Etiyopya Tanitimi

ETİYOPYA

DEVLETİN ADI: Etiyopya Demokratik Halk Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Addis Ababa
NÜFUSU: 45600000
YÜZÖLÇÜMÜ: 1106100 km2
RESMİ DİLİ: Amharca
DİNİ: Hıristiyanlık ve İslâmiyet
PARA BİRİMİ: Etiyopya Birri
Doğu Afrikada bulunan bir devlet Kuzeyinde Sudan ve Eritre, doğusunda Cibuti ve Somali, güneyinde Kenya, batısında yine Sudan yer alır Afrikanın en eski bağımsız devletidir Batı-doğu yönünde 33° ile 48° doğu boylamları, kuzey güney yönünde ise 3°30 ile 18° kuzey paralelleri arasında bulunur

Târihi

Etiyopya, bilhassa mîlâdın ilk yıllarından beri köklü bir geleneği olan Afrikanın en eski bağımsız devletidir Yalnız gayri sâfi millî hâsıla ile kişi başına düşen doktor, araba sayısı gibi değerler yönünden diğer Afrika ülkelerinden geridir Târihî çağlar içinde ilk yerleşenler Hami ve Sudanlı soyundan kabîlelerdir Mîlâdî birinci yüzyılda kurulan Aksum Krallığı 7 yüzyılda yıkılmıştır Ülkenin Arap hâkimiyetine geçmesinden önce Yemende bulunan Habeşli kumandan Ebrehe, ordusuyla Mekkeye yürüdüyse de Ebâbil kuşlarının hücûmuyla bütün ordu perişan olmuştur Bu durum Kurân-ı kerîmde Fil sûresinde şöyle anlatılmaktadır:

(Ey Resûlüm!) Rabbinin, fil sâhiplerine neler ettiğini görmedin mi? O, bunların kötü plânlarını boşa çıkarmadı mı? O, bunların üzerine bölük bölük kuşlar gönderdi ki bunlar onlara (fil sâhiplerine) pişkin tuğladan (yapılmış) taşlar atıyordu Derken Allah onları yenik ekin ve yaprağı gibi yapıverdi

Bu sırada Kızıldenizin iki yakasının Bizans müttefiklerinde olmasını istemeyen İranlılar 572 yılında Aksum Devletine son verdiler Peygamberimiz aleyhisselâm zamânında, Mekkenin ticârî hayâtının gelişmesiyle Habeşistan önem kazandı Bu zamanda bâzı Müslümanlar buraya göç ettiler Kızıldeniz kıyılarında İslâmiyet yayılınca, Aksum Krallığı güneye doğru kaydı Bu sırada Zague ve Salamon Hânedânları 1285 yılına kadar başta kaldılar Bu târihte İfat SultanıAli ibni Valaşma ile (Akîl ibni Ebî Tâlib soyundan) Müslüman Habeşistan Devleti kuruldu On altıncı yüzyılda Arapların bu ülkeye yaptığı seferler karşısında ülkenin tamâmen Müslüman olmasını önlemek için Portekizlilerden yardım istendi Portekizliler bunu fırsat bilerek ülkeye hâkim oldular Bir ara derebeyleriyle din adamları arasındaki anlaşmazlıklarla ülke sarsıntı geçirmişse de Portekiz veİtalyan kiliselerinin çalışmaları ile 1855te Kassa, İkinci Tevodros adıyla tahta çıkarılarak, Müslüman hâkimiyetine son verildi

1889 yılında İkinci Menelikin Habeşistan imparatoru olarak taç giymesiyle idâre tekrar Salamon Hânedânına geçti İtalya, İngiltere ve Fransa gibi Avrupa devletlerinin uğraşması ile nihâyet 2 Kasım 1930da Necâşi Haile Selâsiye taç giydi Necaşi ünvanı “nagaş” kelimesinden ve bu da “vergi” mânâsındaki “ngş” kökünden gelmektedir 1935 yılında Mussolini zamânında İtalyanlar ülkeyi işgâl etmişse de İkinci Dünyâ Savaşı sonunda çekilmek zorunda kalmışlardır

Haile Selâsiye 1975 yılına kadar başta kaldı ve uzun süren iktidârı sırasında Habeşistanda bulunan Müslümanlara dînî, siyâsî, kültürel çeşitli baskı ve zulümler yaptı 1975te askerî bir darbe ile iktidârdan uzaklaştırıldı Ülkede yeni idareyi kuran hükûmet, sol temâyüllü olduğundan, Rusya ile her sâhada yakın ilişkiler içine girdi Müslümanlara yapılan baskı ve zulümler bu hükûmet zamânında da artarak devâm ettiğinden Eritreli Müslümanlar ile hükûmet kuvvetleri arasında çarpışmalar zaman zaman şiddetlenerek devâm etti 1987de yeni Anayasa kabûl edildi ve yapılan seçimler sonunda askerî yönetime son verilerek komünist parti iktidar oldu Etiyopya Cumhûriyeti, Afrika Birliğine ve Birleşmiş Milletler Teşkilâtına üyedir

