZÂ-İ UNSURİYYE Esas teşkil eden parçalar

ECZÂ-İ ZÂİDE Fazladan olan kısımlar, parçalar

ECZAHANE f

Eczacı dükkanı

Ecza dolabı

İlaç satılan mağaza

ECZAL (Cizl

C

) Ağaç kökleri, tomrukları

ECZEB Suyu geçirmeyen sağlam zemin

ECZEM (Cüzâm

dan) Cüzamlı, miskinlik illetine uğramış olan

* Parmakları veya eli kesik olan adam

ECZEM Burnu kesilmiş

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EDÂ´ Yerine getirmek

Ödemek

Borcunu vermek

Vazifesini yapmak

* Tarz

Üslub

* Şive

* Tekebbür

* Fık: Namazı vaktinde kılmağa "Eda" ve vakit geçtikten sonra kılınan namaza da "Kaza" denir

(Bak: Kaza)
EDA-İ FERÂİZ Allah´ın (C

C

) farz olarak emrettiklerini yerine getirmek

Farz vazifelerini ifa etmek

EDA-YI DEYN Borç ödeme

EDA-YI SALÂT Namazı vaktinde kılma

ED´AC Gözleri kara renkte ve büyükçe olan

* Pek siyah şey

EDAKK En dakik, pek ince, çok mühim

EDAKK-I UMUR İşlerin en mühimmi

EDALL (Bak: Adall)
EDÂMALLAH Allah (C

C

) dâimî eylesin (mealinde duâ

)
EDANİ (Ednâ

C

) Ednâlar, en deniler, en alçaklar

Alçak, pek bayağı ve aşağılık kimseler

EDAT Sebep

Âlet

Avadanlık

* Gr: Kendi başına mâna ifade etmeyip, kelime veya fiillerle birlikte mâna ifade eden kelime veya harf

İsim ile fiilden gayri kelime

EDB Ziyafet verip, halka yemek yedirmek

EDBAR (Dübür ve Dübr

C

) Ard ve arka taraflar

Herhangi bir şeyin sonları ve akibetleri

EDBAR-ÜN NÜCUM Fecirden evvel kılınan iki rek´at nafile namaz

EDBAR-ÜS SÜCUD Akşam namazından sonra kılınan iki rek´at nafile namaz

EDBES Rengi ne kızıl, ne siyah olan hayvan

EDD (C

: Üdüd) Kuvvet

* Yetişmek

* Ric´at etmek

EDDAİ "Mâlum bir duâcı

Duâcınız

Hayrınızı isteyen" meâlinde imza yerine yazılan bir tâbir

EDEB Terbiye

Kavlen, fiilen insanlara lütuf ile muamele etmek

Güzel ahlâk

Usluluk

Hayâ

* Ist: Sünnet-i Resul´e (A

S

M

) uygun hareket etmek

* Utanılacak şeylerden insanı koruyan meleke; kuvve-i râsiha-i nefsiye

* Edebiyat ve ondan bahseden ilim

(Kur´anın edebi ise: Öyle bir hüznü verir ki, âşıkane hüzündür

Yetimâne değildir

Firak-ul ahbabdan gelir

Fakd-ül ahbabdan gelmez

Lemeat)
EDEB-İ KELÂM Söz güzelliği, söz zarifliği

* Edb: İfade arasında bayağı ve çirkin tabirlerin bulunmaması

İfadenin güzel oluşu

EDEB-İ MUÂŞERET (Bak: Âdâb-ı muaşeret)
EDEB-AMUZ Edeb öğreten

EDEBÎ Edebe dâir

Güzel söylenmiş yazı

Edebiyata âit

Ehl-i edebe, terbiyeli, ahlâklı ve edebli olanlara dâir ve edebe mensup ve müteallik

EDEBİYAT Düşünce, duygu veya herhangi bir hakikatı veya herhangi bir fikri yazı veya sözle, manzum veya nesir halinde güzel şekilde ifâde san´atı

Bu san´atla uğraşan ilim kolu

* Edebiyata âit yazıları toplayan kitap

Edebiyatın sözlük anlamından biri de edebe, yani terbiyeye uygun söz söylemektir

Demek ki edebiyatçı edepli olmalı, edepsizce söz ve yazılar edebiyat olamaz

(Edebiyatta vardır üç meydan-ı cevelân; onlar içinde gezer, haricine çıkamaz: Ya aşkla hüsündür, ya hamâset ve şehâmet, ya tasvir-i hakikat

İşte yabani edebse hamâset noktasında hakperestliği etmez

Belki zâlim nev-i beşerin gaddarlıklarını alkışlamakla kuvvet-perestlik hissini telkin eder

Hüsün ve aşk noktasında, aşk-ı hakiki bilmez

Şehvet-engiz bir zevki nefislere de zerkeder

Tasvir-i hakikat maddesinde, kâinata san´at-i İlâhî suretinde bakmaz;Bir sıbga-i Rahmanî suretinde göremez

Belki tabiat noktasında tutar, tasvir ediyor; hem ondan da çıkamaz

Onun için telkini aşk-ı tabiat olur

Maddeperestlik hissi, kalbe de yerleştirir; ondan ucuzca kendini kurtaramaz

Yine ondan gelen, dalâletten neş´et eden ruhun ıztırabatına, o edepsizleşmiş edeb (müsekkin, hem münevvim); hakiki fayda vermez

S

)
EDEBİYAT-I CEDİDE 1896 - 1901 tarihleri arasında Avrupa te´siri ile meydana gelen edebiyat cereyanına verilen isim

Yeni edebiyat

Servet-i Fünun Edebiyatına verilen ad

EDEBİYAT YAPMAK Mc: Güzel ve uzun uzun sözlerle mevzu dışına çıkarak konuşmak

EDEBİYYUN Edebiyatçılar

Edebiyatla uğraşanlar

EDEME Derinin iç yüzü

(Dış yüzüne "beşere" derler

)
EDEVAT (Edat

C

) Aletler

Takımlar, parçalar

* Gr

Fiil veya isimlere eklenen küçük kelime veya harfler

Edatlar

EDEVAT-I KİTABET Yazı vasıtaları

EDEYAN f

Çok koşan hayvan

EDFA (Edfâk) Beli kamburlaşıp bükülmüş kimse

* Uzun boynuzlu keçi

* Kanadı uzun kuş

EDFER İğrenilen, tiksinilen, nefret edilen şey

EDGAM Yüzü ve dudaklarının etrafı siyah olup, sâir bedeni başka renk olan at

EDHAK Daha uzak, daha ırak

EDHAN (Dühn

C

) Sürülecek güzel kokulu yağlar

EDHAR Eb´ad ve erzel kimse

EDHEM (C

: Dühem-Edâhim) Karayağız at

EDHİNE (Duhân

C

) Duhanlar, dumanlar, sisler

* Tütünler

EDİ Küçük ve şerir (adam)

* Küçük kap

EDİB Edebiyatçı

Güzel ve san´atlı söz söyleyen veya yazan

* Edebli, terbiyeli

(Edibler edebli olmalı, hem de edeb-i İslâmiye ile müteeddib olmalı

Ve onların sözleri, kalb-i umumi-i müşterek-i milletten bitarafane çıkmalı

Ve matbuat nizamnamesini, vicdanınızdaki hiss-i diyânet ve niyet-i hâlisa tanzim etmeli

İk

M

)
EDİB-İ BÎ-MÜDANÎ Eşsiz edebiyatçı

EDİBÂNE f

Edibe yakışır, terbiyeli bir surette

Edebiyatçı gibi

EDİLLE (Delil

C

) Deliller, işaretler

Alâmetler

Rehberler

İsbat vasıtaları

EDİLLE-İ AKLİYE Akıl ile bulunan isbat vâsıtaları, akli deliler

EDİLLE-İ ASLİYE (Bak: Edille-i erbaa)
EDİLLE-İ ERBAA (Edille-i şer´iye) Fık: Fıkıh ilminin istinad ettiği deliller: Kitab (yani Kur´an-ı Kerim´deki deliller), sünnet, icma-ı ümmet ve kıyas-ı fukaha

(Usul-ü erbaa ve edille-i asliye tabirleri de aynı mânada kullanılır

)
EDİLLE-İ KATI´A İtiraz edilmeyecek derecede kat´î ve sağlam deliller

EDİLLE-İ KAVİYYE Sağlam deliller

EDİLLE-İ ŞER´İYE (Bak: Edille-i erbaa)
EDİLLE-İ TÂLİYE Huk: Örf, âdet, teâmül, istishab, asıl ve amel, maslahat-ı mürsele, kaide-i külliye, âsâr-ı sahabe ve âsâr-ı kibar-ı tabiîn gibi deliller

EDİM Sahtiyan, tabaklanmış deri

* Satıh, yüz, zemin

EDİM-İ ARZ Yer yüzü

EDİMME Derinin ikinci tabakası

ED´İYE (Duâ

C

) Duâlar

ED´İYE-İ HAYRİYE Hayırlı dualar

ED´İYE-İ ME´SURE Peygamberimiz (A

S

M

) ile, sahabelerden naklolunan te´sirli ve makbul duâlar

EDİYYE Az, kalil

EDKEN Bulanık, * Rengi siyaha yakın olan

EDLEM Karayağız, siyah adam

* Kara eşek

* Uzun yanaklı

* Uzun boylu

EDM Üns tutmak

* İttifak etmek, birleşmek

* Islâh etmek

EDMAS Kaşlarının üç kısmı ince ve dipleri kalın; başının kılları ise az olan kimse

EDMEN f

Hâlis ve katıksız misk

EDMİGA (Dimağ

C

) Beyinler, dimağlar

EDMU´ Göz yaşları

Aberat

EDNA Pek aşağı, en alçak

Pek az, pek cüz´i

* Çok yakın

EDNANÎ (Denâvet

den) Beni yaklaştırdı (meâlindedir

)
EDNAS (Denes

C

) Pislikler, necisler, kirler

* En aşağılar, âdi ve bayağı kişiler

EDNEF Burnu kısa olan adam

EDNİK Çengel

EDRA´ Vücudu beyaz, başı siyah olan at

* Hecin

EDRED Dişsiz, dişi çıkmamış veya dökülmüş kimse

EDREM Topukları etli kimse (ki, topuğu etten belli olmaz

) * Dişleri dökük adam

* Düz şey

EDREM f

Eğerin altına konulan keçe

EDRENG f

Sıkıntı, içdarlığı

Musibet, belâ, felâket, âfet

EDSAK Ağzı büyük olan adam

EDSEM Çok yağlı (şey

)
EDSER Gaflette bulunan, gafil adam

EDV Aldatmak, hud´a

EDVA (Da´

C

) İlletler, hastalıklar

EDVAR (Devr

C

) Devirler, zamanlar

EDVAR-I HAMSE Beş devir, beş vakit

(Beşer esirliği parçaladığı gibi ecirliği de parçalayacaktır: Bir rü´yada demiştim: Devletler milletlerin hafif muharebesi; tabakat-ı beşerin şedid olan harbine terk-i mevki ediyor

Zira beşer, edvarda esirlik istemedi, kanıyla parçaladı

Şimdi ecir olmuştur; onun yükünü çeker, onu da parçalıyor

Beşerin başı ihtiyar; edvar-ı hamsesi var

Vahşet ve bedeviyet, memlukiyet, esaret, şimdi dahi ecirdir, başlamıştır geçiyor

S

)
EDVAR-I SÂBIKA Geçen zamanlar

EDVAR-I SEB´A Yedi devreler

Dünyanın yaradılışından beri geçirdiği devreler ki, nazariye olarak söylenir

EDVAR-PERDAZ Devirleri dile getiren

Devirleri terennüm eden

EDVEK Devenin, misvak ağacını yemesi

* Bir yerde sâkin olmak

* Yaranın veremi sakin olmak

EDVEŞ Gözü dumanlı adam

EDVİYE (Devâ

C

) İlâçlar, devâlar

EDVİYE-İ MÜESSİRE Te´sirli ilaçlar

EDYAK (Dîk

C

) Dîkler, horozlar

EDYAN (Din

C

) Dinler

EDYAN-I BÂTILA Bâtıl dinler

Bozuk, hükmü hakikatten ayrılmış olan dinler

EDYAN-I MEFSUHA Hükmü kaldırılmış eski dinler

Hıristiyanlık, Yahudilik gibi

(Bak: Mensuh

)
EDYAN-I SEMAVİYE Allah tarafından gönderilmiş hak dinler

EDYAR (Deyr

C

) Manastırlar, kilisler

Hıristiyanların ibadethâneleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EF´A Engerek yılanı

* Mc: Fena huylu, tabiatı kötü olan adam

EFADIL (Efâzıl) Faziletliler, iyiliksever ve temiz kimseler

EFAHİM (Efhâm

C

) Büyük zatlar

Pek büyük, muhterem kimseler

EFAHİS (Ufhus

C

) Taşların aralarında veya kayalıkta bulunan kuş yuvaları

EFAİ (Ef´a

C

) Engerek yılanları

EFAİK (Efike

C

) Yalanlar, dolanlar, düzme sözler

İftiralar

EFAİM Vâsi olmak, geniş olmak, bol olmak

EFAKİL (Efkel

C

) Titrekler, titreyenler

EF´ÂL (Fiil

C

) Fiiller, işler, ameller

EF´ÂL-İ HASENE İyi ve güzel ameller, fiiller, işler

EF´ÂL-İ İHTİYARİYYE Kişinin kendi isteğiyle yaptığı işler, Kişinin kendi ihtiyârî fiilleri

EF´ÂL-İ MÜKELLEFÎN Mükellef olanların (yani; Cenâb-ı Hakk´ın teklif ve emirlerini kabul ve vazifeli kimselerin) yaptıkları amel ve işler

Bunlar şu isim altında sıralanır: Farz, vâcip, sünnet, müstehab, mübah, mekruh, haram, sahih bâtıl, fâsid, helâl

EF´ÂL-İ SEYYİE Kötü ve çirkin ameller, fiiller ve işler

EFANİN (Üfnûn

C

) Değişiklikler

* İşler, şartlar, hâller

* Sarmaşık gibi birbirine sarılmış sık ağaç dalları

EFARİT (İfrit

C

) İfrit gibi, ifrite benzer adamlar

Hilekârlar, kurnazlar, cüretliler

* Pek hain cinler

* Şeytanlar, iblisler

EFATİH Mantar ve ona benzer bitkiler

EFAVİC (Efvâc

C

) Bölükler, takımlar, kısımlar

EFAVİK (Fuvâk

C

) Hıçkırıklar

EFAVİYE Yemeklere konulan kokulu baharat

EFAYİK (Efike

C

) Uydurma, düzme, asılsız, yalan sözler

İftiralar

EFÂZIL (Efdal

C

) Fâzıllar, faziletliler

Mümtaz ve çok bilgili kimseler

EFÂZIL-I UKALÂ Akıllıların en ileri gelenleri

EFÂZIL-I VÜKELÂ-YI FİHÂM Büyük vekillerin bilgilileri

EFDA´ Eli ve ayağı eğrilmiş

EFDAH (Fadih

den) Çok rezil, daha rezil

EFDAL (Fazl

C

) Ziyadeler, fazlalar, çoklar

* İhsanlar, ikramlar, iyilikler, meziyetler, hünerler

EFDAL Daha faziletli, daha lâyık, daha iyi

EFDALAN Emn ile adâlet

EFDALİYET Faziletçe üstünlük

Fazileti, iyiliği ziyâde olmak

EFDER (Evder) f

Amca

Babanın erkek kardeşleri

* Yeğen

Amca, hala, teyze çocukları

EFEK Sarfetmek, harcamak

EFEKK Zayıflıktan dolayı omuzu mafsaldan ayrılmış olan kimse

EFEKTİF Fr

Nakit para, elde bulunan para

EFELL Güdük kılıç

EFENDİ (Rumcadan) Sahib, mâlik, mevlâ

Ağa

Şer´î hâkim, kadı, molla

(Saygı ve nezâket mübalağası olarak kullanılır

Eskiden büyüklere ve şâyân-ı hürmet zâtlara Efendimiz denildiği gibi, her zaman için Hz

Peygamber Aleyhissalâtu Vesselâm´a da, mü´minler Efendimiz diyerek hürmet ve sevgilerini ifade ederler

)
EFERR Çok koşan, pek çok kaçan

EFFAF Çok of! çeken

Sıkıntılı, muztarib ve kederli kimse

Elemli, gamlı, tasalı adam

EFFAK (İfk

den) Çok iftira eden, çok yalan isnad eden kişi

EFFAK Ticaret için bütün dünyayı dolaşıp gezen tüccar adam

EFGAN f

Acı ile bağırıp çağırmalar

Feryatlar ve istimdat

EFGAR (Figâr) f

Yaralı, kötürüm, sakat, cerih

EFGEN (Figen) f

Düşüren, yere atan, yıkan, yere atıcı, düşürücü, yıkıcı

EFGENDE f

Yere atılmış, düşürülmüş

Yıkılmış, yıkık

Bozulmuş, tahrib edilmiş

* Biçare, zavallı, düşkün

EFHAM (Fahim

den) Çok büyük, pek büyük

EFHAM Anlayışlar, zihinler, anlamalar

EFHAS (Fahs

C

) Her şeyin içleri, boşlukları

EFHAZ (Fahz

C

) Akrabalar, yakın hısımlar

EFHEM Anlayışlı, kolay anlayan

EFİD (Eftid) : f

Medhedici, öven, sena eden

* Hayret edilecek, şaşılacak, taaccüb edilecek şey

EF´İDE (Fuâd

C

) Kalbler

Gönüller

EF´İDE-İ HÂLİSE Temiz ve saf kalbler

Bozulmamış, tahrib edilmemiş kalbler, gönüller

EFİH Bir adamın beynine vurmak

EFİK Dibâgatı tamam olmamış deri

EFİKA Fenâ, hoş olmayan, çirkin ve kötü şey

EFİKE (C

: Efâik) Yalan, dolan, iftira

EFİL(E) (C

Afâl-Efâil) Genç küçük deve

EFİN Çürük ceviz

* Zayıf fikirli ahmak kimse

EFK (Ufuk) Yalan söyleme

* Kaçmak

Bir işten sapmak

EFK Çok fazla atâ ve ihsan etmek

* Gitmek, zehab

EFKAM Eğri

EFJÛL f

Kandırma

* Kışkırtma, tahrik etme

* Dağınık, perâkende

EFKAR Pek fakir, çok fakir

EFKAR-I FUKARA Fakirlerin en fakiri, çok fakir

EFKÂR (Fikir

C

) Fikirler

Düşünceler

EFKÂR-I ÂLİYE Yüksek düşünceler, fikirler

EFKÂR-I ÂMME Halkın düşüncesi ve fikirleri

EFKÂR-I SÂİBE Maksada uygun fikirler, doğru sözler

EFKÂR-I UMUMİYE (Bak: Efkâr-ı âmme)
EFKEL (C

: Efâkil) Titremek

EFL Gurub etmek, batmak

EFLAH Çok felah bulan, kurtulan, selâmete çıkan

Taleb ettiği şeye, arzusuna vasıl olan

EFLÂK (Felek

C

) Felekler, gökler

Dünyalar, âlemler

Asumanlar

EFLAK Osmanlı İmparatorluğu zamanında, Romanya´yı meydana getiren asıl ülke (Merkezi Bükreş´tir

)
EFLATUN Plâton

(M

Ö

429 - 347) Aristo´nun üstadı, Sokrat´ın talebesi, eski Yunan filozofudur

EFLATUNÎ Leylakî ile ergüvanî arasında, hafif mor karışık renk

EFLATUNİYE Eflâtuna göre olan felsefe, düşünüş (Plâtonizm)

Çok ileri veya parlak devir

EFLEC (Felc

den) Seyrek, sık olmayan diş

Bazıları dökülmüş olan diş

* Geniş omuzlu, kollarının arası açık olan adam

* Nüzul hastalığına tutulmuş olan kimse

EFLEC-ÜL ESNÂN Seyrek dişli

EFLES Çok müflis, iflâs etmiş, züğürt

EFLUD Yetişkin, gürbüz (çocuk)

EFN Noksan etmek

İçmek

* Sağmak

* Davarın sütü az olmak

EFNAD (Fened

C

) Bunaklar, yaşlarının ilerlemesinden bunamış olanlar

EFNAN (Fen

C

) Neviler, çeşitler

* (Fenen

den) İnce dallar

* Üslublar, şubeler

EFNAN-I ELVAN Renk çeşitleri

EFNİYE (Finâ

C

) Avlular

EFRA´ İşi gücü olmayan adam

Boş dolaşan kişi

* Kuruntulu, vesveseli adam

* Başının saçı tamam olan kimse

(Müe: Für´â)
EFRAD (Ferd

C

) Fertler

Askerler

EFRAD-I ADÎDE Çok kalabalık fertler

EFRAH Ferahlamalar

İç açılmaları

Sevinmeler

EFRAHTE f

Yukarı kaldırılmış, yükseltilmiş, yükselmiş

EFRAK Ayrılmış

* Çatal ibikli horoz

EFRAN Neş´eli, keyifli, sevinçli olan kimse

Mesrur

EFRAS (Fers

C

) Atlar

Beygirler

EFRAŞTE f

Yükseltilmiş, yukarı kaldırılmış

EFRAZ f

Kaldırma

Yükseltme

Yüksek

Yukarı

Bülend

EFRENC (Fr: Franc

dan) Bu kelime, Ortaçağda teşekkül ederek, o sıralarda Frankların ve bilhassa Charlemagne´in hükmü altında bulunanlara ve zamanla genişleyerek bütün Avrupalılara denmiştir

Frenk

Avrupalı ve hasseten Fransız

EFRENCÎ (EFRENCİYYE) Frenklere yani Avrupalılara mahsus ve aid

* Frengi hastalığıyla alâkalı ve münasebetdar

EFREND f

Debdebe, gösteriş, süs, bezek

EFREZ Arkası kambur gibi olan (adam

)
EFRUG f

şu´le, nur, ziya, ışık

EFRUHTE f

Şu´lelenmiş, parlamış, ziyalanmış, nurlanmış, ışıklanmış, aydınlanmış

* Yanmış, tutuşmuş

EFRUŞE f

Un helvası

EFRUZ f

(Efruhten: Tutuşturmak, ziyalandırmak mastarının emir kökü) Şule

Aydınlatıcı

Parıltı

EFSA f

Sihirbaz

Efsuncu

İnsanı teshir edici

EFSAH Daha fasih

En fasih

Pek çok güzel ifade

EFSAH-I FÜSEHÂ Fasih ve güzel konuşanların en fasihi ve güzeli

EFSAK En fâsık, çok edepsiz

EFSAL (Fesl

C

) Alçak, âdi ve aşağılık kişiler

EFSANE Masal

Uydurulmuş yalan hikâye

EFSANE-CUYÎ f

Masal, efsane arayıcılık

EFSANE-GU(Y) Masal söyleyen, efsane anlatan

EFSANE-PERDAZ f

Hikâye yazan, masal uyduran, meddah, romancı

EFSAR f

Yular

EFSED Pek fena, çok bozuk, fazlaca kötü

EFSER f

Tâc

Padişah tâcı

EFSUN f

Sihir, büyü, üfürük

Sihirbazların tuzağı

Hile ile yapılan kötü işler

(Efsun İslâmiyetçe men´edilmiş ve büyük günâhlardan sayılmıştır

)
EFSUNGER f

Büyücü, sihir yapan

Efsun yapan kimse

EFSUS f

Yazık! Hay! Eyvah! gibi bir teessür edatı

EFSÜRDE f

Soluk, donmuş, hissizleşmiş

EFSÜRDE-DİL f

Kalbi hissizleşmiş

Donuk gibi olmuş kalb

EFSÜRDE-DİMAG f

Beyni donmuş

* Mc: Kabiliyetsiz

EFSÜRDE-GÂN (Efsürde

C

) Duygusuz, gayretsiz adamlar

EFSÜRDE-MİZAC f

Kanı soğuk, soğuk kanlı, mizâcı soğuk adam

EFŞAL (Feşil

C

) Korkaklar, cesaretsizler

EFŞAN f

Dağıtan, saçan, serpen

EFŞAR f

Çimdikleme

* Sıkılmış, sıkma (meyve suyu gibi

)
EFŞE f

Bulgur

EFŞÜRDE f

Sıkılmış, posası çıkartılmış (şey

)
EFŞÜRE f

Lübb, hülasa, öz, usâre

EFŞÜRE-İ ENGÜR Üzüm suyu

EFTAH Yassı burunlu

EFTAH Parmaklarının boğumu yassı ve yumuşak olan

* Tırnaklarının boğumları yumuşak olan kuş

EFTAN f

Düşerek

Düşen

EFTAR (Fitr

C

) Baş ile şehâdet parmaklarının araları

EFTEL (C

Fütul) Ön ayaklarının arası geniş olan at

EFUK Gezi ufanmış ok

EFUR Sıçrayıp seğirtme

EFVAC (Fevc

C

) Cemaatler, takımlar, kısımlar, bölükler, grublar

EFVAF Nâzik, ince kumaşlar

EFVAG Ağzı büyük olan adam

EFVAH Menfezler, ağızlar, delikler

* Mc: Yemeğe lezzet için konan baharat

EFVAH-I NÂRİYYE Ateşli silâhlar

(Top, tüfek gibi

)
EFVAHÎ f

Avam sözü, halk kelâmı, ehemmiyetsiz

EFVEH Ağzı büyük ve ön dişleri uzun olan adam

EFVEK Yalancı, yalan söyleyen

EFYAL (Fil

C

) Filler

EFYUN f

Haşhaştan çıkarılan uyutucu madde

Afyon

EFYUN-KEŞ f

Afyon kullanmaya alışmış olan

Afyon tiryakisi

EFZA´ (Fezâ

C

) Korku ile bağırıp çağırmalar

EFZA f

(Sonlarına eklenen kelimelere) Artıran, çoğaltan mânasını verir

Meselâ: Hayret-efzâ $ : Hayret verici, hayret artıran

EFZA´ Şiddetli, katı, eşed

EFZAR f

Ayakkabı, kundura

* Gemi yelkeni

* Yemeklere koku ve tad vermesi için konulan baharat

* San´atkârların kullandıkları san´at âletleri

EFZAYİŞ f

Artma, çoğalma, tezayüd, tekessür

EFZÛD f

Çoğalan, artan, tekessür eden, tezayüd eden

EFZUN f

Fazla, çok ziyade

EFZUNÎ f

Kesret, çokluk, fazlalık, ziyadelik

EFZUNÎ-Yİ ÖMR Ömrün çokluğu, ömrün uzun olması

EFZUNTER f

Daha fazla, daha çok

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EGALİT (Uglute

C

) İnsanı yanıltacak hatalı sözler, yanlış kelâmlar

EGAMM Saçları yüzüne ve ensesine sarkan ve çok olan kimse

EGANİ (Ugniyye

C

) Nağmeler, şarkılar, türküler, âhenkler

EGANN Sözü burnu içinden söyleyen, burnundan konuşan

* Otlu dere

EGARE f

Kandırma, kışkırtma, teşvik etme

EGARİB Firak anı, ayrılış zamanı

Savaş ânı

EGARR Çok parlak ve kıymetli

Beyaz şey

* İşi güzel ve hatırlı olan kimse, aziz ve şerefli

(Müennesi daha çok müsta´meldir: Şeriat-ı Garrâ gibi

)
EGBİYA (Gabi

den) Gabiler

Akılsızlar

Anlayışı kıt olanlar

EGDİYE (Gıdâ

C

) Gıdalar

EĞE Maden vesaire yontmaya mahsus ince dişli âlet

Törpü

EĞERÇİ (Eğerçend) f

ise de, her ne kadar,

olsa da

EGLAK (Galak

C

) Kilitler, kilitli şeyler

Mc: Anlaşılması zor olan ifadeler

EGLAL (Gull

C

) Halkalar

Kelepçeler

Mahkemenin cezaya müstehak kılıp mahkum ettiği kimselerin boyun ve ayaklarına vurulan zincirler

* (Galel

C

) Ağaçlar arasında korulukta akan sular

EGLEB (Bak: Ağleb)
EGMAK (Bak: A´mak)
EGMİS (Gams

dan) Batır, daldır (meâlinde)

EGNAM Koyunlar

EGNİŞ f

İnşa etme, bina yapma

Yapı meydana getirme

EGNİYA (Gani

C

) Zenginler

EGO Lât

Ben

Ene

EGOİST Bencil, hodpesent, hodbin, kendini beğenmiş, menfaatperest

EGOİZM Fr

Bencillik

Kendi menfaatını ön plâna alma

Her işi ve davranışta kendini düşünme

Bencillik, hem ahlâk, hem de dinde reddedilen kötü bir huydur

Bencillikten kurtulmanın çaresi, İslâm terbiyesidir

EGOSANTRİZM Fr

Psk: Benmerkezcilik

Zihnî gelişmenin ilk çocukluk safhası

Bebek büyüyüp kendi varlığı ile başka varlıkları ayırmaya başladığı zamanlarda kendine has bir düşünce tarzı ile düşünür

Sanki dünyada en önemli varlık kendisi, herşey onun emrine ve isteğine hazır olmalı

Annesi, babası, diğer insanlar ve eşya, isteği gibi kendisine davranmasa ağlamaya başlar

Herşeyin merkezi olduğu hissini taşır

İnançsız insanlar, bu çocuktan farklı mı düşünüyor Her varlık kendi nefsine maliktir

Kendisi için çalışır, kendi zevki için çabalar, gayesi yaşamak ve varlağını devam ettirmektir diyen ve benliklerini dünyanın merkezi yapan, kendilerini firavun gibi tanrı sanan bu insanlar, egosantrik düşünüşten daha aşağı seviyede değiller mi
EGRAZ (Garaz

C

) Garazlar

EGSAN (Bak: Ağsân)
EGŞİYE (Bak: Ağşiye)
EGTAŞA Karartı

EGTİYE (Bak: Ağtiye)
EGUL f

Hiddet ve öfke ile yan yan bakma

EGVAL (Gul

C

) Büyük felâketler, âfetler, musibetler, belâlar

* şeytanlar

* Gulyabaniler

EGVAR (Gavr

C

) Dipler, çukurlar, kuyular

Sonlar, uçlar

EGZOST ing

İçten yanmalı motorlarda yanmış akaryakıt gazı

Bu gazın boşaltılması tertibatı

EHABB Çok sevgili

En sevgili

EHABB-I EHİBBA $ Dostların, ahbabların en sevgilisi

EHABB-I EMVAL Malların çok sevileni

EHACC Pek katı, çok sert şey

EHACÎ (Uhcüvve

C

) Bilmeceler, bulmacalar, yanıltmacalar

EHAD Bir

Tek

İnfiradla muttasıf sıfât-ı kâmileyi cami´ olan

(Bak: Ehadiyyet)
EHAD-ÜL-ÂHÂD Eşsiz, tek, emsalsiz

Teklerin teki, bir tek

EHADD (Hadd

den) Çok keskin

EHADD-İ SÜYUF Kılıçların en keskini

EHADİD (Bak: Ahadid)
EHADİS Hadisler

Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) sözleri, hareketleri ve emirlerini bildiren hakikatler

(Bak: Hadis)
EHADİS-İ KUDSİYE (Bak: Hadis-i Kudsî)
EHADİS-İ MERFUA (Bak: Hadis-i Mürsel)
EHADİS-İ MEVZUA (Bak: Hadis-i Mevzu´)
EHADİS-İ MÜRSELE (Bak: Hadis-i Mürsel)
EHADİS-İ SAHİHA (Bak: Hadis-i Sahih)
EHADİYYET (Ahadiyet) Allah´ın (C

C

) her bir şeyde kendine âit birlik tecellisi

(Ehadiyyet, her bir şeyde Halik-ı Külli Şey´in ekser esmâsı tecelli ediyor demektir

Meselâ: Güneşin ziyası, bütün zemin yüzünü ihata ettiği haysiyeti ile vahidiyyet misâlini gösterir ve her bir şeffaf cüz´de ve su katrelerinde, güneşin ziyası ve harareti ve ziyasındaki yedi rengi ve bir nevi gölgesi bulunması ehadiyyet misâlini gösterir

Ve her bir şeyde, hususan zi-hayatta ve bilhassa her bir insanda o Sani´in ekser esması onda tecelli ettiği cihetle ehadiyeti gösterir

M

) (Bak: Rahmaniyyet)
EHADÜ HÜMA Onlardan biri

Her ikisinden biri

EHAFF Çok hafif

EHAFF-İ MÜCÂZÂT Cezâların en hafif olanı

EHAKK Daha haklı, pek haklı

Daha doğrusu

En hakiki

(Ey talib-i hakikat, madem hakta ittifak, ehakta ihtilaftır

Bazan hak, ehaktan ehaktır

Hem de olur hasen, ahsenden ahsen

S

)
EHALİ (Ehl

C

) Bir memleket, şehir, kasaba köy veya semt veyahut da mahallede yerleşip oturanlar

