Hakkari 'De Düğün Ve Evlenme Adetleri

HAkkari 'de Düğün ve evlenme adetleri

DÜĞÜN VE EVLENME ADETLERİ

Evlenme yaşı köy yerinde erkeklerde 18-20 kızlarda 15-18 il ve ilçe merkezlerinde 20-25 kızlarda 18-20'dir Önce dini nikah sonrada resmi nikah yapılır Boşanma olaylarına pek rastlanmaz Boşanmalarda “tas atma” yada “talak verme” denen geleneksel boşanma resmi boşanma seklinden daha yaygındır İl merkezlerinde çok evlilik görülmekle beraber çiftçilik ve hayvancılıkla uğrasan köy yerinde daha çok görülür Aşiret içi evlilik yaygın birlikte aşiretler arası evlilikte olabilir Aşiret içi evlilikte yaygın olan akraba evliliğidir

GÖRÜCÜ USULÜ

Evlenme biçimlerinin başında görücü usulü gelir Evlenecek erkeğin yakınlarından oluşan birkaç kadın daha önce üzerinde durulan yada tanıdıklarca tavsiye edilen kızı görmeye gidip yakından incelerler Gözlemleri müspet olursa niyetlerini belli edip ayrılırlar Birkaç gün sonra bir aracı gönderip kapılarının kendilerine açık olup olmadığını sorulur Şayet kız tarafının kızlarını verme gibi bir niyetleri varsa düşünmek ve akrabalarına danışmak için süre isterler Bu bazen defaatle tekerrür eder Bu hareket bir çeşit naz anlamına da gelir

KIZ İSTEME

Kız tarafının olumlum bir cevap vermesiyle karsılaştırılan bir günde aksam yemeğini müteakip oğlan babası akrabalarını ve aşiretin ileri gelenlerinden oluşan 8-10 kişilik bir grup yanına alarak köy yada mahalle imamının esliğinde kız istemeye giderler Kızın babası da akrabalarıyla beraber gelecek grubu bekler Oğlan tarafını gelmesiyle kız isteme merasimi resmen başlamış oluyor Her iki tarafta da anlamlı vakar bir sessizlik hakimdir Bu atmosferde oğlan ve kız taraflarının konuşmaması adettendir Konuşma hakki her iki tarafın yaşlılarınındır Önce kız tarafının en yaşlısı ve ileri geleni misafirlere “hos geldiniz bas göz üstüne geldiniz” der Oğlan tarafının mukabil karşılığından sonra kısa bir süre havadan sudan konuşulur Oğlan tarafının yaşlısı laf arasında bir girizgah bulup kız tarafının en yaşlısına “gelisimizin sebebini açıklar Allah’ın emri peygamberin kavli ile kızınız A yı oğlumuz B ye münasip gördük ne buyurursunuz?” der Kız tarafının en yaşlısı “ kızımız bir candır yolunuza feda olsun” der Bu cevap evet anlamındadır Bunun üzerine hoca bir fatiha okur hayırlı olsun temennisinde bulunur Bu sırada oğlan tarafından güveye yakın birisi kız tarafının en yaşlısının elini öper Ardından şerbetler içilir çay faslından sonra da müsaade alınarak kalkılır

SÖZ KESME

“Kız istemeyi” müteakip üç gün içinde “desteser” denilen söz kesmeye gidilir “desteser” için güveyin annesi ve yakın akraba çevresinden bir grup kadın gider Giderlerken yanlarında geline hediye olarak bir altın bilezik bir takım elbise bir çift ayakkabı bir çift terlik vb hediyeler götürülür Gelin evi de gelenlere çay türünde ikramda bulunur

