Çocuk Edebiyatı-Türkiye'de

Çocuk Edebiyatı-Türkiye'de


Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye'de de çocuk edebiyatı başlangıçta özgün bir nitelik taşımıyordu Osmanlı döneminde eğitimöğretim kitapları dışında çocuklar için özel olarak yazılmış edebiyat yapıtları olduğu söylenemez Okumayı yazmayı öğrenmiş bir çocuğun, ne kendi dünyasını ne de büyüklerin yaşadığı dünyayı algılamasına yardımcı olacak yapıtlar yoktu

19 yüzyıl ortalarına kadar çocuklar ders kitapları dışında sadece din büyüklerinin yaşamını ve savaşlarını anlatan kitapları okurlardı Kerem ile Aslı, Köroğlu, Âşık Garip, Ferhad ile Şirin, Arzu ile Kamber gibi halk öykülerine duyulan ilgi, çocukların da bu tür öyküleri dinleyip öğrenmelerine yol açmıştır Sözlü halk edebiyatı geleneği bu dönemde masal, öykü ve bilmecelerle sürdürülüyordu

Gerçek anlamda çocuk edebiyatına yönelme Tanzimat döneminde, batılı yazarlardan yapılan çevirilerle başlar Bunlar arasında tarihçi Ahmed Lutfi'nin Daniel Defoe'dan çevirdiği Hikâyei Robinson (1864), Mahmut Nedim'in Johathan Swift'ten çevirdiği Güliver Nam Müellifin Seyahatnamesi (1872), Ahmed İhsan Tokgöz'ün Jules Verne'den çevirdiği Gizli Ada (1889), Seksen Günde Devri Alem (1889), İki Sene Mekteb Tatili (1891) ve Mihveri Arz (1891), Mehmed Emin'in gene Jules Verne'den çevirdiği Merkezi Arza Seyahat (1885) ve Beş Hafta Balon ile Seyahat (1888) özellikle anılmaya değer kitaplardı Bu dönemde Şinasi, Recaizâde Mahmud Ekrem ve Ahmed Midhat Efendi'nin La Fontaine' den ya da daha başka şair ve yazarlardan koşuk ve düzyazı biçiminde yaptıkları çeviriler de çocuk edebiyatının temelini oluşturan çalışmalar arasında anılabilir Kayserili Doktor Mehmed Rüsdü'nün yazdığı, Türkçe ilk alfabe NuhbetulEtfâl (1858) çocukların anla

yacakları bir dille yazılmış masal ve öykülere de yer vermesi bakımından önemlidir Bu dönemde ayrıca Manastırlı Mehmed Rifat'ın Hikâyâtı Müntehabe başlığı altında derlediği, 187398 yılları arasında 15 kez basılan, hayvan ve bitkileri konu alan kitabından da söz etmek gerekir Yazar bu küçük kitabında dönemine göre yalın bir dil kullanmış, çocuklara okuma alışkanlığı aşılamak yanında, birtakım bilgiler ve ahlaksal değerler kazandırmaya özen göstermiştir

İkinci Meşrutiyet'i (1908) izleyen yıllarda yeni okullar açılmış, Öğretmen yetiştiren kurumlara önem verilmeye başlanmıştır O yıllarda İbrahim Alâaddin (Gövsa) Çocuk Şiirleri (1911), Ali Ulvi (Elöve) Çocuklarımıza Neşideler'i (1912) yayımladılar Tevfik Fikret çocuklar için yazdığı Şermin (1914) adlı şiir kitabında onlara çalışkanlık, yurt sevgisi ve özveri gibi erdemleri öğütledi Sade bir dille yazan Ömer Seyfettin'in konusunu tarihten alan öyküleri de yaşadığı dönemde çocuklardan ilgi görmüş, bu ilgi daha sonraki
kuşaklarda da sürmüştür Bu dönemde Ziya Gökalp'in koşuk ve düzyazı masallarının bir araya getirildiği Kızıl Elma (1914), Yeni Hayat (1918), Ala Geyik ve Altın Işık (1923) adlı kitaplarını da anmak gerekir Çocuk şiirleri açısından verimliymiş gibi görünen bu yıllarda yazılan şiirler oldukça kuru, düşündürecek yerde eğitmeyi amaçlayan türdendi
Cumhuriyetin ilanından sonra 1928'de Latin harflerinin kabulüyle birlikte yeni harfleri kısa yoldan öğretme kaygısıyla çocuklara yönelik yayınların arttığı görüldü

Bu yıllarda Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu'nca yayımlanmış olan çeviri ve uyarlama çocuk kitapları dikkati çeker Bu kitaplardan büyük bir bölümü Sabiha Zekeriya (Sertel) tarafından hazırlanmıştır Bu yıllarda Süleyman Tevfik'in (Özzorluoğlu) "Türk Masalları" ve "Şark Masalları" adlı iki ayrı dizi olarak yayımladığı küçük kitaplar da çocukların severek okuduğu ürünler arasındaydı Mahmut Yesari'nin çocuklar için yazdığı küçük oyunlar, Peyami Safa ve Aka Gündüz'ün çocuk kitapları da bu dönemde yayımlandı Mahmut Yesari'nin Bağrıyanık Ömer (1930), Huriye Baha Öniz'in Köprüaltı Çocukları (1936; 1962), İskender Fahrettin Sertelli'nin Tahtları Deviren Çocuk (1936), Cahit Uçuk'un Türk İkizleri (1937) Cumhuriyet döneminin ilk çocuk romanları arasında anılır Tarihsel romanlarıyla çocuklara da seslenen Abdullah