1974ten bu yana Etiyopyayı idâre eden askeri cunta lideri bilâhare devlet başkanı Albay Haile Mariam Mengitsunun ülke dışına Haziran 1990da kaçışından sonra; Etiyopya Halk Kurtuluş Cephesi liderliğindeki (Eritre Halk Kurtuluş Cephesi, Tigre Halk Kurtuluş Cephesi ve Oromo Özgürlük Cephesi) büyük direniş grubu Etiyopya iktidârını ele geçirdi Yüzde 70i Müslüman olan Eritre Halk Kurtuluş Cephesi 30 yıldır işgal altında olan Eritreyi kurtardı, başkent Asmara ile Kızıldenizdeki Assab ve Massawa liman şehirlerini de kontrolları altına aldı 1993te yapılan halk oylaması neticesinde Eritre bağımsızlığını kazandı

Fizikî Yapı

Etiyopya genelde dağlık ve platolarla kaplı bir ülkedir Fakat kuzeyde Eritre bölgesinde deniz seviyesinden 120 m kadar daha aşağıda bulunan 150 km2 genişliğindeki Afar Çukurluğu da bu ülkededir Afar Çukurluğu faylarla ve volkanik faâliyetlerle Kızıldenizden ayrılmış olup, kuruyan tabanı 900 m kalınlığında tuz tortullarıyla kaplıdır Bu yerde yer yer faylar boyunca lavlar sızmakta ve bâzı kraterlerinden de bol sodalı ve kükürtlü sıcak su kaynakları çıkmaktadır

Ülkeyi yaklaşık kuzey-güney yönünde “Rift Vâdisi” denilen büyük bir kırık hattı kesmektedir Bu kırık hattı boyunca meydana gelmiş olan çöküntü hendeği aynı zamanda doğmakta olan bir okyanusun ortasında yer almaktadır Yapılan incelemelere göre doğudaki Etyopien ve Arabistan blokları ile batıdaki Afrika blokları devamlı birbirinden uzaklaşmaktadır Meselâ yılda en az 1 mm olan bu uzaklaşma Kızıldeniz çevresinde yılda 2 cmyi bulmaktadır

Rift Walley denilen bu çöküntü hendeğinin batısında merkez platosu yer alır Bu plato üzerinde yer yer yüksek dağlar ve Ambas denilen yassı tepeler bulunmaktadır Genelde 2000 mnin üzerinde olan bu plato alanında 4543 m ile en önemli yükselti Daşan Dağıdır Akarsularla da parçalanmış olan bu plato alanı aynı zamanda nüfûsun yoğun olduğu bir bölgedir

Çöküntü hendeğinin doğusunda kalan plato alanı Somali Platosudur Burası da akarsularla parçalanmıştır ve Urgoma Dağlarında yükselti 5340 myi bulur

Önemli akarsuları Şebeli, Tana Gölünden doğan Mâvi Nil, Omodur Nil Nehrinin çöllerde kuruyup, kaybolup gitmesini engelleyen Sobat, Mâvi Nil (Bahr-ül Azrak) ve Atbara kolları bu ülkeden beslenmektedir Mâvi Nil ülkenin en önemli gölü olan 1830 m yüksekliğindeki Tana Gölünden doğmaktadır Ortadaki çöküntü hendeği boyunca yer yer çok sayıda akarsu ve göl bulunmaktadır Zivay, Şala, Tana, Avasa gölleri gibi Ayrıca doğusunda Hint Okyanusuna ulaşan Juba ile Vebbi Cebeli akarsuları da bu ülkeden kaynaklarını almaktadır Fakat ulaşım yapılabilen tek akarsu kısa olan Baro Nehridir

İklimi

Enlem îtibâriyle subekvatoral ve tropikal iklim kuşağı üzerinde bulunan ülkenin esas iklim özelliğini dikey yöndeki yükselti fazlalığı meydana getirmektedir 1800 m yükseltinin altındaki yerlerde gerçek mânâda subekvatoral iklim görülür Buralarda en fazla sıcaklık 40°Cyi bulur En sıcak ayın ortalaması 33°C, en soğuk ayın ortalaması ise 21°C dir

2400 m ile 3200 m yükseklikte bulunan yerlerde tam bir ılıman iklim görülür Buralarda ortalama sıcaklık 16°Cdir