NİŞAN

“desteser” den sonra sıra nişan törenine gelmiştir Nişan töreninde oğlan ve kız tarafı davet etmek istedikleri tüm akrabalarını davet ederler Davete sadece kadınlar icabet eder Tören genellikle kız evinde yapılır Törene katılan kadınlar düğünü aratmayacak şekilde halaya tutulur şarkılar esliğinde oyunlar oynanır Geline bu günün anısına nisan elbisesi giydirilir güvey tarafının beraberinde getirdiği ziynet eşyalar geline takılır Nişan bir saatlik süre içinde tamamlanır

ŞEKER KIRMA

Şeker kırma merasimine her iki taraf nisan olduğu gibi düğüne çağırmayı düşündükleri bütün akraba ve yakınlarını davet ederler Şeker kırma davetine yalnız erkekler katılır Güveyin evinde toplanan güveyin davetlileri şarkılar esliğinde gelinin evinin yolunu tutarlar Giderlerken beraberinde “sirinahi” denilen kesme seker misafir sekeri lokum vb şeyler götürürler Gelen davetlilere bu lokum ve sekerler tepsiler için de ikram edilir Davetlilerde bunları avuç içi alarak mukabelede bulunurlar Şeker kırmanın en belirgin vasfı sağdıç tespitidir Tepsi içindeki kelle sekeri kimseye iltimas geçmeyeceği birine teslim ederler Bu kimse koni biçimli sekere bir çekiç vurarak parçalar parçalanan sekerler oda içinde gelişi güzel saçılır Sağdıç olmak isteyenler saçılan sekerin içinde koni biçimli olan parçayı almak için kapışırlar Bunu kapan sağdıç olur Bu adet kimi zaman nahoş hadiselere hatta kavgalara sebep olduğu için terk edilmiştir Bu gün sağdıçlığı arzu edemler ya kendi aralarında yada daha önceden güvey babasından sağdıçlık sözü isterler Sağdıç olan ileride de anlatılacağı üzere düğünün organizatörlüğünü ve kısmen de masraflarını üstlenir

DÜĞÜN

Sıra artık düğün coşkusuna gelmiştir Taraflar arasında kararlaştırılan bir hafta sonunda düğün töreni gerçekleştirilir Düğünler düğün salonunda başlayıp düğün salonunda biten düğünlere benzemez Düğünler hem damat hem de gelin evinde düzenlenen iki gün iki gecelik değişik eğlence programlarıyla devam eder Bu güne binaen davetliler en güzel elbiselerini giyerler Genç kızlar ve kadınlar düğünde iç açıcı renklerden oluşan rengarenk ayak topuklarına kadar uzanan mahalli kıyafetlerinin en güzelini giyerler Erkekler ise “selik sepik “ denilen düz desenlerden oluşmuş elbiseler giyerler

KINA GÖTÜRME VE KINA MERASİMİ

Yukarıda da söylediğimiz gibi düğünler iki gün sürer Düğüne iki-üç gün önceden akraba ve komşular arkadaşlar davet edilir Düğünün birinci günü sabahtan damadın davetlileri damat evinde gelinin davetlileri de gelin evinde toplanmaya başlarlar Kimi zaman davul zurna esliğinde kimi zaman da oyun ve türküleri esliğinde oyunlar oynamaya başlanır Erkekler kendi araların da kadınlarda kendi aralarında oyunlar oynar Oyunlar halay seklinde ve sağdan sola yürüyerek oynanır Oyunlar oldukça hareketli ve canlıdır O kadar ki oyunların hareketliliğinden oyuncuların alnında buncuk buncuk ter boşanır Birinci günün en belirgin merasimi kına götürme ve her iki evde yapılan kına törenleridir Kına ile birlikte gelin evine gelin elbisesi mum ve bilezik götürülür Önde erkekler onların arkasında sıra halinde dizilmiş genç kızlar ve kadınlardan oluşan bir düğün alayı kurulur Kına götürülme esnasında disiplinli ve vakur bir düğün alayı seklinde gidilir Erkekler oyun türküleri söyleyerek yürürken kadınlar sessizce ağır ağır yürüyerek onları takip ederler Kına vs eşyalar teslim edildikten sonra damat evine dönülür Gelin evinde yemeğe adeti yoktur Kına dönüsü damat evinde davetlilere yemek ikram edilir Aksam karanlığına kadar halaylar devam eder Daha sonra davetliler damadı alarak sağdıcın evine götürülür Sağdıcın evinde bir süre halay çekildikten sonra kına merasimine geçilir Kına şarkısı esliğinde kına getirilerek damadın sağ el serçe parmağı ve ayak parmağına kına sürülür Geri kalan kına da davetlilere dağıtılır; kına gecesi hatırası olarak onlarda ayni şekilde kına sürerler sonrada damadın başı üstünde sağdıç tarafından kınaya bandırılmış para saçılır Bu damada soğuk şakalar yapılmaması için verilmiş bir çeşit bahşiş anlamına gelir Kına merasiminden sonra oyun şarkıları esliğinde geç saatlere kadar halaylara devam edilir o gece damat bir grup davetli ile sağdıcın evinde misafir edilir