* Avam, halk umum

EHAMM Yakın

* Kara, esved

EHANN Genzinden konuşan kimse, hımhım

EHASİN Pek güzel, en güzel olan şeyler

EHASİN-İ AHLÂK Ahlâkın en iyisi, en güzeli

Hz

Peygamberimizin (A

S

M

) ahlâkı gibi olan ahlâk

EHASS En hasis

En bayağı

EHASS Daha uyanık

Daha hassas

EHASS Saçı dökülmüş kişi

EHASS Daha hususi, daha yakın, daha hâlis

Hususi

Ziyade hâs

(Eamm´ın zıddıdır

)
EHASS-I ÂMÂL Emellerin en hası

EHASS-ÜL HAVÂS En hâlisin hâlisi

Şuhudi imân sahibleri olan evliyalar

Cenab-ı Hakk´a yakınlık kazananların en hâlisi olan enbiyâ ve evliya

Efdallerin efdali, sâlihlerin sâlihi

EHATT En ucuz, daha ucuz

* Daha cilâlı

EHAVEYN İki kardeş

EHBAR (Habr

C

) Âlimler

Yahudi âlimleri

* Sürurlu anlar

EHDÂB (Hüdb

C

) Kirpikler

EHDÂB-I MÜHTEZZE Titrek kirpikler

EHDAF (Hedef

C

) Hedefler, nişan alınan yerler

* Yüksek yerler

* Meramlar, talebler, arzular, istekler, gayeler, maksadlar, kasıtlar

EHDAK (Bak: Ahdâk)
EHDAM İnce belli

EHDEB Kirpikleri sık ve uzun olan adam

EHDER Sarkık dudaklı

EHEMM Çok mühim olma, daha mühim

Çok kıymetli, çok lüzumlu

EHEMMİYET Mühim olma, ağırlık, değerlilik, dikkate değer olma, dikkat ve ihtimam, kıymet, nazar-ı dikkati çekme

EHEVAT (Uht

C

) Kız kardeşler

* Kadın arkadaşlar

* Benzer şeyler

EHEVATININ MA-Fİ´Z-ZAMİRLERİ Kardeşlerinin içinde gizli olan şeyler

EHİBBA (Habib

C

) Habibler, dostlar, sevgililer

EHİL (Bak: Ehl)
EHİLLA Dostlar, kardeşler

(Bak: Ahillâ)
EHİLLE (Hilâl

C

) Hilâller

Yeni hilâl şeklinde olanlar

EHİR (Bak: Ahîr)
EHL (Ehil) Yabancı olmayan, alışık olduğumuz

* Dost, sahip, mensup

Evlâd, iyal

Kavm, müteallikat

Usta, muktedir ve becerikli anlamıyla ehil ve ehliyet İslâmiyette önemli bir husustur

Dinimiz, bize işleri ehline vermemizi emreder

Cemiyette işler, mevkiler, makamlar, görevler, ehline verilirse işler düzgün gider, sonuçtan herkes memnun olur

Eğer İslâma aykırı olarak ehliyet yerine eş, dost, adam kayırma, parti menfaati vs

bayağı, hasis düşüncelere yer verilirse ve işler ehliyetsizlere terkedilirse bundan herkes zarar görür

EHL-İ ÂLEM Âlemin ehli olan insanlar

EHL-İ ARZ Dünyadakiler

Yerdekiler

EHL-İ BEYT Ev ehli, evdeki çoluk çocuk

Daha ziyade Hz

Peygamberimizin (A

S

M

) evine mensub olanlar bu isimle anılırlar

(Bak: Âl-i Abâ)
EHL-İ BİD´A (Bak: Bid´at)(Ehl-i bid´a, ecnebi inkılâbcılarından böyle meş´um bir fikir aldılar ki: Avrupa, Katolik Mezhebini beğenmeyerek başta ihtilâlciler, inkılâbcılar ve feylesoflar olarak, Katolik Mezhebine göre ehl-i bid´a ve Mu´tezile telâkki edilen Protestanlık Mezhebini iltizam edip, Fransızların İhtilâl-i Kebirinden istifade ederek, Katolik Mezhebini kısmen tahrip edip, Protestanlığı ilân ettiler

İşte, körü körüne taklidciliğe alışan buradaki hamiyet-füruşlar diyorlar ki: "Mâdem Hristiyan dininde böyle bir inkılâb oldu, bidâyette inkılâpçılara mürted denildi, sonra Hristiyan olarak yine kabul edildi

Öyle ise İslâmiyette de böyle dinî bir inkılâb olabilir

"Elcevap : Din-i İsevîde, yalnız esasat-ı diniye Hazret-i İsâ Aleyhisselâm´dan alındı

Hayat-ı içtimaiyeye ve füruât-ı şer´iyeye dair ekser ahkâmlar, Havariyyun ve sâir rüesâ-yı ruhaniye tarafından teşkil edildi

Kısm-ı a´zamı, kütüb-ü sâbıka-i mukaddeseden alındı

Hazret-i İsâ Aleyhisselâm, dünyaca hâkim ve sultan olmadığından ve kavânin-i umumiye-i içtimaiyeye merci´ olmadığından; esâsât-ı diniyesi, hariçten bir libas giydirilmiş gibi, Şeriat-ı Hıristiyaniye nâmına örfi kanunlar, medeni düsturlar alınmış, başka bir suret verilmiş

Bu suret tebdil edilse, o libas değiştirilse, yine Hazret-i İsâ Aleyhisselâm´ın esas dini bâki kalabilir, Hazret-i İsâ Aleyhisselâmı inkâr ve tekzib çıkmaz

Halbuki : Din ve Şeriat-ı İslâmiyenin sahibi olan Fahr-i Âlem Aleyhissalâtü Vesselâm iki cihanın sultanı, şark ve garb ve Endülüs ve Hind, birer taht-ı saltanatı olduğundan, Din-i İslâmın esasatını bizzat kendisi gösterdiği gibi, o dinin teferruatını ve sâir ahkâmını, hattâ en cüz´i âdâbını dahi bizzat o getiriyor

O haber veriyor, O emir veriyor

Demek, füruat-ı İslâmiye değişmeye kabil bir libas hükmünde değil ki; onlar tebdil edilse, esas din bâki kalabilsin

Belki; esâs-ı dine bir ceseddir, lâakal bir cilddir

Onunla imtizaç ve iltiham etmiş; kabil-i tefrik değildir

Onları tebdil etmek, doğrudan doğruya sâhib-i şeriatı inkâr ve tekzib etmek çıkar

Mezâhibin ihtilâfı ise: Sâhib-i şeriatın gösterdiği nazari düsturların tarz-ı tefehhümünden ileri gelmiştir

"Zaruriyat-ı diniye" denilen ve kabil-i te´vil olmıyan ve "muhkemat" denilen düsturları ise, hiçbir cihette kabil-i tebdil değildir ve medâr-ı içtihad olamaz

Onları tebdil eden, başını dinden çıkarıyor

M

)
EHL-İ CEBR Cebriyye, cebriyye fırkasından olan

(Bak: Ceberiye)
EHL-İ CEHL Bilgisizler, câhiller

EHL-İ DALÂLET Dalâlette olanlar

EHL-İ DİKKAT Dikkatliler, dikkat sahipleri

EHL-İ DİL (Ehl-i kalb) Kalbi uyanık, basireti ziyade olan

Gönül ehli

Mâneviyata çok kıymet veren, kalben Cenab-ı Hakk´a çok yakınlık hissedip çok hikmetlerden anlayan zât

EHL-İ DİYÂNET Din işlerinden anlayanlar

Dindarlar

EHL-İ DÜNYÂ Dünyaya haddinden ziyade kıymet veren, maddeci kimse

EHL-İ EBED Ebedî olanlar, ebedîler

EHL-İ EMSAR Şehir halkı, kasaba halkı

EHL-İ GAFLET Gafletde olanlar

Gafiller

EHL-İ GARET Yağmacı, çapulcu

EHL-İ HADARET şehirlerde yaşayan

Medeni

EHL-İ HAK f

İmân, İslâmiyet ve Hak yolunda olan

Hak mezhebde olan

Hakka, hakikata vâsıl olmuş olan

EHL-İ HÂL f

Hâlden anlayıp, duruma göre idâre eden kimse

İlâhi tecellilere ve mânevi feyze mazhar olan

EHL-İ HİBRE f

Ehl-i vukuf

Bilirkişi

Meselenin künhüne vâkıf mütehassıs zât

EHL-İ HİDAYET Hidâyette ve doğru yolda olanlar

Hidâyete erişmiş kimseler

EHL-İ HİKMET Hikmet ehli, hikmet bilen

EHL-İ HÜKÜMET Hükümete mensup kimseler, milleti idare edenler

EHL-İ IRZ Yüz aklığı ve şan, itibar sahibi olan, namuslu kimse

Şerefli ve temiz olan

Namuslu, iffetli ve ismetli

Irz ehli

EHL-İ İHTİSAS İhtisas sahibi olan kimseler

Bu kişiler yalnız kendi meslekleriyle uğraşırlar, çeşitli meslek ve meselelerle fikirlerini dağıtmazlar

(Bak: İhtisas)
EHL-İ İLHAD f

Doğru meslek ve dinden, Hak yolundan çıkıp bâtıl yola sapan, imansızlar, dinsizler

EHL-İ İSLÂM İslâm topluluğu

Müslümanlar

EHL-İ İSTİĞRAK Manevi bir coşkunlukla kendinden geçmiş hâle giren zatlar

EHL-İ KELÂM (Bak: Mütekellimîn)
EHL-İ İ´TİZAL Mu´tezile´den olan

(Bak: Mu´tezile)
EHL-İ KALB (Bak: Ehl-i dil)
EHL-İ KEŞF f

Perdeli olan ve zâhir hislerle bilinmeyen hakikatları, Cenab-ı Hak´kın lütf u ihsanı ile bilen veliler

EHL-İ KEŞF-İL KUBUR Kabir âleminde olanları bilen, kabirdeki ölünün ahvâlini keşfedip doğru olarak haber veren veli, evliya

(Ehl-i keşf-il kuburun müşahedesiyle müteaddid vâkıatla, tahsil-i ulum ânında vefat eden bazı müştak ve ciddi bir talebe-i ulum, şehidler gibi kendini hayatta ve kendi dersiyle meşgul görüyor

Hattâ meşhur bir ehl-i keşf-il kubur, vefat eden ve İlm-i Sarf ve Nahv okuyan bir talebenin kabrinde Münker, Nekir´e nasıl cevap verecek diye murakabe etmiş ve müşahede edip işitmiş ki; melek-i sual, ondan sordu: $ "Senin Rabbin kimdir " dediği zaman, o Nahv dersiyle iştigal ederken vefat eden talebe, o meleğin cevabında demiş:"Â mübtedâdır, onun haberidir

" Nahiv ilmince cevab vermiş, kendini medresede zannetmiş

Ş

)
EHL-İ KIBLE Müslüman, kıble ehli

EHL-İ KİTAB f

Allah´ın gönderdiği kitaplara inanan

* Müslüman, Hristiyan veya Yahudi olan

(Hakiki Hristiyanlık veya Yahudilikten çıkmamış bulunan

)(Kur´an-ı Kerim, o cümlede ehl-i kitabı imana teşvik etmekle, onlara bir ünsiyet, bir sühulet gösteriyor

Şöyle ki:Ey ehl-i kitab! İslâmiyeti kabul etmekte size bir meşakkat yoktur

Size ağır gelmesin! Zira, size bütün bütün dininizi terketmenizi emretmiyor

Ancak, itikadatınızı ikmal ve yanınızda bulunan esasat-ı diniye üzerine bina ediniz; diye teklifte bulunuyor

Zira Kur´ân, bütün kütüb-ü sâlifenin güzelliklerini ve eski şeriatlarının kavaid-i esasiyelerini cem´etmiş olduğundan, usulde muaddil ve mükemmildir

Yâni ta´dil ve tekmil edicidir

Yalnız, zaman ve mekânın tegayyür etmesi tesiriyle tahavvül ve tebeddüle maruz olan füruat kısmında müessistir

Bunda aklî ve mantıkî olmayan bir cihet yoktur

Evet, mevasim-i erbaada giyecek, yiyecek ve sair ilâçların tebeddülüne lüzum ve ihtiyaç hasıl olduğu gibi, bir şahsın yaşayış devrelerinde, talim ve terbiye keyfiyeti tebeddül eder

Kezalik, hikmet ve maslahatın iktizası üzerine, ömr-ü beşerin mertebelerine göre ahkâm-ı fer´iyede tebeddül vardır

Çünkü, fer´î hükümlerden biri, bir zamanda maslahat iken, diğer bir zamana göre mazarrat olur

Veya bir ilâç, bir şahsa deva iken, şahs-ı âhere dâ´ olur

Bu sırdandır ki, Kur´ân, fer´î hükümlerden bir kısmını nesh etmiştir

Yâni vakitleri bitti, nöbet başka hükümlere geldi, diye hükmetmiştir

İ

)
EHL-İ KUBUR Kabir ehli

Ölüler

EHL-İ KURA Köylerde, kasabalarda yaşayan

EHL-İ MEDER Evde oturan

Medeni

EHL-İ NAMUS Namuslu kimse, namus ehli

EHL-İ NÂR Cehennemlik olan

Cehennem ehli

EHL-İ NEFİY Nefyedenler, aksini veya olmadığını iddia edenler

EHL-İ NÜBÜVVET Peygamberler

EHL-İ RUM f

Osmanlı

Eskiden Anadolu´da yaşayanların bir ismi

Çünkü: Osmanlılar Romalıların (Rumların) çok bulunduğu memleketlerini fethedip yerleştiler

EHL-İ SALÂH Huk: Hâli mestur, nâmuslu, doğru, adaletli olan kimse

Sâlih kimseler

EHL-İ SALİB f

Bayrağında salib (haç) bulunanlar

Hristiyanlar

* Osmanlılardan 209 sene evvelki tarihte Haçlı Seferlerine katılan Hristiyan Ordusu

EHL-İ SEKR f

Aklı ile hareket edemeyip hissi ve zevki ile hareket eden, sarhoş

* Tas: İlâhî bir tecelli ile istiğrak halinde olanın kendinden geçmesi hali

EHL-İ SEVAHİL f

Sahilde, deniz veya göl kenarında yaşayanlar

EHL-İ SUFFA (Bak: Ashab-ı Suffa)
EHL-İ SÛK f

Çarşı halkı, esnaf

EHL-İ SÜNNET f

Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) söz ve hareketlerine şüphesiz, kat´i ve sağlam delillerle uyan

Sahabe ve onlara tâbi´ olanların mezhebi ve o mezhepte olan

Bunların muhaliflerine "ehl-i bid´a" veya "fırak-ı dâlle" denir

EHL-İ ŞEKAVET İslâmiyetin müsâade etmediği çeşitli rezâlet işleyen bedbaht

EHL-İ ŞİA şia ehli

(Bak: şia)
EHL-İ ŞUHUD f

Kâinatta tevhid delillerini aynen seyreden, İlâhi ve gizli sırlarını Hakkın izni ile gören şuhud ehli

Veli

* Görecek derecede kat´i kanaat sâhibi olan enbiyâ ve evliyalar

EHL-İ TAHKİK Hakikatleri delilleri ile bilen âlimler

* Tahkik ehli

EHL-İ TAKİB Takip edenler, peşinden gidenler

EHL-İ TEŞEYYU´ şiilik iddia edenler

(Bak: şia)
EHL-İ TEVHİD Cenab-ı Hakk´ın birliğini bilip inanan ve sadece bir Allah´a bağlanıp ibadet eden kimse

(Bak: Tevhid)
EHL-İ UKUL Akıllılar, akıl sâhibleri

EHL-İ VEBER VE BÂDİYE Çadırda oturan bedevi Arab, çöl ahalisi

EHL-İ VİFAK Beğenilen işlerde birbirine muvafakat edip uyanlar, anlaşanlar

EHL-İ VUKUF Bir mes´ele hakkında bilgi sahibi olan salâhiyetli kimseler

Vukuf ehli

Bilirkişi

EHL-İ ZEVK Zevklenenler, lezzet alanlar

* Tas: Cenab-ı Hakk´a yakınlıkla, kurbiyetle veya uyanık kalble iman ve Kur´an hakikatlarından zevk alanlar

EHL-İ ZİMMET İslâm Devletinin tâbiiyetinden olan Hıristiyanlar

İslâm Devleti tarafından korunan müslümandan başka kimse

Zimmi

EHLEB Kuyruğu kıllı olan at

EHLEN VE SEHLEN Hoş geldiniz, safâ geldiniz (meâlinde söylenir

)
EHLÎ Munis, alışık

Yabancı olmayan

Kendisi ile ünsiyet edilen

EHLİYYET Yeterlik

Bir işin ehli olduğuna dâir vesika

İktidar

Liyâkat

İstihkak

Meharet ve mensubiyet

EHLULLAH Allah´a itaat edip, O´nun sevgisi ile O´na yaklaşmış olan Veli

Allah´ın sevgisine mazhar olan Evliya

EHME f

Eksik, nâkıs noksan

* Bulunuş

EHNAME f

Aşk, muhabbet, sevda

* Kendine çekidüzen verme

EHRAM Mısır´da Firavunların piramit şeklindeki mezarları

EHRAM-I MÜREBBAÎ Dörtgen piramit

Dört köşeli ehram

EHRAM-I MÜSELLESÎ Üçgen piramit

EHRAMEN f

şeytan, iblis

* Dev

EHRAS Dilsiz

(Bak: Ahras)
EHRE Büyük ağızlı

EHRED Yırtık şey

(Üstbaş hakkında kullanılır

)
EHRİMAN (Ehrimen, Ehremen) f

Ateşperestlerin şer ilâhının ismi

Bâtıl bir ilâh ismi

EHSA Şaşmış, şaşa kalmış, hayret etmiş ve taaccübüne gitmiş olan kimse

EHSÂS (Hiss

C

) Hisler, duygular

EHSÂS-I RAKİKA İnce hisler, ince duygular

EHŞA Karındaki iç uzuvlar

Karında olan

EHTAT Bir bölük cemaat

EHTEM Ön dişi gedik olan

EHUN f

Toprakta meydana gelen delik, yarık

EHVA (Havvâ

dan) Siyah

Kararmış olan

EHVA (Heva

C

) Nefsin istek ve arzuları

Muhabbetler

Hahişler

* Kasdetmek

* Atmak

EHVAL (Hevl

C

) Korkular

Korkulacak hâller

Fenalıklar

EHVAL-İ MUHAVVİFANE Dehşetli korkular

EHVAR f

Şaşkın, şaşırmış kimse

Alık, sersem adam

EHVEC En muhtaç, pek muhtaç

(Bak: Ahvec)
EHVEC Uzun boylu ahmak adam

EHVEK Ahmak kimse

EHVEL Korkunç nesne

EHVEN Daha aşağı

Daha ucuz

Bayağı

Adi

* Zararı az olan

En zararsız

EHVEN-ÜŞ ŞER Ehven-i şerreyn de denir

İki şerli işin veya şeyin daha az zararlısı

(Bak: Adalet-i izafiye)
EHVENİYET Ucuzluk, ehvenlik, daha hafif, daha zararsızlık

EHVER f

Sevgili, mâşuk

EHYA (Bak: Ahyâ)
EHYA Ucuzluk

EHYAN (Hîn

C

) Zamanlar

(Bak: Ahyân)
EHYEB Daha heybetli, daha büyük

EHYEF İnce belli ve yakışıklı genç

* Çelimli at

EHYEMİN (Heyeman

C

) Âşık olmalar, şaşkınlıklar

EHYUN Örümcek, ankebut

EHZA´ Ok mahfazası içinde sona kalan ok

EHZAB (Bak: Ahzab)
EİMME (İmam

C

) İmamlar

(Bak: İmam)
EİMME-İ ÂLÎŞAN $ Çok yüksek mertebesi ve büyük kıymeti olan imamlar

İmam-ı A´zam, İmam-ı Şâfiî gibi

EİMME-İ DİN Din imamları, müçtehidler, müceddidler

EİMME-İ EHL-İ BEYT Ehl-i Beyt´ten yetişen, saltanata bilfiil girmeyen ve karışmayan en salâhiyetli, mânevi nüfuz ve ilim ve riyaset sahibi imamlar

EİMME-İ ERBAA Dört imâm

Müslümanların en büyük ve yüksek âlimleri ve müctehidlerinden hak mezheb müessisleri olan ve ehl-i imâna rehberlik eden büyük imâmlar

İsimleri şöyle sıralanabilir: İmâm A´zam Ebu Hanife, İmâm-ı Şâfii, İmâm-ı Mâlik, İmâm-ı Ahmed ibn-i Hanbel

(R

A

)
EİMME-İ İSNÂ AŞER On iki imâm

Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir

Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur´âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir

EİMME-İ SELÂSE Üç imâm

Fıkıh kitablarında ekseriyetle İmâm-ı A´zam, İmâm-ı Şâfi´i, İmâm-ı Malik için söylenir

Hanefi Mezhebine dâir mes´elelerin bahsolduğu kitablarda "Eimme-i Selâse"den maksad; İmâm-ı A´zam ile iki talebesi olan İmâm-ı Muhammed ve İmâm-ı Ebu Yusuf´dur

EİMME-İ VERESE Vâris olan imamlar

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın mânevi vârisi olan büyük zâtlar, mürşidler, imamlar

EİNNE (İnân

C

) Yularlar

Dizginler

EİZZE (Aziz

C

) Azizler

EJAH f

Vücutta ve bilhassa ellerde çıkan ufak urlar, siğil, sivilce

EJDER (Ejderha) f

Büyük canavar

Büyük yılan

EJGAN (Ejgehân) : f

Tenbel, miskin, iş yapmaktan hoşlanmayan

EJHAN f

Tenbel

EJİR f

Akıllı, uyanık, açık göz

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EKABB İnce belli

EKÂBİR (Ekber

C

) En büyükler

Pek büyükler

Devlet ricali

Rütbece büyük olanlar

EKÂBİR-İ ULEMÂ En büyük âlimler, en büyük İslâm âlimleri

Âlimlerin en ileri derecede olanları

EKADİH (Kıdh

C

) Kıdhlar, oklar

EKAHİ (Ukhuvan

C

) Papatyalar, papatya çiçekleri

EKALİM (İklim

C

) İklimler, memleketler, mıntıkalar

EKALİM-İ BÂRİDE Soğuk iklimler, soğuk memleketler

EKALİM-İ HÂRRE Sıcak iklimler, ülkeler

EKALİM-İ SEB´A Yedi iklim

* Yedi kıt´a

EKALL Daha az, en az, pek az

En küçük

(Bak: Akall)
EKALL-İ KALİL Azın azı, pek az, en az

EKALLİYET (Akalliyet) Bir hükümetin tebaiyyeti altında yaşayan, yabancı din ve milliyete mensub olup, ekseriyeti teşkil etmeyen halk

Azlık

Azınlık

EKAM (Ekme

C

) Tepeler, bayırlar

EKANİM (Uknum

C

) Asıllar, rükünler, zatlar

EKANİM-İ SELÂSE Üç unsur

(Bak: Teslis)
EKARİB Akrabalar

Yakın hısımlar

EKARİM (Kerim

C

) Kerem sâhibi olanlar

EKASIR (Akser

C

) En kısalar, pek kısalar

EKASİ (Aksâ

C

) En uzaklar, pek uzaklar

EKASİ-İ BİLÂD Uzak beldeler, en uzak şehirler

EKASİM (Aksam

C

) Aksamlar, paylar, kısmetler

EKASİRE (Kisrâ

C

) Kisralar, şahlar

Eski Acem padişahları

EKASİS (Kıssa

C

) Kıssalar, ibretli hikâye ve dersler

EKATİ (Kati

C

) Sürüler, koyun sürüleri

EKAVİL (Akvâl

C

) Kaviller, sözler

EKAVİL-İ BÂTILA Bâtıl sözler, doğru olmayan sözler

EKAVİL-İ KÂZİBE Uydurma ve yalan sözler

EKAZİB Yalanlar, kizbler, yalan ve uydurma sözler, asılsız kelâmlar

EKAZZ Yeleksiz ok

EKBA´ (Kibâ

C

) Süprüntüler

EKBAD (Kebed ve Kebid

C

) Kebedler, ciğerler

EKBER Daha büyük, en büyük

EKBER-ÜL KEBÂİR Kebâirin kebâiri

Büyüklerin en büyüğü

Büyük günahların en büyüğü

(Bak: Mubikat-ı seb´a)
EKBES Alnı yumru ve başı büyük kimse

EKDÂR (Keder

C

) Kederler, acılar, üzüntüler

EKDÂR Ü ÂLÂM Kederler, acılar

EKDAS (Küds

C

) Küdsler

Hurmalar

EKDER Bulanık

* Bozrenkli

EKELE (Âkil

C

) Çok yiyenler, oburlar, pisboğazlar

EKEME Bayır, yüksekte olan taşlık tepe

EKERAT Ziraat ve imar için, sahiblerinin rençberlere verdikleri arazi

EKESS Ufak dişli, küt dişli

EKFA´ (Küfv

C

) Eşler, benzerler, denkler, eşitler, uygunlar, müsaviler, muadiller

EKFAL (Bak: Akfâl)
EKFAN (Kefen

C

) Kefenler, ölülerin sarıldıkları bezler

EKHAL (Kühl

C

) Göze çekilen sürmeler

EKHEB Gök renkli, mavi renkli

EKHEL Gözü sürmeli

* Baş ve gövde damarı

EKİD(E) Sağlam, metin, muhkem

* Sarih, kesin, açık, kat´i, muhakkak

Kuvvetli, te´kidli

EKİDEN Metin, muhkem ve sağlam şekilde

* Açık ve kesin olarak

Sarahaten ve kat´iyyen

* Mükerreren, tekrar olarak

EKİLE Yenmiş, yenilmiş yemek

EKİNOKS Fr

Altı aylık fasılalarla gece ve gündüzün eşit oluşu

EKİR (C

: Ekere) Ekinci

EKKAF Eğerci, semerci

EKKAL Çok yeyici, obur

EKKE Pek sıcak gün

EKL Yemek yeme

EKL Ü ŞÜRB Yeyip içme

EKLE Bir kere doyana kadar yemek

EKLEF Yüzü çilli olan adam

* Koyu renkli arslan

EKLEKTİZM yun

Fls: Birbirinden farklı görüşlerin bazı ortak taraflarını bulup uzlaştırıcı bir görüş ileri sürme

EKLİPTİK Güneşin dünya etrafında yapmış olduğu zahirî hareketinde çiziyor gibi göründüğü yol

EKMAM (Kimm

C

) Tomurcuklar

Ağaç çiçeklerinin kapçıkları

EKMAM (Kümm

C

) Elbisenin kolları, yenleri, kol ağızları

EKME (C

: Ekemât-Üküm) Yüksek yer

EKMEH Anadan doğma kör

* Tepe,bayır, yüksek yer

EKMEHİYYET Ekmehlik, anadan doğma körlük

EKMEL Mükemmel, en kâmil, eksiği olmayan, en mükemmel

EKMEL-İ ENBİYA Nebilerin en mükemmeli, Peygamberimiz Hz

Muhammed (A

S

M

)
EKMEL-İ MAHLUKAT Yaradılmışların en mükemmeli, Hz

Muhammed (A

S

M

) (Bak: Mefhar-i Kâinat)
EKMELÂNE Ekmel olana yakışacak şekilde

EKMELİYYET Pek mükemmel ve kusursuz olanın hâli

Kusursuzluk, mükemmellik, noksansızlık, eksiksizlik

EKNAN (Kinân

C

) Mahfazalar, perdeler

* Evler, odalar, hücreler

Çadırlar

EKNUN f

şimdi, el´an, hâlâ

EKOL (Fr

Ecole) Fikir üzerinde işleyen bir nevi mekteb

* Bir üstadın talebeleri

Bir üstadın mesleği, tarzı

EKOLALİ yun

Psk: Sesleri taklit etme, yansıtma

Çocuk dünyaya geldiği zaman çevresinde konuşulan dilin seslerini çıkaramaz

Kendine mahsus sesleri çıkarır

Çevrede konuşulan dilleri dinleye dinleye çevredeki sesleri taklid etmeye başlar, bu taklid edebildiği sesleri sık sık tekrar eder

Meselâ: ba, ba, ba gibi

Bu dilin gelişmesinde psikolojik bir safhadır

İslâm terbiyesinde dünyada çocuğun duyacağı ilk ses olarak ezan okunur

Çocuk bununla bırakılmamalı, Kur´an sesine küçükten itibaren alıştırmalı, anadili gibi kendine yakın bulmalıdır

EKOLOJİ yun

Canlı varlıklarla çevreleri arasındaki münasebetleri araştıran biyoloji kolu

EKONOMİ yun

İktisad

Tutum

Geliri gideri hesaplıyarak lüzumsuz masrafı bırakıp artırmağa çalışmak

Ölçülü ve idâreli harcamak

İnsanların sınırsız olan ihtiyaçlarıyla bunları sağlamaya yarayacak sınırlı imkân ve vasıtalar arasında mümkün olan azami uygunluğu temin için (sağlamak için) yapılan çalışma ve faaliyetler

Bu faaliyetlere hâkim olan kaideleri inceleyen ilim

İktisadî hâdiseler istihsal (üretim), istihlâk (tüketim), mübadele (değişim) ve tevzi (bölüşüm, dağıtım) olmak üzere dört çeşite ayrılır

İktisat ilmi bu hâdiselerin birbirleriyle olan ilişkileri, müvazeneleri (dengeleşimleri), teşkilâtlanma ve idaresi bakımlarından şekillerini inceletmekte ve hâdiselerin matematikî olarak mümkün modellerini bulmaya çalışmaktadır

Günümüzde iktisat politikaları büyük bir ehemmiyet kazanmıştır

İktisadî politikalar, bugünkü dünyamızda iki ana sisteme ayrılmıştır

1- Kapitalizm; 2- Sosyalizm

Bunlar arasında zikredilen "karma ekonomi" şekli esas itibariyle bunlardan birine dâhil edilmektedir

İslâm iktisat sistemi bunlardan esastan ayrılmaktadır

Bu iki sistem, dünya hayatını esas alan maddeci sistemlerdir

Kapitalist sistem, emeği ferdî sermayeye sosyalist sistem, emeği devlet tahakkümüne bağlar

Kapitalist sistemde sermaye sahipleri, sosyalist sistemde devlet ve toplum adına bir grup hakim olur

Her iki sistem istismar "sömürme" ve tahakküme dayandığı için cemiyet hayatında anarşiyi ve ihtilâlleri doğurmakta, insanlık, barış, huzur ve saadete ulaşamamaktadır

İslâmiyet ise kapitalizmin ferdin istismarını; sosyalizmin kollektif tahakküm ve istismarını ortadan kaldırır

Herkesin kazancı, emeğine göre olur

EKPEK-ÜL KÜPEKA Köpeklerin en köpeği

* Çok âdilik ve alçaklık

EKRA´ (Bak: Ker´)
EKRAD Kürdler

EKRAM Küçük burunlu

* Küçük boylu

EKRAN Üzerine bir cismin hayalinin aksettirildiği saydam olmayan düz satıh

EKREH Çok iğrenç, en kerih

EKREH-İ MAHLUKAT Mahlukların en kerihi, en iğrenci

EKREM Çok cömert, daha kerim, en kerim

(Arkadaş! Şu Zat-ı Nurâni (A

S

M

) mürşid-i imâni, Resul-i Ekrem (A

S

M

) bak nasıl neşrettiği hakikatın nuriyle, Hakkın ziyasıyla, nev-i beşerin gecesini gündüze, kışını bahara çevirerek, âlemde yaptığı inkılâb ile âlemin şeklini değiştirerek nurâni bir şekle sokmuştur

M

N

)
EKREM-ÜL EKREMÎN Ekremlerin en ekremi

Cenab-ı Hak (C

C

)
EKREMANE Ekremce, ekrem olana yakışacak şekilde

Çok elaçıklığıyle, cömertlikle

EKREMİYYET Ekremlik, ekrem olma hâli

EKSA Üstüste pek çok giyinen (adam

)
EKSANTRİK Lât

Merkezden uzakta kurulmuş

* Mat: İç içe olduğu hâlde merkezleri ayrı olan daireler

* Müstesna, taaccüb edilip şaşılacak, hayret verici

EKSEH Aksak kimse

EKSELANS Fr

Eskiden bakanlar, elçiler ve cumhurbaşkanları için kullanılan bir ünvan

EKSEM Büyük karınlı, şişman adam

EKSER Pek fazla

Daha çok

Kesrette olan

En çok

EKSERİ f

Çoğu zaman, çok defa, ekseriyetle

EKSERİYA (Ekseriyya) Pek çok zaman, en ziyade, sık sık, ekseriyet üzere, alel-ekser

EKSERİYET (Ekseriyyet) En büyük kısım, çokluk

* Bir topluluk ve hey´etin yarısından fazlası

* Bir mecliste üyelerin verdikleri rey´lerin büyük kısmı ve bunların üstünlüğü

EKSERİYET-İ MUTLAKA f

Yarımın bir fazlasıyla elde edilen ekseriyet, mutlak ekseriyet

EKSERİYET-İ SÜLÜSAN Ekseriyet kazanacak tarafın en az mevcudun sülüsânı (üçte ikisi) miktarında olması şartıyla olan ekseriyet

EKSERİYETLE Daha ziydesiyle

Çoklukla

EKSİBE (Kesib

C

) Büyük çöllerde ve sahralarda, rüzgârın biriktirdikleri kum yığınları

EKSİYYE f

Boza

EKSPER Fr

Uzun tecrübe neticesi bir sahada ihtisas kazanan, meleke sahibi olan kimse

EKSPRES ing

Seyahatı esnasında ancak büyük duraklarda duran ve çok hızlı giden vasıta

EKŞEF Açık nesne

* Savaşta kalkanı olmayan kimse

EKŞEM Doğuştan kusurlu olan

Burnu, kulağı kesik veya noksan doğan (adam)

