Jeolojik Zamanlarla İlgili Bilgi

Jeolojik zamanlarla ilgili bilgi jeolojik zamanlarda neler vardı jeolojik zamanlarda neler yaşandı jeolojik zamanlar hakkında ansiklopedik bilgiler



Jeolojik Zamanlar Dünyanın yaratılışından bu yana geçen zaman Bu konu ve dünyanın yaşı insanların en çok ilgi duyduğu konulardan birisi olmuştur Eski müneccimler, yani o zamanın astronomları dünyanın yaşı için gezegenlerin sayısı kadar bin sene ve sadece yedi gezegen bilindiği için toplam 7000 sene demişlerdir Tarihlerin çoğunda yazılı bulunan ve bazı din kitaplarına da geçmiş olan yedi bin sene, buradan gelmektedir Bazıları burc sayısınca bin sene, yani 12000 sene, bazıları da merid

Jeolojik Zamanlar Dünyanın yaratılışından bu yana geçen zaman Bu konu ve dünyanın yaşı insanların en çok ilgi duyduğu konulardan birisi olmuştur Eski müneccimler, yani o zamanın astronomları dünyanın yaşı için gezegenlerin sayısı kadar bin sene ve sadece yedi gezegen bilindiği için toplam 7000 sene demişlerdir Tarihlerin çoğunda yazılı bulunan ve bazı din kitaplarına da geçmiş olan yedi bin sene, buradan gelmektedir Bazıları burc sayısınca bin sene, yani 12000 sene, bazıları da meridyen sayısınca bin sene, yani 360000 sene demişlerdir Endülüs alimlerinden Ebu Abdullah Kurtubi’nin Tezkire’sinden Abdülvehhab-ı Şarani’nin hülasa ettiği Muhtasar isimli kitapta ise, 360000 x 360000 = 129600000000 sene olduğu yazılıdır Bunların hepsi zandan öteye gitmemektedir İdris aleyhisselamın; “Bizler peygamber olduğumuz halde, dünyanın yaşını bilemedik” buyurduğu nakledilir

Yirminci yüzyılın başlarında dünyanın yaşı, yer kabuğundaki erozyon ve tabakalaşmanın incelenmesiyle tahmin edilmeye çalışıldı Bu çalışmalardan yaşın birkaç yüz milyon sene olduğu ileri sürülmüştü Ancak, daha sonra 20 yüzyılda radyoaktivitenin keşfi, tabii izotopları incelenen kayaçların yaşının bulunmasına imkan sağladı Kayaçlar, mineral topluluklarıdır Tek bir mineralin çok sayıda birikmesinden veya çeşitli mineral ve taş parçacıklarının bir araya gelmesinden meydana gelirler Kayaç terimi, “külte” olarak da kullanılmaktadır Bu çalışmalardan dünyanın yaşının 4 milyar senenin üzerinde olduğu çıkarıldı Dünyanın ömrünün son % 10’luk kısmındaki gelişmeler, fosiller incelenerek tahmin edilmesine rağmen, geri kalan kısım için radiyoaktif metotlara ihtiyaç vardır Bu konuda uygulanan birkaç tür metod mevcuddur Bunlardan “radyoaktiflik saati”denilen usul ile, yani pechblend filizinde şimdi mevcut olan kurşun ve uran maddelerinin miktarları nisbeti bulunup, bu kadar kurşunun şimdiki uran ile bu kurşuna tebeddül etmiş (dönüşmüş) bulunan uran miktarlarından teşekkülü için lazım olan zamanı Uran I’in bozunma sabitine göre hesab ederek Erd kabuğunun yaşını, yani dünyanın ömrünü 4,5 milyar sene olarak bulmaktadırlar Bu bakımdan fen adamlarına göre günümüzde en geçerli tahmin olarak dünyanın yaşı, 4500000000 yıl olarak kabul edilmektedir