Kına merasimi damat tarafından sevinç ve neşe içerisinde halaylar esliğinde yapılırken gelin tarafında hüzünlü kına şarkıları eşliğinde ağlama ve gözyaşları ile yapılır Kına gelin annesinin göz yaslarıyla yoğrulur Mumlar gelinin göz yaşlarıyla söndürülür Adeta damat tarafında yapıldığı gibi gelin kına odasına alinir kenarlarına mum sıralanmış bir tepsinin ortasına konulan kına kına şarkıları söylene söylene ve ağır ağır yürünerek getirilir Gelin oturtularak el ve ayaklarına kına sürülür

GELİN ALMA

Düğünün ikinci günü sağdıcın evinde damat tıraş edilir banyosu yapılır damatlık elbisesi giydirilerek davetlilerle birlikte kahvaltıya oturtulur Kahvaltının ardından sağdıcın evinde bir iki halay çekildikten sonra damadın evine doğru yol alınır Yol buyunca düğün şarkıları söylenir Damada evde taht gibi odanın bas kösesinde bir yer hazırlanır Damat buraya oturtulur Damat kendisi için oturduktan sonra tebrikleri kabul etmeye baslar Davetliler basta para olmak özere damada çeşitli hediyeler verirler Gün buyu damada kendisi için hazırlanan tere oturması adettendir Zorunlu haller dışında yerini terk etmez Damat tebrikleri kabul ede dursun öbür yanda düğün ve halay devam eder Erkekler kendi aralarında kadınlar kendi aralarında davul zurna ve oyun havaları esliğinde halay çekerler Çok değişik oyun ve figür hareketlerin yer aldığı oyunlar oldukça hareketlidir Şarkılar oyuncular tarafında koru halinde söylenir Şarkılar beyitler halinde olup birinci koru söylerken diğeri dinler ikinci koru söylerken birinci koru dinler Bu şekilde hem söylenir hem de oynanır Gelin evinde de damat evi kadar olmasa da oyunlar oynanır Bur da genellikle genç kızlar ve kadınlar halay çeker Gelin evinde davetli erkeklerin oyun oynaması yadırganır Damat ta olduğu gibi geline de para ve çeyizlik hediye verilir Gelin almaya genellikle ikindi sularında gidilir Damadın yakın çevresinden davetliler gelin almaya giderken damat evde oturur Gelin alayında kınada olduğu gibi erkekler önde kadınlar arkada olmak özere artarda sıra olunur Erkekler önde oyun türküleri söylerken kadınlar da vakur ve ağır adımlarla onları takip eder Kadınlar gelin almaya giderlerken elbiseleri üzerine “hizark” denilen ipekli Bağdat kumaşı giyerler Kadın alayının önünde 6-10 yaşlarında başı kavuklu kızlar yürürler