* Pars denilen vahşi hayvan

EKTAD Cemaatler, topluluklar, kalabalıklar, bölükler, takımlar

* Misaller, temsiller, örnekler

EKTAF (Ketif

C

) Omuzlar

Omuz kemikleri, kürek kemikleri

EKTAR (Keter

C

) Haysiyetler, onurlar, şerefler, şanlar, ünvanlar, soylar

Nesebler, dereceler, mertebeler

EKTEM Çok sır saklayan, esrar gizleyen kimse

* Büyük karınlı ve şişman olan adam

EKUL (Ekl

den) Çok fazla yiyen, obur, pisboğaz

EKULÂNE f

Oburcasına

EKULÎ Oburluk

EKULÜ Ben derim, ben söylüyorum (meâlinde

)
EKULÜ KEMÂ KÂLE Onun söylediği gibi söylerim (meâlinde

)
EKVA Daha kuvvetli, en kuvvetli

EKVA´ Eli eğri olan

EKVAB Küpler, kadehler

Sırçalar

EKVAH (Kûh

C

) Kamıştan yapılan penceresiz ufak kulübeler

EKVAN (Kevn

C

) Alemler

Mahluklar

Varlıklar

Oluşlar

EKVAR (Küvâre

C

) Petek

Arı kovanları

EKVAS (Kevs

C

) Yaşmaklar

EKVATOR Fr

Hatt-ı istivâ

Dünyayı kuzey ve güney diye müsavi iki yarım küreye ayırarak, ikisinin arasından geçtiği farzedilen çember şeklindeki büyük çizgi

* Yer yuvarlağının tam ortasında farzedilen ve dünyayı iki müsavi kısma ayıran (ve kırk bin kilometre olan) çember

EKVAZ (Kûz

C

) Kâseler, bardaklar, kadehller

EKYAL (Keyl

C

) Keyller, kileler, hububat ölçüleri, ölçekler

EKYAS (Kis

C

) Kisler, para keseleri

Torbalar

* (Keys

C

) Akıllı kimseler

EKYES Pek kiyâsetli, zeki, zekâvetli kişi

Mâhir, maharetli, becerikli adam

EKZEB Büyük iftira, büyük yalan, uydurma

EKZEF (Kazf

den) Çok iftira eden

Başkası hakkında çok aleyhde yalan söyleyen

ELÂ Arabçada söze başlarken kullanılır

İstiftah harfi tâbir edilir

Beş vecih üzere bulunur: 1 - Tevbih ve tenbih, 2 - İnkâr, 3 - İstifham-ı anin-nefiy, 4 - Arz, 5 - Teşvik ve rağbet ettirme, makamlarında

ELA´ Görünüşü güzel, tadı acı olan bir ağaç

EL-ACEB Acayip, Şaşılacak şey

Tuhaf şey

EL-AKS-ÜL MÜSTEVÎ Man: Mevzuu mahmul ve mahmulü de mevzu kılmak

"İnsan hayvandır" kaziyesinde her iki kelimenin yerlerini değiştirerek "Bazı hayvan insandır" dediğimiz şeklindeki kaziyenin adıdır

EL-ÂLÂ Cenâb-ı Hakkın lütuf ve ihsanları

Ni´metler

EL-AMAN Meded, aman, imdâd (mânasına olup yardım ve şikâyet edâtı olarak kullanılır)

EL-AN Şimdi

Hâlâ

Hâl-i hazırda

ELASS Sık dişli

* Çenesi kulaklarına yakın olup boynu kısa olan

EL´AS Gök dudaklı

ELASTİK Fr

Esnek, toplanıp çekilir, uzayıp kısalan

ELASTİKİYYET Fr

Esneklik

Elâstiklik

ELB Sürmek

Reddetmek

* Cem´etmek, toplamak

ELBAB (Lübb

C

) Akıllar

EL-BAB-ÜL EVVEL Birinci kısım

İlk cüz

Birinci kapı

ELBETTE (Te´kid edâtı) Kat´i veya kat´iye yakın hükümlerde kullanılır

Yazılı sözlerde daha çok "elbet" şeklinde geçer

EL-BUĞZU FİLLAH Allah için buğzetmek

Bütün şiddet, adavet ve düşmanlık Cenab-ı Hakk´ın (C

C

) rızası dairesindedir

İhlâsı kıracak, hissî hareketten sakınmaktır

(Cay-ı ibret bir hâdise: Bir vakit İmam-ı Ali (R

A

) bir kâfiri yere atmış

Kılıcını çekip keseceği zaman, o kâfir ona tükürmüş

O kâfiri bırakmış, kesmemiş

O kâfir ona demiş ki: - Neden beni kesmedin Dedi:- Seni Allah için kesecektim

Fakat bana tükürdün, hiddete geldim, nefsimin hissesi karıştığı için ihlâsım zedelendi, onun için seni kesmedim

O kâfir ona dedi: "Beni çabuk kesmen için seni hiddete getirmekti

Madem dininiz bu derece safi ve hâlistir, o din haktır

" dedi

M

)
ELBÜRZ f

Kafkas sıradağlarının en yükseği

* Hakkında türlü türlü hurafeler ve masallar anlatılan Kaf Dağı

* Uzun boylu ve yakışıklı kimse

ELCEZİRE Mezopotamya

Dicle ve Fırat nehirleri arasında bulunan yerin adı

Bugün Irak´ın toprakları arasındadır

ELCİME (Licâm

C

) Hayvanların ağızlarına takılan gemler

EL-CÜZ´Î Man: Mânası, mefhumu başkalarına şâmil olmayan, yani tek mâlum ferde âid olan kelime

ELEDD Sert çarpışan kimse

Metin

* Hakkı kabul etmeyen, inatçı adam

ELEKTRİK-İ MUDİ (Elektrik-i muzi) Parlak ışık veren, parlayan lâmba

ELEKTROLİZ Fiz: Birleşik bir cismi elektrik vasıtasıyla elemanlarına ayırma işi

ELEKTRON yun

Atomda negatif yüklü zerrecik

(Bak: Delil-i inayet)
ELEM Ağrı

Acı

Keder

Sancı

Dert

Gam

Kaygı

(Ey arkadaş! Bütün lezzetler imanda olduğu gibi, bütün elemler de dalâlettedir

Bunun izahı ise; bir şahıs, kudret-i ezeliye tarafından adem zulümatından şu korkunç dünya sahrasına atılırken gözünü açar, bakar

Bir lütuf beklediği zaman, birdenbire düşmanlar gibi hastalıklar, elemler, belâlar hücum etmeye başlarlar

Bir meded bir yardım için müsterhimane tabiata ve anâsıra baktığı vakit, kasavet-i kalble, merhametsizlikle karşılaşır

Ecram-ı semaviyeden istimdat etmek üzere başını havaya kaldırır

O ecram, atom bombaları gibi dehşetli ve heybetli halleriyle gözüne görünür

Hemen gözünü yumar, başını eğer, düşünmeye başlar

Bakar ki, hayatî hâcetleri bağırıp çağırmaya başlarlar

Bütün bütün tevahhuş ederek hemen kulaklarını tıkar, vicdanına iltica eder; bakar ki: vicdanı binler âmâl (emeller) ve emanî ile dolu gürültülerinden cinnet getirecek bir hale gelir

Acaba, hiçbir cihetten hiçbir teselli çaresini bulamayan o zavallı şahıs, mebde ile meâdi, Sâni´ ile haşri itikad etmezse, onun o vaziyetinden Cehennem daha serin olmaz mı

İ

)
ELEM-İ DEMBEDEM Vakit vakit gelen elem

Ara sıra gelen acı

ELEM-İ YE´S Ümidsizlik elemi, yeisten gelen sıkıntı

ELEMAN (Lât: Element) Unsur

Bileşik bir şeyi meydana getiren basit şeylerden biri

Bir bütünün parçaları

ELEM-NAK Elem verici

ELEM-NÜMUD Elem gösteren, elemli

ELEM-ZEDE f

Acılı

Kederli

Dertli

ELEMZEDE-GÂN (Elemzede

C

) f

Elemliler, kederliler, dertliler

ELENDES şiddetli savaş eden kimse

ELENG f

Sur, duvar, siper

* Kale ve istihkâm askeri

ELES Hâinlik yapmak

Hıyanet etmek

* Mecnun olmak

EL-ESİRRE Taht

Bilinen bir makam sandalyesi

Kürsü

ELEST $ Rabbiniz değil miyim (meâlinde olan âyet-i kerimenin kısaltılmış işaretidir

) (Bak: Bezm-i elest, Kalubelâ)
ELET Noksanlaştırmak

Eksiltmek

* Hapsetmek

* Yemin vermek

ELETT Dişi kökünden çıkıp düşmüş olan kişi

EL-EVVEL İbtidası olmayıp, herşey üzerine sâbık olan

EL-EYS Vücud

Varlık

Büyük cisim

(Bak: Leys, Eys)
ELEZZ (Leziz

den) Çok lezzetli, en leziz

ELEZZ-İ ET´İME Yemeklerin en lezzetli olanı

ELF 1000 Bin sayısının ismi

Bin adet şey vermek ve ünsiyet eylemek (mânâlarına gelir)

ELF-İ EVVEL Peygamberimizin hicretinden sonra geçen bin yıl

ELF-İ SÂNİ İkinci bin

ELFAF Lifler

Lif lif

Sarmaş dolaş

* Cemaatler, taifeler

EL-FATİHA Kur´ân-ı Kerim´in birinci suresinin adı olup bu sureyi okumaya işâret için söylenir

(Bak: Fâtiha)
ELFAZ (Lafz

C

) Lafızlar

Sözler

Lügatlar

ELFAZ-I CEMİLE Güzel sözler

ELFİRAK Ayrılma, ayrılık sözü

ELFİYE (ELFİYYE) Edb: Bin beyitli kaside

ELFÜ-ELFİ Bin kere bin

ELGA Dolaşık

* Boynuzluluk

ELGAF Sık otlar ve ağaçlar

ELGAZ (Lügaz

C

) Lügazlar

Bilmeceler, bulmacalar, yanıltmacalar

ELGIBTA Gıpta olunur, gıpta ederim

ELH İbadet

ELHA Malâyâni ve boş konuşan

* Dizlerinden biri diğerinden büyük olan deve

* Karnı sarkık olan

(Müennesi: Lahva)
ELHAF Kirli, pis

EL-HAK Hakkın ta kendisi

Tam doğrusu

Tam gerçekten

* Hakkı, hakkı ile izhar ve beyan eden

* Varlığı hiç değişmeyen, ibadete lâyık ve her hakkın sahibi, Allah (C

C

) Âdil-i Mutlak ve Vacib-i lizâtihi

EL-HAKKU YA´LÛ Hak gâlib ve yüksektir, meâlindedir

Bu mâna, bir Hadis-i Şerife işaret eder

ELHAL şimdi, hâlâ, henüz, şimdiki hâlde

EL-HALİM Suçluların cezalarını derhal vermek iktidarında olduğu halde sonraya bırakan ve yumuşak muamele eden, çok halim

(Allah (C

C

)
ELHAMDÜ-LİLLAH Kısaca meali: Her ne kadar hamd ve şükür varsa, ezelden ebede ve kimden kime olursa olsun hepsi Allah´a mahsustur

İman, şükür, hamd, memnuniyet ifâde eden bir deyimdir

(Bak: Hamd, Sübhanallah)(Leziz taamlara, hoş meyvelere şâkirane muhabbet-i meşruanın uhrevi neticesi, Kur´anın nassiyle, Cennet´e lâyık bir tarzda leziz taamları, güzel meyveleridir

Ve o taamlara ve o meyvelere müştehiyane bir muhabbettir

Hattâ dünyada yediğin meyve üstünde söylediğin "Elhamdülillah" kelimesi, Cennet meyvesi olarak tecessüm ettirilip sana takdim edilir

Burada meyve yersin

Orada "Elhamdülillah" yersin

Ve ni´mette ve taam içinde in´âm-ı İlâhiyi ve iltifat-ı Rahmâni´yi gördüğünden o lezzetli şükr-ü mânevi, Cennet´te gayet leziz bir taam suretinde sana verileceği, hadisin nassiyle, Kur´an´ın işârâtiyle ve hikmet ve rahmetin iktizasiyle sabittir

S

)
ELHAN (Lahn

C

) Lâhnlar, nağmeler, besteler, ezgiler

ELHAN-I ŞİTA Cenab Şahâbeddin´in şöhret bulmuş olan bir kış şiiri

Kış nağmeleri

ELHASIL Hasılı, sözün özü, kelâmın lübbü, neticesi, kısası, kısacası

Hülasa-i kelâm, netice-i kelâm, filcümle

EL-HAYY Diri ve devamlı hayat sâhibi

Zâtî hayat ile münferid, her şeyi bilen ve her şeye gücü yeten Allah (C

C

)
ELHAZ (Lahz

C

) Göz ucu ile bakışlar

EL-HAZER Sakın! Sakınınız! (manasınadır)
ELHUBBU-LİLLAH Allah için sevmek

Muhabbet, dostluk, sevgi sırf Allah içindir

Hoş geçim, insanlara olan muhabbet Cenab-ı Hakk´ın rızası içindir

(Bak: Mana-yı harfî)
ELHÜKMÜ-Lİ-L EKSER Çokluğa, ekseriyete göre karar verilir

Hüküm ekseriyete göredir

ELHÜKMÜ-LİLLAH Hüküm Allah´ındır

ELİBAB Durdurmak

Lâzım olmak

ELİBBA´ (Lebib

C

) Akıllılar, kâmiller, kemalât sahipleri, olgun kimseler

ELİF Birinci harf-i hecânın adı

(Bak: Ebced) * (Ülfet

den) : Bütün harflerle ülfet edebildiği için böyle isimlendirilmiştir

Ebcedî değeri de bire delâlet eder

ELİF Munis, sahip, dost

EL-İHSAN ALE-L İHSAN $ İhsan üzerine ihsan, lütuf üzerine lütuf

ELİL İnlemek, enin

ELİM (Elime) Acı veren, acıtan, ağrıtan

Çok şiddetli ağrı veren

EL-İNSAF İnsaf edilsin, insaf edilmeli, insaf edelim

ELİPS Fr

Odaklar adı verilen sabit iki noktasından uzaklıkları toplamı sabit olan noktaların gösterdiği kapalı eğridir

Eğri ve kapalı bir geometrik şekildir

Karşılıklı iki tarafından genişlemiş bir çemberi andırır

EL-İYAZÜ-BİLLAH Allah´a sığınır, Allah´a iltica ederiz

Allah korusun, Allah saklasın (meâlinde duâ)

ELİYY Çok yemin eden adam

ELİZ f

Sıçrama

* Çifte, tekme

ELKAB (Lakab

C

) Lakablar, namlar

Rütbe ve makam sahiblerinin derecelerine göre söylenen ve çok zaman hürmet ifâde eden isimler

EL-KARİA Kıyâmet

EL-KÂSİBÜ HABİBULLAH Cenab-ı Hakk´ın (C

C

) ma´rifetini ve rızâsını kazanan onun habibidir, sevgili kuludur

(Hadis meâli)
ELKEN Dilinde tutukluk olan, kekeme, peltek

ELKISSA Sözün kısası, sözden anlaşıldığına göre, hülâsa

ELL Hastanın inlemesi

* Harbe ile vurmak

* Sürmek

Sâfi

* Sür´at etmek, hız yapmak

ELLEYS Mutlak hiçlik

Adem-i sırf

ELLEZİ Mânası kendinden sonra gelen cümle ile tamamlanan bir kelimedir

(Bak: Mevsule)
ELMA Karamtıl dudaklı

* Çok koyu gölge

ELMA´ (Elmaî) Çok zeki, zekâveti kuvvetli, idrak derecesi üstün olan kimse

EL-MACİD Allah (C

C

)
ELMAH(İ) Her gördüğü şeyi araştırmağa ve tedkik etmeğe meraklı olan kişi

ELMAS Çok kıymetli, beyaz, şeffaf mâden

Cevher

Kıymetli taş

(En saf karbondur

)
ELMAS Küçük kaşlı olan

ELMAS-PARE Elmas parçası

* Mc: Çok güzel

ELMAS-RİZE Elmas kırıntısı, döküntüsü

ELMAS-TIRAŞ Elmas gibi yontulmuş olan makbul bir cam, kristal

ELMAZ Yalnız üst dudağı beyaz olup, burnu bile ak olmayan at

EL-MECİD Esmâ-i İlâhiyedendir

EL-MİNNETÜ LİLLAH Minnet ancak Allah´ındır

"Ancak Allah´a minnet edilir

"
EL-MÜHEYMİN Her şeye dikkat edip koruyan ve emin eden (Allah C

C

)
ELSA´ Sık dişli

* Sin telâffuz edecek yerde sâ telâffuz eden

Râ yerine yâ telâffuz eden (meselâ "er" diyecek yerde "ey" demek gibi

)
ELSEN Fasih ve düzgün konuşan

ELSİNE (Lisan

C

) Diller

Lisanlar

ELSİNE-İ ENAM Mahlukatın dilleri

Halkın dilleri

ELSİNE-İ GARBİYYE Batı dilleri, garb lisanları

ELSİNE-İ MUHTELİFE Çeşitli ve birbirinden farklı diller

ELSİNE-İ SELÂSE Üç lisan

Türkçe, Arapça ve Farsça

ELSİNE-İ ŞARKİYE Doğu dilleri

ELSİNE-İ TERKİBİYE Birbirine eklenen kelimelerle konuşulan diller

Terkibli ifâdesi çok olan, Arabçaya uymayan lisanların hususiyeti

(Arabî Lisanına "Tasrifî" denilir

Çünkü aynı kökten kelimeler rahatlıkla yapılmaktadır

Arabçaya bu hususta yetişen başka bir lisan yoktur

)
ELT Noksanlaştırmak

Hapsetmek

* Yemin vermek

ELTA´ Boz dudaklı

Dişlerinin rengi değişmiş olan

ELTAF (Lutf

C

) Lütuflar, iyi muameleler, iyilikler, iyilikseverlikler

Nezaketler, nazik davranmalar

Okşamalar

ELTAF Daha lâtif

Daha hoş

Çok lâtif

ELTİ t

İki kardeş zevcelerinin her birine nisbetle diğeri

Bir kadının kaynının zevcesi

ELUF Ülfeti fazla, herkesle konuşup görüşmeye alışık olan kimse

ELUH Kasem, and, yemin

ELUK Sefir, büyük elçi

ELUKE Risalet

ELULE Semiz, besili koyun

ELVAH (Levha

C

) Levhalar

Tablolar

ELVAH-I ÂLEM Âlemin görünüşü, manzara ve levhaları

ELVAH-I MAHFUZA (Bak: Hafiziyyet, Levh-i Mahfuz)
EL-VALİ Her şeye mâlik ve sâhib olan Allah (C

C

)
ELVAN (Levn

C

) Renkler

Muhtelif görünüşler

ELVAN-I İBADET İbadet renkleri

* Mc: İbadet çeşitleri

(Nasılki insan, şu âlem-i kebirin bir misal-i musaggarıdır ve Fâtiha-i Şerife, şu Kur´an-ı Azîmüşşan´ın bir timsal-i münevveridir

Namaz dahi bütün ibadatın envâını şâmil bir fihriste-i nuraniyedir ve bütün esnaf-ı mahlukatın elvan-ı ibadetlerine işaret eden bir harita-i kudsiyedir

S

)
ELVAN-I SEB´A Yedi renk

ELVE Yemin etmek, kasem

ELVEDA Allah´a emânet olun

Allah´a ısmarladık (yerine söylenen bir ta´birdir)

EL-VEHHAB Allah (C

C

)
ELVES Zayıf kimse

* Ahmak kimse

ELVİYE (Livâ

C

) Livâlar, sancaklar, bayraklar

ELVİYE-İ MÜTEMEVVİCE Dalgalanan bayraklar

ELYAF (Lif

C

) Lifler

ELYAK Daha münâsib

Daha lâyık

ELYASA (A

S

) Benî İsrail Peygamberlerindendir

Benî İsrail ise; günden güne Kitabullah´ı dinlemez olmuştu

Cenab-ı Hak Asuriye Devleti´ni onlara musallat eyledi

Sonra Yunus (A

S

) Asuriye içinde Ninova şehrinde Peygamber oldu

ELYE (C

: Eleyât) Koyun kuyruğu

* Başparmağın ve dizin aşağı yanlarında olan kabaca etler

ELYEL Çok karanlık gece

ELYES Bahadır, yiğit

ELYEVM Bugün

Hâlâ

(Bak: Yevm)
ELZEM Daha lâzım

Çok lâzım

Ziyade mucib

* Küçük parmaklı

ELZEMİYYET Pek lüzumlu ve gerekli olan bir şeyin hâli

Son derecede lüzum, gereklilik

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EM Soru sorma mânasında atıf edatıdır

İstifham elifi mânasına da gelir

"Yahut, belki, yoksa" kelimeleriyle tercüme edilebilir

EM´Â (Miâ

C

) Bağırsaklar

EM´Â-İ GALİZA Kalın bağırsaklar

EM´Â-İ RAKİKA İnce bağırsaklar

EMACİD (Emced

C

) Emcedler, en şanlılar, en şerefliler, eşrefler, en fazla haysiyet ve onur sahibi olan kimseler

EMAK Uzun, tavil

EM´AK (Meak

C

) Göz pınarları

EMÂKİN (Mekân

C

) Yerler

Mekânlar

EMÂKİN-İ MUKADDESE Mukaddes yerler, kutsal mekânlar

EMALE (Bak: İmâle)
EMALİC (Ümluc

C

) Fidanlar, yapraklar, uzun yapraklı otlar

EMALİS (İmlis"e"

C

) Otsuz ve susuz sahralar, çöller

EMAM Bir şeyin ön tarafı

EMAN Korkusuzluk

* Af ve yardım dileme

Eminlik

(Bak: Aman)
EMANAT (Emanet

C

) Emanetler

EMANET Eminlik

İstikamet üzere bulunmak

* Birisine koruması için teslim edilen şey

Birisine bir şeyi koruması için teslim edilen şey

Birisine bir şeyi koruması için bırakma

Emniyet edilip inanılan şey

* Başkasının hukuku emniyet edilip, inanılabilen

* Osmanlılar Devrinde bazı devlet dairelerine verilen isim

Şehr emâneti, Rusumat emâneti gibi

(Dinimiz, emaneti ehline bırakmamızı emreder

İdare makamları da birer emanettir

Hz

Ömer (R

A

) halifelik makamına getirilince şöyle demiştir: "Ey insanlar! Ben Allah ve Peygamberimize itaat ettiğim sürece, siz de bana uyun ve itaat edin

Doğru yoldan saparsam, kılıçlarınızla beni doğrultun

" Demek ki müslüman hata ve haksızlık karşısında pasif kalamaz

)
EMANETDAR f

Kendisine birşey emanet edilen kimse, emanetçi

EMANETDARÎ f

Emanetçilik

EMANETEN Emanet yoluyla, emanet olarak

* Bir resmî daire tarafından bizzat, ihale şeklinde ve iltizam suretiyle olmayarak

EMAN-HAH f

Eman isteyen, eman diliyen, aman diyen

EMANİ Emniyetler

Niyetler, gayeler, istekler

Arzular, dilekler

* f

Eminlik, korkusuzluk

EMANİ-İ MAHSUSA Hususi arzular, özel maksatlar

EMARAT Emareler, nişanlar, işaretler, ip uçları

EMARAT-I HASENE İyi alâmetler

EMARE Alâmet, işaret, nişan, iz, ip ucu, belirti

(Gizli olan umura Şeriat emarelere göre hükmeder

İ

)
EMARET Emirlik

Bir emir veya bey veya prensin idaresinde olan memleket

EMARİD (Emred

C

) Bıyıkları terlememiş gençler

EMASİL (Emsel

C

) Benzerler, eşler, akranlar, müsaviler

* İtibarlı kimseler

EM´AT Gövdesinde kılı olmayan kimse

* Tüyü dökülen kurda "zi´b-i em´at" derler

EM´AZ (C

: Emâız) Sert, sağlam, taşlı yer

EMAZİR (Mezir

C

) Kuvvetli ve azamet sahibi olanlar

EMBEL Kılıcı ve silahı olmayan

* Eyer üstünde doğru oturamayan

* Boynu eğri olan

EMBRİYOLOJİ yun

Biy: Canlıların başlangıçtan itibaren gelişmesini inceliyen biyoloji ilminin bir bölümü

İkiye ayrılır: 1- Ontogonez: Yumurtadan yavruların meydana gelişini inceler

2 - Flogenez: Canlıların ilk yaratılışı ile bugünkü şekli arasında meydana gelen değişmeleri inceler

Dünyada başlangıçtan bugüne kadar iklim, fizik ve kimyevi şartlar, beslenme şartlarında değişmeler olmuştur

Allah, yarattıklarına karşı çok merhametli ve lütufkâr olduğu için zor şartlarda canlıların yok olmaması için vücutlarında gerekli değişikliklerle donatmıştır

Meselâ: Kutup tilkisinin kışın karlı ortama uyması için tüyleri beyaz, baharda ve yazın ise boz olur

D

T

gibi kimyevi ilaçlarla böceklerin tamamen imhâ olmaması için bir müddet sonra böcekler bir muâfiyet "bağışıklık" kazanıyorlar

Bunun gibi, canlılar âleminde rahmet eseri sayısız hikmetli hâdiseler var

Bu, hâdiselere "İçgüdü" "Mütasyon", "evrim" gibi bir takım isimler takıp tesadüfle izah etmek imkânı yoktur

EMCAD (Mecid

C

) şeref, onur ve haysiyet sahibleri

EMCED (Mecid

den) Pek büyük, daha büyük, şerefi şânı çok olan

EMCED-İ EMÂCİD şereflilerin şereflisi, en şerefli

EMCER Karnı büyük kimse

EMDEŞ Elinin sinirlerinde rahâvet olup eti az olan kimse

EME (C

: İmâ-İmât) Câriye, kadın köle

EME Unutmak, nisyân

* İkrar etmek

EMED Son, nihayet

Gayet

Encam, intihâ

EMEDD (Medd

den) Daha uzun, pek uzun, daha tavil

EMEDD-İ A´MÂR Ömürlerin en uzun olanı

EMEK-DAR f

Emeği geçmiş, kıdem ve mükafâta hak kazanmış memur, hizmetçi

Eski ve sadık hizmetçi

EMEL Ricâ, ümid, şiddetli istek

Ummak

* Gaye

(İnsanları canlandıran emeldir, öldüren ye´istir

M

)
EMENE Emn, emniyet, eminlik

EMERE (C

: İmer) Çöllerde taştan belirlemek için yapılan alâmetler

EMERR Pek acı

EMESS Çok fazla temâs eden, dokunan

En çok messeden

EMEVİ DEVLETİ Dört halife devrinden sonra devlet idaresi Beni Ümeyye hanedanına geçmiştir

Buna nisbetle bu devlete "Emevi Devleti" adı verilmiştir

(Mi: 661-750) seneleri arası Emevi Devletinin saltanat devresidir

Muâviye bin Ebi Süfyan´dan başlamak üzere 14 halife gelip geçmiştir

Son halife Muhammed bin Mervan (2

Mervan) dır

Bu devirde kavmiyetçilik İslâmiyete çok zararlar vermiştir

Yine bu devirde Din-i Mübinin aktar-ı İslâmda yayıldığını unutmamak icab eder

Doğuda Türkistan ve Endonezya, kuzeyde Kafkasya, batıda Anadolunun yarısı, İspanya ve Kuzey Afrika Emevi topraklarına katıldı

Emevi hükümdarlarının Ehl-i Beyt´e ettikleri zulüm ve akıttıkları kan sebebiyle çıkan isyanlar devleti zayıflattı

Abbâsi taraftarları ile kavi bir ekseriyet Abbasi tarafına geçti

Horasan´lı Ebu Müslim, Emevi Devletini bir muharebede Abbasilere devretti

Böylece Emeviler tarihe karışmış oldu

(Bak: Endülüs, Muaviye)
EMGAZ Kırmızı, kızıl nesne, ahmer

* Aşkar at

* Koyunu sağdıklarında süt ile birlikte kan çıksa "emgazeti´ş şât" derler

EMHAK Donuk beyaz

EMHAL (Mehl

C

) Mehiller, mühletler, vâdeler, zamanlar, bir iş veya vazifenin yapılması için verilen fazla zamanlar

EMHAR (Mehr

C

) Mehrler, nikâh bedelleri

Zevceynin ayrılmaları halinde kadına verilecek olan ve nikâhta kararlaştırılan para ve sair eşyalar

* (Mühür

C

) Taylar, at yavruları

EMİHE Koyunlarda meydana gelen uyuzluk

EMİME Bir cins ot

* Demirci çekici

EMİN Kalbinde korku ve endişesi olmayıp rahatta olan

Korkusuz

* Kendisinden korkulmayan

* Kendine inanılan

İtimat edilen

* İnanan, güvenen

* Çok iyi bilen, şüphe etmeyen

EMİR (Bak: Emr)
EMİR Emredici olan

Seyyid

Şerif

Bir memleketin, bir aşiretin veya kabilenin reisi

* Büyük ve meşhur bir soydan gelen

* Hz

Peygamber´in (A

S

M

) soyundan gelen

* Zengin

EMİR-ÜL CEYŞ Serasker, serdar, başkumandan

EMİR-ÜL MA´ Amiral

Deniz kuvvetlerinde albaydan büyük rütbede bulunan subaylar

EMİR-ÜL MÜ´MİNÎN Müminlerin, İslâmların işlerinde emir ve tedbir eden reis

Halife

İslâm Devlet Reisi

EMİRANE f

Emredene yakışır bir surette

Emir gibi

EMİRBER f

Subayların kıt´a ve daire dışında emirlerinde bulunan erler

EMİRKULU Aldığı emri yapmağa mecbur olan, verilen emri yerine getirmekle görevli kimse

EMİRNAME f

Âmirin emri yazılı olan kağıt

Üst makamdan verilen emir kağıdı

EMKİNE (Mekân

C

) Mekânlar, hâneler, evler, mahaller, mevkiler, yerler

EMKİNE-İ CEDİDE Yeni evler

EMLA´ (Mele´

C

) Topluluklar, mele´ler, cemaatler, cemiyetler, bölükler, kalabalıklar

EMLAH (Melih

den) Pek melih, en melâhatli, çok güzel

EMLAH (Milh

C

) Tuzlar

EMLAK (Mülk

C

) Mülkler

İnsanın tasarrufunda bulunan yerler

* Melekler

EMLED En genç, çok körpe ve nazik vücut veya dal (Müennesi: Meldâ)
EMLES Avuç içi gibi düz ve yumuşak olan

EMLET Mülk etmek

Çiftlendirmek, tezvic

EMM Kasdetmek

EMMÂ (Şart edâtıdır) "Lâkin, ancak şu kadar var ki" meâlinde

EMMÂ-BA´DÜ "Bundan sonra" manasına olup bir başlangıç hitabından sonra söylenir

Buna fasl-ı hitab denir

EMMARE Emreden

Zorlayan

Cebreden

EMN Eminlik

Korkusuzluk

Emniyet

Bir şeye itimad etmek

İnsanda doğruluk ve imandan ileri gelen yüksek bir meleke ve kabiliyet

Rahatlık

EMN Ü ÂSÂYİŞ Eminlik ve rahatlık, korkusuzluk, tehlikesizlik, güvenlik

EMN Ü EMÂN Korkusuzluk ve emniyet hâli

EMN Ü EMÂNET Emniyet ve eminlik

EMNİYET (Emniyyet) : Eminlik, emin olma hâli, korkusuzluk, tehlikesizlik

* İtimad, güvenme, inanma

* Polis ve zabıta teşkilâtı

EMNİYET-İ TÂMME Tam bir emniyet ve korkusuzluk

EMPERYALİZM Fr

Bir devletin, sınırlarını genişletme politikası

Sınırları genişletmekteki gaye, başka memleketlerin zenginlik kaynaklarını ele geçirme ve insanlarını kendi hesaplarına çalıştırmaktır

Bu maksat için çok defa silâhlı harp, hem masraflı, hem de hürriyet fikriyle bağdaşmadığından zamanımızda daha sinsi ve maskeli bir emperyalizm şekline başvurulmaktadır

Modern emperyalizm denilen bu şekil iktisadi ve kültür hayatı bakımından bir ülkeyi kendine bağlamak suretiyle menfaat (yarar) sağlamaktadır

Gelişmiş ülkeler, az gelişmiş ülkeleri bu yolla kendilerine bağımlı hâle getirmektedir

İnsanlarını kendi kültür ve ideolojileriyle yetiştirdikleri için felsefe, siyasi görüş ve yaşayış bakımından kendilerinden ayrılamaz hâle getirmek isterler

EMR İş buyurma

* Buyurulan şey

* Madde, husus, hâdise

EMR-İ ADEMÎ Olması mümkün olan birşeyin sebeblerinden bir veya birkaçını yapmamakla o şeyin olmamasına sebep olmak

EMR-İ Bİ-L-MARUF, NEHY-İ ANİL-MÜNKER Dinin emirlerini, Kur´âni ve İslâmi hakikatleri neşretmek ve bildirmek, men´edilen şeyleri de yaptırmamak

