Kuzey Amerika-Tarihi-Ekonomisi-Doğal Yapısı-Sanayi-Halk

Kuzey Amerika-Tarihi-Ekonomisi-Doğal Yapısı-Sanayi-Halk

KUZEY AMERİKA, batı yarıkürede bulunan iki kıtanın kuzeyde olanıdır Panama Kıstağı adı verilen dar bir kara parçasıyla Güney Amerika'ya bağlanır Kıtalar arasında yüzölçümü sıralamasında üçüncü, nüfus sıralamasında dördüncüdür Kuzeyden güneye 8000 km uzunluğunda olan kıtanın yüzölçümü 24229883 km2, nüfusu 393687200'dür (1985) Kilometre kareye düşen 15,5 kişilik nüfus yoğunluğu Asya ve Avrupa'ya göre daha seyrektir Kuzey Amerika'da Kanada, ABD (Havvaii dışında), Meksika ve Orta Amerika ülkeleri yer alır {bak Orta Amerika) Batı Hint Adaları, St Pierre ve Miquelon adaları ile Grönland da bu kıtadadır

Doğal Yapı

Dağlar Kuzey Amerika'nın ortasında bulunan büyük ovayı doğu ve batı kıyısına sıralanmış dağlar kuşatır

Kıtanın doğusunda yaşlı ve aşınmış Appalaş Dağları yer alır Appalaşlar, Kanada'daki St Lawrence Körfezi'nden başlayarak güneyde Alabama'nın ortalarına kadar uzanır En yüksek noktası deniz düzeyinden 2045 metreye ulaşan Mitchell Dağı'dır {bak Appalaş Dağlari)

KUZEY AMERİKA'YA İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 24229883 km2

DOĞAL KAYNAKLAR: Tahıl, şekerkamışı, şekerpancarı, kahve, meyve, kakao, kereste, pamuk, tütün, kürk, altın, gümüş, bakır, nikel, demir cevheri, alüminyum, çinko, kobalt, kurşun, cıva, petrol, uranyum

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: En yüksek dağı 6194 metre ile McKinley Dağı'dır En büyük gölü Superior (dünyanın ikinci büyük gölü) Kanada ile ABD arasındadır ve 82412 km2'lik bir alanı kaplar En uzun ırmağı (dünyada üçüncü uzun ırmak) ABD'de bulunan 6212 km uzunluğundaki MississippiMissouri Irmağı'dır Kuzey Amerika'nın bir parçası sayılan Grönland 2175000 km2'lik alanıyla dünyanın en büyük adaşıdır

Batıda ise Büyük Okyanus kıyılarını izleyen dağlar, Alaska, Kanada, ABD ve Meksika'yı aşarak Orta Amerika'ya kadar uzanan kesintisiz bir dağ zinciri oluşturur Batı Cordillera denen bu zincirde Alaska Dağları, İngiliz Kolumbiyası'ndaki Kıyı Dağlan, Kaskad Dağları, Sierra Nevada, California ve Meksika'nın Sierra Madre dağları bulunur 6194 metre ile kıtanın en yüksek noktası olan McKinley Dağı Alaska Dağları arasındadır {bak Sierra Nevada)

Daha içeride dünyanın ikinci uzun dağ zinciri olan Kayalık Dağlar, Doğu Cordillera ile birlikte Meksika'nın dağlık bölgesini oluşturur Kayalık Dağlar Meksika'dan başlar, burada Doğu Sierra Madreler ile birleşir, ABD'yi baştan başa geçerek Kanada'ya girer ve Kuzey Alaska'ya kadar ulaşır {bak KAYALIK Dağlar)

Bu iki dağ zincirinin arasında, ABD'deki Büyük Havza, Columbia ve Colorado yaylaları ile Meksika Yaylası gibi yüksek iç yaylalar uzanır
Ovalar Appalaşlar ile Atlas Okyanusu arasında kalan bölgede kıyı ovaları yer alır Kıtanın doğu kıyısı boyunca uzanan bu düzlüklerin en geniş olduğu yer ABD'nin Meksika Körfezi kıyılarındadır

