Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)

Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
İlk dört halife seçimle iş başına gelmesine rağmen, Emeviler zamanında bu sistem değiştirilmiş ve halifelik makamı babadan oğula geçer duruma getirilmişti Abbasiler devrinde de bu saltanat dönemi devam etti Aslında İslamiyet’in ilk yıllarında bu sistem bu şekilde işlemiyordu Ancak daha sonraki devirlerde bu sistem amacı dışına çıkarılmış ve sadece saltanat haline dönüştürülerek belli bir zümrenin emrinde yanlış kullanılır hale getirilmiştir

Hailfelik zaman içerisinde Osmanlı Devleti tarafından kullanılmaya başlanmıştı Bu durum bağımsızlığını kazanmış Türk Devleti’nin karşısında bir sorun olarak duruyordu

1 Kasım 1922 tarihinde saltanat ve halifelik makamı birbirinden ayrılmış, saltanat tamamen kaldırılmış, halifenin yetkileri de sadece dini konular ile sınırlı bir hale getirilmişti Halifelik makamında son olarak görevde bulunan Abdülmecit Efendi’nin de devlet işleri ile uğraşma girişimleri göz önüne alındığında, halifelik makamının gereksiz olduğu ve devlet adına sorunlar oluşturduğu gerçeği apaçık ortada duruyordu

Atatürk bu sorunun biran evvel halledilmesi için çalışmalarda bulundu 1 Mart 1924 tarihinde Atatürk’ün mecliste yaptığı konuşma ile halifeliğin kaldırılması gerektiği herkesçe kabul gördü 3 Mart 1924’te TBMM tarafından çıkarılan bir kanunla halifelik kaldırılarak, yeni yapılacak ilke ve inkılapların önü tamamen açılmış oldu


3 Mart 1924 Halifeliğin kaldırıldığı gün çıkarılan diğer yasalar şunlardır:

• Şer’riyye ve Evkâf Vekâleti kaldırıldı Yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu
• Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekâleti kaldırıldı Bununla da, Genel Kurmay Başkanlığı’nın hükümet ve siyaset dışına çıkması sağlandı
• Tevhid-i Tedrisat kanunu kabul edilerek, eğitimde birlik sağlandı
• Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılması kabul edildi

Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri

• Saltanatın kaldırılmasından ve Cumhuriyetin ilânından sonra, halifeliğin önemini yitirmesi
• Devlet başkanı olarak cumhurbaşkanı ile halifenin birlikte bulunmasının sakıncalı olması
• TBMM tarafından halife tayin edilen Abdülmecit Efendi’nin, devlet başkanı gibi davranması
• Halifelik kurumunun, lâikliğe ve cumhuriyet rejimine ters düşmesiforumsinsinet
• Eski rejim taraftarlarının saltanatın kaldırılması ve cumhuriyetin ilanından sonra, halifeliğe sığınmaları
• Bazı TBMM üyelerinin halifeyi milletin üzerinde görmeye başlamaları, “TBMM halifeliğin, halife de TBMM’nindir” şeklinde propaganda yapmaları
• İslâm aleminin halifeliğin korunması konusunda İsmet Paşa’ya yazdıkları mektubun, İsmet Paşa’nın eline geçmeden muhalefeti temsil eden “Tanin” gazetesinde yayınlanması

Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları

• Lâikliğe geçişin en önemli aşaması gerçekleşti
• İnkılâplar için elverişli ortam hazırlandı
• Milli egemenlik daha da pekişti
• Ümmetçilik arayışları sona erdi

HALİFELİĞİN KALDIRILMASI(3 MART 1924)
1517 tarihinde Memlük devletine son verilmesiyle birlikte Osmanlı padişahlarının kullanmaya başladıkları halifelik yetkisi yalnızca Osmanlı ülkesinde yaşayan Müslümanların değil dünyanın her tarafında yaşayan Müslümanlarında dini liderliği anl***** gelmekteydiBu makam Osmanlı devletinde teokratik yönetim anlayışının uygulandığının en temel kanıtı olmuştur