Güneş sisteminin oluşumu ve gelişimi konusunda çeşitli görüşler (hipotez ve teoriler) ileri sürülmüştür Bunlardan birinde, dünyanın ve diğer gezegenlerle güneşin başlangıçta kozmik bir toz bulutu şeklinde bulunduğu ileri sürülmektedir Bu görüşün savunucularına göre, bu toz bulutlarının değişik zamanlarda bir araya gelmesiyle gezegenler ve güneş meydana gelmiştir Muhtemelen dünya, kendi radyoaktif ısısının etkisi altında erimiş bir şekilde, günümüzdeki tabakalı duruma gelmiştir Dış kabuğun içindeki çekirdekte bulunan kısım, erimiş durumunu hala korumaktadır Meydana gelen değişiklikler sonucunda, zengin silisyumlu kabuk tabakası ile ağır metalleri ihtiva eden çekirdek kısmı meydana gelmiştir Ortaya çıkan bu kuvvetler arzda sürekli olarak değişiklikler meydana getirmiştir Bazan deniz olan kısımlar dağ şekline dönüşmüştür Bu değişikliklerden, dağların üst kısımlarında deniz hayvanı fosillerinin bulunması ile buraların bir zamanlar deniz olduğu neticesine varılabilir Yer kabuğunun tabakalanma şeklinden hareketle en üst katın en son meydana gelen kat olduğu kabul edilerek, jeolojide “üst üste gelme” anlamını taşıyan “Süperpozisyon kanunu” ortaya konuldu Yapılan çalışmalardan her katın kendine has özelliklere sahip fosilleri ihtiva ettiği tesbit edildi Benzer fosilleri ihtiva eden karalar, aynı jeolojik zamanda meydana gelmiş tabakalar olarak kabul edildi

Hutton’un Dünya Teorisi

Jeolojik zamanlarla ilgili modern fikirlere en yakın olanı İskoçyalı Fizikçi Hutton (1726-1797) tarafından ileri sürülmüş, jeolojik değişmelerin peryodik olarak devamlı olduğu kabul edilmiştir

Hutton’un incelemelerinden kayaçların atmosfer tesiri ile yavaş yavaş eridiği ve sularla taşınarak deniz yataklarında yeni kara katmanları meydana getirdiği anlaşıldı Kat kalınlığı arttıkça basınçla ve ısıyla bu katlar içinde yeni minareller ve yapılar hasıl olduğu ileri sürüldü Neticede yeniden granit ve kayaçlar meydana gelerek, yeni peryod başlangıcına gelindiği söylenmiştir Hutton, inceleme yaptığı İskoçya Arran Adasında bazı granit parçalarının tortu kayaçlardan daha genç olduğunu tesbit etmiştir

Hutton aynı zamanda değişik katlardaki kayaçların birbiri ile bağlantısı olmadığını da buldu Deniz yataklarında biriken tortularda eski ve yeni kara materyalinin karışık yer alması, dünya kabuğunun hareketi ile zamanla daha yaşlı kayaçların genç kayaçlar üzerinde yer aldığının anlaşılması, dünya kabuk katmanlarının jeolojik sırasının tesbitinin ne kadar zor olduğunu meydana çıkardı

Jeolojik zaman sırasının bulunmasında jeolojistler bazı ipuçlarından harekete başlarlar Bunlardan biri tortular üzerinde rüzgar, su dalgası ve akıntıların meydana getirdiği izlerdir Tortular içine gömülen hayvan organ parçalarının bir kısmının hala yumuşak, bir kısmının ise sertleşmiş olması yüzeyde ne olduğunu anlatabilir

Jeolojik Zaman Sıralama Tablosu

Yerkürenin tarihi, kültelerin tabakalaşma durumları, yaşları ve ihtiva ettikleri fosillerin özellikleri dikkate alınarak dört büyük jeolojik zamana ayrılmıştır Bunlar aşağıdan yukarıya doğru: 1 zaman, 2 zaman, 3 zaman ve 4 zamandır Bu dört zaman; yer kabuğunu teşkil eden ilk fosilli tabakalardan günümüze kadar geçen zaman peryodunu kapsar Bu dört zamandan başka bir de bu zaman yerlerine temel vazifesi gören yer kabuğunun gerçek fosil ihtiva etmeyen en eski tabakaların teşekkül ettiği dönem olarak kabul edilen zaman vardır ki, bu ilk zamana “Azoik” veya “Anterkambrian” adı verilir Bu duruma göre yerküremizin tarihi beş büyük zamana, her jeolojik zaman da kendi içinde devirlere, devrelere ve çağlara bölünür Günümüz jeolojistlerinin bir çoğu 1 zamandan önceki ilk zaman dönemini, “Proterozoik” ve “Arkeozoik” olmak üzere iki zaman birimine ayırırlar Bunlara göre de dünyanın jeolojik tarihi altı zamana ayrılır Süperpozisyon kanunu ve kayaçlarda bulunan fosillerden yer kabuğu katlarının oluş sırası tesbit edilmesiyle, jeolojik zaman sıralaması bir tablo haline getirilmiştir Bu yöndeki çalışmalar ilk jeolojik zamanın hiç fosil ihtiva etmeyen Arkeozoik zaman olduğunu ortaya koymuştur İlk fosil Proterozoik zamanla başlar