Kayalık Dağlar ile Appalaşlar arasında geniş iç düzlükler bulunur Meksika Körfezi'nden başlayan bu düzlükler Kanada'nın Kuzey Kutup Bölgesi kıyılarına kadar ulaşır Kuzeydoğu Kanada'dan Labrador'a doğru, daha yüksek ve engebeli bir düzlük olan, Lavvrence Yaylası uzanır Bu bölgede Buzul Çağı'nda kıtanın kuzey bölümünü kaplayan buzulların oluşturduğu binlerce göl vardır İç düzlüklerin Büyük Ovalar adı verilen batı bölümünde önemli miktarda buğday yetiştirilir

Yabanıl Yaşam Kuzey Amerika'da, Kayalık Dağlar'da koyun ve keçiler, puma, bizon, misk sıçanı, rakun, adatavşanı, sincap, oklukirpi ve opossum gibi yabanıl hayvanlar yaşar

Bugün geyikler ve ayılar insanlardan uzak kırlık bölgelerde yaşamlarını sürdürürken çayır marmotu, adatavşanı ve kır kurdu insanlara yakın yörelere uyum sağlamıştır Rengeyiği, sığın ve birçok kürklü küçük hayvan kuzeydeki topraklarda yaşar Güneydeki sıcak bölgelerde ise, timsahlar, yılanlar, yaban domuzları, renkli kuşlar, maymunlar ve jaguarlar görülür

İklim Asya gibi, Kuzey Amerika'da da çok farklı iklim tipleri vardır İklim, Kanada'nın Kuzey Kutbu kıyılarındaki soğuk tundralardan Orta Amerika'nın sıcak nemli tropik ormanlarına kadar büyük değişiklikler gösterir
Alaska ve Kanada'nın kuzeybatısında yazlar kısa ve serin, kışlar ise uzun, soğuk ve az yağışlı geçer Kanada'nın güneydoğusu ile ABD'nin kuzeydoğusunda yazlar ılık, kışlar soğuk ve orta yağışlıdır Labrador Akıntısı ile Gulf Stream'in bu bölge iklimine önemli bir etkisi vardır ABD'nin güneydoğusu sıcak ve nemlidir {bak ATLAS OKYANUSU; Gulf Stream)

Büyük Okyanus'tan esen rüzgârlar California'dan Alaska'ya uzanan dağlık kıyı bölgesine orta yoğunlukta yağış getirir Dağ yamaçlarından yukarıya çıkıldıkça yağışlar yoğunlaşır Sierra Nevada'nın doğusu ile Kaskad Dağları az yağış alır
Meksika'nın büyük bir bölümü sıcak ve kuraktır Orta Meksika'dan başlayarak, Panama'ya uzanan Büyük Okyanus kıyılarında yazlar sıcak ve yağışlı, kışlar ılıktır Atlas Okyanusu kıyısı yıl boyunca sıcak ve yoğun yağış alan bir bölgedir

Suyolları

Büyük Göller Yöresi Atlas Okyanusu'na St Lawrence Irmağı ile bağlanır Bu yöre dünyanın en büyük tatlı su deposu ve St Lawrence Suyolu da iç bölgelerde yer alan en büyük suyoludur St Lawrence Suyolu okyanus gemilerinin Chicago ve Duluth'a kadar girebilmesini sağlar

