Duyu

Duyu organlarının en önemlisi ve kuvvetlisi Göz, omurgalılarda en gelişmiş duyu organı olup, insanlarda mükemmelleşmiştir Karanlık bir gecede gökyüzüne baktığımızda milyonlarca kilometre uzaklıktaki yıldızları görebilmekteyiz

Basit yapılı canlıların bâzılarında (deniz yıldızları, öglena ve klorofilli su yosunları gibi) ışığa karşı duyarlı kısımlar mevcuttur Su yosunları ve bitkilerin, özellikle çiçeklerin, görme ve hissetme kâbiliyetlerinin bulunduğunu gösteren ciddî araştırmalar mevcuttur

Bâzı sürüngenlerde, şakak kemiği içinde göze benzer bir organ görmeyi sağlar Bunların gözleri ayrı ayrı görürler ve üzerlerinde pullar vardır (kozalaksı göz)

Su yüzeyinde yaşayan bâzı balıkların dört gözü vardırÜstteki iki göz havayı, alttaki ikisi suyun içini görmeyi sağlar

Eklembacaklıların hepsinde göz hareketsizdir ve gözlerinde göz billuru bulunmaz Bunların gözü, çok sayıda sâde gözün birleşmesinden meydana gelmiştir (petek göz)

Örümceklerde göz billuru (lens) vardır Gözleri oldukça gelişmiştir ve sayıları on ikiye kadar çıkar

Gözün Yapısı (Anatomisi)

Göz önemi, hassâsiyeti, çeşitli darbelerden ve tesirlerden kolayca etkilenebilmesi dolayısıyla insan vücudunda sağlam bir miğfer içine yerleştirilmiştirGözün içinde bulunduğu ve kemiklerle çevrili bu boşluğa göz çukuru (orbita) ismi verilirÜstte kaş ve kaş kemiği, dışta ve altta şakak kemiği, içte burun kökü ile çevrelenmiştir Göz kapağı, yabancı maddelerden gözü korur Göz çukurunun hacmi 29 cm3 kadardırİçinde göz yuvarlağı, gözü hareket ettiren kaslar, damar ve sinirler ile bunlara yastık vazifesi gören yağ dokusu bulunur

Göz yuvarlağı (glob): Göz, iç içe soğan zarı gibi üç tabakadan yapılmıştır

a Sert tabaka: En dışta olup, bağ dokusundan yapılmıştırÖnde şeffaf saat camı gibi saydam tabaka (kornea), arkada beyaz renkli sert tabaka (sklera)dan meydana gelmiştirSaydam tabaka 43 diyoptrilik kırma gücüne sâhiptir Kornea, gözyaşı, göz içi suyu ve etrâfındaki damarlardan sızıntı yoluyla beslenirSaydamlığını kaybederse, göz cisimleri göremez olur Sâdece ışığı ve hareketleri fark edebilir Göz nakli ameliyatında, saydamlığını kaybeden kısım, dâire şeklinde kesilerek çıkarılır, yerine ölü gözünden alınan parça konurGözün tamâmının nakli tıbben mümkün değildir Sert tabaka (sklera) beyaz olup, önde üzerini soğan zarına benzeyen kaygan ve damarlı bir mukoza (konjonktiva) örter

b Damar tabakaert tabakanın içinde bulunur Bol kan damarları ihtivâ eder Bunlar gözün beslenmesini sağlar Damar tabaka da üç kısımdan meydana gelmiştir:1) Koroid:Arkada büyük bir kısmını meydana getirir 2) Siliar cisim: Koroid ile iris arasında olup, uyum işini yapan siliar kas burada bulunurGöz içi merceğini de lifçikler yardımı ile tutar 3)İr


Göze rengini verir ve gözün diyafram görevini yapar İrisin ortasındaki boşluğa göz bebeği (pupilla) ismi verilirGözün rengi iristeki kromatofor hücrelerdeki pigment (renkli tânecikler) ile sağlanırPigment miktarı az ise göz açık renkli, fazla ise göz koyu renkli olacaktır Bebeklerin irisindeki pigment miktârı dâimâ az olduğu için gözleri açık renklidir

