Muğla Halikarnassos (Bodrum)

MUĞLA Halikarnassos (Bodrum) Resimleri ve Tarihi

Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’nde bulunan eserler yöredeki yerleşimin MÖ 5000 yıllarına kadar indiğini göstermektedirAyrıca buradaki buluntular, yörenin yüzyıllar boyunca Ege adalarından kaynaklanan çeşitli istilalara uğradığını, farklı uygarlıkların da birbirini izlediğini işaret etmektedir Bunun yanı sıra son yıllarda Bodrum’a çok yakın olan Çömlekçi, yalıkavak ve Müskebi’de ortaya çıkarılan mezarlar ve onlara ait buluntular Myken’lerin de burada yaşamış olduklarına işaret etmiştir

Halikarnassos’lu Tarihçi Heredotos (MÖ484-425) “Karyalılar anakaraya adalardan gelmiştir” diyerek kentin kuruluşunu İon kolonistlere bağlamıştır Heredotos, Mora Yarımadası’nın (Peleponnesos) doğusundan, Trozien’den gelen Dorlar tarafından kurulduğunu söyleyerek ilk gelenlerin bugünkü Bodrum Kalesi’nin olduğu yerde batı rüzgârı anlamındaki Zephyros Adası’na yerleştiklerini, kıyı boyunda tutunduklarını sözlerine eklemiştir Yörede yaşayan gerçek halk, karyalılar ile leleglerdir



Halikarnassos Dor Kolonistleri’nin kurduğu Dor Birliği’nin, Knidos, Kos, Lindos, Kmiros ve İasos’dan sonra altıncı üyesidir Ancak birliğin merkezi olan Knidos’ta Apollon onuruna düzenlenen oyunlarda kazandıkları üç ayaklı bronz kazanı tapınağa sunmadıklarından, Tanrı Apollon’a yapılan bir saygısızlık sayılmış ve birlikten çıkarılmıştır Bunun üzerine Halikarnassos İonlara daha yakın olmuş ve MÖVyüzyılda siyasal ve ekonomik yönden bir İon kenti görünümünü almıştır

MÖVIyüzyılın başlarında Karya’nın tümünde olduğu gibi Halikarnassos da Lydialıların egemenliğini tanımak zorunda kalmıştır Bunu izleyen yüzyılda ise Karialılar, Lydialılar ve Mysialılar birbirlerini kardeş kavim saymışlardır Perslerin Lydiayı ele geçirmesi üzerine diğer batı Anadolu kentleri gibi Halikarnassos da onların egemenliğini kabul etmiştir Persler Anadolu’da egemenlikleri altına aldıkları kentlerde kendilerine bağlı hükümdar sülalelerini “Tiran” ismi altında yönetime getirmişlerdir MÖVyüzyılın sonlarında Pers Kralı Kserkes’in yanında Halikarnassos tiranı Ligdamis’in kızı Kraliçe IArtemisia da yer almıştı Bu sefere Koslular, Nisyroslular ve Kalydonoslular da katılmıştı Bu arada IArtemisia, pers kralına Yunanistan’a karşı bir deniz savaşı yapmasını öğütlemişti Onun bu isteği yerine getirilmiş ve kraliçenin kendisi de bu safere katılmıştır

Artemisia’dan sonra oğlu Psindalis, ardından da onun oğlu Ligdamis tiran olmuştur Bu tiranlar tarihte pek ismi geçmeyen silik kişilerdir IILigdamus’un tiranlığında ise Halikarnassos’lular zor günler geçirmişler, baskıcı yönetim altında ezilmişlerdir Bu arada Heredetos da onun zulmünden bezerek doğduğu yeri terk etmiş, bir süre sonra dönmüştür

Halikarnassos, İonia ihtilaline katılmış MÖ468’de Attika-Delos Deniz Birliği’ne üye olmuştur Tarihi kaynaklardan Halikarnassos’un birlik üyeleri Termera ve Pedesa’dan birliğe daha az ödeme yaptığını öğreniyoruzMÖVYüzyılın başlarında Perslerin bölgeye yeniden egemen oluşundan sonra Anadolu’nun bazı bölümleri Spartalılara ayrılmış, karya bölgesi de Mylasa’da yaşayan Hekatomnos sülalesinin yönetimine bırakılmıştır
Hekatomnos’un ölümünden sonra da yerine geçen Maussolos, Karya satraplığının merkezini MÖ367’li yıllarda Halikarnassos’a taşımıştır Halikarnassos’un savunmasının kolaylığı, ticarete ve denizciliğe elverişli konumu etkisini göstermiş ve kısa zamanda gelişmesine neden olmuştur Bu arasa Maussollos, çevredeki sekiz Leleg kentinde yaşayanları Halikarnassos’ta oturmaya zorunlu kılmış, Rodos ve Kos’u ele geçirmiş, Lykia’ya egemen olarak vergiye bağlanmıştır Gelişen ve zenginleşen kenti daha güzelleştirmek amacıyla çağın ünlü mimar ve heykeltıraşlarını Halikarnassos’ta toplamıştır