İyiliği, İslâmi hususları emretmek ve teşvik etmek, kötülüğü men´edip yaptırmamağa sevketmek

(Fakat bu kudsi vazifeyi âdabına itaat ve riâyet ederek ifâ etmek lâzımdır, zirâ bu itaat da dinimizin emirlerindendir

)
EMR-İ HAK Hakk´ın emri, Allah´ın emri

Ölüm

EMR-İ HÂS Hususi emir

Belli bir şahsa verilen emir

Özel ve belli bir iş

EMR-İ İLAHÎ Allah´ın emri

Mc: Ölüm

(Ubudiyet, emr-i İlahîye ve rıza-yı İlahîye bakar

Ubudiyetin dâisi, emr-i İlahî ve neticesi rıza-yı Hak´tır

Semeratı ve fevaidi, uhreviyedir

Fakat ille-i gaiyye olmamak, hem kasden istenilmemek şartıyla, dünyaya ait faideler ve kendi kendine terettüp eden ve istenilmiyerek verilen semereler, ubudiyete münafi olmaz

Belki zaifler için müşevvik ve müreccih hükmüne geçerler

Eğer o dünyaya âit fâideler ve menfaatlar, o ubudiyete, o virde veya o zikre illet veya illetin bir cüz´ü olsa, o ubudiyeti kısmen ibtal eder

Belki o hâsiyetli virdi akim bırakır, netice vermez

İşte bu sırrı anlamıyanlar, meselâ yüz hâsiyeti ve fâidesi bulunan Evrâd-ı Kudsiye-i Şâh-ı Nakşibendî´yi veya bin hâsiyeti bulunan Cevşen-ül Kebir´i, o fâidelerin bazılarını maksud-u bizzat niyet ederek okuyorlar

O fâideleri göremiyorlar ve göremiyecekler ve görmeye de hakları yoktur

Çünki, o fâideler o evrâdların illeti olamaz; ve ondan, onlar kasden ve bizzat istenilmeyecek

Çünki onlar fazlî bir surette o hâlis virde talebsiz terettüb eder

Onları niyet etse, ihlâsı bir derece bozulur

Belki ubudiyetten çıkar ve kıymetten düşer

Yalnız bu kadar var ki; böyle hâsiyetli evradı okumak için, zaif insanlar bir müşevvik ve müreccihe muhtaçtırlar

O fâideleri düşünüp, şevke gelip, evrâdı sırf rıza-yı İlahî için, âhiret için okusa zarar vermez

Hem de makbuldür

Bu hikmet anlaşılmadığından, çoklar, aktabdan ve selef-i salihînden mervî olan faideleri görmediklerinden şüpheye düşer, hatta inkâr da eder

M

N

)
EMR-İ İSTİHBABÎ Müstehab veya sünnet olan vazife

* Sevdirmek için verilen emir

* Muhabbetin gereği olarak yapılması gereken iş

EMR-İ İ´TÂ Verme emri

Verilme emri

EMR-İ İTİBÂRÎ Hakikatta, hariçte vücudu olmayıp, var kabul edilen emir, iş

(İnsanın fiilleri, kesbi gibi

) (Bak: İtibâri)
EMR-İ KÜFRÎ İmansızlığa ait bir iş ve bir husus

EMR-İ KÜN "Kün" emri

Cenâb-ı Hakk´ın verdiği "Ol" mânasına gelen "Kün" emri

Allah (C

C

) bir şeye "Ol" diye emretse, (Yani, "Kün" dese) o şey derhal olur

(Yâni, "Fe Yekun")
EMR-İ MAAŞ Geçinme işi ve hususu

Hayat ihtiyaçları

EMR-İ MÜŞKİL Zor iş, müşkil emir

EMR-İ NİSBÎ Kıyas ile olan emir

Öncekilerine veya diğerlerine göre olan iş veya emir veya hâdise

İllet-i tâmme istemiyen ve vücud-u haricisi bulunmayan emir

EMR-İ TEKVİNÎ Yaradılışa ait İlâhi kanun ve nizam

Tekvine dair işler, hâdiseler, maddeler

Fıtri kanunlar ve Âdetullahın tazammun ettiği emirler

(Meselâ ilmin i´tâsı, mânen ameli emrediyor

Zekânın i´tası ilmi emrediyor

İstidadın bulunması zekâyı, aklın verilmesi ma´rifetullahı, kudretin verilmesi çalışmayı, cesaretin verilmesi cihadı mânen ve tekvinen emrediyor

İ

)
EMR-İ VÂKİ´ Beklenilmeyen iş, sürpriz

Zorlayıcı bir baskı ile bir işi yapmaya mecbur etmek

EMRAN (Mern

C

) Kürkler, mernler, hayvan derileri, postları

EMRAZ (Maraz

C

) Hastalıklar

Marazlar

EMRAZ-I AKLİYE Akıl hastalıkları

EMRAZ-I ASABİYE Sinir hastalıkları

EMRAZ-I AYNİYYE Göz hastalıkları

EMRAZ-I DAHİLİYE Dahilî hastalıklar, iç hastalıkları

EMRAZ-I EFRENCİYE Frengi hastalıkları, efrenci marazları

EMRAZ-I İNTANİYYE Mikroplu ve ateşli hastalıklar

EMRAZ-I KALBİYE Kalb hastalıkları

(Arkadaş! Kalb ile ruhun hastalığı nisbetinde felsefe ilimlerine meyil ve muhabbet ziyade olur

O hastalık marazı da ulum-u akliyeye tevaggul etmek nisbetindedir

Demek mânevi olan hastalıklar, insanları aklî ilimlere teşvik ve sevkeder

Ve akliyat ile iştigal eden, emraz-ı kalbiyeye mübtelâ olur!

M

N

)
EMRAZ-I NİSAİYE Kadın hastalıkları

EMRAZ-I SÂRİYE Geçici, bulaşıcı, sâri hastalıklar

EMRE Ak gözlü, beyaz gözlü

EMRED Henüz tüyü bitmemiş, sakalı gelmemiş olan genç

EMREŞ şerli, kötü kimse

EMRET Kaşının kılı dökülmüş kimse

* Yeleksiz ok

EMRÎ (Emriye) Emirle ilgili, emre ait

EMS Dünkü gün

EMSAH Yürürken uylukların birbirine sürtmesi

EMSAL (Misâl

C

) Denk

Benzer

Yaşları birbiriyle aynı olanlar

* Mat: Kat sayı

* (Mesel

C

) Kıssalar, hikâyeler, romanlar, masallar, destanlar

EMSAR (Mısr

C

) Büyük şehirler, beldeler, memleketler, kasabalar

EMSEL (Misil

C

) İmtisale şayan olan

Tam benzer

Efdal, ekrem ve eşref olan

EMSEN Bevlin akması

EMSİLE (Misâl

C

) Misaller

Örnekler

* Arapçada fiil tasrifini gösteren kitap

EMSİYE (Mesâ

C

) Akşamlar, akşam vakitleri

Günün son zamanları

EMŞAC (Meşc

C

) Nutfenin vasfı

Karışık

Dağınık

EMŞAK Yürürken uylukların birbirine sürtmesi
EMT Yüksek yer

Küçücük tepecikler

* Doldurma

EMTAR (Matar

C

) Yağmurlar

EMTEN Pek metin, çok dayanıklı, en sağlam, fazlaca muhkem

EMTİA (Meta´

C

) Ticaret malları

EMTİA-İ ECNEBİYE Yabancı memleket malları

EMTİA-İ TİCARİYYE Tüccar malları

EMUMİYYE Analık

EMUN Kuvvetli, dayanıklı deve

EMVÂC (Mevc

C

) Dalgalar

EMVÂC-ÜL BİHÂR Denizlerin dalgaları

EMVAH (Ma´

C

) Sular

EMVAL (Mal

C

) Mallar

EMVAL-İ BÂTINA Nakit paralarla, evlerde, mağazalarda bulunan ticaret malları

EMVAL-İ GAYR-İ MENKULE Bir yerden başka yere taşınamıyan, sabit olan mallar

(Dükkan, ev, tarla

gibi

)
EMVAL-İ MENKULE Bir yerden başka yere taşınabilir, götürülebilir eşya ve mallar

(Masa, karyola, perde, çakı

gibi

)
EMVAL-İ METRUKE Sahipleri olmayan, sahipleri kaybolmuş, sahipsiz mallar

Terkedilmiş mallar

EMVAL-İ ZÂHİRE Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulâtı ve madenleri ile yer altındaki hazineler ve gümrüklere uğrayan ticaret mallarıyla, nakitler

EMVAT (Meyyit

C

) Meyyitler

Ölüler

EMYA(N) f

Para kesesi, içine para konulan torba, çanta

EMYAL (Mil

C

) Miller

(Bak: Mil)
EMYAL-İ BAHRİYYE Deniz milleri

6080 kadem, yani 1852 metreden ibaret olan deniz mesafesi

EMYUS Anason dedikleri ot

* Kendisinden tuz meydana getirilen taş ki, Türkçe ona "tuz taşı" derler

EMZA Çok te´sirli olan, çok müessir

* Hükmü çok geçen

* Kat´i, şüphesiz

EMZAH Yürürken uylukları birbirine sürüyüş

EMZER Katı gönüllü, katı kalbli kimse

EMZER Karnı büyük olan, şişman

EMZİCE (Mezc

den) Mizaclar, tabiatlar, huylar, meşrebler

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

ENA Ermek, idrak

* Saat

ENA´ Eğlenmek

ENABİB (Ünbube

C

) Kamış gibi boğum, boğum olan şeyler

İçi boş olan fen âletleri, borular

ENABİK (İnbik

C

) İnbikler

ENACİL (İncil

C

) İnciller

ENADİD Perişan, saçılmış, dağılmış, pejmürde şeyler

Perakende

ENAET Acele etmeyip teenni üzere olmak

Yavaş hareket

ENAFİS (Enfes

C

) En nefis olan şeyler

ENAHİD f

Venüs gezegeni

Zühre seyyaresi

ENAK Ferahlı, sürurlu, neş´eli, sevinçli

ENAM Halk

Bütün mahlukat

EN´AM Deve, sığır, koyun gibi hayvanlar

* Kur´ân-ı Kerimin altıncı Suresinin adı ve bir kısım Kur´ân âyetlerinden ve Surelerinden müteşekkil dua kitabı

ENAMİL (Enmele

den) Parmak uçları

EN´AMTE Sen nimet verdin, in´âm ettin (meâlinde)

ENANİYET (Enâniyyet) Benlik

Kendine güvenmek, gurur

Hodbinlik

Sadece kendine taraftarlık

Her yaptığı işi kendinden bilmek

(Gök, zemin, dağ, tahammülünden çekindiği ve korktuğu emanetin müteaddit vücuhundan bir ferdi, bir vechi, "Ene" dir

Evet "Ene" , zaman-ı Âdem´den şimdiye kadar âlem-i insaniyetin etrafına dal budak salan nurani bir şecere-i tuba ile, müthiş bir şecere-i zakkumun çekirdeğidir

Şu azîm hakikata girişmeden evvel, o hakikatın fehmini teshil edecek bir mukaddime beyan ederiz

Şöyle ki:Ene, künuz-u mahfiye olan esmâ-i İlâhiyyenin anahtarı olduğu gibi, kâinatın tılsım-ı muğlakının dahi anahtarı olarak bir muamma-yı müşkilküşadır, bir tılsım-ı hayretfezadır

O ene, mahiyetinin bilinmesiyle, o garib muamma, o acib tılsım olan ene açılır ve kâinat tılsımını ve âlem-i vücubun künuzunu dahi açar

Şu mes´eleye dair "Şemme" isminde bir risale-i Arabiyemde şöyle bahsetmişiz ki:Âlemin miftahı insanın elindedir ve nefsine takılmıştır

Kâinat kapıları zâhiren açık görünürken, hakikaten kapalıdır

Cenab-ı Hak, emanet cihetiyle, insana ene namında öyle bir miftah vermiş ki; âlemin bütün kapılarını açar ve öyle tılsımlı bir enaniyet vermiş ki; Hallâk-ı Kâinat´ın künuz-u mahfiyesini onun ile keşfeder

Fakat ene, kendisi de gayet muğlak bir muamma ve açılması müşkil bir tılsımdır

Eğer onun hakiki mahiyeti ve sırr-ı hilkati bilinse; kendisi açıldığı gibi kâinat dahi açılır

Şöyle ki:Sâni-i Hakîm, insanın eline emanet olarak Rububiyyetinin sıfât ve şuunatının hakikatlarını gösterecek işaret ve nümuneleri câmi´ bir ene vermiştir

Tâ ki; o ene, bir vâhid-i kıyâsi olup, evsaf-ı rububiyyet ve şuunat-ı Uluhiyyet bilinsin

Fakat vâhid-i kıyâsi, bir mevcud-u hakiki olmak lâzım değil

Belki, hendesedeki farazi hatlar gibi, farz ve tevehhümle bir vâhid-i kıyasî teşkil edilebilir

İlim ve tahakkukla hakiki vücudu lâzım değildir

Sual : Niçin Cenab-ı Hakk´ın sıfât ve esmâsının mârifeti, enaniyete bağlıdır Elcevab: Çünki mutlak ve muhit bir şey´in hududu ve nihayeti olmadığı için, ona bir şekil verilmez ve üstüne bir suret ve bir taayyün vermek için hükmedilmez, mahiyeti ne olduğu anlaşılmaz

Meselâ: Zulmetsiz daimî bir ziya, bilinmez ve hissedilmez

Ne vakit hakiki veya vehmî bir karanlık ile bir hat çekilse, o vakit bilinir

İşte Cenab-ı Hakk´ın, ilim ve kudret, Hakîm ve Rahim gibi sıfât ve esmâsı; muhit, hudutsuz, şeriksiz olduğu için onlara hükmedilmez ve ne oldukları bilinmez ve hissolunmaz

Öyle ise, hakiki nihayet ve hadleri olmadığından farazî ve vehmî bir haddi çizmek lâzım geliyor

Onu da enaniyet yapar

Kendinde bir rububiyyet-i mevhume, bir mâlikiyet, bir kudret, bir ilim tasavvur eder; bir had çizer

Onun ile muhit sıfatlara bir hadd-i mevhum vaz´eder

"Buraya kadar benim, ondan sonra O´nundur" diye bir taksimat yapar

Kendindeki ölçücükler ile, onların mahiyetini yavaş yavaş anlar

Meselâ: Daire-i mülkünde mevhum rububiyetiyle, daire-i mümkinatta Hâlikının rububiyyetini anlar ve zâhirî mâlikiyyetiyle, Hâlıkının hakiki mâlikiyyetini fehmeder ve "Bu haneye mâlik olduğum gibi, Hâlık da şu kâinatın malikidir

" der ve cüz´i ilmiyle O´nun ilmini fehmeder ve kesbî san´atçığıyla O Sâni-i Zülcelâl´in ibdâ-i san´atını anlar

Meselâ: "Ben şu evi nasıl yaptım ve tanzim ettim

Öyle de şu dünya hanesini birisi yapmış ve tanzim etmiş" der

Ve hâkezâ

Bütün sıfât ve şuunat-ı İlâhiyyeyi bir derece bildirecek, gösterecek binler esrarlı ahval ve sıfât ve hissiyat, enede münderiçtir

Demek ene, âyine-misâl ve vâhid-i kıyasî ve alet-i inkişaf ve mâna-yı harfî gibi; mânası kendinde olmayan ve başkasının mânasını gösteren, vücud-u insâniyetin kalın ipinden şuurlu bir tel ve mâhiyet-i beşeriyenin hullesinden ince bir ip ve şahsiyet-i âdemiyyetin kitabından bir eliftir ki, o elifin "İki yüzü" var

Biri, hayra ve vücuda bakar

O yüz ile yalnız feyze kabildir

Vereni kabul eder: Kendi icad edemez

O yüzde fâil değil; İcattan eli kısadır

Bir yüzü de şerre bakar ve ademe gider

Şu yüzde o fâildir, fiil sahibidir

Hem, onun mahiyeti, harfiyedir; başkasının mânasını gösterir

Rububiyeti hayâliyedir

Vücudu o kadar zaif ve incedir ki; bizzat kendinde hiçbir şey´e tahammül edemez ve yüklenemez

Belki, eşyanın derecat ve miktarlarını bildiren mizân-ül-hararet ve mizân-ül-hava gibi mizanlar nev´inden bir mizandır ki, Vâcib-ül Vücud´un mutlak ve muhit ve hudutsuz sıfâtını bildiren bir mizandır

İşte, mahiyetini şu tarzda bilen ve iz´an eden ve ona göre hareket eden $ beşaretinde dâhil olur

Emaneti bihakkın edâ eder ve o ene´nin dürbüniyle, kâinat ne olduğunu ve ne vazife gördüğünü görür ve âfâki malûmat nefse geldiği vakit, ene´de bir musaddık görür

O ulum, nur ve hikmet olarak kalır

Zulmet ve abesiyete inkılâb etmez

Vaktâki ene, vazifesini şu suretle ifa etti; vâhid-i kıyâsi olan mevhum rububiyetini ve farazi mâlikiyetini terkeder

Hakiki ubudiyetini takınır

Makam-ı "ahsen-i takvim"e çıkar

Eğer o ene, hikmet-i hilkatini unutup, vazife-i fıtriyesini terkederek kendine mâna-yı ismiyle baksa kendini mâlik itikad etse; o vakit emanete hiyânet eder

$ altında dâhil olur

İşte bütün şirkleri ve şerleri ve dalâletleri tevlid eden enaniyetin şu cihetindendir ki, semâvat ve arz ve cibal, tedehhüş etmişler; farazi bir şirkten korkmuşlar

Evet ene ince bir elif, bir tel, farazî bir hat iken, mahiyeti bilinmezse, tesettür toprağı altında neşvünema bulur; gittikçe kalınlaşır

Vücud-u insanın her tarafına yayılır

Koca bir ejderha gibi, vücud-u insanı bel´eder

Bütün o insan, bütün letâifiyle âdeta ene olur

Sonra nev´in enaniyeti de bir asabiyet-i nev´iye ve milliye cihetiyle o enaniyete kuvvet verip, o ene, o enaniyet-i nev´iyeye istinad ederek, şeytan gibi, Sâni-i Zülcelâl´in evamirine karşı mübareze eder

Sonra kıyas-ı binnefs suretiyle herkesi, hattâ herşeyi kendine kıyas edip, Cenab-ı Hakk´ın mülkünü onlara ve esbaba taksim eder

Gayet azîm bir şirke düşer

Evet, nasıl mirî malından kırk parayı çalan bir adam, bütün hâzır arkadaşlarına birer dirhem almasını kabul ile hazmedebilir

Öyle de: "Kendime mâlikim" diyen adam, "Herşey kendine mâliktir" demeye ve itikad etmiye mecburdur

İşte, ene, şu hâinâne vaziyetinde iken; cehl-i mutlaktadır

Binler fünunu bilse de, cehl-i mürekkeble bir echeldir

Çünki duyguları, efkârları; kâinatın envâr-ı mârifetini getirdiği vakit, nefsinde onu tasdik edecek, ışıklandıracak ve idame edecek bir madde bulmadığı için, sönerler

Gelen herşey, nefsindeki renkler ile boyalanır

Mahz-ı hikmet gelse; nefsinde, abesiyet-i mutlaka suretini alır

Çünki şu haldeki ene´nin rengi, şirk ve ta´tildir, Allah´ı inkârdır

Bütün kâinat parlak âyetlerle dolsa; o ene´deki karanlıklı bir nokta, onları nazarda söndürür; göstermez

S

)
ENAR f

Nar meyvesi

ENASE Demirin yumuşak olması

ENASİ (Enâsiye) (İnsan

C

) İnsanlar

* Basar, göz

ENASİYA Bir mürekkeb ilâç

ENB Horlamak, tahkir etmek

Ayıplamak

ENBAHUN f

Sağlam, metin, muhkem, tahkim edilmiş yer

* Hisar, kale

ENBAN(E) f

Yiyecek çantası, heybe

Dağarcık adı verilen deri çanta

ENBAR f

Yığın, dolu, küme

* Gübre

Ekinlere, kuvvet vermesi için dökülen eski fışkı, hayvan tersi

ENBAR (Nibr

C

) Anbarlar, nibrler

İçinde çeşitli mallar saklanan kapalı mahfaza, oda

ENBAŞTE f

Yıkılmış, dağılmış

* Tıkanmış

ENBAZ (Nebez

C

) Namlar, lâkablar, takma adlar, soyadları

ENBAZ f

Ortak, şerik, eş

ENBAZÎ f

Şeriklik, ortaklık

ENBEL En şerefli

ENBER Kadın tuzluğu adı verilen ufacık kara yemiş

ENBERUT f

Armut

ENBESTE f

Koyulaşmış, katılaşmış, sıvılığını kaybetmiş

* Uyuşmuş, miskinleşmiş insan

ENBESTE-DEM f

Miskin, uyuşuk kişi

Tenbel, gayretsiz kimse

ENBİR f

Yaş ve kuru çamur

ENBİRE f

Üzeri toprakla sıvalı olan damlarda sıvanın altına konulan çalı, saz, talaş gibi şeyler

ENBİYA (Nebi

C

) Nebiler

Peygamberler (Aleyhimüsselâm

)(Eğer suâl etseniz ki: Bi´set-i enbiya ile beraber şeytanların vücudundan ekser insanlar kâfir oluyor, küfre gidiyor, zarar görüyor

"El hükmü lil-ekser" kaidesince, ekser ondan şer görse, o vakit halk-ı şer, şerdir; hattâ bi´set-i enbiya dahi rahmet değil denilebilir Elcevab: Kemiyetin, keyfiyete nisbeten ehemmiyeti yok

Asıl ekseriyet, keyfiyete bakar

Meselâ: Yüz hurma çekirdeği bulunsa

toprak altına konup su verilmezse ve muamele-i kimyeviye görmezse ve bir mücahede-i hayatiyeye mazhar olmazsa, yüz para kıymetinde yüz çekirdek olur

Fakat su verildiği ve mücâhede-i hayatiyeye mâruz kaldığı vakit, su-i mizâcından sekseni bozulsa; yirmisi, meyvedar yirmi hurma ağacı olsa, diyebilir misin ki: "Suyu vermek şer oldu, ekserisini bozdu " Elbette diyemezsin

Çünki o yirmi, yirmi bin hükmüne geçti

Sekseni kaybeden, yirmi bini kazanan, zarar etmez; şer olmaz

Hem meselâ : Tavus kuşunun yüz yumurtası bulunsa, yumurta itibariyle beşyüz kuruş eder

Fakat o yüz yumurta üstünde tavus oturtulsa, sekseni bozulsa; yirmisi, yirmi tavus kuşu olsa, denilebilir mi ki: "Çok zarar oldu, bu muamele şer oldu, bu kuluçkaya kapanmak çirkin oldu, şer oldu " Hayır öyle değil, belki hayırdır

Çünkü o tavus milleti ve o yumurta taifesi, dörtyüz kuruş fiatında bulunan seksen yumurtayı kaybedip, seksen lira kıymetinde yirmi tavus kuşu kazandı

İşte nev´-i beşer bi´set-i enbiya ile, sırr-ı teklif ile, mücâhede ile, şeytanlarla muharebe ile kazandıkları yüzbinlerle enbiya

ve milyonlarla evliya

ve milyarlarla asfiyâ gibi âlem-i insaniyetin güneşleri, ayları ve yıldızları mukabilinde, kemiyetçe kesretli, keyfiyetçe ehemmiyetsiz hayvanat-ı muzırra nev´inden olan küffarı ve münafıkları kaybetti

M

)
ENBİYA SURESİ Kur´ân-ı Kerim´in 21

suresi olup Mekke-i Mükerreme´de nazil olmuştur

ENBUB f

Minder, döşek, yatak

Döşeme

ENBUDE f

İstif edilmiş, katlanmış, nizamlanmış, nizama konmuş, devşirilmiş

ENBUH f

Ziyade, çok, kalabalık

* Çokluk, ziyadelik, cemaat, izdiham

* Meclis, kurultay

* Kalın, yoğun

* Duvarın yıkılıp dökülmesi

ENBUŞE Patates gibi yerden çıkarılan şeyler

* Ağaç kökleri

ENBÛY f

Koklama, koku alma

ENBUZEN f

Asıl, esas, madde

ENBÜR f

Ateş veya ocağı karıştırmağa mahsus âlet

ENBÜRE f

Dere, çay

* Tüyü dökülmüş olan hayvan

* Dolap beygiri

* İşkembe

ENCAD (Necd

C

) Yüksek yerler, yüce mekânlar

ENCÂM Son, nihayet, netice

ENCÂM-I KÂR İşin neticesi, amelin sonu

ENCAS (Necis

C

) Pisler

Necis şeyler

ENCERE Gemi lengeri

ENCİN f

Tane tane, ufak ufak, parça parça

* Sıvacı

ENCİR(E) f

İncir meyvesi

ENCUH (Encug) f

Kıvrım

* Buruşmuş, solmuş meyve

ENCÜM (Necm

C

) Yıldızlar

Necmler

ENCÜMEN f

Cemiyet

şura

Meclis

Komisyon

ENCÜMEN-İ DÂNİŞ Akademi

İlim encümeni

ENCÜMEN-GÂH f

Cemiyet, meclis

ENDA´ Yüksek, yüce, âlâ

* (Nedâ

C

) Nedâlar, çiğler, şebnemler

ENDAD (Nidd

C

) Benzerler

Emsâller

* Misiller

şerikler, eşler

(Vahdaniyet ve kudret-i İlâhiye bu kadar âyât-ı fiiliye ve kavliyesiyle zâhir ve bâhir iken, buna karşı insanlardan bazıları vardır ki, Allah´a karşı denkler, nazirler tutarlar ki onları Allah gibi severler

Emirlerine, yasaklarına, arzularına itaat ederler de Allah´a isyan ederler

Şübhe yok ki böyle yapmak gerek Allah´ı inkâr ederek olsun ve gerek olmasın, mâna-yı uluhiyette onları Allaha ortak yapmaktır

Bunların bir kısmı bu şirki açığa vururlar

Firavunlara, nemrutlara yapıldığı gibi onlara açıktan açığa ilâh, mâbud nâmını vermekten çekinmezler, Rabbimiz, tanrımız derler

Ve hatta İlâhlarının tevellüd ve tevâlüdüne kail olarak onlara aynı cinsten, mâbud payesinde oğullar, kızlar tasavvur ve isnad ederler

Diğer bir kısmı da tasrih etmeden aynı muameleyi yaparlar, onları Allah sever gibi severler, veliyy-i nimet tanırlar, onların muhabbetini mebde-i hareket ittihaz ederler

Allah´a yapılacak şeyleri onlara yaparlar

Allah rızasını düşünmeden onların rızalarını kazanmağa çalışırlar

Allah´a isyan olan şeylerde bile onlara itaat ederler

İnsanlar tarafından böyle muhabbet ile mâbud pâyesi verilen endâd o kadar çeşitlidir ki; bir taş, bir mâden parçasından, bir ot, bir ağaçtan tut, tâ, yıldızlara, ruhlara, meleklere kadar çıkar

Filvaki servet, haşmet, kuvvet, câh u ikbâl, güzellik, hüsün gibi herhangi bir ümide sebep sayılan dilberler, kahramanlar, hükümdarlar gibi insanları, Allah gibi seven ve onun uğrunda herşeyi göze alan nice kimseler vardır ki bu nokta-i şirkin putperestlik esasını, beşeriyetin en büyük yarasını teşkil eder

Hasılı, reislerini ve büyüklerini Allah sever gibi sevenler ve onları, Allahın emirlerine muhalif olan emirlerini dinliyerek Allah´a isyan edenler; bunları Allah´a nazir ve emsâl kabul etmiş olurlar ki, bütün putperestlik esası, bu muhabbet tarzındadır

E

T

) (Bak: Put, Sanemperest)
ENDAD Ü EZDAD Benzerler ve zıtlar

ENDAHT (Endâhten

den) f

Atmak

İlka etmek

* Silâh boşaltmak

ENDAHTE f

Terkedilmiş, bir tarafa atılmış

Bırakılmış

ENDAM f

Beden

Vücud

* Vücudun tenasübü

Vücudun görünüşü

* Letafet

İntizam ve üslub

ENDAM-I MEVZUN Düzgün endam, düzgün beden

ENDAMÎ f

Vücuda uygun, bedene münasib, biçimli

ENDAR f

Baştan geçen bir olay, vakıa, sergüzeşt, hikâye, kıssa

ENDAVE f

Sıvacı malası

* Şikâyet

ENDAYİŞ f

Yaldızlama, sıvama

ENDAYİŞGER f

Yaldızcı, sıvacı

ENDAZ f

Atan, atmış, atıcı mânasında birleşik kelimeler yapılır

Meselâ: Dehşet-endaz $ : Dehşet verici, korkutucu

ENDAZE f

Ölçü, mikyas

* Arşının bez, basma vesâire ölçmeğe mahsus küçük cinsi

(60 cm

dir) * Tahmin, takdir

* Derece, mertebe

* Mc: Hesap

END-BEND f

Utanmış, mahcub

* Boğum boğum, kısım kısım, parça parça

ENDEK f

Az, kalil

* Yaşı küçük, küçük yaşlı

ENDEME f

Mazideki sıkıntıları hatırlama, geçmişdeki ıztırabları tahattur etme

ENDER (Nâdir

den) Çok az, pek az bulunan, daha nâdir

* (C

: Enâdir) Harman yeri

ENDER (Zarfiyet edatıdır) f

İçinde

Derununda

Dahilinde

ENDEREZ f

Nasihat, öğüt, vasiyet

* Mektub

ENDERÎ Kalın ip, halat

* Şam yakınında bir köyün adı

* Bir dağ adı

ENDERUN İç, dâhil

* Kalb, içyüz, gönül

* Vaktiyle Osmanlı Sarayının iç teşkilâtı

ENDİŞ Düşünen, mülâhaza eden, ölçülü davranan mânasında sıfat terkiblerinde kullanılır

Meselâ: Akibet-endiş $ : Her işin sonunu düşünen

ENDİŞE f

Korku

Düşünce

Merak, keder, kuruntu

ENDİŞE-İ İSTİKBAL Gelecek zamanı düşünmekten gelen merak, üzüntü, keder

Geleceği düşünmek

ENDİŞE-İ MEVT Ölüm endişesi

Ölüm korkusu

ENDİŞNAK f

Endişeli, kederli, meyus, sıkıntılı, düşünceli

ENDİYE (Neda

C

) Çiyler, şebnemler

ENDUH (Endüh) : f

Keder, elem, gam, gussa, kaygı, sıkıntı, ıztırab, üzüntü

ENDUH-GÜSAR f

Kederi yok eden

Gamı, sıkıntıyı gideren

ENDUH-NÂK f

Kederli, sıkıntılı, gamlı, üzüntülü

ENDUHTE f

Biriktirmiş, biriktirilmiş

Kazanmış, kazanılmış, Hazırlanmış

* Ödenmiş

ENDUZ f

Kazanan, elde eden, biriktiren, toplıyan mânalarına gelir ve kelimeleri sıfat yapar

HİKMET-ENDUZ Hikmet kazanan

ENDÜLÜS (Mi: 756-1031) Dört halife devrinden sonra kurulan Emevi devleti yıkıldıktan sonra Emevilerin Afrikadan Avrupa´ya geçip şimdiki Portekiz ve İspanya´da kurdukları İslâmi devletin bir ismidir

Bunlara Endülüs Emevileri denir

Abbasilerin katliâmından kurtulan Abdurrahman ismindeki zât Afrika yoluyla İspanyaya geçerek Emevilerin orada devamı sayılabilecek Endülüs Emevi devletini kurdu

El-Dahil (muhacir) lakabiyle maruf Abdurrahmandan itibaren lll

Hişamla sona ermek üzere 16 halife gelip geçmiştir

lll

Abdurrahman´a kadar Kurtuba emirliği diye adlandırılan bu devlete bu hükümdar zamanında Emdülüs Emevi Hilâfeti nâmı verildi

Hükümdar, Emir-ül Mü´minîn ünvanını aldı

Bu devir; ilim ve irfanın zirveye ulaştığı, Avrupalıların ilim tahsili için Endülüs´e akın ettikleri devirdir

Bundan sonra Emevilerin inhitat ve sukut devri başlar

Ne kadar çalışırlarsa da kaderin fetvasıyla icraatı sona erer

(Bak: Emevi)
ENDÜSTRİ Fr

Sanayi, imalât, sanatlar

Hammaddeyi mâmul eşya hâline getirme

Bu da ikiye ayrılır

1- Küçük sanayi: Ev ve atölyelerde basit âlet ve makinelerle eşya imalâtıdır

2- Büyük sanayi: Su buharı, akaryakıt, elektrik, atom enerjisi gibi büyük çapta enerji kaynaklarından faydalanılarak fabrikalarda seri hâlde ve çok miktarda yapılan imalâttır

ENE Ben

* Gr: Birinci şahıs zamiri

(Bak: Enaniyet)
ENERJİ Fr

Kuvvet

Güç

Fiziki kuvvet

* Gücünü harcama isteği ve iktidarı

ENES Üns mânasına kullanılır ve vahşetin zıddıdır

ENES İBN-İ MALİK Ensardan ve Ashâb-ı Kiram´ın fakihlerindendir

Hicretin ibtidasından itibaren on sene Resul-i Ekrem Efendimizin (A

S

M

) hizmetinde bulunmakla şeref kazanmıştır

Resul-i Ekrem´den (A

S

M

) 2630 Hadis-i Şerif rivâyet etmiştir

100 yaşına kadar yaşamış, hicri 92 veya 94 senelerinde Basra´da ebedî hayata kavuşmuştur