Göz bebeği (pupilla) devamlı küçülüp büyürIşıkta, âni üzüntü, âni ses, âni soğuk veya sıcakta, uyurken, ameliyat için bayıltılanlarda küçülürKaranlıkta, el kuvvetli olarak sıkıldığında, kokainmanlarda ve can çekişme esnâsında büyür

c Sinir tabaka (retina): Gözün en iç tabakası olup, görmeyi sağlayan kısım burasıdır İki cins hassas hücresi vardır:Koniler ve batoneler (basiller) Bir gözde 5 milyon koni, 120 milyon basil bulunurKoniler gündüz görmeyi, renk ve şekil görmeyi sağlarken, basiller alaca karanlıkta ve etrâfı görmeyi sağlar

Göz merceği (lens): Göz merceği iris ve pupillanın gerisinde, saydam, ince kenarlı bir mercektir Yeni doğanlarda ve çocuklarda yumuşak olan mercek, yaş ilerledikçe katılaşırOrtalama çapı 9 mm, kalınlığı ise 4-5 mm kadardırLens normalde 16 diyoptrilik kırma gücüne sâhiptirÇocuklarda uyum (akomodasyon) esnâsında 14 diyoptrilik yedek kırma gücü ile 30 diyoptrilik kırma gücüne ulaşabilir Yedek kırma gücü yaş ilerledikçe azalır

Vitre,gözün içini doldurur Şeffaf olan bu sıvı yumurta akı kıvamındadır % 99’u su, % 1’i proteindir ve hacmi 3,9 cm3 kadardır

Görme siniri, göz içindeki hassas hücrelerden başlar Sağ ve soldan gelen sinir birleşir ve liflerin yarısı çapraz yaparak yine iki ayrı sinir hâlinde sağ ve sol arka beyindeki görme merkezine ulaşırlar

Gözün dış kasları, altı adettirGözün içe, dışa, aşağı, yukarı, aşağı içe ve dönme hareketlerini sağlarlarGöz kasları arasındaki dengesizlikten şaşılık meydana gelir

Gözyaşı bezleri iki tânedir Esas göz bezi göz çukurunun üst-dış kısmına yerleşmiştir

Gözyaşı bezlerinden salgılanan yaş, konjonktiva ve kornea yüzeyini nemlendirdikten sonra, göz kapaklarının iç kısımlarındaki deliklerden, küçük kanallar vâsıtasıyla burun kökündeki gözyaşı kesesine dökülür Buradan da küçük bir kanalla burun boşluğuna akar

Gözyaşı, saydam tabaka (kornea) yı düzgün hâle getirirHücreleri beslerMekanik olarak yıkama yapar ve içindeki mikrop öldürücü maddeler yardımıyla biyolojik temizlik yapar

Göz kapakları: Göz kapaklarının dış yüzünü ince deri, iç yüzünü konjonktiva örter Kapakları açan ve kapatan adaleler vardır Kapak kenarlarında kirpikler bulunur Kirpikler, üst kapakta 150, alt kapakta 75 adet kadardır Diplerinde yağ ve ter bezleri bulunur Bu bezlerin iltihabına “arpacık” ismi verilir

Yukarıda anlatılanlardan anlaşılacağı gibi, göz, muazzam bir yapıya sâhip, çok kıymetli bir organımızdır Evrim teorisinin kurucusu sayılan Darwin; göz, beyin gibi, karışık organların nasıl meydana geldiğini anlatmaktan âciz olduğunu bildirmiş, bir arkadaşına yazdığı mektupta; “Gözün teşekkülünü düşündükçe tepem atacak gibi oluyor!” demiştir

(Organum visuale) Görme organı küre şeklinde bir çift organdır Çok kıymetli ve hassas organlarımızdan olup, nazik oluşuna uygun olarak iyi korunmuştur