Tanzimat Döneminde göstermeye bağlı metinler ve bir tiyatro örneği

TANZİMAT DÖNEMİ GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER

TİYATRO: Tiyatro, yazılı bir metinden veya doğaçlamadan yola çıkarak seyirci önünde bir sahnede sergilenen oyundur Tiyatronun ortaya çıkışı insanla birliktedir Tiyatronun eski Yunan Tanrısı Dionisos adına yapılan dinsel bağ bozumu şenliklerinde ortaya çıktığı sanılmaktadır Bu törenlerde insanlar keçi postu giyerek koro halince şarkı söyleyip dans ederlerdi İlk önce tek bir insan çıkarak kendi kendine bir şeyler söyledi buna monolog dendi Daha sonra Tespis adında bir şair MÖ VI yüzyılda koronun karşısına bir aktör çıkararak diyaloğu başlattı Ayiklos ikinci oyuncuyu, Sofhokles üçüncü oyuncuyu sahneye çıkardı Böylece koro önemini yitirdi
TÜRK TİYAROSU:
Türk tiyatrosu, Tanzimat dönemine kadar Karagöz ve Hacivat, ortaoyunu, Meddah ve köy seyirlik oyunları ile varlık göstermiştir Edebiyatımızın modern anlamda tiyatro ile tanışması Tanzimat döneminde gerçekleşmiştir Bu dönem tiyatro ile ilgili yapılan çalışmalar tamamen batıdan alınmıştır Batılı anlamda tiyatro geleneği Tanzimat Dönemi başlamıştır Çeviriler uyarlamalar ve ilk denemelerle kendini gösteren bu gelenek günümüze kadar olgunlaşarak gelişmiştir

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU - MODERN TÜRK TİYATROSU
1 Geleneksel Türk Tiyatrosunda güldürü ögesi kullanılır; amaç güldürmektir Modern tiyatroda okura farklı duygular yaşatmak, halkı güldürerek eğitmek amaçlanır
2 Geleneksel tiyatro şive taklitlerine ve yanlış anlamalara bağlı olarak işlenir Modern tiyatro şive taklitlerine ve yanlış anlamalara yer verilse de tiyatro çok yönlüdür; insanın duygularını tahlil eder, toplumun sorunlarını tasvir eder, geleneklerin olumsuz yönlerini dile getirir
3 Batı’ya ait edebi akımların etkisi görülmez Belli konular kalıplaşmış davranışlar ortaya konur Modern tiyatro ise edebi akımlardan etkilenme söz konusudur
4 Kahramanlar “tip” özelliği taşır Modern tiyatroda tipler de bulunmakla beraber “karakter” özelliği taşırlar
5 Geleneksel tiyatronun yazılı metni yoktur Modern tiyatro yazılı bir metne bağlı olarak oluşturulur
6 Geleneksel tiyatroda sahne, dekor, kostüm yoktur
7 olay örgüsünde ayrıntıya yer verilmez Modern tiyatroda ise ayrıntıya yer verilir

TANZİMAT DÖNEMİNDE TİYATRO YAZARLIĞI
Şinasi, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Ahmet Vefik paşa, Ali Bey
Tanzimat Dönemi Tiyatrolarında İşlenen Belli Başlı Konular:
1 Sosyal Konular: Vatan savunmasının kutsallığı (Vatan yahut Silistre)
Evlilik konusu, birbirine kavuşamayan sevgililer, Gençlerin hayata hazırlıklı olarak yetişmelerin önemi, Kızların okumalarının gerekliliği, batıl inanışlar ve bazı gelenekler işlenmiştir
2 Konusunu Tarihten Alan Eserler: Celalettin Harzemşah, Tarık
3 Konusunu halk hikâyelerinden (Kerem ile Aslı, Leyla ile Mecnun) ve masallardan alan oyunlar: Afife Anjelik, Pâkdâmen, Sözde Sebat, İkbal
4 Siyasi amaçlı oyunlar: Namık Kemal ve Abdülhak Hamit Tarhan’ın eserleri
Tanzimat sanatçıları tiyatroyu (özellikle Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi) eğitim aracı olarak görülmüştür
TANZİMAT DÖNEMİ TİYATROLARI