uzunluğundaki Sur Duvarları, limanın etrafında anfitiyatro şeklinde yayılan şehri çepeçevre kuşatmış Önceleri bir ada iken sonradan anakaraya bağlanan Zephyria denen bölgede kurulmuş olan Kraliyet Sarayı tüm şehri kontrol edecek şekilde yerleştirilmiş MÖ 353’de Maussollos’un ölümünden sonra Halikarnassos, öz kız kardeşi ve aynı zamanda karısı olan Artemisia II tarafindan yönetilmiş
Artemisia’nın kocası Mausollos anısına yaptırdığı 49m yüksekliğindeki mezar Mausuleum şehrin ortasında ihtişamla yükselmiş ve antik çağın 7 harikasından biri sayılmış IIArtemisia’nın ölümünden sonra yerine kız kardeşi Ada ile evlenen İderus geçmiş, onun da ölümünden sonra eşi Ada satrap olmuş, ancak daha sonra küçük kardeşi Piksadoros tarafından Halikarnassos’dan sürülmüştür Daha sonra Pers’li Satrap Othontopates’in yönetimine giren Halikarnassos MÖ 334 yılında İskender’in Karia’ya gelmesi ile yerle bir olmuş Büyük İskender, 334’te şehri ele geçirdiğinde ada’yı şehri yönetmek üzere yeniden çağırmıştır Bundan sonra şehir MÖ129’a kadar bağımsız kalmış daha sonra da MS 133 ’de Roma’nın Asya Eyaletine bağlı küçük bir kentolarak varlığını sürdürmüştür
Ardından da Bizans ve Selçuklu Devletlerinin bir parçası olan Halikarnassos, 1405’te Rodoslu St John Şövalyelerinin egemenliğine geçmiş Zephyria’da St Peter adına yapımına başlanan Kale , 1522’de Osmanlı Devletinin yönetimi sırasında zindan olarak kullanılmış Halikarnassos 1523 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos seferi sırasında Osmanlı İmparatorluğuna bağlanmıştır

Nitekim burada yapılan araştırma ve temel kazıları antik kentle ilgili birçok buluntuyu ortaya çıkarmıştır Vitrivirus, Halikarnasso’un topografik bir tanıtımını yaparken kenti tiyatro caveasına benzetmiştir Bu arada kentin sağındaki tepe üzerinde Afrodit ile Hermes Tapınağı’ndan söz etmiştir
Günümüzde bu yer limanın batısındaki Cafer Paşa Türbesi ile Türk mezarlığının olduğu yerdir Kentin doğusunda Maussollos’un sarayı bulunmaktadır
Bugünkü Tepecik Camisi’nin yakınında iç limanın bulunduğu sanılmaktadır Maussollos’un sarayından gizli bir dehlizle ulaşılan gizli limanın yeri bugün tartışmalıdır Tepecik Camisinin arkasındaki tepede ise Savaş Tanrısı Mars’ın (Ares) kutsal alanı, tapınağı ve Timetos’un yaptırdığı Mars’ın anıtsal heykeli vardı Bunlardan günümüze hiçbir kalıntı ve buluntu gelememiştir

Halikarnassos’un surları Maussollos zamanında (MÖ377-353) yapılmıştır
Kumbahçe denilen yerde hiçbir taşın kalmamasına karşılık bugünkü askeri tesislerin arkasındaki tepede Saint Jean şövalyelerinden kalan gözetleme kulesi oldukça iyi durumdadır

Kale


Bodrum’un 1402’de Rodos Şövalyeleri tarafından ele geçirilişinden hemen sonra başlanan kalenin ilk duvarlarını Alman Mimar Heinrich Sclegelhold (1415-1437) yapmış, onu izleyen yıllarda ise kale yenilenmiştir
Halikarnassos’ta bir deprem sonucunda yıkılan Maussollos’un mezar anıtının taş blokları, heykelleri, kabartmaları, mimari parçaları bu kalenin yapımında kullanılmıştır