Fosil taşıyan tabakaların radyoaktif saat metoduyla incelenmesinden, yeryüzünde iki milyar yıl öncesine kadar hayatın bulunmadığı ortaya çıkarılmıştır Hayatın ilk izleri en fazla iki milyar yaşındadır İlk gerçek fosiller kuzey Amerika’da Süperior Gölü kıyısında Prekambriyen devrine ait 2 milyar yıl yaşındaki Guntflint kayaçlarında bulunan Guntflint bitki fosilleridir Bu fosiller mavi-yeşil alg ve bakterilerden meydana gelmişti

Jeolojik zamanlar, bazı özelliklerine göre isimlendirilmişlerdir 1 zamana eski hayvanlar zamanı anlamında “Paleozoik”, 2 zamana orta hayvnlar zamanı anlamında “Mesozoik”, 3 zamana yeni hayvanlar zamanı anlamında “Neozoik” ve 4 zamana da insanı ihtiva eden zaman anlamında “Antropozoik” zaman adı verilmiştir

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Jeolojik olayların tarihlendirilmesi konusunda fikirbirliğine varılması uzun tartışmalar sonucunda mümkün olmuşturJoologlar başlangıçta,kayaçları oluştukları dönemlere göre kategorize etmeyi denedilerAma sınır çizgilerini nerelere çekmeleri konusunda sık sık uzlaşmazlığa düşüyorlardıBu tartışmaların en önemlisi,’ Büyük Devoniyen İhtilafı’ olarak bilinir

Roderick Murchison,bir kayaç katmanının Silüriyen Dönem’de olduğunu söylemiştiRahip Adam Sedgwick ise sözkonusu katmanın Kambriyen Dönem’e ait olduğunu ileri sürdüBu tartışma giderek şiddetlendi ve yıllarca sürdüMartin JSRudwick,bu ihtilafı konu alan bir kitap yazdıBu bilimsel kavga 1879 yılında Silüriyen Dönem’le Kambriyen Dönem arasına yeni bir dönemin,yani Ordovisyen Dönemi’nin eklenmesi ile sona erdi

*

Jeoloji terminolojisinde İngiliz adları egemendir

Devoniyen,İngiltere’de bir il olan Devon’dan türemiştir

Kambriyen,Galler’in Latincedeki adıdır

Ordovisyen ve Silüriyen eski Gal kabileleri Ordovislere ve Silürlere dayanır

Jeoloji araştırmaları yaygınlaştıkça terminolojiye dünyanın diğer yerlerinden de adlar girmiştir

Jura Dönemi,adını Fransa-İsviçre sınırındaki Jura Dağı’ndan alır

Permiyen,Ural Dağları’ndaki Perm bölgesi ile ilgilidir

Terminolojiye giren adlar her zaman yer adları olmayabilirÖrneğin Kretase,tebeşir anlamındadır

*

İlk başlarda jeolojik tarih dört zaman dilimine bölünmüştü:

Birinci

İkinci

Üçüncü (tersiyer)

Dördüncü (kuvaterner)

Bu sistem çok basitti,bu sebeple kalıcı olamadıJeologlar bazı kısımları elediler ve yeni eklemeler yaptılar Birinci ve İkinci Dönemler tamamen kaldırıldıDördüncü Dönem bazı jeologlar tarafından kaldırıldı,bazılarınca korundu

Charles Lyell,dinozorlar çağından bu yana geçen süreyi kapsamak için,bölümler ya da dizinler olarak bilinen ek birimler önermiştiBunlardan bazıları şöyleydi:Pleistosen (en yakın) , Pliyosen (daha yakın) , Miyosen (az çok yakın) ve Oligosen (belki bir nebze yakın)Son ek olarak ta ‘senkron’ terimini kullanmak istiyorduBöylece Miyosenkron ve Pliyosenkron gibi terimler üretiyordu

William Whewell,etimolojik gerekçeleri öne sürerek Charles Lyell’in yöntemine itiraz etti, ‘senkron’ yerine ‘-eous’ modelini önerdiBöylece Meioneous ve Pleioneous gibi terimler üretti