En son vefat eden sahabe, Hazret-i Enes´tir

(R

A

)
ENF Burun

Koku ve teneffüse mahsus âzâ

* Bir şeyin ucu veya evveli veya en şiddetlisi

* Bir şeyin sivri yeri

* Bir şeyin en şerefli olan yeri

ENFA´ Daha nâfi

Daha menfaatli

Pek faydalı

ENFAL Ganimetler

Düşmandan alınan mallar

ENFAL SURESİ Kur´ân-ı Kerim´in 8

suresidir

ENFAR (Nefir

C

) Cemaatler, topluluklar, cemiyetler

Halk, ahali, kalabalıklar, izdihamlar

ENFAS (Nefes

C

) Nefesler

Soluklar

* Ruhlar

Canlar

* Cevherler

* Duâlar

ENFAS-I HAYRİYYE Hayırlı nefesler

ENFAS-I MA´DUDE Sayılı nefesler

İnsan hayatı

Miktarı muayyen olan ömür dakikaları

ENFES Daha hoş

Çok hoş

Daha iyi

Pek nefis

ENFES-İ ÂSÂR Eserlerin en nefisi, eserler içinde en değerli olanı

ENFEZ En nüfuzlu, daha tesirli

ENFÎ Burunla ilgili

ENFİYE Buruna çekilen çürütülmüş tütün tozu

ENFLASYON Fr

Piyasaya gerektiğinden fazla kâğıt para çıkartmaktan dolayı paranın değeri düşüp fiyatların yükselmesi

ENFÜS (Nefs

C

) Nefsler, ruhlar, canlar

Yaşayanlar

ENFÜSÎ Bir kimseye mahsus görüş ve düşünüş

Nefse, kendi hayatına aid, dâhile aid

(Subjektif) (Objektifin zıddı)(İ´lem eyyüh-el-aziz! Afaki mâlumat, yâni; hâriçten, uzaklardan alınan mâlumat, evham ve vesveselerden hâli olamıyor

Amma bizzat vicdâni bir şuura mahal olan enfüsi ve dâhili mâlümat ise evham ve ihtimallerden temizdir

Binaenaleyh merkezden muhite, dâhilden hârice bakmak lâzımdır

M

N

)
ENGAM f

Vakit, zaman, an

Mevsim

(Aslı: Encam´dır

)
ENGAME f

Topluluk, cemaat, kalabalık, izdiham

Toplanma yeri, meclis

* Muharebe yeri, ceng meydanı

* Oyuncular derneği

ENGAR f

Sanma, zan, tasavvur

şüphelenme

* Tamamlanmayan, eksik kalan iş

ENGARE f

Tamamlanmayan, eksik kalan iş, nakış veya taslak

* Hikâye, efsâne, roman, kıssa

* Başdan geçen bir olayı tekrarlama

* Hesap defteri

* Utanarak geri geri çekilme

ENGAZ f

San´atkârların kullandıkları san´at âletleri

ENGEL f

İlik, düğme

* Sözü sohbeti çekilmeyen kaba kimse

ENGEL t

(Bak: Mâni´)
ENGİHTE f

Yükseltilmiş, karıştırılmış, oynatılmış, koparılmış

ENGİŞT f

Kömür

ENGİŞTAL f

Hasta ve zayıf kimse

Dermansız, bî-derman kişi

ENGİZ f

Koparan, karıştıran, tahrib eden

ENGİZİSYON Fr

XVI

ve XVII

asırlarda Hristiyan Katolik Mezhebine âit kiliselerden alâkayı kesen veya Papa´ya karşı gelenlere yapılan -insanları arslanlara parçalatmak, fırında yakmak gibi- dehşetli işkenceler veya onları bu azaba mahkûm eden mahkemelere verilen isim

* Çok ağır ve çok zâlimce cezâya hükmeden mahkeme

* Çok ağır işkence

ENGÛR f

Üzüm

ENGÛREK f

Gözbebeği

ENGÜBİN f

Bal

ENGÜJ f

Filcilerin fili idare etmekte kullandıkları ucu eğriltilmiş demir karga burnu

ENGÜRUS Macar

* Macaristan

ENGÜŞT f

Parmak

ENGÜŞT-İ KİHİN Serçe parmak

ENGÜŞT-İ MUHANNÂ Kınalı parmak

ENGÜŞT-İ NİL Fakirlik, fukaralık

ENGÜŞT-İ SÜTÜRG Baş parmak

ENGÜŞTANE f

Dikiş yüksüğü

ENGÜŞTE f

Ekincilerin harman savurdukları âlet, yaba

ENGÜŞT HAİDEN f

Yok farzetmek, bir an için olmadığını kabul etmek

* Mahvetmek

* Parmakla göstermek

ENHA (Nahv

C

) Nahvlar, taraflar, canibler, cihetler, yanlar

* Yollar, tarikler

ENHAR (Nehr

C

) Nehirler, çaylar, ırmaklar

(Bak: Enhür)
ENHAR-I AMÎKA Derin olan nehirler

ENHAS En uğursuz, pek uğursuz

Eş´em

ENHÜR (Nehr

C

) Nehirler, ırmaklar, çaylar, akarsular

(Bak: Enhar)
ENİD Ham

* Henüz olmamış çığ nesne

* Değişik olmak

ENİK(A) Güzel, ince

Latif şey

Ahsen

ENİN Acı ve sızıdan inleyiş

ENİNDÂR f

İnleyen, enin eden

ENİR Çirkin huy, fena tabiat, kötü mizac

ENİS(E) (Üns

den) Dost, arkadaş, ünsiyet edilmiş olan

Alışılmış, kendisi ile ülfet edilmiş olan

Sevgili

* Sulu ve ağaçlı yerlerde bulunan ve sesi gayet hoş bir kuş

Çeşitli nağmelerde öter, kâh deve gibi kükrer ve at gibi kişner; insana alışır

* Yaban horozu

ENİS-İ DİL Gönül dostu

ENİSAN f

Boş ve mânasız yalan söz

ENİSE Ateş, nar, od

ENİSE f

Donmuş, pekişmiş şey

ENİSUN Türkçede hafifleterek "anason" derler

ENİŞE f

Hafiye, gizli polis

* Casus

Gizli haberler öğrenerek veya sırları çözerek düşmanlara haber veren kimse

* Dalkavuk, yaltakçı

ENİT Hased etmek

ENKA Daha temiz, en pâk

ENKAD Bir alaca kuşun adı

ENKAL İşkence âletleri

Bukağılar, kayıt ve kelepçeler

* Nefsin cismani alâkalara ve bedeni lezzetlere bağlanıp kalması

ENKAS En noksan, çok noksan, pek eksik

ENKAZ Yıkıntı, yıkılmış şeyin artıkları

Harabenin parçaları

ENKAZ-I REMİME Kazaya uğramış ve esaslı tarafları tahrib olmuş gemi veya tekne enkazı

ENKAZ-I ÜMMİD Ümit yıkıntısı, ye´se düşme

ENKEB Omuzunda yük olduğu için eğilip yürüyen

* Yanında oku ve yayı olmayan kişi

ENKER (Neker

den) Çok kötü, çok nefret edilen

Menfur

Müstekreh

ENLEM (Arz dairesi) t

Yer yüzünde herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeri

Dünyanın büyüklüğü X

yy

başlarında Sincar sahrasında ve Kûfe civarında bir meridyenin uzunluğunu ölçmek suretiyle bulan Musa Oğulları nâmıyla tanınan Muhammed, Ahmed ve Hasan isimlerindeki üç kardeş İslâm âlimidir

Avrupa´da bu ölçme, 800 yıl sonra 1736 yılında yapılmıştır

ENMA (Nümuv

den) En çok, en ziyade bereketli ve büyümüş olmak

ENMAR (Nimr

C

) Nimrler, kaplanlar

ENMAS Kaşının kılları az olan kişi

ENMELE (C

: Enâmil) Parmak ucu

ENMUZEC Nümune, misâl, örnek

ENNANE Çok inleyen ve çok şikâyetçi olan kadın

ENNE Çok inleyen

ENNE Gr: Kat´iyyet bildirir ve kelimenin başına getirilir

(Bak: İnne)
EN-NUR Cenab-ı Hakk´ın her çeşit nurun Halik´ı olması ve onlara nur vermesi dolayısıyla bir ismi

ENSA (Nesy

C

) Unutmalar, nesyler

ENSAB (Neseb

C

) Soylar, nesebler

Baba tarafından hısımlar

ENSAB (Nasb

C

) Dikili taşlar

Müşriklerin, yanında kurban kestikleri putlar

ENSAB Doğru boynuzlu

ENSAC (Nesc

C

) Nesicler

(Bak: Nesc)
ENSAF (İnsaf

dan) Daha insaflı, çok acıyan, en merhametli

ENSAF (Nısf

C

) Nısıflar, yarımlar

ENSAL (Nesl

C

) Nesiller

Soylar

Zürriyetler

Sülâleler

ENSAR (Nâsır

C

) Yardımcılar

Müdâfiler

* Peygamberimiz Resul-ü Ekrem (A

S

M

) Mekke´den Medine´ye hicretinde Onun mücadelesine iştirak edip ona yardımcı, müdâfi, muhafız vaziyetini alan ve Cenâb-ı Hak´tan ve Hz

Peygamber´den (A

S

M

) yardım ve nusret dileyen Sahabe-i Kiram hazeratı

Bu Zevat-ı Kirâm Medine´deki "Evs ve Hazreç" kabilesindendirler

(R

Anhüm) Ensârullah da denir

(Bak: Ashab)
ENSEB En lâyık, çok münasib, tam yerinde

ENŞAT Kovası, bir defa çekmekte çıkan, dibi yakın kuyu

ENTAK (Nutk

dan) Çok güzel söz söyliyen, çok iyi nutuk veren

ENTE Sen

(Bak: Şahıs zamiri)
ENTELLEKTÜEL Fr

(Bak: Münevver) Aydın

Akıl ve zihinle ilgili

ENTERESAN Fr

Alâka çekici, dikkate lâyık, nazarı celbedici

Câlib-i dikkat

ENTERNE Fr

Belirli bir yerde oturmağa mecbur edilen yahut gözaltına alınan kimse

ENTİMEM yun

Man: Mantıkta kısaltılmış kıyas şekli

Öncül veya had denilen ve bilinen kaziyelerden biri söylenmeden sonuca varmak

Örnek: (Orucu bozdu, o halde 61 gün keffareten oruç tutması gerekir

) Burada hadlerden biri (Orucu bozan, 61 gün keffareten oruç tutar), kaziyesi biliniyor kabul edilerek söylenmiştir ve yalnız (Orucu bozdu) kaziyesinden hareket edilerek sonuç çıkarılmıştır

ENTRİKA İtl

Hile, gizli tedbir ve dolap

ENUK Kartal kuşu

ENUŞA f

Mecusi mezhebi

* Sevinç, sürur, neş´e

* Adalet, âdillik, doğruluk, hakdan ayrılmamaklık

ENUŞE f

Hoş, mes´ut, saadetli

* Genç padişah

* şarab, içki

ENÜK Kurşun

EN´ÜM (Ni´met

C

) Nimetler, iyilikler, lütuflar, ihsanlar

* Medine-i Münevverede bir mevki ismi

ENVA´ (Nev´

C

) Neviler, çeşitler, türler

ENVA´-I KESİRE Çok çeşitler, çok neviler

ENVAH (Nevh

C

) Nevhler, ölmüş olan bir kişinin arkasından ağlayan kadınlar, matem tutan hanımlar, ağıt yakanlar

ENVAR (Nur

C

) Nurlar, ışıklar, aydınlıklar

Maddi veya mânevi karanlıktan kurtarmaya vâsıta olanlar

ENVEK (C

: Nevkâ) Ahmak

ENVER En nurlu, daha nurlu, çok parlak

ENYAB Çenenin yan tarafındaki kesici veya azı dişleri

ENZA´ Kılsız, tüysüz kimse

ENZAD (Nazad

C

) Şanlı, şerefli, namlı ve tertibli kimseler

* Toprak tabakaları

ENZAL (Nezl ve Nizil

C

) Soysuzlar, alçaklar, âdi ve aşağılık adamlar

ENZAM Balıkların karınlarında peydâ olan yumurta dizileri

ENZAR (Nazar

C

) Bakışlar, görüşler

Seyr

ENZAR-I DİKKAT Dikkatli bakışlar, dikkatli görüşler

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EPİK Fr

Mevzuu kahramanca olan yazıların frenkçe ismi

EPSAN f

Bileği taşı

EPÜRNAK f

Delikanlı, genç yiğit, bahadır

ER f

Eğer, şâyet, ise, olsa, olur ise

mânalarına gelir

ER Erken, geç değil

ERABET Akıllı, zeyrek ve uslu olma

E´RAC Anadan doğma topal, aksak

ERACİF Uydurma, yalan sözler

(Bak: Recefe)
ERACİF VE EKÂZİB Yalan ve uydurma sözler

ERACİH (Urcuha

C

) Salıncaklar

ERACİZ (Ürcuze

C

) Mısraları kafiyeli, kısa vezinli şiirler, kasideler

ERADÎN (Arz

C

) Yerler

Arzlar, dünyalar

ERAHH Tırnağı yassı ve geniş olan hayvan

ERAİK (Erike

C

) Tahtlar

Koltuklar

ERAK Uykusuzluk

ERAKK Çok ince, ziyade rakik, ince ve yumuşak

ERAKK-I HİSSİYAT Duyguların en inceleri

Gizli hisler, ince duygular

ERAMİL(E) (Ermele

C

) Bekârlar

Dul kadınlar

Kocaları ölmüş veya boşanmış kadınlar

ER´AN Ahmak, bön, salak, ebleh

* Deli, çılgın

* Şaşkın, şaşırmış, taaccüb etmiş

* Uzun boylu, akılsız kişi

* Leşker

* Dağ

(Müe: Ra´nâ)
ERANİB (Erneb

C

) Tavşanlar

ERANİB (Ernebe

C

) Burun uçları

ER´AS Zayıflığından veya yorulduğundan dolayı yab yab yürüyen kişi

ERAS Başı büyük olan kimse

ERASS Sık dişli

ERAVEND f

şevk, arzu, istek, taleb

* şan, nam, şöhret, meşhur olma

ERAYİS (Eris

C

) Çiftçiler, ekinciler

ERAZİL (Erzel

C

) Reziller, namussuzlar, yüzsüzler

ERBAA Dört

ERBAB f

Ulu, ulvi, âlâ

* Reis, başkan, şef

ERBAB (Rab

C

) Sahipler

* Rabler, Terbiyeciler

* Bâtıl ilâhlar

* Türkçede diğer bir mânası: Maharet sahibi, elinden iyi iş çıkan kimse

Bir işin ehli

ERBAB-I DENÂET Alçak ve rezil kimseler

ERBAB-I GARAZ f

Garaz sahibleri, kötü niyetliler

ERBAB-I SİYER Tarihçiler

Peygamberimiz Resul-i Ekrem´in (A

S

M

) hayatını bilenler

ERBAH (Ribh

C

) Ribhler, faydalar, kazançlar, kârlar, gelirler

* Faizler

ERBAİN Kırk

Kırk gün devam eden kara kış

ERBAİYYET Dört olmak

ERBAŞ Ask: Subay ve assubayların dışında kalan rütbeli asker

ERBAUN Kırk sayısı

ERBED Boz renkli

ERC f

Kıymet, kadr, değer

* Gergedan

ERC Uzunluğuna yapılan ev

ERCA (Recâ

C

) Taraflar, yönler, cihetler

ERCA Çok rica edilen, pek fazla taleb edilen, çok istenilen

ERCAF (C

: Eracif) Yalan haber

ERCAH Daha üstün, daha râcih

ERCAL (Ricl

C

) Ayaklar

ERCAN Fars diyarında bir yerin adı

ERCEL Büyük ayaklı kişi

* Ayakları siğilli olan at

ERCEN Dübüründe zahmeti olan deve

ERCİL bot

: Ceviz-i hindi

Hindistan cevizi

ERCİYE Arkaya, sonraya bırakılan şey

ERCMENDÎ f

Haysiyetli, şerefli, itibarlı, muhterem

ERCUZE (Bak: Kaside-i Ercuze)
ERCÜL (Ricl

C

) Ricller, ayaklar

ERCÜMEND f

Muhterem, şerefli

Muazzez

ERCÜVAN Erguvan çiçeği

* Kırmızı kadife

* Kırmızı şey

ERD f

Öfke, kahır, kızgınlık, hiddet

* Un

ERDA Ağaç kurdu

ERDE Çürük nesne

ERDEB f

Muharebe, ceng, cidâl, kavga

ERDEB Bir ağırlık ölçüsüdür

Arab ülkelerinde kullanılır

Miktarı, İstanbul kilesiyle dokuz kileyi karşıladığı gibi, kullanıldığı mahalle göre de değişir

ERDEM Usta gemici

ERDEN Bir nevi kumaş

ERDİYE (Rıdâ

C

) Baş örtüleri

ERD-ŞİR f

Eski İran hükümdarlarından bazılarının adıdır

EREB Hâcet, ihtiyaç

San´at

EREC Güzel ve hoş koku

Misk ü anber ve ıtır gibi şeylerin güzel kokusu

EREDA (C

: Erad-Erâdât) Ağaç kurdu

Güve

ER´EF Daha rauf, çok şefkatli

EREK Misvak ağacını çok yediğinden dolayı devenin karnı incinmek

EREN t

Yetişen

Ermiş

Veli

EREN Sevinmek, sürur

ERENDAN f

"Hâşâ" mânasına inkâr ifade eden bir kelimedir

ERENDİZ Müşteri gezegeni

Jüpiter yıldızı

ERES Çiftçilik, çiftçi olma

ER´ES Başı büyük, kocakafa

ERETT Peltek adam, kekeme kimse

ERFA´ Daha yüksek, çok ulvi, en yüce

ERFA´-I DERECÂT Derecelerin en yükseği

ERFAK En ziyade yumuşak

* Arkadaş, refik olmaya en çok lâyık, elyak

ERFEŞ Nefsî isteklerine düşkün olan

* Kulakları uzun ve kaba (adam)

ERGA(B) (Ergav) : f

Irmak, dere, çay, nehir, akarsu

* Su akıtmak için açılan yol, ark

ERGAD Maişetçe daha ferahlık

Geniş maişet

ERGAL Sünnet olmamış kişi

ERGAN Söz dinlemek

ERGANDE f

Hırslı, öfkeli

* İçkiye düşkün olan sarhoş

ERGAVAN Bir kırmızı çiçek

Ercüvân denilen kırmızı çiçekli ağaç

ERGEN (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ

Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah´ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur

Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğrenir

Ve iyi alışkanlıklar edinirse ergenlik çağında bunlara daha kolay uyar

ERGİDE f

Hiddetlenmiş, kızmış, öfkelenmiş, asabileşmiş

ERGİDE-NİGÂH f

Öfkeli, hiddetli bakış

ERGİMEK (Bak: Zeveban etmek)
ERGUN f

Sert başlı at

Hızlı ve oynak olarak giden at

ERGÜVAN Güzel ve parlak kızıl renkli bir çiçek

(Garbda ercuvan denilir

)
ERHA (Rehâ

C

) El değirmenleri

ERHAB Vâsi, geniş, açık

ERHAM (Rahim

C

) Döl yatakları, rahimler

* Yakın hısımlar, akrabalar

ERHAM En rahim, en merhametli, en çok şefkatli

ERHAM-ÜR RÂHİMÎN Merhametlilerin en merhametlisi

* Allah´ın (C

C

) sıfatlarındandır

ERHAM Başı beyaz olan at

ERHAS (Rahis

den) Pek ucuz

ERİC Güzel koku

Misk, anber ve ıtır gibi hoş ve lâtif olan şeylerin kokusu

ERİD Besili, semiz

ERİH Râyiha-i tayyibe

Temiz ve güzel koku

ERİKE Taht

Padişahın tahtı

* Oturulacak yer

Koltuk

ERİKE-ÂRÂ f

Tahtı güzelleştiren, süsleyen (Padişah

)
ERİKE-NİŞİN f

Tahtta oturan

ERİKE-PİRÂ f

Tahtı süsleyen, pâdişah

ERİS f

Zeki, akıllı, uyanık, zeyrek, uslu

ERİS(Î) Çiftçi, çift süren, ekinci

ERİŞ f

Bilek

* Arşın, endaze

ERİŞ Sakatlanan bir uzuv için yaralayandan alınan şer´i diyet

* Satıldıktan sonra kusuru ve noksanları belli olan malın, kıymetinden bunun için indirilen miktar

ERK Tıb: Uykusuzluk hastalığı

ERK Kuvvet, kudret, güç, iktidar, nüfuz

ERKA Ziyade yükselen

Çok yükselen

ERKAB Boynu kalın olan adam veya arslan

ERKABAN Uzun boyunlu

ERKAH (Rükh

C

) Rükhler, sığınılacak yerler, sığınaklar, siperler

ERKAM Rakamlar

Sayı işaretleri

* Yazılar

ERKAM-I AŞERE Sıfır da dahil olduğu birden dokuza kadar olan sayılar

ERKAM-I CÜMEL Ebced hesabı

ERKÂN (Rükn

C

) Rükünler

Esaslar

Temeller

İleri gelen kimseler

ERKÂN-I ASKERİYE Yüksek rütbeli askerler

Zabitler, subaylar

ERKÂN-I DEVLET Devletin ileri gelenleri, dünyevi makamca ileri olanları

ERKÂN-I HARB Harb için yetişmiş zâbit

Kurmay subay

* Harb işlerini idare eden kumandanlar

Harb erkânı

ERKÂN-I İSLÂMİYE İslâmiyetin esasları, temelleri, rükünleri

(Şehâdet getirmek, Namaz kılmak, Oruç tutmak, Zekât vermek ve Hacca gitmek

)
ERKÂN-I SALÂT Namazın rükünleri

ERKÂN-I SEB´A Yedi rükün

ERKAN Sarılık denilen bir hastalık çeşidi

* Ekini ifsâd eden âfet

ERKAM (C

: Erâkım) Alaca yılan

ERKAŞ (C

: Erakiş) Siyahlı-beyazlı alaca yılan

ERKAT(A) (C

: Erâkıt) Aklı karalı alaca yılan

* Yer yer beyazlığı olan her kara nesne

ERKE Misvak ağacı

Bu ağaç sıcak memleketlerde ve bilhassa Yemende yetişir

ERKEB Büyük dizli

Dizleri büyük olan kimse

* Bir dizi diğerinden büyük olan deve

ERM Bükmek

ERMAGAN f

Armağan, hediye

Bir kimseye bir işteki muvaffakiyetinden dolayı verilen hediye

ERMAH (Remh

C

) Remhler, darbeler, vuruşlar

* (Rumh

C

) Rumhlar, süngüler, mızraklar

ERMAM (Rimme

C

) Çürük kemikler

ERMAN f

Arzu, istek, taleb

* Pişmanlık, pişman olmak, nedamet

ERMAN-HÂR f

Pişman olan, nedamet eden

ERMAS Eski ve köhne nesne

* (Remes

C

) Sallar

ERMAS Gözü çapaklı kişi

ERMED Kül rengi, gri

Boz renkli nesne

* Gözü ağrıyan adam

ERMEDA Ateş külü

ERMEL (C

: Erâmil) Ayakları siyah olan koyun

* Kadını olmayan erkek

ERMELE (C

: Erâmil) Erkeği olmayan kadın

ERMENİ Eskiden batı Asya´nın kuzey kısmında ve Avrupa´nın Asya´ya komşu olan bazı yerlerinde dağınık şekilde yaşayan bir milletti ki, İranlılar ve Romalılar tarafından birçok defa mağlub edilmeleri üzerine çeşitli yerlere dağılmışlardır

Ve bu dağılma sonucunda büyük şehirlere de yerleşerek san´at, kuyumculuk ve ticaret gibi işleri elde etmişlerdir

Ermeniler nerede varsa, bugün kendi dillerini konuşmaktadırlar

Anadolu´da yaşayanların bir kısmı Türkçe ve Kürtçeyi de iyi bilirler

ERMİDA´ Kül

ERMİYE (Remi

C

) Remiler, kasırga bulutları ki, bu bulutlardan dolu yağar

ERMUN f

Gündelikçiye verilen peşin ücret

ERNEB Tavşan

* Kadın ziynetlerinden biri

* İri fare

ERNEBE (C

: Eranib) Burun ucu

ERRAC Fesatçı, müzevir, yalancı adam, sahtekâr

ERRAHİM En merhametli, büyük nimetler veren, verdiği nimetleri iyi kullananları daha büyük ve ebedi nimetler vermek suretiyle mükâfatlandıran Allah (C

C

)
ERRE f

Tahta kesecek dişli âlet, bıçkı

(Küçüğüne verilen testere ismi bundan gelir

)
ERRE-HÂNE f

Bıçkı yeri, hızar

ERRE-KEŞ f

Bıçkıcı

ERREZZAK Bütün rızıkları ve faydalanacak şeyleri yaratan ve ihsan eden Allah (C

C

)
ERS f

Gözyaşı

ERS Ekmek

ERSAD (Rasad

C

) Rasadlar, gözlemler, gözetlemeler, gözlemeler

ERSAH Uylukları etsiz, zayıf (adam)

* Kurt

ERSEM Üst dudağı beyaz olan at

ERSEN f

Meclis, kongre, cemiyet

ERSUSA Şeair-i İslâmiyeden olan ve Osmanlı İmparatorluğu zamanında kullanılan kavuk, büyük sarık

ERŞ Fesat, niza, ihtilaf, rüşvet

* Fışkırmak

* Tırmalamak

* Fık: Yaralanan veya kesilen bir uzuvdan dolayı verilmesi lâzım gelen diyet

ERŞAH Cin fikirli adam

ERŞED Her hali daha iyi olan

* Doğru yola diğerlerinden daha yakın olan

ERŞEM Yemeğin kokusundan iştahı gelep karnı acıkan (adam)

* Vücuduna iğne batırıp çivit ile şekil veya resim yapan adam

ERTA Bir ağaç cinsidir ve yaprağıyla debbağlar sahtiyan boyarlar

ERTEL Peltek adam

ERUME (C

: Erum) Kök, anakök

Asıl, menba

* Ağacın ve boynuzun kökleri

ERVA´ Çok güzel olan genç

* Son derece yiğit, cesur ve bahadır adam

* Korkmak

ERVAH (Ruh

C

) Ruhlar

Canlar

ERVAH-I HABİSE Habis, kötü ruhlar

Allah´a isyan eden, itaati sevmeyen anarşist ruhlar

ERVAH-I TAYYİBE İyi ruhlar, iyi kimselerin ruhları

ERVAH Halk içinde yürürken at üzerindeymiş gibi görünen uzun boylu kimse

* Adımları birbirine yakın olan

ERVAK (Revk

C

) Revkler, perdeler, örtüler

* Çadırlar, muvakkat olarak bezden yapılan odalar

ERVAK Sâfi nesne

* Uzun dişli adam

ERVAM (Rumi

C

) Romalılar, Roma imparatorluğu halkından olanlar, rumlar

* Rumiler, Arap diyarının haricinde bulunanlar

ERVEB Yoğurt

ERVEC Halk içinde çok geçen şey

ERVENAN Dik ses, sadâ

* Iztırablı, sıkıntılı, üzüntülü gün

ERVEND f

Tecrübe, deneme, sınama

* şeref, şan, şöhret, nam ve itibar, haysiyet

ERYAF (Rif

C

) Verimli, mamur, düz ve ekini bol olan yerler

ERZ f

Kıymet, baha, değer

Kadir ve itibar

ERZAK (Rızık

C) Rızıklar

Azıklar

Yiyecek içecek maddeler

İhtiyaçlar

Maddi, mânevi muhtaç olduğumuz şeyler

ERZAK-I ASKERİYYE Askere verilen erzak

ERZAL (Rezil

C

) Reziller

Kepâzeler

Herkesten hakaret ve nefret görenler

ERZAN f

Ucuz, değeri düşük, pahalı olmayan

* Lâyık, münâsib, muvafık, elyâk, şâyân, müstehak, uygun, yerinde

ERZANÎ f

Ucuzluk

* Lâyıklık, liyakat, münasiblik, muvafakat, uygunluk

ERZANİŞ f

Hayır ve iyilikler

ERZE Çam ağacı

ERZE f

Samanlı sıva çamuru

* Çamdan çıkarılan zift

ERZE-GER f

Sıvacı

ERZEL Daha rezil

Çok fena

Pek kötü

En rezil

ERZEL-İ NÂS İnsanların en rezili, en fenası

ERZEL-İ ÖMR İhtiyarlığın sonları, bunaklık günleri

ERZEN Kendisinden sopa ve baston yapılan bir cins sağlam ağaç

* Şam darısı denen beyaz ve iri cins darı

ERZENÎN f

Darı ekmeği

ERZİDE f

Pahası kesilmiş, kıymeti kararlaştırılmış, değeri belli edilmiş olan şey

ERZİZ f

Kalay

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

ES Koyuna iys iys demek

ESA´ Atmak

ESA Merhem, tiryak, ilâç

ES´AB (Sa´b

dan) Pek zor, çok zor

ES´AB-I UMUR İşlerin en zor olanı

ESABE (C

: Esâib) Bir nevi ağaç

ESABİ´ (İsbi´

C

) Parmaklar

ESABİ-ÜL KADEM Ayak parmakları

ESABÎ´ (Üsbu´

C

) Haftalar, yedi günlük zamanlar

ES´ABÎ Gayet güzel ve beyaz göz

ES´AD Daha mes´ud, en bahtiyar

Daha said olan

En mes´ud

ESADD Menedici

ESAFİL (Esfel

C

) Esfeller

Sefâlet çekenler

Pek adi ve bayağı kimseler

Çok alçak olanlar

ESAHH En sahih

Çok doğru

İllet ve kusurdan çok uzak ve beri olan $
ESAKIF (Üskuf

C

) Piskoposlar, başpapazlar, metropolitler

ESAKİF (Eskef

C

) Eskiciler, kunduracılar

ESAKK Yürürken dizlerini birbirine vuran

ESAL Tâzim etmek, övüp medhetmek

ES´AL Dişinin yanında zâid bir diş daha biten kimse

ESALE Uzun yüzlü olmak

Sarkık olmak

ESALİB (Üslub

C

) Üslublar

Tarzlar

Cihetler

ESAM Günah

* Günah için olan cezâ

ESAME Askerlerin

ve bilhassa Yeniçerilerin kaydı, ulüfe defteri

ESAMİ İsimler, adlar

ESAMM (C

: Summun) Kulağı sağır olan

* Katı taş

ESANİD İsnadlar

Senedler

ESANS Çeşitli yollarla bitkilerden elde edilen veya suni olarak yapılan, kokulu ve uçucu sıvı

ES´AR (Sı´r

C

) Narhlar

Satılan şeylerin bilinen ve değişmeyen fiatları

ES´AR (Su´r

C

) Yiyecek içecek artığı

ESAR Esirlerin ellerini bağladıkları ince kayış

ESARET Esirlik

Kölelik

Kullara kendini teslim etmiş olmak

Başka milletten olanlara boyun eğmek

ESARET-İ HAYVANÎ Hayvanlara yakışır bir esirlik

Zulüm, işkence ve haksızlık içinde hayat geçirmek

ESARİR Gizli sırlar

* Yüz ve avuçtaki çizgiler

ESAS Temel

Kök

Rükün

şart

Hakikat ve mahiyetler

ESAS Ev eşyası

Eve âit lüzumlu şeyler

* Mal

Rızık

ESASAT (Esas

C

) Esaslar

Temeller, kökler

ESASE f

Gözucu ile bakma

ESASEN Kendiliğinden, aslından, temelinden

ESASİYYE Asılla temelle alâkalı

Esasa ait ve müteallik

ESATÎN Sütunlar

Üstüvaneler

Direkler

* Mc: İleri gelen kimseler

ESATİR İlk zamanlara ait uydurma hikâyeler

Masallar

Mitoloji

* Saflar

Sıralar

ESATİR-ÜL EVVELÎN İlk zamanlara ait efsâneler

ESATÎZ (Esâtîze) : (Üstaz

C

) Usta başıları

Bir işin tedbirinde, öğretilmesinde önderlik edenler

ESATT (C

: Sitât) Köse

ESAVİD (Sevâd

C

) Sevadlar, karanlıklar, siyahlıklar

ESB At, beygir, feres

ESB-İ SABÂ-REFTER f

Rüzgâr gibi giden at

ESB-İ TÂZİ Arap atı

ESBAB (Sebeb

C

) Sebebler

Bir şeye vâsıta olanlar

Sebeb olanlar

(Evet, izzet ve azamet ister ki; esbab, perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında

Tevhid ve Celâl ister ki; esbab, ellerini çeksinler te´sir-i hakikiden

M

N

)(Cenab-ı Hak, müsebbebatı esbaba bağlamakla, intizamı, temin eden bir nizamı kâinatta vaz´etmiş

Ve her şeyi, o nizama müraat etmeğe ve o nizamla kalmaya tevcih etmiştir

Ve bilhasa insanı da, o daire-i esbaba mürâat ve merbutiyet etmeğe mükellef kılmıştır