Ziya Kozanoğlu'nun günümüzde de okunan Kızıl Tuğ (1923), Atlı Han (1924), Türk Korsanları (1926), Şeydi Ali Reis (1927), Gültekin (1928), Kolsuz Kahraman (1930) ve Fatih Feneri (1949) gibi yapıtları bu dönemde yayımlandı

Cumhuriyet dönemi şairlerinden M Faruk Gürtunca Çocuklar ve Şiir Kitabı (1928) ve Anadolu (1939), Yusuf Ziya Ortaç Kuş Cıvıltıları (1938), Hasan Ali Yücel Sizin İçin (1938), Halide Nusret Zorlutuna Yurdumun Dört Bucağı (1950) adlı kitaplarıyla çocuklara seslendiler Bu dönemde çocuklar için şiirler yazan şairler arasında İlhami Bekir Tez, Şükrü Enis Regü, İ Hakkı Sunat, M Necati Öngay ve İ Hakkı Talaş da özellikle anılmalıdır Orhan Veli Kanık'ın başarılı çevirisiyle çocukların bugün de severek okuduğu La Fontaine'in Masalları (1948; 1989) ile Nasreddin Hoca Hikâyeleri (1949; 1989) şiir alanında sözü edilmesi gereken çalışmalardandır

Eflâtun Cem Güney'in halktan derlediği masalları şiirsel bir anlatımla yeniden yazarak yayımlaması, çocuk edebiyatımıza başka bir soluk katmıştır Yapıtları arasında Dertli Kaval (1947), En Güzel Türk Masalları (1948), Bir Varmış Bir Yokmuş (1956), Evvel Zaman İçinde (1957) ve Gökten Üç Elma Düştü'yü (1965) sayabiliriz

1960'larda çocuklara yönelik şiir, öykü, roman ve masal kitaplarında sayısal artış olduğu gibi, nitelik yönünden de olumlu değişmeler görülür Doğan Kardeş Yayınlan'nın 1964'te bir "Çocuk Romanı" yarışması açması ve Mehmed Şeyda'nın Bir Gün Büyüyeceksin (1956), Vâlâ Nurettin ve Nihal Karamağralf nın Korkusuz Murat (1966) ve Talip Apaydın' m Toprağa Basınca (1966) adlı romanlarının ilk üç sırayı alması bu olumlu değişimin göstergesi sayılır

Nâzım Hikmet ise çocuk masallarına günlük gerçekler açısından yaklaşarak, geleneksel kaderci anlayışa karşı dirençli ve yapıcı bir soluk getirdi Sevdalı Bulut�taki (1968) şiir tadı veren bu masallar birçok dile çevrildi, oyunlaştırıldı ve filmi yapıldı
1970'lerde yayınevlerinin çeşitli yarışmalar açmaları, içerik kadar resim, kâğıt ve yaş düzeyi gözetme bakımından da özen gösterilmiş çocuk kitapları yayımlamaya başlamaları çocukları kitap okumaya, yazarları da yeni yapıtlar vermeye özendirdi


Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) 1979 yılını "Dünya Çocuk Yılı" ilan etmesi yayınların artmasında etkili oldu Kültür Bakanlığı yayınları arasında çıkan Kırlangıcın Kanat Vuruşu (1978) adlı şiir derlemesinde ilk kez, bugüne kadar ders kitaplarında yer verilmeyen Nâzım Hikmet, Can Yücel, Nihat Behram, Gülten Akın gibi şairlerimizin şiirleri yayımlandı Bu dönemin yayınlarında, çocuğun bağımsız kişiliğinin vurgulanmasından çok, onun toplum içindeki yeri vurgulanmış, toplum sorunlarına ilgisinin çekilmesi amaçlanmış, döneme damgasını vuran toplumsal olaylar çocuk kitaplarına da yansımıştır


1960'lardan sonra dünya çocuk edebiyatının bu döneme kadar çevrilmemiş önemli yapıtları da Türkçe'ye çevrildi Çocuklar böylece bu alanda yapıt vermiş ünlü yazarlarla tanışmış oldular Özellikle İranlı yazarlardan Samed Behrengi'nin (193868) 1975'ten sonra dilimize çevrilen Bir Şeftali Bin Şeftali, Küçük Kara Balık gibi öyküleri, toplumumuza uzak olmayan kişileri, çevreleri ve sorunları dile getirdiği için çocukların çok sevdiği kitaplar arasında yer aldı (bak Behrengİ, Samed)
Sinema ve tiyatroyu, bu sanatların "dili"ni çözerek öğreten Özdemir Nutku'nun Zey
nep'in Tiyatro Kitabı (1983) ve Seçil Büker'in Zeynep'in Sinema Kitabı (1987) ise, çocukların dünyasına girerek onları sevecenlikle meraklandıran ve bilgilendiren kitaplardır