Halifelik makamının Osmanlı sınırları dışındaki insanlarla da ilgili yetkilerinin olması halifenin dış politika ile aktif şekilde ilgilenmesine neden olmaktaydıYine bu yetkiler Osmanlı padişahına başka ülkelerde yaşayan Müslüman toplulukların haklarını korumak için ayrı bir yükümlülük getirmekteydiBu durum öncelikle iç düzeni sağlamak ve milli değerlere bağlı bir toplum yapısı ve devlet düzeni kurmak isteyen TBMM’nin faaliyetlerinin zora sokmaktaydı

IITBMM inkılap yanlılarının çoğunlukta olduğu bir meclistifakat yenilik karşıtı olan muhalefet grubu daha güçlü olabilmek için halife ile yakın bir ilişki içerisinde olmaya ve bu makamı politika malzemesi yapmaya çalışmaktaydıYeni rejim karşıtları ve diğer muhalefet grupları için halifelik bir sığınma makamı haline gelmiştiÜlke dışından Türkiye’ye gelen politikacıların eski alışkanlıklarında etkisiyle halifeye önem vererek Onu ziyaret etmeleri bu makamın siyasi yetkisinin tartışılmasına neden olmuş,TBMM’nin faaliyet alanına giren davranışları tepki çekmiştir
Bütün bunlar TBMM’nin halifelik makamının yetkilerinin kesin ve net bir şekilde düzenlenmesini gerekli kılmıştır

Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri:
• Saltanatın kaldırılıp cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra halifeliğin yetkilerinin belirlenme ihtiyacının doğması ve halifeliğin bir sembol haline gelmiş olması
• Halifelik makamının TBMM’nin üzerinde gibi hareket etmesi ve görünmesi
• TBMM tarafından halifeliği onaylanmış olan Abdülmecid efendinin devlet başkanıymış gibi davranması
• Halifeliğin cumhuriyet rejimine ve laikliğe aykırı bir kurum olması
• Yeniliklere karşı olan muhalefet grubunun en önemli dayanağının halifelik makamı olması

Bu nedenlerden dolayı halifelik makamı tartışılmaya açılmıştır Halifeliği TBMM’nin bünyesinde tutabilmenin mümkün olmadığı görülünce kaldırılması kararlaştırılmıştır3 Mart 1924’te alına bir kararla halifelik kaldırılmış buna bağlı olarak bazı düzenlemeler gerçekleştirilmiştir

Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924 günü gerçekleştirilen diğer düzenlemeler şunlardır:
• Şer’iye ve Evkaf vekâleti kaldırılarak “Diyanet İşleri Başkanlığı” ve “Vakıflar Genel Müdürlüğü” kurulmuştur Böylece laiklik alanında önemli bir adım daha atılmıştır
• Erkan-ı Harbiye Umum Vekâleti kaldırılarak “Genel Kurmay Başkanlığı” ve “Milli savunma Bakanlığı” kurulmuştur Böylece ordunun siyasetten ayrılması yönünde önemli bir gelişme sağlanmıştır
• Tevhîd-i Tedrisat kanunu” çıkarılarak eğitimde birlik sağlanmış ve eğitimin laikleşmesi yolunda önemli bir adım atılmıştırforumsinsinet
• Osmanlı hanedan üyelerinin Türkiye Cumhuriyeti sınırlarının dışına çıkarılması kararlaştırılmıştır Böylece Osmanlı devletinin kurucusu olan bu ailenin yeni Türk devletinin iç ve dış politikasında yapılacak yeniliklere engel olmalarının önüne geçilmek istenmiştir

Halifeliğin Kaldırılmasının sonuçları:
• Laikliğe geçiş süreci hızlanmıştır
• Ulusal egemenlik anlayışı güçlenmiştir
• Yapılacak inkılâpların gerçekleştirilmesi kolaylaşmıştır
• TBMM’deki muhalefetin etkisi azalmıştır
• Halifeliğe bağlı kurumlarda yeni düzenlemeler gerçekleştirilerek bu kurumların TBMM’nin denetimine girmesi sağlanmıştır
• Ümmetçi devlet anlayışından ulusçu devlet anlayışına geçiş süreci hızlanmıştır
• Saltanatın kaldırılmasına rağmen hala etkisini sürdürmeye çalışan Osmanlı hanedanının bu duruma son verilmiştir