Hayvanlarda Ve İnsanda Dolaşim

Hayvanlarda Ve Insanda Dolaşim //taşima Sistemleri HAYVANLARDA VE İNSANDA TAŞIMA SİSTEMLERİ


HAYVANLARDA DOLAŞIM SİSTEMİ

Genel olarak hayvanlarda dolaşım sistemi başlıca şu görevleri yapar:

• Sindirim ürünleri ve inorganik besinleri bütün hücrelere taşıma

• Oksijeni hücrelere taşıma (trake solunumu yapanlar hariç)

• Metabolizma artıklarının hücrelerden uzaklaştırılması (CO2, üre, ürik asit, tuz, su, madensel tuzlar vb)

• Vücut sistemlerinin işleyişi ile ilgili hormonların iletimi

• Bağışıklık sisteminin hücrelerini vücudun her tarafına götürme

Hayvansal bir hücrelilerde sölenterelerde dolaşım, sistem halinde değildir Maddenin taşınması sitoplazma veya hücreler arası sıvılarla olurİleri yapılı hayvanlarda iki çeşit taşıma (dolaşım) sistemi gelişmiştir

1 Açık Dolaşım : Yumuşakçalarda, derisidikenlilerde ve eklembacaklılarda görülür Bu dolaşım sisteminde kan, damarlardan çıkarak vücut boşluklarına dağılır ve besinler hücrelere taşınır Tekrar damarlardaki açıklıklarla toplanan kan devrini tamamlar Kanın akışı daha ağırdır Böceklerde sırt damarının önü açık arkası kapalıdırÖnden vücut boşluğuna yayılan kan damardaki açıklıklarla toplanarak dolaşımını tamamlar

2 Kapalı Dolaşım : Kan atardamar, toplardamar, kılcal damarlar ve kalbin içerisinde dolaşırYani, kapalı bir dolaşım sisteminin vücutla kaynaşması şeklinde düşünülebilirBu dolaşımda kanın akış hızı daha yüksektirHalkalı solucanlarda kapalı dolaşımın en basit şekli görülür Omurgalılarda kapalı dolaşım daha ileri yapıdadır

Halkalı Solucanların Kapalı Dolaşımı : Sırt ve karın damarları ve bu damarlardan ayrılan kılcal damarlar dolaşım sistemini meydana getirirler Kılcal damarlar derinin dış yüzeyine çok yakın yerlerinde bulunur Bu da oksijenin kılcal damarlarla alınıp CO2 verilmesini kolaylaştırır Sırt damarında kan öne doğru akar, karın damarında ise geriye doğru akar

Omurgalılardan Balıklarda : Kalp, bir kulakçık ve bir karıncıktan ibarettir Kalpte kirli kan vardır Kulakçık-karıncık yolunu izleyen kan solungaçlara gider Temizlenen kan kalbe uğramadan vücuda dağılır ve kirlenerek kalbe döner

Kurbağalarda : Kalp 2 kulakçık ve 1 karıncıktan ibarettir Sol kulakçık akciğerden gelen temiz kanı, sağ kulakçık vücuttan gelen kirli kanı taşır, ikisi de aynı karıncığa açılırlar Bu yüzden kalpte temiz kan ile kirli kan birbirine karışır

Sürüngenlerde : Kurbağalarınkinden farklı olarak karıncığı ortadan ikiye ayıran yarım perde vardırYine de kirli kan ile temiz kan kalpte birbirine karışır Sürüngenler ve kurbağalarda vücuda dağılan kan “kirli+temiz” karışımı olduğundan hücrelere yeterli oranda O2 taşınmaz Bu hayvanların sıcak havalarda faaliyetleri artar Bunlara soğuk kanlı hayvanlar denir

Kuş ve memelilerde : Kalp iki kulakçık ve iki karıncıktan oluşur Kalbin sağ kulakçık sağ karıncığında vücutta kirlenerek gelen kan, sol kulakçık sol karıncığında ise akciğerde temizlenerek gelen kan bulunmaktadır Hücrelere bol oksijen gönderildiği için vücut daha çok enerji üretir ve vücut sıcaklığı sabit tutulur

İNSANDA DOLAŞIM SİSTEMİ :

Kalp, atardamarlar,kılcal damarlar ve toplardamarlardan meydana gelmiştir

Kalp : Üst kısımda iki kulakçık, alt kısmında iki karıncıktan oluşur Kalp dıştan içe doğru perikard, miyokard ve endokard tabakalarından oluşur Endokard epitel dokusundan meydana gelen kaygan bir tabakadırMiyokard kaslı bir tabakadırKarıncıklarda miyokard daha kalındırAort damarı kalpten çıkınca koroner damar aorttan ayrılarak kalp dokularını besleyecek besin ve oksijenli kanı taşır Kalp kasları çizgili kaslar gibi miyofibrillere sahip, işleyiş bakımından düz kaslar gibi otonom sisteminin kontrolündedirler Perikard bağ dokusundan meydana gelen iki katlı bir zardan oluşur, iki zar arasında bir sıvı bulunur Bu sıvı kalbin rahat çalışmasını sağlar

