çöller...

Çöller

Yeryüzünün yedide birini kaplayan çöller yaşamın olanaksız olduğu bölgelerden sayılır Bununla birlikte yeryüzünün en etkileyici doğa parçaları arasında bazı çöller de vardır Buralarda yaşayan hayvan ve bitkiler bölgeye uyum sağlayarak varlıklarını sürdürmeyi başarmışlardır Bölgede yaşayan insanlar ise vahalar oluşturarak ve hayvancılık yaparak geçimlerini sağlamaktadırlar Bu kurak arazide sulama yoluyla gerçek cennetler oluşturmak olanaklıdır Bugün pek çok çölden petrol ve değerli madenler çıkarılmaktadır

Yaşama Düşman Bir Ortam

Yeryüzünün en kurak, bitkileri çok az ya da hiç olmayan bölgelerine çöl denir Çölün en önemli özelliği buharlaşmanın yağış miktarından daha çok oluşudur Tam çöllerde 11-12 ay süren bir kuraklık döneminden sonra 10 mm’den az bir yağış görülür Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok büyüktür; bu fark +58 derece ile –10 derece arasında değişir Bu yüksek sıcaklık farkı kayaların parçalanmasına yol açar Böylece dağlar giderek birer moloz yığınına dönüşür Sıcaklık değişmeleri kum ve toz fırtınalarına neden olur Kum tanecikleriyle yüklü rüzgarlar önlerine çıkan kayaları yontup biçimlerini değiştirir Yağmur yağdıktan sonra suların akıp gideceği yataklar olmadığından bunlar çeşitli yerlerdeki düzlüklerde birikir ve güçlü buharlaşmanın etkisiyle Cezayir ve Namibia’daki gibi tuz gölleri ortaya çıkar

Çöllerin Dağılımı

Çölün en ayırt edici özelliği olan kuraklık çeşitli nedenlerden kaynaklanır Çöller bulundukları yerlere göre alize ya da dönence çölleri, iç çöller ya da kıta çölleri ve kıyı çölleri biçiminde sınıflandırılır Alize çölleri neredeyse tüm yeryüzünü çepeçevre saran bir kuşak oluşturur Bunlar ekvatoral alçak basınç kuşağının her iki yanında uzanan yüksek basınç bölgesinde yer alır Ekvator’da ısınan hava yükselerek kuzey ya da güneydoğuya yönelirken karşı akımlara yol açar Bunların bir bölümü yere doğru inerek alçalır ve böylece içlerindeki nem oranı yüzde 10’un altına düşer Bunlar üstünden geçtikleri alanlara kuraklık getirir Büyük Sahra ya da Arabistan Yarımadası’ndaki çöllerde sürekli bu tür rüzgarlar eser Denizden esen alize rüzgarları ise Antiller’de olduğu gibi, yüksek oranda nem taşır ve yağışa neden olur

Kıtaların içindeki çöllerin az yağış almasının nedeni denize çok uzak olmaları ve önlerinde bulunan sıradağların yağış yüklü bulutların ilerlemesini engellemesidir Kışların çok soğuk geçtiği bu tür çöllere örnek olarak Gobi verilebilir Kıtaların batısında yer alan kıyı çöllerinin ortaya çıkış nedeni soğuk okyanus akıntılarıdır (Örneğin Afrika’nın güneybatısındaki Benguela Akıntısı ile Güney Amerika’nın batısındaki Humboldt Akıntısı) Bu tür soğuk okyanus akıntıları hava sıcaklığının 6 C’ye kadar düşmesine neden olur; bu nedenle denizden esen rüzgarlar içlerindeki nemi kıyıya ulaşamadan deniz üstünde boş