Her ne kadar dünyada, daire-i esbab, daire-i itikada galip ise de; Ahirette hakaik-i itikadiye tamamen tecelli etmekle, daire-i esbaba galebe edecektir

Buna binaen, bu dairelerin herbirisi için ayrı ayrı makamlar, ayrı ayrı hükümler vardır

Ve her makamın iktiza ettiği hükme göre hareket lâzımdır

Aksi takdirde daire-i esbabda iken; tabiatiyle, vehmiyle, hayaliyle daire-i itikada bakan; Mu´tezile olur ki, te´siri esbaba verir

Ve keza, daire-i itikadda iken, ruhuyle, imaniyle daire-i esbaba bakan da, esbaba kıymet vermeyerek Cebriye mezhebi gibi tenbelcesine bir tevekkül ile nizâm-ı âleme muhalefet eder

İ

)
ESBAB-I FESHİYYE Huk: Bir i´lâmın istinaf suretiyle bozulmasını icabettiren sebepler

ESBAB-I HAKİKİYE Gerçek sebepler, hakiki sebepler

ESBAB-I MÛCİBE Gerektiren sebebler

İcab eden sebepler

ESBAB-I MUHAFFİFE (Esbâb-ı mazeret) Yapılan bir cürmün ve kabahatın cezasını hafifletici sebebler

ESBAB-I MÜCBİRE İcbar eden, cebreden, zorlayan sebepler

ESBAB-I MÜŞEDDİDE Kuvvetlendiren, artıran sebepler

Cezâ hukukunda; cezâyı ağırlaştıran kanuni veya takdiri sebepler

(Esbâb-ı muhaffifenin zıddıdır

)
ESBAB-I NAKZİYYE Bir hükmün daha yüksek bir merci tarafından bozulmasını icâb ettiren sebepler

Bozma sebepleri

ESBAB-I NÜZUL İnmesinin sebebleri

* Kur´an-ı Kerim âyetlerinin gelmesine (Cebrail Aleyhisselâm vasıtası ile indirilmesine) sebeb olan hâdiseler

ESBAB-I SAHİHA Doğru ve sahih sebepler

ESBAB-I SÜBUTİYE İsbata yarıyan sebepler

Sübut delilleri

ESBAB-I TABÎİYE Tabiattaki sebepler

(Bak: Delil-i İnâyet)
ESBABPEREST Allah´ı unutarak sebeblere haddinden ziyade değer veren

Her şeyi bir sebebe bağlayıp, Allah´ın fâil ve her şeyin hâkimi olduğunu inkâr eden veya ona kıymet vermek istemeyen

(Arkadaş! Esbab ve vesaiti, insan, kucağına alıp yapışırsa, zillet ve hakarete sebep olur

Meselâ kelb, bütün hayvanlar içerisinde birkaç sıfat-ı hasene ile muttasıftır ve o sıfatlar ile iştihar etmiştir

Hatta sadâkat ve vefâdarlığı darb-ı mesel olmuştur

Bu güzel ahlâkına binâen, insanlar arasında kendisine, mübarek bir hayvan nazarıyla bakılmağa lâyık iken, maalesef insanlar arasında mübarekiyet değil necis-ül-ayn addedilmiştir

Tavuk, inek, kedi gibi sair hayvanlarda, insanların onlara yaptıkları ihsanlara karşı şükran hissi olmadığı halde, insanlarca aziz ve mübarek addedilmektedirler

Bunun esbabı ise, kelpte hırs marazı fazla olduğundan esbab-ı zâhiriyeye öyle bir derece ihtimam ile yapışır ki; Mün´im-i Hakiki´den bütün bütün gafletine sebep olur

Binaenaleyh, vasıtayı müessir bilerek Müessir-i Hakiki´den yaptığı gaflete ceza olarak necis hükmünü almıştır ki tâhir olsun

Çünki hükümler, hadler, günahları afveder; ve beyn-en-nas tahkir darbesini, gaflete keffâret olarak yemiştir

Öteki hayvanlar ise vesaiti bilmiyorlar ve esbaba o kadar kıymet vermiyorlar

Meselâ, kedi seni sever, tazarru´ eder (senden ihsanı alıncaya kadar)

İhsanı aldıktan sonra öyle bir tavır alır ki; sanki aranızda muârefe yokmuş ve kendilerinde, sana karşı şükran hissi de yoktur

Ancak Mün´im-i Hakiki´ye şükran hisleri vardır

Çünki, fıtratları Sânii bilir ve lisan-ı halleriyle ibadetini yaparlar

Şuur olsun olmasın

Evet kedinin "mır! mır! ları "Yâ Rahim! Yâ Rahim! Yâ Rahim!" dir

M

N

)
ESBAK Geçenki, geçen, evvelki, önceki

Daha önce geçmiş olan

Evvel gelen

ESBAN Kadınların başlarını örttükleri güzel ve ince bir örtü

* Kadınların, yüzlerini örtükleri peçe, tül

ESBAT Rahatlar, huzurlar

* Haftanın son günleri

ESBAT (Sıbt

C

) Torunlar

Çocuğunun çocukları

Oğlunun oğulları

* Beni İsrâil kabileleri

ESBEL Bıyıkları uzun olan adam

ESBİL f

At hırsızı, at çalan

ESBRAN f

At süren, süvâri, at koşturan

ESBRİZ (Esb-riz) f

At koşusu

* Savaş meydanı

ESBSÜVAR (Esb-süvâr) f

Ata binmiş

ESBTAZ f

At koşturucu, at koşturan

* At koşturacak meydan, saha

* Her şemsî ayın onsekizinci günü

ESCA´ (Sec´

C

) Edb: Nesirde fıkra sonlarının kafiye tarzında olan uygunlukları, vezinli nesirler

ESCAL (Secel

C

) İçi su dolu kovalar

ESCER Kırmızı gözlü kimse

* Su biriken yer

ESDAF Sadefler, inci kabukları

* Midye ve isridye gibi deniz mahluklarının şeffaf, parlak kabukları

ESDAK (Sıdk

dan) Çok sadık, doğru ve emniyetli kimse

ESDİKA Sâdıklar, sâdık olanlar

ESED Arslan, şir

ESEDD Sağlam, kavi, muhkem

ESEDÎ Arslana aid

* Üzerinde arslan resmi bulunan mâdeni para

ESEDULLAH Allah´ın arslanı

* Hz

Ali´nin (R

A

) bir nâmı, lâkabı

ESEF Hüzün, gam, nedamet, pişmanlık

Daralmak

Elden çıkan bir şey için hâsıl olan üzüntü

ESEFA Vâ esefâ! Eyvah, yazık!
ESEF-HAN f

Acıyan, merhamet eden, şefkat eden, esef eden

ESEF-NAK f

Hüzünlü, acıklı, esefli

ESEKK Tavşan

* Kulağı kesik olan

* Küçük kulaklı

* Kulağı işitmeyen

Sağır

ESELE (C

: Eslâl-Üsül) Ilgın ağacı

* Asıl

ESELE (C

Eselât) Dil ucu

* Urgan ucu

Uzun süngü

ES´ELÜKE Senden isterim (meâlinde)

ESENN Daha yaşlı, en yaşlı

İhtiyar

ESER Yapı, birinin meydana getirdiği şey

* Bir hususa dâir Peygamberimizden (A

S

M

) rivâyet bulunması

Sünen-i Resul

* Bir şeyin varlığına delâlet eden te´sir

* Meydana getirilen kitap

Kitap te´lifi

ESER-İ DEST El eseri, kendi kuvvet ve kudretinin eseri

ESER-İ HAYAT Hayat alâmeti, hayat eseri, hayat belirtisi

ESER-İ SAN´AT San´at eseri

San´at değeri olan eser

ESER-İ CEDİD Eskiden imâl edilen kâğıt cinslerinden birinin adı idi

ESER Serçe kuşu

Usfur

* Göbeğinde illeti olan

ESFA En saf, pek safi, pek temiz

ESFA Alnı dar at

* Tez yürüyüşlü katır

ESFAD (Safd

C

) Atiyye ve ihsanlar

ESFAR (Sefer

C

) Seferler, yolculuklar, yola gidişler

* Düşmana karşı gidişler, akınlar

* (Sifr

C

) Büyük kitaplar, ciltler

ESFAR-I BAHRİYYE Deniz yolculukları

Deniz seferleri

ESFAR-I BAÎDE Yolculuklar, uzak seferler

ESFAT (Sefet

C

) Sepetler

ESFEL En sefil, çok sefil, en alçak, en aşağı, çok fenâ

ESFEL-İ SÂFİLÎN Sefillerin en sefili

Cehennem´in en aşağı tabakasındakiler

ESFEL-İ SÂFİLÎN-İ HISSET Alçaklığın en aşağı derecesi

ESFELİYYET Aşağılık, âdilik, alçaklık

ESHA´ Türlü türlü, günâ gûn, rengârenk

ESHA (Sahi

den) Çok cömert, fazla eli açık, pek sahi kimse

ESHAB (Bak: Ashâb)
ESHAB Çekmek, cezb

ESHAL Misvak ağacı

ESHAM (Sehm

C

) Oklar

* Nasibler, hisseler

ESHAM-I UMUMİYE Tanzimat devrinde devletin, halka borç karşılığı olarak verdiği hisse bedelleri

ESHAM Küçük katreli yağmur

* Kara nesne, esved

ESHAM Kara nesne

ESHAR Seher vakitleri, seherler

Gece yarısından sonra ve tan yeri açılmazdan evvelki vakitler

ESHAR-I BAHAR Bahar sabahları

ESHED Becerikli, maharetli, mahir, açıkgöz, uyanık olan kişi

ESHEL Çok kolay, daha kolay, asan

ESHEL-İ TARİK En çıkar yol

En kolay ve kestirme olan yol

ESHEL-İ UMUR İşlerin en kolayı

ESHER Uyanık kimse

ESHİYA (Sahi

C

) Cömertler, sahiler

ESİ (C: Esât) İlaç yapmak

ESİD Ev önü

* Bağlanmış kapı

ESİF Kederli, esefli, tasalı, gamlı

ESİHHA´ (Sahih

C

) Özürsüz olanlar, sıhhati yerinde ve vücudu sıhhatte olan kimseler

ESİL Şerefli, şanlı, namlı, haysiyetli, itibarlı ve otoriter kişi

ESİL Parlak, uzun ve dolgun yüz

* Doğru şey

ESİL (C

: Asal-Esail-Usul) İkindi sonrasından akşama kadar olan vakit

* Kavi, muhkem, sağlam

ES´İLE (Sual

C

) Sualler

Bir şey istemeler

Sorular

ES´İLE-İ SİTTE Altı suâl

* Risale-i Nur Külliyatından Mektubat Mecmuasında bir küçük risâlenin adı

ESİM (İsm

den) Günahkâr, günah işlemiş, kabahatlı, cürümlü, suçlu, yalancı kişi

ESİNNE (Sinân

C

) Kılıçlar, seyfler

* Süngüler

* Bileği taşları

ESİR Birbirine yakın olmak, mütekarib

ESİR Bütün kâinatta bulunan ve her tarafı kaplamış olan lâtif madde

Elektrik, ışık ve hararetin yayılmasına vasıtalık eden madde

Görülmeyen ve varlığı bütün ehl-i ilimce kabul edilen lâtif, rakik, elâstikiyeti hâiz seyyal madde

("İkisi de birbirine bitişikti, sonra ayrı ettik

" mânasında olan $nın ifadesine nazaran, manzume-i şemsiye ile arz, dest-i kudretin madde-i esiriyeden yoğurmuş olduğu bir hamur şeklinde imiş

Madde-i esiriye, mevcudata nazaran akıcı bir su gibi mevcudatın aralarına nüfuz etmiş bir maddedir

$ âyeti, şu madde-i esiriyeye işarettir ki, Cenab-ı Hakk´ın arşı su hükmünde olan şu esir maddesi üzerinde imiş; esir maddesi yaratıldıktan sonra, Sâniin ilk icadlarının tecellisine merkez olmuştur

Yani esiri halkettikten sonra, cevahir-i ferd´e kalbetmiştir

İ

)
ESİR Kul, köle

Harpte teslim alınan düşman

Teslim olan

ESİR-İ HARB Harp esiri, harpte esir edilmiş olan

ESİRÂNE f

Esirce, kölece

ESİRE Seçkin, güzide

* İlim bakiyyesi

ESİRÎ Esirlik, kölelik, kulluk

ESİRÎ Esir ile alâkalı

Uçacak gibi hafif

ESİRRE Tahtlar, oturulacak yerler

* Milletin belli başlı ileri gelenleri

ESİS Asıl esas, hak, doğru

* Hediyeler

Armağan olarak verilen şeyler

ESİS Titremek

* Küp veya desti saksısı ki, içinde reyhan ekerler

ESİS Çok olan şey, kesir

ESKAB Delmek

* Ateş yakmak

ESKAF Uzun boylu, iri kimse

ESKAL (Sekal

C

) Ağır yükler, ağır şeyler

Kalabalık, ağırlık

ESKAL (Sakil

den) Daha sakil, en ağır, en çirkin

* Kaba, can sıkıcı

ESKAM (Sakam

C

) İlletler, hastalıklar, dertler

ESKEF (C: Esâkif) Kunduracı, eskici

ESKEFE Kapı basamağı, eşik

ESKİMO Grönland, Alaska ve Kuzey Kanada´da yaşayan bir kavmin adı

ESL Dikenli ağaç

* Süngü

* Hasır otu

ESL Karaılgın ağacı

ESLÂF (Selef

C

) Selefler, evvelkiler, geçmişler

ESLÂF-I İZÂM Evvelce gelmiş olan büyük zâtlar

(İmâm-ı A´zam, İmâm-ı Şâfii gibi)
ESLAH En sâlih, en iyi

(Bak: Aslah)
ESLAHAKALLAH Allah seni ıslâh etsin

ESLAK Ağaç, şecer

ESLAS (Sülüs

C

) Sülüsler, üçde birler, üçde bir parçalar

ESLEB İnsanın vücudunda veya yüzünde bulunan ben, nokta

* Süprüntü, moloz

ESLEM Daha sağlam, en selâmetli, en sâlim

ESLEM-İ TARİK Yolun en selâmetlisi

En selâmetli yol

ESLİHA (Silâh

C

) Silâhlar

Muharebe ve cenk âlet ve edevâtı

ESLİHA-İ ATİKA Eski silâhlar, eski tip silâhlar

ESLİHA-İ CÂRİHA Yaralayıcı, cerh edici silâhlar

(Kılıç, kama, hançer, bıçak

gibi silahlardır)

ESLİHA-İ CEDİDE Yeni silâhlar

ESLİHA-İ NÂRİYYE Ateşli silâhlar

ESLİHA-İ SAKİLE Top gibi ağır silâhlar

ESMA´ Kulaklar

İşitmeler

ESMA´ Adlar

Nâmlar

İsimler

ESMA-ÜL HÜSNA Allah´ın isimleri

Cenab-ı Hakk´ın güzel isim ve sıfatları

Aşağıdaki fıkrada Esma-i Hüsna´dan bazıları zikrediliyor

Hem alâkadar olduğun ve perişaniyetlerinden müteessir olduğun; senin bir nevi hânen ve içindeki mevcudat, senin o hânenin ünsiyetli levazımatı ve sevimli müzeyyenatı hükmünde olan dünyayı ve içindeki mahlukatı kemâl-i hikmet ile tanzim ve tedbir ve terbiye eden Zâtın, Hakîm ismine ve Mürebbi ünvanına senin ruhun ne kadar muhtaç, ne kadar müştak olduğunu dikkat etsen anlarsın

Hem bütün alâkadar olduğun ve zevalleriyle müteellim olduğun insanları, mevtleri hengâmında adem zulümatından kurtarıp şu dünyadan daha güzel bir yerde yerleştiren bir Zâtın Vâris, Bâis isimlerine, "Bâki, Kerim, Muhyi ve Muhsin" ünvanlarına ne kadar ruhun muhtaç olduğunu dikkat etsen anlarsın

Cenab-ı Hakk´ın adl ve hikmet içindeki ism-i Hak ve Rahmânirrahim´in cilvesini görmek istersen, bahar mevsiminde zeminin yüzünde çadırları kurulmuş, muhteşem dört yüzbin milletten mürekkeb nebatat ve hayvanat ordusuna bak ki; bütün o milletler, o taifeler, birbiri içinde oldukları halde, herbirinin libâsı ayrı, erzakı ayrı, silâhı ayrı, tarz-ı hayatı ayrı, talimatı ayrı, terhisatı ayrı oldukları halde ve o hâcâtlarını tedarik edecek iktidarları ve o metâlibi isteyecek dilleri olmadığı halde, daire-i hikmet ve adl içinde, mizan ve intizam ile Hak ve Rahman, Rezzak ve Rahim, Kerim ünvanlarını seyret, gör

Nasıl hiçbirini şaşırmıyarak unutmıyarak, iltibas etmiyerek terbiye ve tedbir ve idare eder

İşte böyle hayret verici muhit bir intizam ve mizan ile yapılan bir işe, başkalarının parmakları karışabilir mi Vâhid-i Ehad, Hâkim-i Mutlak, Kâdir-i Külli Şey´den başka bu san´ata, bu tedbire, bu rububiyete, bu tedvire hangi şey elini uzatabilir Hangi sebeb müdahale edebilir S

)
ESMA-İ İLÂHİYE Allah´ın isimleri

(Herşeyden Cenab-ı Hakk´a karşı pencereler hükmünde çok vecihler var

Bütün mevcudatın hakaikı, bütün kâinatın hakikatı, esma-i İlâhiyeye istinad eder

Her bir şeyin hakikatı, bir isme veyahut çok esmâya istinad eder

Eşyadaki san´atlar dahi, herbiri birer isme dayanıyor

Hattâ hakiki fenn-i hikmet, "Hakîm" ismine ve hakikatlı fenn-i tıb "Şafi" ismine ve fenn-i hendese, "Mukaddir´ ismine ve hâkezâ

Herbir fen, bir isme dayandığı ve onda nihayet bulduğu gibi, bütün fünun ve kemalât-ı beşeriye ve tabakat-ı kümmelîn-i insaniyenin hakikatları, esma-i İlâhiyeye istinad der

Hattâ muhakkıkin-i evliyanın bir kısmı demişler: "Hakiki hakaik-i eşyâ, esma-i İlâhiyedir

Mâhiyet-i eşya ise, o hakaikın gölgeleridir

Hattâ birtek zihayat şeyde, yalnız zâhir olarak yirmi kadar esma-i İlâhiyenin cilve-i nakşı görünebilir

S

)
ESMA-İ MEVSULE Vasleden isimler

(Bak: İsm-i mevsule)
ESMA-İ MÜBHEME Tek başına bir mâna ifade etmeyen isimler

Arabcada: (Ellezine) gibi kelimeler esma-i mübhemeden olduğundan onu tayin ve temyiz eden yalnız sılasıdır

Demek bütün kıymet sılasına aittir

ESMA-İ ZÂTİYE Zâta ait isimler

* Allah´ın zâtına ait isimleri

(Zât-ı Vâcib-ül-Vücud´un bin bir esmasından bir kısmına "Esma-i Zâtiye" denilir ki, her cihetle Zât-ı Akdes´i gösterir

Onun adı ve onun ünvanıdır

"Allah, Ehad, Samed, Vâcib-ül-Vücud" gibi çok esmâ var

Bir kısmına da "Esmâ-i Fiiliye" tâbir edilir ki, çok nevileri var

Meselâ: "Gaffâr, Rezzak, Muhyi, Mümit, Mün´im, Muhsin" R

N

)
ESMA-İ ZÜRUF Gr: Zarf olan isimler

Bir şeyin bir zamanda veya mekânda veya diğer bir şey ile beraber veya ondan evvel veya sonra vuku´ bulduğunu ifade eden kelimelerdir

Bunlar Arapçada (maa, kabl, ba´d, ind) gibi kelimelerdir

ESMAH Çok cömert, pek eli açık, en semahatli

ESMAK (Semek

C

) Semekler, balıklar

ESMAN (Sümn-Semen

C

) Her şeyin pahası, tutarları, semenleri

* Sekizde birler

ESMAR (Semer

C

) Meyveler, Yemişler

ESMAR (Semer

C

) Masallar

Akşam sohbetleri

ESMAT (C

: Sümut) Saçının ve sakalının karası beyazıyla karışıp ikisi beraber olmak

ESMER Siyaha, karaya çalan kumral renk

ESNA Ara

Aralık

Sıra

Vakit

Zaman

Hengâm

ESNA-İ HARB Ask: Savaş anı, harb sırası, ceng zamanı, muharebe esnâsı

ESNA-İ TESADÜM Ask: Çarpışma anı, müsademe zamanı, vuruşma esnası

ESNA Daha parlak

En parlak

ESNA´ Bülent, yüksek, yüce, ulvi

ESNAF Sınıflar

Sıralar

Türlüler, menbalar, menşe´ler, asıllar, esaslar

ESNAH (Sinh

C

) Kökler, menbalar, menşe´ler, asıllar, esaslar

ESNAM (Sanem

C

) Putlar

Tapılan heykeller

Suretler

Sanemler

ESNAMPEREST Puta tapan, putperest

ESNAN (Sinn

C

) Dişler

* Yaşlar

İnsanın doğduğu andan ölümüne kadar uzvî sîretinde birbirini takibeden muhtelif zamanlar

(Yâni: Tufuliyet, Sabavet, Şebabet, Kühûlet ve Şeyhuhet denilen zamanlar

)
ESNİYE (Senâ

C

) Övmeler

Senâlar

Medhetmeler

ESR Esir etmek

* Muhkem bağlamak

* Takviye etmek

(Bak: Esir) * Göbeğinde illeti olan

ESRA´ Daha çabuk

Pek çabuk

Çok sür´atli

Çok seri

* (C

: Esâri) Asma filizi

* Başı kırmızı, gövdesi beyaz olup, kum içinde bulunan bir böcek

ESRAR (Sır

C

) Sırlar

Gizli hikmetler ve mânalar

Bilinmeyen şeyler

* Keyif veren zehir

Uyuşturucu madde

* Elinde ve el ayasında olan hatlar

ESRAR-I HAFİYYE Gizli ve saklı sırlar

ESRAR-I HÜSN Ü ÂN Güzelliğin sırları

ESRAR-ENGİZ f

Esrarlı, gizli, ürperti verici

ESRAR-KEŞ f

Esrar denen zehiri kullanan kimse

Esrar içen

ESREM Kırık dişli, dişleri kırılmış veya dökülmüş olan kişi

ESRİK Sarhoş, mest

* Azgın, kızgın

* Zayıf, hasta, hâlsiz, dermansız, tâkatsiz

ESRÜM Dişi dökük olan kimse

ESS Otun vaya saçın çok ve sık olup birbirine dolaşması

ESSALAVAT Peygamberimiz Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimize veya Cenab-ı Hakk´a (C

C

) karşı hamd, şükür ve teşekkür ifade eden dua, selâm ve salâvâtlar

(Bak: Salâvat)
ESSEBEBÜ KELFAİL (Essebebü ke-l fâil) Bir işe sebeb olan, o şeyi yapan fâil gibidir (mealinde)

(Hizmet-i Kur´âniye ve imâniyenin yapılmasına sebeb olanlar, bu mukaddes hizmeti yapmış gibi mes´ud ve me´cur olurlar, hayırlara, ecir ve sevablara nâil olmak nimet-i uzmasına erişirler

)
EST Ayakları uzun olan

ESTA´ (Satı

dan) Uzun boyunlu

Boynu uzun olan insan veya hayvan

ESTAĞFİRULLAH Cenâb-ı Hak´tan kusurumun örtülmesini dilerim

Allah (C

C

) kusurumu efvetsin (mealinde, kusurunu anlayan bir müslümanın duâsı

Hürmet veya ikramlara karşı tevâzu maksadı ile de söylenmektedir

) (Bak: İstiğfar)
ESTAN(E) f

İstirahat edilecek ve uyunacak rahat yer

ESTAR Örtüler, perdeler

ESTAR (Satr

C

) Yazı dizileri, satırlar

ESTEH f

Çekirdek

* Kemik

Vücud iskeletini meydana getiren nesne

ESTEÎN Yardım isterim, istiâne ederim (meâlinde fiil olup, müfred birinci şahıstır

)
ESTER Katır

ESTERVEN f

Çocuk doğurmayan, kısır kadın

ESTİNE f

Yumurta

ESÛF Fazlaca eseflenen, pek üzülen, çok kederlenen, çok fazla acıyan, yufka yürekli

ESUK Deli koyun

ESUM Çok yalancı, iftiracı, kabahatli ve günahkâr olan adam

ESUS Katı, sağlam, muhkem nesne

ESVA´ (Sâ´

C

) Kuyular, çukur yerler

* Ölçekler

ESVAB (Sevb

C

) Sevbler, giyecekler, giyimler

ESVAF (Suf

C

) Suflar, koyun yünleri

ESVAK (Sûk

C

) Çarşılar

Pazarlar

ESVAK Uzun incikli

ESVAR (Sur

C

) Surlar, hisarlar, kaleler, kal´alar

* Ziyafetler, şölenler

ESVAT (Savt

C

) Sesler

Savtlar

ESVE´ Yaramaz nesne

ESVED Çok siyah

kara renkli olan

ESVED-ÜL-KALB (Bak: Süveydâ)
ESVEDEYN İki siyah mânâsına gelen bu kelime, yılanla akreb için kullanılır

ESVEL Karnı sarkık olan erkek

(Müe: Sevlâ)
ESVİDE (Sevâd

C

) Sevâdlar, karanlıklar, siyahlıklar

Karaltılar

* Çok mallar, fazla mülkler

ESY Tasa, keder, hüzün

ESYAF (Seyf

C

) Seyfler, kılıçlar

ESYAH (Seyh

C

) Nehirler, akarsular

* Çizgili elbiseler

ESYAN Kederli, gamlı, tasalı, kaygılı, hüzünlü, üzüntülü

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EŞA (C

: Âşâ) Hurma ağacının küçüğü

EŞAİM (Eş´em

C

) En şomlar, en uğursuzlar

EŞAİRE (Eş´ari

C

) Dinde meşhur imam Eb-ul-Hasan-ül-Eş´arî´ye bağlı olan sünnet ehlinin bir kısmı

EŞAKK Meşakkatli, zahmetli

EŞ´AL Kuyruğu beyaz olan at

EŞAM f

Ölmiyecek kadar az olan yiyecek ve içecek şeyler, kut-i lâyemut

EŞ´AR (C

: Eşâir) En iyi şâir

* Kılı çok olan kimse

* Davarın tırnağı çevresinde olan kıl

EŞ´AR (Şa´r

C

) Kıllar

Tüyler

Tüycükler

* (Şiir

C

) Şiirler, manzum ve güzel yazılar

EŞ´ARÎ Eş´arî mezhebi veya o mezhepte olan

Asıl adı Eb-ul Hasan-ül-Eş´arî olan İmam-ı Eş´arî, Ehl-i Sünnet itikadını âyetlere, hadislere göre izah ve şerh ederek tesbit etmiştir

Ehl-i Sünnet Mezhebi itikadına tercümanlık ederek İslâmiyet´e büyük hizmet etmiştir

(Hi

260-324) İtikada dâir meydana koyduğu hakikatları kabul edenlere Eş´arî ve Mezhebine de Eş´ariye denir

EŞ´AS Saçı dağınık olan

* Saçı dökülmüş kişi

EŞAVİZ Halk

Millet

Nâs

EŞBAH (Şebâh

C

) Şahıslar, cisimler, vücudlar

* Büyük kapılar

* Uzaktan görünen karaltılar, hayâller

* Renk, levn

EŞBAH (şibh

C

) Benzeyenler

şibihler

Nazirler

EŞBAL (Şibl

C

) Arslan yavruları

EŞBEH Daha çok benzeyen

Pek benzeyen

EŞBEH Mert, yiğit, kabadayı, cesur kimse

(Bu tâbir bilhassa yeniçeriler hakkında kullanılırdı

)
EŞBÛ f

Odunluk, kömürlük

Kömür ve odun konulacak yer

EŞCA´ Daha yiğit, pek kahraman

En şecaatli

* Parmak ardlarının sinirleri

EŞCAN (Şecen

C

) Şecenler, elemler, gamlar, kederler, tasalar, sıkıntılar, ıztırablar

EŞCAR (Şecer

C

) Ağaçlar

EŞCAR-I BAĞ Bahçenin, bağın ağaçları

EŞCAR-I MÜSMİRE Meyve ağaçları

EŞDAK Doğru konuşan

Yalan söylemeyen

Sâdık

* Büyük ağızlı

EŞEBB Arasından geçmek mümkün olmayan ağacın sıklığı

EŞEDD Daha şiddetli

Çok fazla şiddetli

Pek fazla şiddetli

EŞEDD-İ İHTİYÂÇ En şiddetli ihtiyaç

EŞEDD-İ MÜCÂZÂT En şiddetli ceza

EŞEDD-İ ZULÜM Zulmün en şiddetlisi

EŞEFF Çok parlak

Daha şeffaf

Işığı daha iyi geçiren

* Suyu kendine çok fazla çeken

EŞEKK Çok şek ve şüphe sahibi

Tereddütte ileri giden

EŞELL Çolak

Kolu sakat olan

* Eli dâima hareketli olan kimse

EŞ´EM (C: Eşâim) En uğursuz, pek şom

EŞEMM Burnu kuvvetli koku duyan

EŞEN f

Karpuz ve kavun hamı, kelek

* Ters giyilmiş elbise

EŞERR Çok fazla sevinmek

* Tekebbürlük etmek, gururlanmak

* Çok şerli

En kötü ve şerli

EŞERR-İ NÂS İnsanların en şerlisi, nasın en kötüsü

EŞFA´ En çok şefaat eden

En şafi

EŞFA Hastalığı def´e çok faydalı, şifa-bahş olan

EŞFAK Daha fazla şefkatli

Çok şefkatli

EŞFAR (Şüfr

C

) Göz kapağının kenarları, kirpik yerleri

EŞGAL (Şugl

C

) İşler

Meşguliyetler

EŞGAL-İ MÜHİMME Ehemmiyetli ve mühim işler

EŞHA şefkat

EŞHAD Şevâhidler

Şâhitler

(Bak: Alâ-ruûs-il eşhâd)
EŞHAR f

Kalye taşı denilen radyom hamızı

* Nişadır

EŞHAS (Şehs

C

) Şahıslar

Kişiler

EŞHAS-I MA´RUFE Tanınmış kişiler, bilinen şahıslar

EŞHEB Kır (at)

Kır, çil renkte olan aslan

* Güç iş

* Soğuk gün

* Bir nesnenin kenarı

EŞHEL Kırmızı ile karışık koyu mavi, elâ

* Elâ gözlü adam

EŞHER (Şehir

den) Çok meşhur, pek fazla tanınmış, en şöhretli olan

EŞHÜR (şehr

C

) Aylar

EŞHÜR-ÜL-HACC Hac ayları mânâsına gelen bu kelime; İslâmiyetten evvel Kâbenin tavaf edildiği; Şevval ve Zilka´de ile Zilhicce ayından da alınan 10 günle cem´an 70 günlük zamana verilen addır

EŞHÜR-ÜL HURUM İslâmiyetten evvel Arab kabileleri arasında vuruşmanın ve muharebenin haram kılındığı Zilka´de, Zilhicce, Muharrem ve Receb ayları

EŞİ´A (Şuâ

C

) Şualar

Aydınlıklar

EŞİDDA Çok şiddetli sert olanlar

Pek şiddetli davrananlar

EŞİHA f

At kişnemesi

EŞİR Pek sevinçli, çok mesrur

* Kibirli, mütekebbir kimse

EŞİRRA Çok şerliler

Çok kötü insanlar

Çok şerli mahluklar

EŞ´İYA (A

S

) Beni-İsrail peygamberlerindendir

(M

Ö

759-700) tarihlerine kadar Beni-İsrail arasında peygamberlik yapmış, birçok mucizeler göstermiştir

Zamanının padişahı tarafından takib ettirilerek bir ağaç oyuğunda gizli olduğu halde, ağaçla beraber biçki ile kesilerek şehid edilmiştir

66 babdan ibaret kitabında İsa´nın (A

S

) geleceğini müjdelediğinden hıristiyanlar arasında Eş´iyanın İncili diye şöhret bulmuştur

(K

A´lâm)
EŞK f

Gözyaşı

Dem

EŞK-İ ŞÂDİ Sevinçle ağlayış

Sevinçten dökülen gözyaşı

EŞK-İ TARAB Sevinçten dolayı akan gözyaşı

EŞK-İ TEESSÜR Teessürden dolayı akan gözyaşı

EŞKA En şaki, haydut, eşkiya, katı-üt tarik

EŞKAH Kırmızı yüzlü (adam)

al renkli (at)