Kalbin Çalışması : Kalbin çalışması kulakçık ve karıncıkların kasılıp (sistol) gevşemesi (diyastol) ile olurKulakçıklar kasılınca kanı karıncıklara pompalarlar Bu yaklaşık 0,15 saniye sürer Karıncıklar kasılınca kan atardamarlarla vücuda ve akciğerlere pompalanır

Karıncıkların kasılması ise yaklaşık 0,30 sn sürer Kalp 0,40 sn dinlenir Yani bir atış toplam 0,85 sn sürmektedir

Kalp çalışmasına etki eden faktörler :

a) Sinirler : Otonom sinir sistemine bağlı sempatik sinirler kalp kaslarının çatışmasını hızlandırıcı, parasempatik sinirler ise yavaşlatıcı etki yaparak düzenli çalıştırırlar Karıncıklarda sempatik sinirler çoğunluktadır

b) Hormonlar : Adrenalin ve tiroksin hormonları kalp çalışmasını hızlandırıcı etki yaparlar

ATARDAMARLAR : Atardamarların en dışı bağ dokusunun liflerinden ortası kuvvetli düz kaslardan, iç kısmı ise kaygan endotel dokudan meydana gelmiştir Kaslar ve bağ dokusu damara esneklik kazandırarak kanın rahat akmasını sağlarlar

TOPLARDAMARLAR : Atardamarlara nazaran daha incedirler Dıştaki bağ doku lifleri az, orta tabakada ise esnek lifler kaybolmuştur Toplardamarlar bulunduktan yerin kaslarına yaslanmıştır Kasların esnemesi toplardamarları daraltarak kanın ilerlemesini sağlar

KILCALDAMARLAR : Tek sıralı epitel hücrelerinden yapılmış çok küçük çaplı borucuklardırBesin, boşaltım ürünleri ve oksijenin değişimine uygun yapıdadırlar

KAN DOLAŞIMI :

Sol karıncıktan çıkan temiz kanın vücuda dağılarak besin ve O2 verdikten sonra sağ kulakçığa dönmesi büyük dolaşımdırSağ karıncıktan çıkan kirli kanın akciğerlere giderek temizlenip sol kulakçığa dönmesine küçük dolaşım denir Kanın atar damarlarda ilerlemesi karıncıkların sıkıştırması ve atardamarların esnekliği sayesinde olurAncak özellikle kalbin alt kısımlarından gelen toplardamarlarda kan yukarıya aktığı için zorlukla karşılaşır

1 Sağ kulakçıkların kanı emmesi

2 Kalbin sürekli kan pompalaması

3 Toplardamar içerisinde kalbe doğru açılabilen kapaklar sayesinde kan rahatlıkla toplardamarda yukarı doğru akar

KAN VE VÜCUT SIVILARI ARASINDA SIVI ALIŞVERİŞİ

Atardamar ucundaki kılcallarda kan basıncı ozmotik basınçtan büyüktürBu yüzden besinli sıvılar kandan çıkarak kılcalların çevresindeki sıvıya, oradan da vücut hücrelerine geçer Kılcallar boyunca ilerleyen kanın basıncı azalırken, ozmotik basınç toplardamar ucunda kan basıncından büyük olur Bu esnada da az miktarda besinli sıvı kana geçer

Doku Sıvısı ve Lenf Sistemi : Kan, kılcal damarlardan geçerken kan proteinleri ve sıvısının bir kısmı damar dışına çıkar Bu sıvı yeniden kana aktarılmazsa kan sıvısı kısa süre içinde dokular arasında yayılıp kaybolur Dokular arasına dağılan bu sıvı lenf sistemi ile kana bağlanır Lenf sistemi, dokular arası sıvı ve akyuvar hücrelerinin içerisinde dolaştığı damar sistemi + lenf düğümlerinden ibarettir

Lenf Kılcalları : Bir ucu kapalı, diğer ucu lenf toplardamarı ile birleşir Kapalı olan uçtan dokular,arası sıvı toplayarak lenf toplardamarlarına taşırlar

Lenf Toplardamarı : Kılcal damarların birleşmesi ile meydana gelirlerKan

toplardamarına benzerLenf damarlarında lenf sisteminin akış yönü kana doğrudurVücudun ve başın sol tarafındaki lenfler,lenf sıvısını sol köprücük altı toplar damarına bağlarlarVücudun sağ tarafındaki lenf sıvısını da sağ köprücük altı toplardamarına boşaltan lenf toplardamarları vardır

Lenf Bezleri : Lenf damarlarının yolu üzerinde bulunan lenf bezleri mikroplara karşı akyuvar üretirlerBu akyuvarlara lenfosit denir