Kuzey Buz Denizi'ne dökülen Mackenzie Irmağı, Kanada ve Alaska'dan geçerek Bering Denizi'ne dökülen Yukon Irmağı, Hudson Körfezi'ne dökülen SaskatchewanNelson ile Meksika Körfezi'ne dökülen Mississippi
MissouriOhio akarsu sistemleri kıtanın en büyük ırmaklarıdır
Atlas Okyanusu, Büyük Okyanus ve Meksika Körfezi kıyılarındaki doğal körfezlerde çok sayıda büyük liman kurulmuştur Kuzey Amerika'nın en büyük liman kentleri arasında Atlas Okyanusu kıyısında Halifax, Boston, New York, Baltimore; Meksika Körfezi'nde Houston; Büyük Okyanus kıyısında Vancouver, Seattle ve San Francisco sayılabilir
Kanada'da St Lawrence Irmağı üzerindeki Montreal ve Quebec; Mississippi Irmağı üzerindeki New Orleans ve Columbia Irmağı üzerindeki Oregon kentleri ırmak yolu ile ulaşılan limanlardır Kuzey Buz Denizi'nin donmuş sularına açılan Hudson Körfezi, okyanus taşımacılığında çok az kullanılır

Doğal Kaynaklar ve Tarım

Kuzey Amerika mineral, kereste, su gücü kaynakları bakımından çok zengin bir kıtadır ABD'nin doğu ve orta kesiminde büyük kömür yatakları vardır Demir cevheri Büyük Göller Yöresi ve Labrador'da; bakır, çinko, kurşun gibi madenler de özellikle Kanada'nın güneydoğusu ile ABD'nin ortabatı kesiminde bulunur Dağlık bölgelerden altın ve gümüş elde edilir ABD'nin ortagüney kesimi, Meksika'nın doğusu ve Kanada'nın batısında önemli petrol yatakları yer alır

Kıtanın dağlık doğu ve batı bölgeleri sık ormanlarla kaplıdır Alaska'da, Kanada ve ABD'nin kuzeyinde Büyük Okyanus kıyılarındaki köknar, çam, ladin ormanları Kuzey Amerika'da elde edilen kerestenin önemli bir bölümünü karşılar Ayrıca ABD'nin güney doğusu boyunca Meksika Körfezi'nin içlerine uzanan Körfez Bölgesi'nde değerli çam ağaçları ile Meksika ve Orta Amerika'da sert odunlu tropik ormanlar bulunur
Beyazlar Kuzey Amerika kıtasına ayak bastığında Yerliler bugün de önemini koruyan birçok değişik ürün yetiştiriyordu Bunlar arasında fasulye, kabak, mısır, beyaz patates, domates, ananas, biber ve kakao vardır

Günümüzde iklim, toprak ve su koşulları dikkate alınarak ekim yapılmaktadır ABD' nin ortakuzey kesimi ile Kanada'nın ortagüney kesimi buğday tarlalarının yoğun olduğu yerlerdir Mandıralar ve otlaklar Doğu Minnesota'dan New England eyaletlerine kadar uzanan kuşakta yer alır Mısır ve soya fasulyesi, ABD'nin ortabatısında, pamuk ise güneydoğusunda yetişir Turunçgiller (limon ve portakal) astropik Florida'da, Texas ve California'nın güneyinde yetiştirilir Güney ve Orta Amerika'da muz, kakao ve kahve üretilir

Sanayi

Kuzey Amerika dünyanın en gelişmiş bölgelerinden biridir ABD'de 1870'ten bu yana halkın temel geçim kaynağı tarımdan çok sanayi olmuş, Kanada'da da sanayi üretimi giderek artan bir önem kazanmıştır Kuzey Amerika'nın öbür bölgelerinde ise yaşam, tarıma dayalıdır

Kuzey Amerika'da fabrikaların birçoğu kıtanın ortası ile kuzeydoğu kesimi arasında toplanmıştır Doğuda Boston ve Baltimore kentlerinden başlayan önemli fabrikalar zinciri daha batıda St Louis ve Minneapolis'e kadar uzanır ABD'nin yüzölçümünün yalnızca yüzde 10'unu kaplayan bu bölgede tüm fabrika işçilerinin yüzde 70'ten fazlası çalışır
ABD'de ikinci önemli sanayi kuşağı, Virginia eyaletinden başlar ve Atlas Okyanusu kıyılarını izleyerek Kuzey Alabama'ya kadar uzanır ABD'de sanayi kesimindeki işçilerin üçte birinden çoğu makine yapımı ve gıda sanayilerinde çalışmaktadır
Kanada'da sanayileşme ABD'de olduğu kadar yaygın değildi:, ama II Dünya Savaşı'ndan bu yana hızla gelişmektedir Kanada' da fabrikaların çoğunluğu Büyük Göller Yöresi ile St Lawrence Irmağı vadisinde yer alır Önemli sanayileri kereste, kâğıt, demir, çelik, yiyecek ve dokumadır