EŞKÂL (Şekil

C

) Şekiller, kılık

EŞKÂL-İ HAYAT Hayatın şekilleri

EŞKÂL-İ ZEMAN Zamanın şekilleri

* Ahmet Rasim´in bir romanı

EŞK-ALUD f

Gözü yaşlı

EŞKAR Mavi gözlü ve sarı tenli kimse

* Yelesi ve kuyruğu kırmızı olan sarı at

EŞK-BAR f

Çok ağlayan

Çok gözyaşı döken

EŞK-EFŞAN f

Çok ağlayan, gözyaşı döken

EŞKEL Gözlerinin akı kırmızılı olan adam

* Beyaz koyun

EŞKELE Hâcet

EŞKİYA Şakiler

Yol kesenler

Asiler

Allah´a veya kanunlara isyan edip kötülük yapanlar

Haydutlar, anarşistler, âsiler

Hak ve kanunlara baş kaldıranlar, Allahın emirlerine karşı gelenler

EŞKİL Yaban soğanı

EŞK-RÎZ f

Gözyaşı döken, ağlayan

EŞKU (şekâ

dan) şikâyet ediyorum (mealindedir)

EŞKU(B) f

Tavan

* Tabaka, kat, derece, mertebe

EŞK-VER f

Ağlayan, gözyaşı döken

EŞMAT Saç ve sakallarına kır düşmüş olan

EŞME Kumsal yerde kaynayan pınar

EŞMEL Daha şâmil

Çok şeyleri içine alan

Daha çok kaplamış

EŞNA f

Yüzücü, yüzgeç

* Kıymeti büyük olan mücevher

EŞNA´ Daha şeni

Çok çirkin ve fena

EŞNE Ağaç yosunu

EŞNEB Dişleri inci gibi beyaz olan adam

EŞRAF (şerif

C

) Şerefliler

İleri gelen büyükler

EŞRAF-I BELDE Memleketin ileri gelenleri

EŞRAK Ortaklar

şerikler

EŞRAR Tahribçiler

Kötülük edenler

* Kötü şeyler

şerliler

EŞRAT Nişanlar

Alâmetler

şartlar

EŞRAT-I SAAT Kıyâmet alâmetleri

(Bak: Kıyâmet)

EŞREF En şerefli

Daha şerefli

En iyi, en güzel

EŞREF-İ MAHLUKAT Mahlukatın en eşrefi, yaradılmışların en şereflisi

İnsan

EŞREF-İ SAAT Saatlerin şereflisi

Uğurlu ve işlerin rast gittiği, dua ve dileklerin kabul edildiği an

EŞREM Burnu yirik

* Üst dudağı yarık olan

EŞREŞ Muhalefet eden, karşı gelen

EŞRİA (Şirâ

C

) Yelkenler

EŞRİBE (Şerâb

dan) İçilecek şeyler, şerablar

EŞTAT (Şetit

C

) Takımlar, fırkalar, bölümler

Esnaf, sınıflar

Çeşitler, cinsler, neviler

EŞTAT-I ULUM İlimlerin nevi´leri, çeşitleri

EŞTER Yırtlak gözlü

EŞÜDD Büluğa gelmek mertebesi

EŞVAK Dikenler

(Nebat) * Tıb: Kemiklerin uzaması

EŞVAK (şevk

C

) şiddetli arzular, istekler, neşveler

EŞVAT (Şavt

C

) Sıçrayışlar, zıplamalar, koşmalar, koşuşmalar

* Kâbe-i Muazzama´yı yedi defa tavaf etme, etrafını dolaşma

EŞVE Gözü değen kişi

EŞVEŞ Göz ucuyla bakan kişi

* Yüksek bina

EŞYA (Şey

C

) (Bu kelime, Türkçede müfret gibi kullanılır

) Ev döşemeye mahsus halı, dolap v

s

* Elbise, yatak, çamaşır gibi malzemeler

* Yük, yük eşyası

EŞYÂ´ (Şia

C

) Bölükler, bölümler, kısımlar, neviler, fırkalar, tabakalar, cinsler, çeşitler

Cemaatler, cemiyetler, topluluklar

* Yardımcılar

EŞYAH (Şeyh

C

) Şeyhler, ihtiyarlar, yaşlılar, pir-i fâniler

EŞYEB (Şeyb

den) Saçı sakalı ağarmış, yaşlanmış olan kişi

İhtiyar

EŞYEM Yüzünde ve vücudunda çok beni olan adam

ETA Kavak ağacı

ETAJER Fr

Kapaksız ve rafları olan taşınabilir dolap

ETAN f

Dişi eşek

* Bir kısmı havada, bir kısmı suyun içinde kalan kaya; yosunlu taş

* Kuyu kenarında üstüne oturup su içmeye mahsus taş

ETAVE Gelmiş, geçmiş, gelen, misafir, garib, gariban, kimsesiz, biçare

ETBA´ Tâbi olanlar, bağlı olanlar, emri altında bulunanlar

(Cenâb-ı Hakka ve Resul-ü Ekreme (A

S

M

) tâbi ve muti olan veli bir üstâdın ve bir mürşid-i ekmelin gösterdiği Hak ve hakikat, iman ve Kur´ân yolunda gidenler, ona tâbi´ olanlar

)
ETBAK (Tabak ve Tabaka

C

) Yemek tepsileri, sofraları

Büyük sahanlar

* Tabakalar, dereceler, mertebeler, katlar

* Kabileler, kavimler, aşiretler

ETELAN Adım birbirine yakın olmak

ETEMM Tam, en mükemmel, hiç noksansız

ETENAN Adım birbirine yakın olmak

ETENE Hayvanlarda ana ile cenin arasındaki kan alış-verişini temin eden organ

* Bitkilerde yumurtacıkların yumurtalığa yapışık bulundukları doku

ETEYEMMENÜ (Teyemmün

den) Ben kendimi teyemmün ediyorum (meâlindedir)

(Bak: Teyemmün)
ETFAL (Tıfl

C

) Çocuklar, tıfıllar

ETFAL-İ BAĞ Yeni yetişen körpe hâlindeki fidanlar

ETFAL-İ MEKÂTİB Mekteb çocukları, okul talebeleri

ETFALİYET Çocukluklar

Çocukluk halleri

ETHAL Kâbe-i Şerif yakınında bir dağın adı

* Bulanık su veya şerbet

ETİ Bir kişinin bir yere su iletmek için yaptığı ark

* Sel

ETİBBA Tabibler, tıb ilmini bilenler, doktorlar

ETİBBA-İ HASSA Saray hekimleri, saray doktorları

ETİKET Fr

Bir şeyin cinsini, miktarını veya fiyatını belli etmek için üzerine konan küçük yafta

* Teşrifat, görgü

ET´İME (Taam

dan) Yemekler, taamlar, yenecek şeyler

ET´İME-İ LEZİZE Lezzetli yemekler

ETİME (C

: Etâyim) Ateş yakacak yer

ETİR Günah

ETKA (Taki

den) Allah korkusu ile günahtan çok fazla çekinen

Haram veya helâl olduğunu iyice bilmediği şüpheli şeyleri yapmayan

Günah işlemeyen

Her şeyde Cenab-ı Hakk´ın rızasını gaye ve maksad edinen

ETKIYA (Taki

C

) Çok takvâ sâhibi olanlar

Takiler

Takvâda çok ileri giden mes´ud kimseler

ETLA´ Uzun boylu

ETLAD Evde doğan câriyeler

* Eski mal

* Damızlık denilen doğurucu hayvan

ETMESEH Karanlık, sessiz gece

ETNAB (Tınb

C

) Çadır ipleri

* Ağacın kök damarları

* Vücudun sinirleri

ETNİK yun

Bir kavim, bir ırkla ilgili olan

İslâmiyet, kavmiyeti ve ırkçılığı reddeder

Etnik bölücülüğe karşı en kuvvetli siper, İslâm şuuru ve kardeşliğidir

ETNOGRAFYA (Etnografi) yun

Kavmiyyat

Kavimlerin, milletlerin gelişmesini, terakkisini ve has vasıflarını inceleyen, onların kültürlerinden bahseden ilim kolu

ETNOLOJİ yun

Kavimleri, ayrı dil ve ırktan toplumların hayat ve özelliklerini inceleyen ilim

Önce hristiyan misyonerleri dinlerini yaymak için kavimlerin özelliklerini öğrenme ihtiyacını duymuşlar ve onların zayıf damarlarından faydalanmayı düşünmüşlerdir

19

yy

dan itibaren ilmî gaye ile araştırmalar yapılmıştır

Bugün siyasî ideolojiler yayılmak amacı ile, etnik, kavmî hususiyetler ve zaaflardan istifade ederler

ETRA Dere gibi akan su

ETRAB (Tırb

C

) Hep bir yaşıt olanlar, akranlar

ETRAD Kaşları kılsız olan kimse

ETRAF (Taraf

C

) Taraflar, yanlar, canibler, yönler, uçlar, kıyılar

ETRAF-I ERBAA Dört taraf

(Sağ, sol, ön, arka

)
ETRAF (Türfe

C

) Nazik ve zarif şeyler

* Lezzetli taamlar, güzel yemekler

ETRAH (Terah

C

) Tasalar, kederler, elemler, gamlar, üzüntüler, sıkıntılar, ıztırablar

ETRAK (Türk

C

) Türkler

ETRAS (Türs

C

) Türsler, harpde kullanılan kalkanlar

ETRİBE (Turab

C

) Topraklar

ETRİKA (Tarik

C

) Tarikler, yollar, caddeler

* Sebepler, vesileler, vasıtalar

* Maişeti te´min etmek için tutulan meslekler, geçinmek için yapılan işler

ETT Galip olmak

ET-TAHİYYATÜ Bütün mahlukatın hayatları, kal ve hâl dilleri ile Hâlıkları olan Allah´a (C

C

) karşı yaptıkları hamdler, şükürler, mânevi hayat hediyeleri

(Bak: Tahiyye)
ETTAR Kasnakçı

ET-TEVVAB Tevbeleri kabul edici olan Allah

Kendine tevbe ve rücu´ eden kulları çok

Tevbeyi kabulde çok beliğdir

Tevbe edeni hiç günah yapmamış gibi afv u rahmeti ile bahtiyar eder

ETTUN (C

: Etâtin) Hamam külhanı

ETUM Su kaplumbağası

ETÜD Fr

İnceleme, tetkik etmek

* Musikide didaktik maksatla bestelenmiş eser

ETVAK (Tavk

C

) Kadın gerdanlıkları

* Hindistan cevizinin sütü

ETVAR (Tavır

C

) Tavırlar, haller, davranışlar

ETVAR-I NÂ-LÂYIKA Uygunsuz ve münasebetsiz hareketler

ETVAS (Tâus

C

) Tavus kuşları

ETYAB (Bak: Atyeb)
EV Şek, tahayyür, ibham, istisnâ, şart, teb´iz için kullanılan harf-i atıf

"yahut, veya, meğer ki, bel, belki ister" gibi kelimelerle türkçeye terceme edilebilir

EVABİD (Abide

C

) Abideler

(Bak: Abide)
EV´AC Geniş, vâsi

EVAGİ (Agıye

C

) Bahçe, tarla ve bostanları sulamak için açılan arklar, su akıtılacak yerler

EVAHİR Ahirler, ayın son günleri, sonlar

EVAHİR-İ RAMAZAN Ramazan ayının sonları, son günleri

EVAİL Başlangıçlar, önler, evveller, eskiler

EVALİ Çok iyi ve münâsib olanlar

Evlâlar

E´VAM (Bak: A´vam)
EVAM f

Ödünç, borç

* Renk, levn

EVAMİR Emirler, emredilenler, vazifeler

(Bak: Emr)
EVAMİR-İ TEKVİNİYE Tekvine âit emirler

(Fıtrat yalan söylemez

Bir çekirdekteki meyelân-ı nümuv der: "Ben sünbülleneceğim, meyve vereceğim", doğru söyler

Yumurtada bir meyelân-ı hayat var

Der: "Piliç olacağım", Biiznillâh olur, doğru söyler

Bir avuç su, meyelân-ı incimad ile der: "Fazla yer tutacağım", metin demir onu yalan çıkaramaz, sözünün doğruluğu demiri parçalar

Şu meyelânlar iradeden gelen evâmir-i tekviniyenin tecellileridir, cilveleridir

M

) (Bak: Emr-i tekvinî)
EVAN (Bak: Avân)
EVANİ Kapkacaklar, kaplar

EVAR(E) f

Hükümet dairelerine ait defterler, resmî defterler

* İmaret

EVARİN f

Güzel olmayan, çirkin

EVASIT (Evsât

C

) Vasatlar, orta hal ve vaziyetler

EVAVİN (İyvan

C

) Büyük salonlar, sofalar, holler

Kasırlar, köşkler

EVB Dönülmesi lâzım gelen yere dönmek

* Kasd

İstikamet

EVBAR f

Yutma, yutuş

EVBAŞ Mahalle çapkını

Şahısların rezilleri

* Muhtelif yerlerden gelmiş, toplanmış bir cemaat, bir bölük

EVBAŞAN (Evbaş

C

) Aşağılık kimseler, âdi kişiler, alçak ve rezil insanlar

Ayak takımları

EVBE Rucu etmek

Geri çekilmek, dönmek

EVC Bir şeyin en yüksek derecesi, en yüksek noktası

Zirve

* Koz: Seyyare mahreklerinin merkezden en uzak noktaları

EVC-İ BÂLÂ En yüksek nokta

EVC-İ RİF´AT Yüksekliğin son noktası, zirvesi, tepesi

EVCA´ (Veca

C

) Ağrılar

Acılar

Sızılar

EVCA-İ BATN Karın ağrıları

EVCA-İ ŞEDİDE Şiddetli ağrılar

EVCAR İçinde gizlenmek için avcılar tarafından yapılan siperler, çukurlar

EVCEB Çok vacib

Çok gerekli

Çok lüzumlu

EVCEB-İ VECÂİB Lüzumluların en lüzumlusu, en çok lüzumlu olan şey

EVCEDETHU-L ESBAB (İcad

dan) "Onu sebepler icadediyor

Sebepler bu şeyi icadediyor

" mânasında dinsizliği ima eden bir söz

EVCEH En vecihli, çok uygun, en münâsebetli

EVCEH-İ AKVÂL Sözlerin en uygunu, kavillerin en münasebetlisi

EVCEL Çok korkak adam

Cesaretsiz kişi

EVCER Çok çekingen, utangaç kimse

EVC-GİR f

Yükselen, yükseğe çıkan

EVC-PERVAZ f

Yüksekte uçan

EVCÜMEND f

Top, küme, yığın, toplanma

* Toplu, idareli, evini muntazam tutan

Hanesini iyi ve tertipli bir hâlde bulunduran

EVDA Yaban faresi

* Kursağının tüyleri beyaz olan güvercin

(Bak: Kası´a)
EVDA Ednâ

EVDAD (Vedid

C

) Sevgililer, sevilenler

EVDİYE (Vâdi

C

) Vâdiler

Dereler

EVED Kuvvet

Ağır yük götürmek

* Eğrilik

EVEND f

Kap

Kabkacak

EVFA Çok vefalı

Çok sadakatli

Ahdine vefası kuvvetli

* En çok

Pek tamam

* Tam yetişmek

EVFAD Çeşitli fırkalar

EVFAK Daha muvafık

En uygun

En muvafık

EVFER (Vâfir

den) Çok

Bol

EVGAD (Vagd

C

) Ahmaklar, eblehler, salaklar, bönler, akılsızlar

EVGENC f

Nedâmet, pişmanlık, pişman olma hâli

EVHAD Vahid

Tek

EVHAL (Vahal

C

) Sıvalar, balçıklar, çamurlar

* Mekânlar, hâneler, evler, durulacak veya oturulacak yerler

EVHAM Olmayan bir şeyi olur zannı ile meraklanma

Üzüntü

Vehimler

Kuruntular

Zarar ihtimâli çok az olan bir şeyden meraklanma ve üzülme

EVHAMIN MÜDAFAASI Vehimlerin def´edilmesi, kuruntuların kovulması

EVHAM-SÂZ f

Evham veren

EVHAŞ Daha vahşi

En vahşi

EVHAŞ Nefret veren şey

EVHEN En gevşek, çok zayıf, pek dayanıksız, kuvvetsiz tâkatı kalmamış

EVİDDA Ahbablar

Hâlis ve sâdık dostlar

EVİL Siyaset

EVİND f

Hud´a, hile, aldatma, oyun

EVİY Yerleşme

Yerine gelme

Koruma

EV´İYE (Viâ

C

) Mahfazalar, kaplar, gizlemeye veya saklamaya yarayan şeyler

* Damarlar

EV´İYE-İ ŞA´RİYYE Tıb: Siyah ve kırmızı kan damarları arasındaki gayetle ince olan damarlar

EV´İYE-İ VERİDİYYE Tıb: Siyah kan damarları

EVK (C: Evâk) Ağırlık, yük

* İçinde su biriken çukur yer

EVKAF (Vakıf

C

) Allah yoluna hizmet için verilip devamlı bırakılan şeyler

Sahibi tarafından şeriata uygun olarak bir hayır iş ve hasenata tahsis olunmuş mülk veya mallar

(Bak: Vakıf)Osmanlı devletini asırlar boyu kuvvetli bir devlet olarak ayakta tutan kuruluşlardan biri de vakıftır

Osmanlı tarihini inceleyen batı tarihçileri vakıf kuruluşlarına hayran kalmışlar ve kendi ülkelerinde bunun örneklerini kurmaya başlamışlardır

Amerika´da kurulmuş önemli vakıflar hâlen vardır

Vakıf müessesesini komünizme karşı çok mühim bir set olarak görmektedirler

Atalarımızın bu hayır kuruluşlarının bugün memleketimizde takdir edilmesi ve ihmâl edilmemesi gereklidir

EVKAF-I HÜMAYUN Tar: Padişahların ve onlara mensub olan kişilerin bıraktıkları vakıflar

EVKAF-I MAZBUTE İdaresi Evkaf Nezareti´ne ait olan vakıflar

EVKAR (Vekr

ve Vekre

C

) Kuş yuvaları

EVKAS Boynu kısa olan

EVKAŞ Ayak takımı

Terbiyesiz, ahlaksız, adi ve alçak kimse

EVKAT (Vakit

C

) Vakitler

EVKAT-I HAMSE Beş vakit

Sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarının kılındığı vakitler

EVKAT-I MUAYYENE Belli vakitler, belli zamanlar

EVKAT-I SALÂT Namaz vakitleri

EVKED Pek te´kitli, çok kuvvetli, en kavi

EV-KEMA KAL Söylediği gibi

Söylendiği gibi

* Hadis-i Şerifi lâfzı ile aynen nakletmekte bir hata olmuşsa, mes´uliyetten kurtulmak için bu kelâm söylenir

"Bu naklettiğim hadisin metninde yanlışım varsa Peygamber (A

S

M

) aslında nasıl söylemiş ise aynen onu kastediyorum" demektir

EVKES Pinti ve soysuz kişi

EVL (Bak: Te´vil)
EVLA Daha iyi, birincisi, başta gelmesi lâzım geleni

EVLÂD (Veled

C

) Veledler

Çocuklar

EVLÂD-I VATAN Vatan çocukları

EVLÂD-I ZÜKUR Erkek çocuklar

EVLADİYET Evlâda mahsus, evladlık, bünüvvet

EVLADİYYE Evlatlık, evlada mahsus

* Mc: Çok sağlam ve dayanıklı ev veya eşya

EVLAD Ü IYAL Çoluk çocuk

Evlâdlar ve karısı

EVLAK Delilik, cünun

EVLEVİYET Daha öncelik

Başta gelir olmak

Daha beğenilir

Daha münâsip olmak

EVLİYA (Veli

C

) Veliler

Nefsine değil, dâimâ Cenab-ı Hakk´ın rızâsına tâbi olmağa çalışan, ibâdet ve taatta, takvâ ve riyâzatda çok yüksek mertebelere ulaşıp Allahın (C

C

) mahbubu ve karibi olan büyük ve ender zâtlar

(Bak: Veli)
EVLİYA-İ İZÂM Büyük evliya

EVLİYA-İ UMUR İş başında bulunanlar, işleri idâreye vazifeli olanlar

(Ey evliya-i umur! Tevfik isterseniz, kavânin-i Âdetullaha tevfik-i hareket ediniz

Yoksa tevfiksizlik ile cevab-ı red alacaksınız

Zira, mâruf umum Enbiyanın memâlik-i İslâmiye ve Osmaniyeden zuhuru, Kader-i İlâhinin bir işaret ve remzidir ki; bu memleket insanlarının makine-i tekemmülâtının buharı diyanettir

Ve bu Asya ve Afrika tarlasının ve Rumeli bostanının çiçekleri, ziya-yı İslâmiyet ile neşv ü nema bulacaktır

H

)
EVLİYA ÇELEBİ Kütahya´lı olup, Mi: 25 Mart 1611´de doğmuştur

Meşhur eseri; Seyahatnâme´sidir

EVN Yab yab yürümek

* Vakarlı, sessiz ve ciddi olmak

* Heybenin bir gözü

* Denk

EVRA f

Hisar, kal´a, kale

EVRAD Virdler

(Bak: Vird)
EVRAK (Vakar C

) Sahifeler

Yapraklar

EVRAK-I HAVÂDİS Cerideler, gazeteler

EVRAK-I NAKDİYYE Kağıt paralar

EVRAK (C: Vuruk) Sivri ve uzun dişli

* Yüzü renkli güvercin

* Siyahı beyazına galip olan at ve deve

(Müe: Vürka)
EVRAM (Verem

C

) Veremler, vücudda hasıl olan yumrular, şişler

EVRAN Biçme, ölçü, mikyas, tahmin, keşif, biçim, endam, tenasüb

EVRE f

Elbisenin dış yüzü

EVRE Ahmak kimse

EVREK f

Çocukların ağaca ip takmak suretiyle yaptıkları salıncak

EVRENCEN f

Kadın bileziği

EVREND f

Hile, aldatma, hud´a, oyun

* Nam, şan, şeref

* Serir, erike, taht

EVRENG f

Taht, evrend

* Şan, şeref, nâm

* Zinet, süs

* Akıl, irfan

* Ağaç kurdu

* Hoş hâllilik, hâlin hoşluğu

* Hile, desise, hud´a, aldatma, oyun

* Yakışıklılık

EVRENG-NİŞİN f

Tahtta oturan, hükümdar

EVRENG-ZİB f

Tahtı süsleyen

Hükümdar, padişah

EVRİDE (Verid

C

) Vücudun her tarafından kalbe kanın gitmesini temin eden damarlar

Siyah kan damarları

(Sâni-i Hakîm, beden-i insanı, gayet muntazam bir şehir hükmünde halketmiştir

Damarların bir kısmı telgraf ve telefon vazifesini görür

Bir kısmı da, çeşmelerin boruları hükmünde, âb-ı hayat olan kanın cevelânına medardırlar

Kan ise; içinde iki kısım küreyvât halkedilmiş

Bir kısmı küreyvât-ı hamrâ tâbir edilir ki, bedenin hüceyrelerine erzak dağıtıyor

Ve bir kanun-i İlahî ile hüceyrelere erzak yetiştiriyor

(Tüccar ve erzak memurları gibi)

Diğer kısmı küreyvât-ı beyzâdırlar ki; ötekilere nisbeten ekalliyettedirler

Vazifeleri, hastalık gibi düşmanlara karşı asker gibi müdafaadır ki, ne vakit müdafaaya girseler Mevlevi gibi iki hareket-i devriyye ile, sür´atli bir vaziyet-i acibe alırlar

Kanın hey´et-i mecmuası ise: İki vazife-i umumiyyesi var

Biri: Bedendeki hüceyratın tahribatını tâmir etmek

Diğeri; hüceyratın enkazlarını toplayıp, bedeni temizlemektir

Evride ve şerayin namında iki kısım damarlar var ki: Biri sâfi kanı getirir; dağıtır, sâfi kanın mecralarıdır

Diğer kısmı enkazı toplayan bulanık kanın mecrasıdır ki, şu ikinci ise kanı, "Ree" denilen nefesin geldiği yere getirirler

Sâni-i Hakîm, havada iki unsur halketmiştir

Biri azot, biri müvellid-ül-humuza

Müvellid-ül-humuza ise: Nefes içinde kana temas ettiği vakit, kanı telvis eden karbon unsur-u kesifini kehribar gibi kendine çeker, ikisi imtizaç eder

Buhari hâmız-ı karbon denilen (Semli havaî) bir maddeye inkılâb ettirir

Hem hararet-i gariziyyeyi te´min eder, hem kanı tasfiye eder

Çünki: Sâni-i Hakîm fenn-i kimyada aşk-ı kimyevi tâbir edilen bir münasebet-i şedideyi, müvellid-ül-humuza ile karbona vermiş ki: O iki unsur birbirine yakın olduğu vakit, o kanun-u İlâhî ile, o iki unsur imtizaç ederler

Fennen sabittir ki: İmtizaçtan hararet hâsıl olur

Çünki imtizaç, bir nevi ihtiraktır

Şu sırrın hikmeti şudur ki: O iki unsurun, herbirisinin zerrelerinin ayrı ayrı hareketleri var

İmtizaç vaktinde her iki zerre, yâni onun zerresi, bunun zerresiyle imtizaç eder, birtek hareketle hareket eder

Bir hareket muallâk kalır

Çünki imtizaçtan evvel iki hareket idi

Şimdi iki zerre, bir oldu

Her iki zerre, bir zerre hükmünde bir hareket aldı

Diğer hareket, Sâni-i Hakîm´in bir kanunu ile hararete inkılâb eder

Zaten "hareket, harareti tevlid eder" bir kanun-u mukarreredir

İşte bu sırra binaen beden-i insanîdeki hararet-i gariziyye, bu imtizac-ı kimyeviyye ile temin edildiği gibi, kandaki karbon alındığı için kan dahi sâfi olur

İşte nefes dahile girdiği vakit, vücudun hem âb-ı hayatını temizliyor

Hem nâr-ı hayatı işal ediyor

Çıktığı vakit, ağızda, mucizat-ı kudret-i İlâhiyye olan kelime meyvelerini veriyor

$ S

)
EVS Bahşiş vermek

* Kurt

EVSA´ Daha geniş

Çok vasi´

EVSÂF (Vasf

C

) Vasıflar, sıfatlar

EVSÂF-I CEMİLE Güzel vasıflar

İyi hasletler

EVSÂF-I NİSBİYE f

Ölçü ve kıyasa göre olan vasıflar

(Sıcaklık, soğuklukla bilindiği, karanlık derecesi aydınlıkla görüldüğü gibi

)
EVSAH (Vesah

C

) Pislikler, murdarlıklar, kirler

EVSAK En çok inanılan, ziyade sağlam

Daha çok vüsuk sahibi

EVSAL (Vasl

C

) Vücuttaki mafsallar, oynaklar

EVSAM (Vasm

C

) Arlar, hayâlar, utanmalar

EVSAN (Vesen

C

) Putlar

Sanemler

EVSAT Ortada olmak

* Vasatta olan

Orta

Orta hâlli

EVSÂT (Vasat

C

) Ortalar

Vasatlar

EVSÂT-I MUFASSAL Kur´ân-ı Kerimin 86

suresi olan Tarık Suresinden 98

sure olan Beyyine Suresinin sonuna kadar olan surelerdir

EVŞAB Aşağılık kimse, âdi ve rezil kişi

Ayak takımı

EVŞAL (Veşl

C

) Damla damla akan su

* Birbiri ardınca katar gibi peşpeşe gelen kimseler

EVŞAZ Yardımcılar, tarafdarlar

Aşağılık ve ayak takımı olan kişiler

* Vücuttaki mafsallar, oynak yerler

EVŞEN Yaltakçı, dalkavuk

EVŞENG f

Sicim

İnce ip

EVTAD (Veted

C

) Direkler

Kazıklar

* Ricâlullahtan birine verilen isim

EVTAD-ÜL ARZ Tepeler

Dağlar

Arzın direkleri

EVTAF Kirpikleri uzun ve kaşı kıllı olan kimse

EVTAN (Vatan

C

) Vatanlar, insanın doğup büyüdüğü ve sevdiği memleketler, hatta uğrunda can verilen topraklar

EVTAR (Vatar

C

) İhtiyaçlar

EVTAR-I ÂCİLE Acil ihtiyaçlar

EVTAR (Veter

C

) Tek, eşi olmayan (harf)

* Saz telleri

Yay

EVTAS Arap Yarımadasında, Hevâzın ilinde bir derenin ismi olup, Peygamberimizin (A

S

M

) Huneyn Vak´ası bu vâdide vuku bulmuştur

EVVAB (Evb

den) Rücu´ eden

Geri dönen

* Günahlardan tevbe edip hakkı kabul eden

EVVABÎN Tevbe edip günahlardan dönenler

EVVAH Kusurunu bilerek, ah, vâh ederek yalvarmak

* Çok âh edip duâ eden

* Merhametli

Sağlam imanlı

Yakin ilim sahibi

Dinde çok âlim olan

Hz

İbrahim Aleyhisselâmın bir vasfı

EVVEL İlk

İbtida

EVVEL-ÜL-EVÂİL Evvellerin evveli

* Hâdiselerin başlangıcı

EVVELA İlkönce, birinci olarak, herşeyden önce

EVVEL-BAHAR Nevbahar

İlkbahar

EVVEL-BE-EVVEL Herşeyden önce, ilk, evvelâ

EVVEL-EMİRDE İşin başlangıcında, herşeyden önce

EVVELEN Evvelâ, birinci, ilk olarak

EVVELÎN Evvelkiler, ilkler

EVVELÎN Ü ÂHİRÎN İlkler ve sonlar

Evvelkiler ve sonrakiler

EVVELİYAT Başlangıçlar

Mukaddemat

İlk öndekiler

İbtidaki cihetler

* Her akıllının tereddütsüz tasdik ve kabul edeceği hususlar

* Man: Mücerred mevzu ve mahmulleri arasındaki nisbet tasavvur edilince aklın kat´iyyetle teslim ve tasdik ettiği kaziyeler

EVVELİYET Evvel oluş

(Bak: Mecaz)
EVY Bir nesne yerine gelmek

EVZA´ (Vaz´

C

) Haller

Durumlar

EVZA-I GARİBE Garip haller

EVZAH Daha açık

Pek âşikâr

En vâzıh

EVZAK İçinde su veya başka birşey biriken çukur yer

EVZAN (Vezin

C

) Vezinler

Tartılar

EVZAN-I ARUZİYYE Edb: Aruz vezinleri

EVZAR (Vizr

C

) Ağırlıklar

Yükler

* Mc: Günahlar

* (Vezer

C

) Kal´alar, kaleler, hisarlar, sığınılacak yerler

* Üstünlükler, galebeler

* Dağlar

EVZAYİŞ f

Çoğalış, artış

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

E Harfi

EY (Arabçada) "Bak, dinle, dikkat et, yahut, demektir ki" mânalarına gelir

Bir ibareyi tefsir için kulanılır

Türkçede: Yakın nidâ içindir

EYA f

Acaba mânasına nidâdır

"Hey, ey" gibi çağırma, nidâ, seslenme edatı olarak da kullanılır

EYADİ (Eydi) (Yed

C

) Eller

* Mc: Sebepler

Nimetler

EYADİ-İ KESİRE Çok eller

Çok sebebler

EYALAT (Eyâlet

C

) Valilerin idareleri altında olan memleketler, vilâyetler

EYALET (C: Eyâlât) Vilâyet

Bir vâlinin idaresinde olan memleket, şehir

EYAMA (Eyyim

C

) Bekârlar, evli olmayanlar

EYAMİN (Eymen

C

) Pek hayırlı, uğurlu olanlar

En yümünlü

EYAZİ f

Kadınların yüzlerine örttükleri peçe, örtü

EYBE Rücu´ etmek

* Gurub etmek, batmak

EYD Kuvvet

EYD Rücu´ etmek

* Avdet etmek

EYDA´ Za´feran

EYDİ (Yed

C

) Eller

* Mc: Kuvvetler

(Daha çok Eyâdi şeklinde kullanılır

)
EYDİYE (Yed

C

) Nimet

* Eller

EYHEM Sağır

* Bahadır

EYHEMAN Ateş ve sel

EYHUKAN Maydanoz otu

EYİD Kuvvetli, şiddetli kimse

EYİR Sıcak yel

EYKE Sık ve birbirine karışmış ağaç

* Yumuşak

* Ağaç bitiren bataklık

(Bak: Ashab-ı Eyke)
EYKER İlâç yapılan bir ot

EYM (C: Üyum) Yılan

EYMAN (Eymün) (Yemin

C

) Andlar

Yeminler

Kasemler

* Fık: Zevcesi ölmüş er

* Sağ taraflar

Sağlar

EYMAN-I SÂDIKA Doğru yeminler

EYMEN En meymenetli

En uğurlu

Sağ taraf

EYMEN VÂDİSİ Musa´nın (A

S

) tecelliye mazhar olduğu Tûr Dağı´ndaki vadi

EYNE Nere Nerede Nereye (mânasına sual için söylenir ve zarf-ı mekândır)

* Zaman

An

* Yorgunluk (mânâsında da kullanılmıştır

)
EYNEL MEFER (Eyn-el mefer) Nereye gidilebilir Nereye kaçılabilir Kaçacak yer var mı
EYNESSERA-MİN-ES-SÜREYYA (İmkânsızlık bildiren bir tâbirdir ki) Yer nerede, Süreyyâ nerede

Süreyyâ ile yer bir olur mu (meâlindedir ve birbirlerine zıt ve uzak olan şeyler için söylenir