Kareye yakın bir plân düzenindeki kale, yaklaşık 180x185 ölçüsünde olup, en yüksek yeri deniz seviyesinden 4750 m yükseklikteki Fransız Kulesidir Bu kulenin yanı sıra 1480’de John Candali İngiliz Kulesi’ni, Angelo Musvettola 1436’da İtalyan kulesini yapmış, onları Alman ve Yılanlı Kule izlemiştir
Burada yaşayan Saint Jean Şövalyeleri deniz yönünden gelecek bir hücuma karşı kendilerini güçlü kılmak için kara yönünü çift taraflı kalın duvarlarla takviye etmişlerdir Kaledeki son değişikliği de Grand Master Pierre d’Aubusson 1476-1503’te yapmıştır

Sualtı arkeoloji ve araştırmalarında ele geçen eserlerin oluşturduğu zengin bir müzedir
MÖIV-IIIyüzyıllara tarihlendirilen Knidos, Rodos, istanköy amforaları, Serçe Limanı kazısında çıkarılan Bizans batığı (mS XIyüzyıl), Loryma antik kenti yakınlarında bulunan Cam batığı (MSXIyüzyıl), Yassıada batıkları (MÖXIV-MSXIyüzyıl), MSVIIyüzyıl batığı, sikke ve mücevher örnekleri, geç miken devri eserleri ile camlar müzedeki belli başlı eserlerdir

Maussoleum

Ö353) eşi Artemisia , bir anıt mezar yaptırmak istemiş, bu nedenle de çağın ünlü mimar ve heykeltraşlarından Skopas, Pityos, Timetheus, priaxıs, leochares’i Halikarnassos’a çağırmıştır
Antik çağın bu ünlü sanatçılarının el birliğiyle yaptığı çalışmalar sonunda, Pilinius’un da belirttiği gibi dünyanın yedi harikasından biri olarak tanımlanan Mausolleum meydana gelmiştir Artemisia bu anıtın tamamlanışını göremeden, eşinin ardından (MÖ351) ölmüştür

Maussolleum’un yapımından Vitrivius, Pilinius gibi tarihçiler de söz etmişlerdir Priene Athena Tapınağı’nın mimarı Pytheos bu anıtın yapımını üstlenmiştir Ayrıca anıtı süsleyen kabartmalar ve heykelleri çağın ünlü sanatçıları olan Leochares, Bryaxis, Skopas ve Timotheos tarafından yapılmıştır Anıtın tepesinde yer alan dört atlı arabayı da mimar Pytheos yapmıştır Massollous anıtı dikdörtgen pl3an düzeninde üst üste dört bölümden yapılmıştır

Bİskender Halikarnassos’u ele geçirdiğinde bu anıt karşısında hayran kalmış, tüm kenti yakıp yıktığı halde onun korunmasını istemiştir Bİskender’de n yıllarca sonra 1402’de Halikarnassos’a gelen Rodos şövalyeleri bu görkemli anıtı yıkarak mermerlerinden, heykellerinden, mimari parçalarından yararlanarak Bodrum Kalesini yapmışlardır Bu yıkımdan arta kalanları ise şiddetli bir deprem yok etmiştir Geriye kalan taşlar da yine kalede onarım için kullanılmıştır

Danimarkalı ProfKristiyan Jeppesen 1966’dan beri Mausolleum anıtının bulunduğu yerde bilimsel kazıları sürdürmekte, ortaya çıkan buluntuları aynı yerde sergilemektedir Kalıntı ve buluntular, antik çağ tarihçilerini doğrulamaktadır Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’ne bağlı bir birim olarak işlevini sürdüren bu yer günümüzde bir açık hava müzesidir

Tiyatro

Anadolu’nun en eski tiyatrolarından biri olan bu tiyatro, Maussollos döneminde, yumuşak ana kaya oyularak yamaca yaslandırılmıştır Cavea’nın ortasından geçen diazoma oturma kademelerini ikiye ayırmış, bunlardan altta kalan kısım günümüze oldukça iyi durumda gelebilmiştir Oturma kademeleri üzerinde görülen isimler tiyatronun yapımında katkısı olan kişileri tanıtmaktadır

Orkestra’da oturma sıraları önünde bulunan sunağın, oyunlardan önce Dionysos’a kurban kesildiğini göstermektedir İnce uzun, dikdörtgen planlı Skene (sahne binası) değişikliğe uğramasına karşın, günümüze yine de iyi durumda gelebilmiştir