Halk

Amerika Yerlileri ve Eskimolar, Kuzey Amerika'nın bilinen en eski halklarıdır Uzun bir zaman önce Asya'dan Alaska yolu ile Kuzey Amerika'ya göç etmiş oldukları sanılmaktadır Sonra doğuya, güneye ve bütün Kuzey Amerika'ya yayıldılar Çoğu taştan yapılma araç gereç ve silah kullanan Eskimolar ve Yerli kabileler, genellikle avcılıkla uğraşıyordu {bak AMERİKA YERLİLERİ; ESKİMOLAR)
Orta Amerika ve Meksika Yerlileri güzel sanatları, ilgi çekici yapıları, hukuk ve yönetim sistemleriyle ileri bir uygarlığa sahipti Eski Yerli halklardan Mayalar, Toltekler ve Aztekler görkemli taş tapmaklar ve saraylar yapmışlardı {bak AZTEKLER; MAYALAR)
Bugün Kuzey Amerika nüfusunun büyük bölümünü Avrupa'dan göç edenlerin torunları oluşturur ABD ile Kanada'ya yerleşenlerin çoğu Kuzey Avrupa ülkeleri ile İtalya'dan; Orta Amerika'ya yerleşenler ise genellikle İspanya'dan gelmiştir Kuzey Amerika' da yaşayan halkın önemli bir bölümü de,

buraya köle olarak getirilmiş Afrikalılar'ın soyundan gelen Siyahlar'dır Ayrıca, kıtada Çin ve Japon asıllı insanlar da yaşar
Kuzey Amerika'ya göç, son 150 yılda giderek azaldıysa da, durmadı İlk yıllarda gelenlerin çoğunluğu evlerini Atlas Okyanusu kıyısındaki ovalarda yaptı Bir bC îümü, özellikle İspanyollar ise Büyük Okyanus kıyılarına yerleşti; Meksika ve ABD'nin güneybatısında da misyonerlerin önderliğindi yerleşim birimleri kuruldu 1848'de Califor, a'da altın bulunmasından sonra, batıya yeı şenlerin sayısı hızla yükseldi
Kuzey Amerika'da en yayg t dil İngilizce' dir Kanada'da ve Batı Hiı ABD'nin doğu kıyısı, Büyük Göller Yöresi ve St Lawrence vadisi kıtada nüfusun en yoğun olduğu bölgelerdir Meksika'da en kalabalık bölge Meksiko çevresidir ABD'de halkın yüzde 80'den fazlası, Kanada'da ise yüzde 75'i kıtanın doğu kesiminde yaşar

1900'den sonra, Kuzey Amerika nüfusu çiftliklerden kentlere doğru kaymaya başlamıştır Günümüzde ABD nüfusunun yaklaşık yüzde 73'ü kentlerde yaşar
ABD'de iklimin daha sıcak ve doğal kaynakların daha zengin olması göçmenlerin çoğunu buraya çekmiş ve Kanada'nın ABD kadar büyümesini engellemiştir
Kıtanın sağladığı olanaklara insanların da katkısı olmuştur Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus, Panama Kanalı ile birbirine bağlanmıştır San Francisco Körfezi ile Büyük Okyanus arasındaki Golden Gate Boğazı büyük köprülerle iki yakayı kavuşturmuş, Michigan ve Huron gölleri Mackinac Boğazı ile birleştirilmiştir Colorado Irmağı üzerindeki Hoover Barajı ile Columbia Irmağı üzerindeki Büyük Coulee Barajı gibi barajlardan elektrik elde edilmekte ve sulamada yararlanılmaktadır