)
EYNİYET Mekânda bulunması sebebiyle birşeye ârız olan hâlet

EYS Varlık

Vücud

Mevcud

* Kahir

Zulüm

* Zarar, ziyan

* Ümidsiz olmak

Ye´se düşmek

(Bak: Leys)
EYSAR Çadır eteğini kazığa bağlamakta kullanılan kısa ipler

* Ot

EYSER Sol taraf

Soldaki

* Pek kolay

EYTAL (C: Eyatil) Boş böğürlü

EYTAM (Yetim

C

) Yetimler

Babaları ölmüş çocuklar

EYTAM VE ERÂMİL Yetimler ve dullar

EYUM Erkeksiz kadın (ki, önce ere varmış olsun-olmasın)

EYVAH f

Heyhât, yazık

EYVALLAH Bir kısım müslümanlar arasında tasdik işareti veya yemin ifade eden bir tâbirdir

Bazan Allaha ısmarladık yerine söyliyenler de vardır

Fakat makbul olanı; ayrılırken de buluşurken de selâmlaşmaktır ve bu sünnet-i seniyyedir

EYVAN f

Köşk

Büyük salon

Büyük sofa

Divanhâne

EYVAN-I KİSRA Dicle Nehri kenarında sol tarafta Medâyin şehrinde yıkıntıları bulunan eski İran (Acem) Padişahına mahsus bir saray

Bu saray, Peygamberimizin (A

S

M

) doğduğu gece çatlamıştır

EYYAM (Yevm

C

) Devirler

Günler

* Güç, iktidar, nüfuz

EYYAM-I ÂDİYYE Tâtil günlerinin haricindeki günler

EYYAM-I BAHUR Ağustos ayının ilk yedi günü

EYYAM-I BÎZ (Eyyâm-ül bîz) Her arabî ayın 12, 13, 14, 15´inci günleri

EYYAM-I CEM´ Hac mevsiminde Arafat ve Mina´da geçen dört gün

EYYAM-I KUR´ANİYE Kur´an-ı Kerim´e göre olan günler (

Semavatta herhangi bir kürenin kendi etrafında bir defa dönmesi ile gün; mensub olduğu seyyarenin etrafında bir defa dönmesi ile de senesi meydana gelir

Her yıldızın kendine göre bir günü ve senesi vardır

Meselâ: Şems-üş-şumusun bir günü ellibin sene ve Şi´ra yıldızının bir günü bin senedir

)
EYYAM-I MAZİYYE Geçmiş günler

EYYAM-I RESMİYYE Resmi günler

EYYAM-I TEŞRİK Kurban bayramının birinci gününden sonraki diğer üç güne verilen isimdir

Zilhiccenin 11, 12 ve 13 üncü günleridir

Birinci gününe "yevm-i nahr" (kurban günü) denir

EYYAMÜN MA´DUDAT Kurban bayramının son üç günü

* Sayılan günler

* Ramazan-ı Mübârekin sayılı günleri

EYYAN Vakit, zaman

EYYİD Kuvvetlendir, teyid et, devam ettir (meâlinde)

EYYİD-ALLAHU MÜLKEHU Allah´ım onun mülkünü devamlı kıl, kuvvet ver (meâlinde duâ

)
EYYİM Bekâr, dul

Eyyim; gerek bikir, gerek seyyib olsun zevci olmayan kadına ve zevcesi olmıyan erkeğe denir ki, buna bekâr denir

Bundan başka eyyim; hür kadına ve bir kimsenin kızı, hemşiresi, teyzesi gibi yakın hısmına da ıtlak edilir

(E

T

)
EYYÛB (A

S

) : Kur´ân-ı Kerim´de ismi geçen İshak Aleyhisselâm´ın oğlu olan Ays´ın evlâdından Eyyûb Aleyhisselâm, bir peygamber idi

Pek çok malı ve Şam tarafında çok mülkü vardı

Her makbul kulunu ve peygamberini Allah imtihana çektiği gibi onu da denedi

Cümle emlâki emvâli elinden gitti

O yine şükretti

Hasta oldu, yine Rabbine şükrediyordu, sabrediyordu

Bedeninde yaralar açıldı, yine sabretti

Yaraları kurtlandı, yanına kimse varmaz oldu, yalnız bir zevcesi ona hizmet ederdi

O yine sabreder ve ibâdetine devam eylerdi

(Kısas-ı Enbiya Cevdet Paşa)(Sabır kahramanı Hazret-i Eyyûb Aleyhisselâm´ın şu münâcâtı, hem mücerreb, hem tesirlidir

Hazret-i Eyyûb Aleyhisselâm´ın meşhur kıssasının hülâsası şudur ki:Pek çok yara, bere içinde epey müddet kaldığı hâlde, o hastalığın azîm mükâfatını düşünerek kemal-i sabırla tahammül edip kalmış

Sonra yaralarından tevellüd eden kurtlar, kalbine ve diline iliştiği zaman, zikir ve mârifet-i İlâhiyyenin mahalleri olan kalb ve lisânına iliştikleri için, o vazife-i ubudiyete halel gelir düşüncesiyle kendi istirahatı için değil, belki ubudiyet-i İlâhiyye için demiş: "Yâ Rab! Zarar bana dokundu

Lisanen zikrime ve kalben ubudiyetime hale veriyor

" diye münâcât edip, Cenab-ı Hak o hâlis ve sâfi, garazsız, lillâh için o münâcâtı gayet hârika bir surette kabul etmiş

Kemal-i âfiyetini ihsan edip envâ-i merhametine mazhar eylemiş

L

)(Hz

Eyyûb´un (A

S

) zâhirî yara hastalıklarının mukabili, bizim bâtınî ve ruhî ve kalbî hastalıklarımız vardır

İç dışa, dış içe bir çevrilsek, Hz

Eyyûb´dan daha ziyade yaralı ve hastalıklı görüneceğiz

Çünkü, işlediğimiz her bir günah, kafamıza giren her bir şübhe kalb ve ruhumuza yaralar açar

Hz

Eyyûb´un (A

S

) yaraları kısacık hayat-ı dünyeviyesini tehdid ediyordu

Bizim mânevi yaralarımız pek uzun olan hayat-ı ebediyemizi tehdid ediyor

O münacât-ı Eyyûbiyeye o hazretten bin def´a daha ziyade muhtacız

L

)
EYYÛB-ÜL ENSARÎ (Bak: Ebu Eyyub-ül Ensarî)
EYYÜ Sual sormak için "Hangi Ne Ne vakit " mânalarına kullanılır

EYYÜHEL-İHVAN Ey kardeşler, ey ihvân (meâlinde hitab)

EYZAN Böylece, kezâ, bunun gibi, yine böyle, bu da böyle

EZ f

den,

den

EZ ÂN CÜMLE O cümleden olarak

EZA Ticarette kaybetme, zarar etme

* Kibir ve gururunu bıraktırma

* Sıkıntı, eziyet, zulüm, cevr, sitem, renc, incinmek

İnsanın kerih görüp mahzun olduğu şey

* Hayır ve sadaka yoluyla mal vermede gururlanmak

Tetavül etmek

EZ´AF (Zı´f

C

) Bir şeyi iki katı yapan fazlalıklar

Katlar

EZ´AF-I MUZÂAFA Pek çok, kat kat

EZ´AF Çok zayıf, en zayıf

EZ´AF-ÜL İBAD Kulların en zayıf olanı

EZ´AF-I NÂS İnsanların en zayıf olanı

EZAHİR Çiçekler, şükufeler

EZAHİR-İ EFKÂR Fikir çiçekleri

EZ´AKÎ Kısa boylu ve kötü olan adam

Kötülük yapan kimse

EZAME (C

: Ezamât) Hışım ve gadap etmek

Kızmak, hiddetlenmek

EZAMİM (İzmâme

C

) Cemâatler, topluluklar

EZAN Namaza dâvet ve vahdaniyet-i İlâhiyyeyi ve hakaik-ı İslâmiyyeyi âleme, kâinata ilân etmek için minare ve emsali mahallerde edilen nidâ

Kamet getirmek

* Bildirmek

(Ezan, Müslümanlığın mühim bir şiârıdır

Ezan esnasında konuşmamak, hattâ Kur´an okumayı bırakıp dinlemek efdaldir

B

İ

) (Bak: Taabbüdî)
EZANÎ Ezan ile alâkalı

EZANÎ SAAT Ezanın kendine göre ayarlandığı saat

Her hangi bir yerde güneşin tam gurub ettiği andan, sonraki gün aynı vakte kadar, 24 saat olmak üzere ayarlanmış saat

E´ZAR Özürler

Kusurlar

Bahaneler

EZ´AR Saçı az olan kimse

* Otu az olan yer

* Zâlim ve kötü huylu kimse

EZAT (C

: Üzâ-Ezy) İçinde su birikmiş çukur yer

EZB Anasından yeni doğmuş hayvan

EZBAD (Zebed

C

) Paslar

* Dörtte birler, çeyrekler

* Köpükler

EZ-CÜMLE f

Bu cümleden, meselâ, bunun gibi

EZDAD Zıdlar

Mukabil ve muhalif olan şeyler

Birbirinin tersi veya zıddı olanlar

(Şu kâinata dikkat edilse görünüyor ki: İçinde iki unsur var ki, her tarafa uzanmış, kök atmış: Hayır şer, güzel çirkin, nef zarar, kemâl noksan, ziya zulmet, hidayet dalâlet, nur nâr, imân küfür, tâat isyan, havf muhabbet gibi âsârlariyle, meyveleriyle şu kâinatta ezdad, birbiriyle çarpışıyor

Daima tagayyür ve tebeddülâta mazhar oluyor

Başka bir âlemin mahsulâtının tezgâhı hükmünde çarkları dönüyor

Elbette o iki unsurun birbirine zıd olan dalları ve neticeleri, ebede gidecek; temerküz edip birbirinden ayrılacak

O vakit, Cennet - Cehennem suretinde tezahür edecektir

Madem âlem-i beka, şu âlem-i fenâdan yapılacaktır

Elbette anasır-ı esasiyesi, bekaya ve ebede gidecektir

Evet, Cennet - Cehennem; şecere-i hilkatten ebed tarafına uzanıp eğilerek giden dalının iki meyvesidir ve şu silsile-i kâinatın iki neticesidir ve şu seyl-i şuunatın iki mahzenidir, ve ebede karşı cereyan eden ve dalgalanan mevcudatın iki havzıdır ve lütuf ve kahrın iki tecelligâhıdır ki; dest-i kudret bir hareket-i şedide ile kâinatı çalkaladığı vakit, o iki havuz, münasip maddelerle dolacaktır

Şu remizli nüktenin sırrı şudur ki:Hakîm-i Ezeli, inayet-i sermediyye ve hikmet-i ezeliyyenin iktizası ile, şu dünyayı, tecrübeye mahal ve imtihana meydan ve esmâ-i hüsnâsına âyine ve kalem-i kader ve kudretine sahife olmak için yaratmış

Ve tecrübe ve imtihan ise neşvünemaya sebeptir

O neşvünema ise, istidatların inkişafına sebeptir

O inkişaf ise, kabiliyetlerin tezahürüne sebeptir

O kabiliyetlerin tezahürü ise, hakaik-ı nisbiyenin zuhuruna sebeptir

Hakaik-ı nisbiyyenin zuhuru ise, Sâni-i Zülcelâl´in esmâ-i hüsnâsının nukuş-u tecelliyatını göstermesine ve kâinatı mektubat-ı Samedaniyye suretine çevirmesine sebeptir

İşte şu sırr-ı imtihan ve sırr-ı teklif iledir ki: Ervâh-ı âliyenin elmas gibi cevherleri, ervâh-ı sâfilenin kömür gibi maddelerinden tasaffi eder, ayrılır

İşte, bu mezkur sırlar gibi daha bilmediğimiz çok ince, âli hikmetler için, âlemi bu surette irade ettiğinden şu âlemin tegayyür ve tahavvülünü dahi o hikmetler için irade etti

Tahavvül ve tegayyür için zıtları birbirine hikmetle karıştırdı ve karşı karşıya getirdi

Zararları menfaatlara mezcederek, şerleri hayırlara idhal ederek, çirkinlikleri güzelliklerle cem ederek, hamur gibi yoğurarak şu kâinatı tebeddül ve tagayyür kanununa ve tehavvül ve tekâmül düsturuna tâbi kıldı

Vaktaki meclis-i imtihan kapandı

Tecrübe vakti bitti, esmâ-i hüsnâ hükmünü icra etti

Kalem-i kader, mektubatını tamamiyle yazdı

Kudret, nukuş-u san´atını tekmil etti

Mevcudat, vezaifini ifa etti

Mahlukat, hizmetlerini bitirdi

Herşey, mânasını ifade etti

Dünya âhiret fidanlarını yetiştirdi

Zemin, Sâni-i Kadirin bütün mu´cizat-ı kudretini, umum havarik-ı san´atını teşhir edip gösterdi

Şu âlem-i fena, sermedi manzaraları teşkil eden levhaları zaman şeridine taktı

O Sâni-i Zülcelâl´in hikmet-i sermediyyesi ve inayet-i ezeliyyesi; o imtihan neticelerini, o tecrübenin neticelerini, o esmâ-i hüsnânın tecellilerinin hakaikını, o kalem-i kader mektubâtının hakaikını, o nümûne-misâl nukuş-u san´atının asıllarını, o vezaif-i mevcudatın faidelerini, gayelerini, o hidemat-ı mahlukatın ücretlerini ve o kelimat-ı kitab-ı kâinatın ifade ettikleri mânaların hakikatlarını ve istidat çekirdeklerinin sünbüllenmesini ve bir mahkeme-i kübra açmasını ve dünyadan alınmış misali manzaraların göstermesini ve esbab-ı zâhiriyenin perdesinin yırtmasını ve herşey doğrudan doğruya Hâlık-ı Zülcelâline teslim etmesi gibi hakikatları iktiza etti ve o mezkur hakikatları iktiza ettiği için, kâinatı dağdağa-i tagayyür ve fenadan tahavvül ve zevalden kurtarmak ve ebedileştirmek için o zıtların tasfiyesini istedi ve tegayyürün esbabını ve ihtilâfatın maddelerini tefrik etmek istedi

Elbette kıyâmeti koparacak ve o neticeler için tasfiye edecek

İşte şu tasfiyenin neticesinde cehennem, ebedî ve dehşetli bir suret alıp, taifeleri $ tehdidine mazhar olacak

Cennet ebedî, haşmetli bir suret giyerek ehil ve ashabı $ hitabına mazhar olacak

Hakîm-i Ezelî, şu iki hanenin sekenelerine, kudret-i kâmilesiyle ebedi ve sabit bir vücut verir ki; hiç inhilâl ve tagayyüre ve ihtiyarlığa ve inkıraza mâruz kalmazlar

Çünki inkıraza sebebiyet veren tagayyürün esbabı bulunmaz

S

)
EZDER f

Münâsib, muvâfık, yaraşır, lâyık

EZ-DİL Gönülden

EZDİLİ CAN (Ez-dil-i cân) Candan ve gönülden

EZEB Leim kimse

* Kısa boylu

EZEBB f

Saçları uzun ve kaşlarının kılları çok olan adam

EZEC (C

: Azec) Süleyman Aleyhisselâm´ın yaptığı bir bina adı

EZECC Uzun ve ince kaşlı

EZEL İbtidası ve başlangıcı olmayan, her zaman var olan

EZELÎ Ezele mensub ve müteallik

Devamlı var olup varlığının başlangıcı olmayan

EZELİYYE Ezele mensub, ezel ile ilgili, ezelîlik

(S - Bütün silsilelerin Hâlik´ın vücub-u vücuduna kat´i şehadetleri göz önünde olduğu halde, bazı insanların madde ile maddenin hareketinin ezeliyeti cihetine zâhib olmakla dalâlete düştüklerinin esbabı nedendir C - Kasd ve dikkatle değil, sathi ve dikkatsiz bir nazarla, muhal ve bâtıla, mümkin nazarıyla bakılabilir

Meselâ:Bir bayram akşamı, gökte ay ve hilâli arayanlar içinde ihtiyar bir zat da bulunur

Bu zat, gökteki hilâli görmek için bütün kasıd ve dikkatiyle nazarını göğe tevcih edip hilâli araştırmakla meşgul iken, gözünün kirpiklerinden uzanan ve gözünün hadekası üzerine eğilen beyaz bir kıl nasılsa gözüne ilişir

O zat derhal "Hilâli gördüm

" der

"İşte bu gördüğüm Ay´dır

" diye hükmeder

İşte sathî ve dikkatsiz nazarlar bu gibi hatalara düştükleri gibi, yüksek bir cevhere ve mükerrem bir mahiyete mâlik olan insan, kasdı ve dikkati ile daima hak ve hakikatı ararken, bazan sathî ve dikkatsiz bir nazarla batıla bakar

O batıl da; ihtiyarsız, talebsiz, dâvetsiz fikrine gelir

Fikri de, çar-naçar alır saklar, yavaş yavaş kabul ve tasdikine de mazhar olur

Fakat onun o batılı kabul ve tasdiki, bütün hikmetlerin mercii olan nizâm-ı âlemden gaflet etmesinden ve madde ile hareketinin ezeliyete zıt olduğuna körlük gösterdiğinden ileri gelmiştir ki, şu garip nakışları ve acib san´at eserlerini esbab-ı câmideye isnad etmek mecburiyetiyle o dalâletlere düşmüşlerdir

İ

)
EZELL Kurtla sırtlandan doğan hayvan

* Oturak yerinin iki yanları arık ve yeyni olan

EZELL Çok zelil

Çok alçak ve rüsvay olan

EZELL-İ NÂS İnsanlar içinde en rezil ve aşağılık olan adam

EZEM Ağzını yumup oturmak

* Sabretmek

* Yemekten ve içmekten men´etmek

* Isırmak

* Gayret etmek

* Bükmek

EZFAR Tırnaklar

* Tırnakbahuru denilen tıbbi bir koku

* Şimal kutbunda bulunan küçük yıldızlar

EZFELÎ Cemaat-ı kalile

Az cemaat

Ufak topluluk

EZFER Güzel kokulu şey

EZFER Uzun tırnaklı

EZFİLE Cemaat, topluluk, güruh, bölük

EZFİR Çok iyi kokulu nesne

EZGEHAN f

Tembel adam

İşi gücü olmayan kimse

EZHAB (Zeheb

C

) Yumurta sarıları

* Altunlar

EZHAN Zihinler

Müdrikler

Anlamayı meydana getiren duygular

EZHAR (AZHÂR) (Zahr

C

) Satıhlar, yüzler

* Sırtlar, arkalar

Binek hayvanının sırtları

EZHAR (Zehre

C

) Çiçekler

Zehreler

şukufeler

EZHAR-I NEV-BAHÂR Bahar çiçekleri

EZHAR-I REBİÎ Bahar çiçekleri

EZHEL Gafil kimse

Gaflette bulunan kişi

* Pek dalgın

EZHER Pek beyaz ve parlak

* Ay, kamer, * Saf ve parlak olan

* Cuma günü

* Vahşi sığır

EZHER-ÜL VECH Yüzü nurlu olan

EZHERAN (Ezhereyn) Ay ile güneş

EZİB Rezil, âdi ve aşağılık kimse

* Kıble rüzgarı

* Riyh-u cenub ile Sâbâ arasında esen yel

* Sevinmek, ferah ve neşat

EZİKKA (Zukak

C

) Yollar, sokaklar

EZİLLE Zeliller, alçaklar

EZİMME (Zimam

C

) Yularlar

Bağlar

EZİMME-İ UMUR İşlerin idâresi

EZİN Kefil

EZİN Söz dinlemek

* İşitmek

EZİR f

Haykırma, bağırma

EZİYET İncinme

Sıkıntı çekme

EZKA En anlayışlı

En zeki

EZKA En temiz

En pâk

Ziyade dindar

Pâkize

EZ-KADİM f

Eskiden, önceleri

EZKAN (Zakn

C

) Çeneler

EZKAR (Zikr

C

) Zikirler

EZKAT f

Kötü düşünceli kişi

EZ KAZA f

Kazâ olarak, tevâfuk olarak

Beklenmedik ânda

EZKER Maharetli duvar ustası

EZKİYA Saf, temiz, iyi halli kimseler

EZKİYA (Zeki

C

) Çabuk ve güzel anlayışlı kimseler

Keskin zekâlılar

EZL Güçlük

* Darlık

* Hapsetmek

EZLAÎ Uzunca ve iri olan şey

EZLAK Aleyhte söz söyleyen adam

* Keskin olan şey

EZLAM (Zelm

C

) Oklar

Kumar okları

EZLEF (C: Zelef) Burnunun ucu uzun ve ince olan

EZLEM (Bak: Azlem)
EZLEM Boğazı altında sarkık uzun kılları olan keçi

EZM Yemek, ekl

EZMAN Zamanlar

Vakitler

Müddetler

EZMÂR (Zimr

C

) Kahramanlar, yiğitler, bahadırlar

EZMÂR-I ETRÂK Türk kahramanları

EZMAYİŞ Tahtadan yapılmış demir temrenli bir cins ok

EZME Kıtlık, kaht

* Şiddet

* Darlık

* Bir kere yemek

EZMEL Hareket etmek

* Muzdarib olmak, acı çekmek

* Savt, sadâ, ses

* Gül

EZ-MEN f

Benden

EZMİNE (Zaman

C

) Zamanlar

EZMİNE-İ KADİME Eski zamanlar

EZMİNE-İ MÂZİYYE Geçmiş zamanlar

EZMİNE-İ MÜSTAKBELE Gelecek zamanlar, müstakbel zamanlar

EZNAB (Zenb

C

) Suçlar, günahlar

* Kuyruklar

EZNEM Kulakları ucunda sarkık uzun kılları olan keçi

EZ-NEV f

Yeni baştan, yeniden

EZ-ON SEBEB O sebepten

EZ-OST Ondan

EZR (C

: Uzur) Arka ve sırt

* Kuvvet

EZRA Kulağı beyaz, gövdesi siyah olan davar

EZRA Çok konuşma

* Çok yeme

* Sözü düzgün ve pek fasih olan kimse

EZRAB Diş kökü

EZRAK Saf ve temiz su

* Gök renkli, mâvi

EZRAR (Zirr

C

) Elbise düğmeleri

EZREBÎ Azerbeycan´ın Arapça adı

EZ SER-İ NEV Yeni baştan

EZ-TU Senden

EZÛC Hayâsız ve edebsiz adam

* Sert başlı at

EZUM Isırıcı, ısıran

EZUZ Pek keskin olan kılınç veya hançer

EZVAC Çiftler

Zevceler

Nikâhlı karılar

* Kocalar

EZVAC-I TÂHİRAT Hz

Peygamber Efendimizin (A

S

M

) ismetli ve iffetli, pâk zevce-i muhteremeleri (R

A

) "Mü´minlerin anneleri" diye bilinen ve Peygamberimize (A

S

M

) âilelik etmek şerefine ermiş mübârek hanımlar

(Zât-ı Risaletin akvâli gibi, ef´al ve ahvâli ve etvâr ve harekâtı dahi menabi-i din ve şeriattır ve ahkâmın mehazleridir

Şıkk-ı zâhirîsine Sahabeler hamele oldukları gibi, hususi dairesindeki mahfî ahvalâtından tezâhür eden esrar-ı din ve ahkâm-ı şeriatın hameleleri ve râvileri de Ezvac-ı Tâhirat´tır ve bilfiil o vazifeyi ifa etmişlerdir

Esrar ve ahkâm-ı dinin hemen yarısı, belki onlardan geliyor

Demek bu azîm vazifeye, bir çok ve meşrebce muhtelif Ezvac-ı Tâhirat lâzımdır

M

)
EZVAH Münkabız olmak

* Yakınlık

EZVAK Zevkler

Keyfler

Eğlenceler

EZVER Boynu eğri olan kimse

EZVET Küçük yanaklı

EZYAF (Zıyf

C

) Misafirler

Mihmanlar

EZ-YAH f

"Buzdan soğuk" mânasına gelir

EZYAK (Zîk

dan) Pek dar ve sıkıntılı

Çok zor

EZYAL (Zeyl

C

) Ekler

İlâveler

Zeyiller

EZYED Çok ziyade

Daha fazla

En ziyade

EZZ Depretmek ve koparmak

* Kandırmak, aldatmak

11-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük Lügat E Harfi E Harfi ECAHİL (Echel C) En cahil, daha bilgisiz olanlar E´CAM (Acem C) Arab olmayanlar Güzel arabi bilmeyenler Güzel ve fasih konuşamıyanlar * Acemiler ECAMİRE Taifeler, kabileler, kavimler ECANİB (Ecnebi C) Ecnebiler Yabancılar ECBE Alnı geniş olan adam ECC (C: İcâc) Devekuşu seğirtmek ECCE (C: İcâc) Sıcak fazla olmak * Karışmak ECDA´ Burnu kesik olan kimse * Kulağı, eli ve dudağı kesik kimse ECDAD (Cedd C) Dedeler Babalar Büyük babalar ECDAS (Cedes C) Kabirler Mezarlar ECDEL (C: Ecâdil) Çakır doğan kuşu ECDER (Cedir den) Daha büyük Pek münasib ECEBE Büyük alınlı Alnı geniş olan kimse ECEL Her mahlukun ve canlının Allah tarafından takdir edilen ölüm vakti Âhirete göç etmek * İleride olacağı şüphesiz olan * Allah´ın takdir ettiği ömür ECEL-İ FITRÎ Her mahlukun yaradılışı itibariyle Cenab-ı Allah (CC) tarafından tayin olunan vasati ömrü * Biyolojik ömür ECEL-İ KAZÂ (Bak: Ecel-i mübrem) ECEL-İ MEV´UD Mukadder olan ölüm şüphesiz gelecek olan ölüm ECEL-İ MUALLAK Levh-i Mahv İsbat´ta mukadder olarak yazılı, bâzı şartlarla mukayyed olan ecel Ecel-i müsemma ECEL-İ MÜBREM Elinden kurtulunması mümkün olmayan, kaçınılmaz olan ecel ECEL-İ MÜSEMMA f Muayyen bir zamana kadar, Allah´ın takdir ettiği ölüm ECEL-İ NÂ-GEHAN Ansızın gelen ecel Birdenbire âni ölüm, vefat ECELİYYET Sonradan vukuu şüphesiz olan hâdise ECELL (Celil den) Çok güzel çok büyük En üstün Çok celil ECELL-İ MAHLUKÂT Mahlukların en üstünü İnsan ECELL Evet, neam, belî ECEM (C: Acâm) Çok fazla sıcak ECEME (C: Acâm-Ecemât - Ecem-Ücüm) Meşelik * Kamışlık ECEMM Mızraksız adam * Boynuzsuz koyun * Etli kemik * Bacasız ev ECEN Suyun tadı ve rengi değişik olmak ECERRAN İns ve cinn ECEŞŞ Gür sesli ECFAN (Cefn C) Göz kapakları * Asma çubukları * Kirpikler ECHAM Gözü büyük ve kırmızı olan * (Müe: Cahmâ) ECHEL Çok câhil Çok bilgisiz En câhil ECHELİYYET Çok bilgisizlik Çok câhil oluş ECİC Ateş parlaması ECİL İşini geriye bırakan, geciktiren * Geciktirilen, geriye bırakılan şey * Bir yerde birikip toplanmış su ECİLLE (Celil C) Fazilet, ilim ve rütbe itibariyle daha yüksek olanlar Büyükler ECİM Bir şeye çok devam etmekten usanç gelme * Suyun necis olup bozulması * Birini istemediği hâle koymak ECİNNE (Cenin C) Ceninler Ana karnındaki çocuklar ECİNNÎ Cin taifesinden bir fert (Bak: Cinn) ECİR (Bak: Ecr) ECİR Ücretle çalışan, nefsini kiraya veren Gündelikçi(Devletler, milletler muharebesi tabakat-ı nev-i beşer muharebesine terk-i mevki ediyor Zirâ, beşer esir olmak istemediği gibi, ecir olmak da istemez S) ECİRLİK t Ücretle çalışma, hizmetkârlık ECİRNÂ (İcâret den) Bizi hıfzeyle, muhafaza eyle (meâlinde) ECİRNİ (İcâret den) Beni hıfzeyle, beni koru (meâlinde) ECL İllet, sebeb, cihet İçin, dolayı den Arabçada "Li" ilâve ederek kullanılır Meselâ: Li-eclillâh $ : Allah için, Allah rızası için Lİ-ECL-İL-MASLAHA İş icabı, maslahat için ECLA Pek âşikâr, pek belli Pek parlak, ziyade güzel * Başında kıl bitmeyen kel ECLA´ Dudakları kısa olup dişlerini tamamen örtmeyen ECLAD (Cild C) Hayvan derileri ECLAH Devenin veya üstü düz olan arabaların üzerlerine yapılan ufak kulübe * Başı kel olan adam ECLEC Yumru ve geniş alınlı ECLEF (Cilf den) Çok edepsiz, pek hayasız ECLEL Ulu ve büyük kimse * Azam ECLİYET Cihetiyet, sebebiyet Sebeb oluş ECMA´ En toplu Birikmiş Ziyade birleşmiş ECMA Üstü açık ev ECMAİN Hepsi, cümlesi ECMAL (Cemel C) Develer * Cümleler * Yekünler ECMAT (Ecme C) Ormanlar, sık ağaçlı yerler ECME (C: Ücem-Ecmât) Orman, sık ağaçlı yer ECMEL (Cemil den) Çok güzel, en yakışıklı Daha güzel ECNAB (Cenb C) Yanlar Yan taraflar ECNAD (Cünd C) Cündler, askerler, erler, neferler, taburlar ECNÂS (Cins C) Çeşitler, neviler, türler ECNÂS-I MUHTELİFE Çeşitli, türlü cinsler ECNEB Muti ve münkad olmayan İtaatkâr olmayan * Garib, yabancı, ecnebi Sert başlı at ECNEBİ Yabancı Garip Alışmamış Başka milletten olan ECNEBİYYET Ecnebilik, yabancılık, gariblik ECNEF Haktan, doğruluktan, adaletten uzaklaşan, ayrılan adam Beli eğri, kambur olan adam ECNİHA (Cenah C) Kanatlar Cenahlar Taraflar ECR (C: Ücur) Bir iş, bir hizmet mukabilinde verilen şey * Ahirete aid mükâfat, hayır ceza * Ücret, mukabil, karşılık Sevab * Tıb: Kırılan bir uzvun sarılması ECR-İ MÜSEMMÂ Mukavele ve pazarlıkla kararlaştırılan ücret ECRA´ (C: Ecâri) Bir şey yetişmeyen kumlu yer ECRAM (Cirm C) Ruhsuz büyük varlıklar Cirmler Yıldızlar ECRAM-I SEMAVİYE Gök cisimleri, yıldızlar ECRAM-I ULVİYE Ulvi yıldızlar Büyük cirimler ECRAS (Ceres C) Büyük çıngıraklar, çanlar ECREB Uyuz hayvan veya insan ECRED Tüysüz adam, köse Genç * Çorak, otsuz yer Bir şey yetişmeyen arazi * Tüyü yumuşak ve kısa olan at ECRİBE (Cirâb C) Dağarcıklar, meşin veya bezden yapılmış olan çantalar ECSAD (Cesed C) Cesedler Cisimler Tenler Vücudlar ECSAM (Cisim C) Cisimler ECSAM-I NÂMİYE Büyüyüp yetişen cisimler Nebat gibi büyüyenler ECSAM-I ULVİYE Ulvi cisimler ECSEL Karnı büyük olan kişi ECSEM Cesim, pek iri, gövdesi büyük olan İri yarı kişi E´CUBE (Bak: U´cube) ECUC Işık veren, parlayan Parlak nesne * Suyun tuzlu ve acı olması ECÜME Havuz ECVAD (Cevad C) Sahiler Cömertler Eli açıklar ECVAF (Cevf C) İçler Kovuklar ECVED En cömert En sahi Daha iyi ECVED-İ MENSUCAT Dokumaların en iyisi ECVED-ÜN NÂS İnsanların en iyisi olan Hz Peygamber (ASM) ECVEF Ortası boş Kof * Mc: Boş kafalı Çok cahil * Gr: Ortasında harf-i illet sayılan elif, vav, yâ harfleri bulunan fiil kökü ECVİBE (Cevab C) Cevaplar ECVİBE-İ MÜSKİTE Susturucu cevaplar ECYAD (Cîd C) Uzun boyunlar ECYAF (Cife C) Kokmuş etler Cifeler ECYAL (Cîl C) Soylar Tâifeler Kavimler Nesiller ECYED Uzun boyunlu (adam) ECYEM Gözü büyük ve kırmızı olan (Müe: Ceymâ) ECZÂ (Cüz C) Eczacılıkta kullanılan çeşitli maddeler * Ciltlenmemiş kitab ve saire * Cüz´ler, parçalar, kısımlar * Bir kimyevi terkible vücuda gelip yanma hassası gibi böyle bir kuvvet ve te´siri haiz bulunan şey ECZÂ-İ ASLİYE Vücudda temel teşkil eden parçalar ve kısımlar, unsurlar ECZÂ-YI ŞERİFE Kur´ân-ı Kerim´i meydana getiren otuz cüz ECZÂ-İ UNSURİYYE Esas teşkil eden parçalar ECZÂ-İ ZÂİDE Fazladan olan kısımlar, parçalar ECZAHANE f Eczacı dükkanı Ecza dolabı İlaç satılan mağaza ECZAL (Cizl C) Ağaç kökleri, tomrukları ECZEB Suyu geçirmeyen sağlam zemin ECZEM (Cüzâm dan) Cüzamlı, miskinlik illetine uğramış olan * Parmakları veya eli kesik olan adam ECZEM Burnu kesilmiş