ŞAİR EVLENMESİ: Eserde Müştak bey adındaki gencin görüp aşık olduğu Kumru Hanım adlı genç kızla evlenmek ister O dönemde gelin ile damadın düğün öncesinde görüşmesi mümkün olmadığından nikah işlemlerini yürütmekle görevlendirilen kadın ve yenge hanım, mahalle imamı ile işbirliği yaparak Kumru hanım’ın yerine onun çirkin ve yaşlı ablasını Müştak Bey’e eş olarak verirler Fakat Müştak bey duruma karşı çıkar Bu arada damadın uyanık arkadaşı Hikmet Bey duruma el koyar ve imamın cebine para sıkıştırarak onu kendi taraflarına çeker Sonunda Müştak Bey, Kumru Hanım ile evlenir Bir “töre tiyatrosu”dur Eserin Tercüman-ı Ahval’de yayınlanmasıyla Tanzimat Dönemi Türk edebiyatı başlamıştır
ŞİNASİ’NİN TİYATROCULUĞU:
Batılı anlamda ilk tiyatro eseri Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı eseridir Bu eser 1859’da yazılıp 1860’da ilk defa Tercüman-ı Ahvâl’de yayınlanmıştır
Bir karakter ve töre komedisi olan Şair Evlenmesi konusunu günlük hayattan almış, konuşma diliyle yazılmıştır Şair evlenmesi, Fransız Klasisizminden gelen etkiyle üç birlik kuralına uygun olarak yazılmıştır
Konusu görüsü usûlü ile evlenme adetidir Olay, basit olmakla birlikte eserin oldukça sağlam bir kurgusu vardır Bu kurguda hem yerli hem de yabancı unsurların etkisi büyüktür Şinasi orta oyununda alışık olan Türk seyircisini eskiden koparmadan batılı tiyatroya ısındırmak istemiştir Yerli olanla batılı olanı ustaca kaynaştırmıştır
Şinasi, tiyatro türünü halka belli düşünceleri ve bilgileri aşılamak için bir araç olarak kullanmıştır, bunun için eserini halkın dili ile yazmıştır
Şair Evlenmesi’nde dikkat çeken bir nokta da kişilerin konuşma şeklidir Oyunun kahramanları sokağın, halkın diliyle konuşurlar
NAMIK KEMAL’İN TİYATROCULUĞU:
Osmanlı Tiyatrosu’nun modern bir tiyatro haline gelmesi için büyük çaba harcamıştır
Namık Kemal tiyatroyu bir okul olarak görmüştür Hatta yazdığı bir mektupta tiyatronun “ahlak ve lisan mektebi” olduğunu söylemiştir
1872 yılı sonarlına doğru “Vatan yahut Silistire”yi yazmıştır 1 Nisan 1873’te oynanan ve bir hafta sonra Namık kemal2in Kıbrıs’taki Magosa kasabasına sürgününe gönderilmesine neden olan eser üç yılda 600 defa oynanmıştır
Vatan yahut Silistire’nin provaları yapılırken “Gülnihak”i yazan Namık kemal, Kıbrıs’ta kaldığı 38 ay içinde dört piyes daha yazmıştır 1 Zavallı Çocuk 2 Akif Bey 3Kara Bela 4Celâleddin Harzemşah
Bu piyeslerin hepsi dramdır Celâleddin Harzemşah ve Vatan yahut Silistire konusunu tarihten almıştır
Namık Kemal’in tiyatroları teknik bakımdan zayıftırTiyatro eserlerinin en kuvvetli olanı, olayın geliştirilmesi ve karakterlerin çok canlı olarak verilmesi bakımından yazarın en başarılı eseri Gülnihal’dir
Celâleddin Harzemşah adlı eserde romantik dramın etkileri belirgindir Hugo’nun “Cromwell” adlı eseri gibi yalnız okunmak için yazılmış olan bu eser beş perdelik bir eserdir Konusunu Orta Çağ tarihinden almış olması, karakterlerin yaratılışındaki aşırılık ve sahne dilinden uzaklaşan konuşmalarındaki ifade şiddeti bakımından “romantik dramın” Tanzimat tiyatrosundaki ilk önemli eserdir
Görücü usulü evlenme adetini “Zavallı Çocuk” adlı piyesinden eleştirir
Namık Kemal tiyatroda “eğlence” ile “sosyal fayda”yı birleştirerek onu “faydalı bir eğlence” olarak tarif eder
Tiyatro eserlerinde de “toplum için sanat” anlayışını benimsemiştir Tiyatro ile ilgili görüşlerini “Celâleddin Harzemşah Mukaddimesi”nde belirtmiştir
Tiyatroda etkilendiği Batılı sanatçılar Shakspeare, Hugo, Corneille’dir