Bunları evlenme çağında olan genç kızlarevli kadınlardan bir grup tek sıra halinde takip eder gelin evine varıldığında berbük(gelin almaya gelen kadınlar) ile sağdıç gelinin bulunduğu odada ağlanırken dışarıda gelin almaya gelen gençler sevinçle hareketli oyunlarla halay çekerler Hizark giydirilip hazırlıklar tamamlanınca gelinin bir elinde sağdıç diğer elinde sağdıcın hanimi girer ve gelini üç kere kaldırıp oturttuktan sonra sağdıç gelinin başına bir miktar bozuk para saçar yere düsen paralar çocuklar tarafından kapışılır Gelin adayı damadın evine doğru yol alırken yer yer yol kesilir yol bahşişi istenir Yol bahşişini genellikle sağdıç dağıtır gelin damat evine gelirken damadın annesi evliliğin mutluluk geçmesi dileğiyle su para şekerleme bir kabı gelinin ayakları dibine atar Gelin odasına alınarak hem erkekler hem de kadınlar düğüne devam eder Eğlenceler aksam yemeğine kadar devam eder Yemek yenildikten sonra davetliler dağılır yalnız damadın yakın akrabaları kalır Sağdıç ve kalanlar şarkılar ve elinde mumular esliğinde damadı gelinin odasına götürürler Damat geline yanaşarak sağ ayağı ile gelinin ayağına basar bu da aile içinde erkek üstünlüğünü ifade eder Bu arada kendilerine bir bardak şerbet ikram edilir Şerbetin yarısını önce damat diğer yarısını da gelin içer Bu evlilik hayatları buyunca acı ve tatlı günleri beraber paylaşacaklarını ifade eder Böylelikle evlilikte ilk müşterek adim atılmış olur Fatiha okunarak geri kalan misafirlerde dağılır

DÜĞÜN SONRASI

Hakkari düğünlerinde balayı adeti yoktur Düğünün ertesi gününden başlayarak damadın yakın akrabaları bir hafta buyunca düğün evini yemeğe davet ederler Davette hem güzel yemekler ikram edilir hem de bütçelerine göre hediyeler verilir Bu hediyeler il ve ilçe merkezinde takılar köylerde elbise vb şeylerden oluşur

Düğünden sonraki ilk Çarşamba günü “sersini” günüdür O gün gelinin çeyizi gelini evinden damadın evine gönderilir Bu günün anısına damadın yakın çevresinden kadınlar davet edilir Gelen kadınlara hem yemek ikram edilir hem de çeyiz gösterilir Kadınlar da geline çeşitli hediyeler verir

Düğün gününden bir hafta sonra kız ve oğlan evi arasında karşılıklı davetler baslar Önce gelin kocası ile beraber baba evine gelir Bunu müteakiben ailenin ileri gelenleri karşılıklı ziyaretlerde bulunurlar davet esnasında karşılıklı saat silah kıymetli hediyeler takdim ederler

BAŞLIK PARASI

Eskilerin namı sanı yayılmış damat adaylarının sırtındaki büyük yük kalkmış gelin adaylarının önündeki engel kalkmış artık ilimizde Ama hala gölgesi dolaşıyor ortalıkta Şeker kırma merasiminde bir zarfın içinde kız tarafına takdim edilen halen usulen takdim edilmektedir Eskiden kısmen “ayak parası” olarak iade edilirken artık tümü iade edilir Bu karşılıklı olarak her iki tarafın saygınlıklarına halel getirmemeleri anlamına gelir

BERDEL EVLİLİĞİ

İlimizdeki diğer bir evlilik türü de berdel evliliğidir Bu evlilik türü evlenme çağında olan hem erkek ham de oğulları olan ailelerin kızlarını oğulları için değiştirme usulüdür Berdel evliliği ilimiz de başlık parasını bir alternatifi olarak doğmuştur Berdel evliliği ile aileler karşılıklı olarak baslık parasının ve düğünün ekonomik güçlüklerinden kurtulurlar Daha çok ekonomik olarak zayıf olan aileler bu usulü tercih ederler