*

Zaman,dönem ,bölüm ve zaman dilimi olarak, bugün kullanılan jeokronoloji şöyledir:

ZAMAN

DÖNEM

BÖLÜM

ZAMAN DİLİMİ (ymilyar yıl önce)

Prekambriyen

4-570

Paleozoik (Birinci)

570-225

Kambriyen

Ordovisiyen

Silüriyen

Devoniyen

Karbonifer

Permiyen

570-500

500-430

430-395

395-345

345-280

280-225

Mezozoik (İkinci)

225-65

Triyas

Jura

Kretase

225-190

190-136

136-65

Senozoik (Yakın)

65-günümüz

Tersiyer

65-2,5

Paleosen

65-54

Paleojen

54-26

Eosen

54-38

Oligosen

38-26

Neojen

26-2,5

Miyosen

26-7

Pliyosen

7-2,5

Kuvaterner

2,5-günümüz

Pleyistosen

2,5-10 bin

Holosen

10 bin-günümüz

Prekambriyen, Kambriyen Öncesi olarak kullanılır Paleozoik,eski hayat anlamındaki sözcükten türetilmiştir Mezozoik,orta hayat, Senozoik ise yeni hayat anlamına gelirJohn Wilford’un,zaman ve dönem konusunda pratik bir önerisi vardır Prekambriyen, Paleozoik, Mezozoik ve Senozoik olan zamanları yılın mevsimleri gibi, Karbonifer, Permiyen, Jura,vb gibi dönemleri de mevsimlerin ayları gibi düşünmek kolaylık sağlar

Yukarıdaki tabloya eklenmesi gereken katlar ya da çağlar diye bilinen ve adlarını Illinois,Des Moines,Croix gibi çeşitli yerlerden alan daha küçük altbölümler vardır

*

Aslında bütün olarak ele alındığında jeokronoloji konusunda tam bir fikir birliği yokturÖrneğin Kuzey Amerika’daki kat veya çağların,Avrupa’dakilerden farklı adlarla kullanıldığı olurÇoğu da zaman içinde ancak tahminen çakışır Kuzey Amerika’daki Cincinnati katı büyük ölçüde Avrupa’daki Ashgill katına ve küçük ölçüde biraz daha önceki Caradoc katına denk gelir

Ayrıca bu bilgiler kitaptan kitaba değiştiği gibi kişiden kişiye de değişebilirBazı jeologlar 7 tane yeni bölüm tanımlar,bazısı da 4 bölümBazı kitaplarda Tersiyer (Üçüncü) ve Kuvaterner(Dördüncü) çıkarılmış,yerlerine Paleojen ve Neojen olarak adlandırılan farklı uzunluktaki dönemler konmuştur

Prekambriyen Zaman’ı,çok eski Arkeyan Devir ve daha yakın Proterozoik Devir larak ikiye ayıranlar vardırBazen de Paleozoik (Birinci), Mezozoik (İkinci) ve Senozoik (Yakın) zamanları içine alan zaman dilimini tanımlamak için Fanerozoik Üstzaman terimi kullanılır

*

Bütün bunlar sadece zaman birimleri içindirKayaçlar,kendi içlerinde sistemler,diziler ve katlar olarak bilinen farklı birimlere ayrılmıştırAyrıca zaman açısından geç ve erken,kayaç katmanları açısından alt ve üst birimler arasında da farklar vardır

KAYNAKLAR:

A Short History of Nearly Everything

AnaBritannica

Şimdi liste şeklinde yazıyorum:

ZAMANLAR ZAMAN DİLİMİ (ymilyar yıl önce)

Prekambriyen 4-570

Paleozoik (Birinci) 570-225

Mezozoik (İkinci) 225-65

Senozoik (Yakın) 65-günümüz

DÖNEMLER

Kambriyen 570-500

Ordovisiyen 500-430

Silüriyen 430-395

Devoniyen 395-345

Karbonifer 345-280

Permiyen 280-225

Triyas 225-190

Jura 190-136

Kretase 136-65

Tersiyer 65-2,5

Kuvaterner 2,5-günümüz

BÖLÜMLER

Paleosen 65-54

Paleojen 54-26

Neojen 26-2,5

Pleyistosen 2,5-10 bin

Holosen 10 bin-günümüz

ALT BÖLÜMLER

Eosen 54-38

Oligosen 38-26

Miyosen 26-7

Pliyosen 7-2,5