Yağış ortalaması bölgelere göre değişiklik göstermektedir Güneybatıda 2500 mm olan yağış miktarı, kuzeydoğuda 50 milimetreye kadar düşer

Tabiî Kaynakları

Günümüzde yakıt olarak ormanların kesilmesiyle sâdece güneybatıdaki geçit vermeyen ormanlar kalmıştır Alçak yerlerde step ve savanlar hâkimdir Yüksek yerleri ise baobab, çınar, incir ve hurma ağaçları kaplar Avustralyadan getirilerek yetiştirilen okaliptus ağaçları ile ülkenin odun ihtiyâcı karşılanmaktadır Etiyopya yabânî hayvan bakımından zengin bir ülkedir Zürâfâ, zebra, fil, aslan, antilop, suaygırı ve deve kuşu gibi hayvanlara çok rastlanmaktadır Bunun yanında kartal, papağan ve maymun da çok bulunmaktadır

Etiyopya, mâden kaynakları bakımından fakir bir ülkedir En çok üretilen mâden, tuzdur Az miktarda plâtin, demir, manganez ve altın bulunmaktadır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Arabistandan gelerek buraya yerleşen Hâmîler ve Sâmî Amharalar Etiyopyanın en büyük etnik gruplarını meydana getirirler Nüfûsun % 35ini meydana getiren Amharalar ülkede söz sâhibidirler Halkın % 90ı köylerde yaşamaktadır Önemli şehirleri Asmara, Addis Ababa, Dire Dava, Gonder, Desse, Harar ve Mitsivadır

Halkın % 55i Hıristiyan, % 37si Müslüman, % 8i ise diğer dinlere mensuptur Eğitim ve öğretim çok geri olup halkın ancak % 3,7si okuma yazma bilmektedir İlk üniversitesi ancak 1951 yılında açıldı

Siyâsî Hayat

1974 yılına kadar bir krallık olan Etiyopyada kral devrilerek 1975te rejimin cuntacılar tarafından değiştirildiği îlân edildi Cunta sosyalist bir rejimi benimsedi 1987de kabul edilen anayasa ile seçimler yapılarak demokrasiye geçildi

Ekonomi

Tarım: Ekonomisi tarıma dayalı olan Etiyopya, topraklarının % 50sinde zirâat yapılmaktadır Fakat tarım araç ve gereçleri çok ilkel olduğundan yüksek seviyede ürün alınmaz Buğday, arpa, yulaf, mısır, darı başta olmak üzere çeşitli meyve ve sebze yetiştirilmektedir Bunun yanında pamuk, şekerkamışı, muz gibi Akdeniz ürünleri de yetiştirilmektedir Yetiştirilen ürünler ülke ihtiyâcını karşılar Kahve ise en önemli gelir getiren ihraç ürünüdür

Hayvancılık: İklim ve tabiat şartlarının müsâit olması sebebiyle çok yapılmaktadır Sığır, at, katır, deve ve koyun çok miktarda beslenmektedir

Endüstri: Etiyopyada bulunan fabrikalar dokuma, deri, mobilya, çimento, kimyevî maddeler ve sigara üzerinedir Sanâyinin gelişmesi için gerekli olan enerjiden yoksundur

Ticâret: Etiyopya, kahve, deri, post, yağlı tohumlar ve baklagiller ihraç eder Makina, ulaşım techizatları, inşaat malzemeleri ve petrol ürünlerini ithal etmektedir

Ulaşım: Ülkenin engebeli oluşu ulaşımı engellemektedir 35000 kilometreyi bulan karayolu ile 800 km kadar demiryolu şebekesi vardır Elverişsiz şartlara rağmen dış hatlarda da çalışan önemli hava yolları ağı kurulmuştur Önemli limanları Massava ve Assabdır

Resmî adıyla Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti (Amharca: Ityopp'ya Federalawi Demokrasiyawi Ripeblik)

Ülkenin başkenti yerel dilde "yeni çiçek" anlamına gelen Addis Ababa'dır Sudan, Eritre, Cibuti, Somali, Kenya ve Uganda Etiyopya'nın komşularıdır

Ülkenin Kızıldeniz boyunca uzanan sahil bölgesinin, 1993'te yapılan bir halk oylaması sonucunda Eritre adıyla bağımsızlığını ilân etmesi Etiyopya'nın Kızıldeniz ile olan bağlantısının kesilmesine ve ülkenin bir kara devletine dönüşmesine neden olmuştur Din olarak, İslamiyet %24-26, Ortodoks 55%, Protestan 7%'tir

Tarih

Daha çok Habeşistan (Köleler Ülkesi) ismiyle bilinen Etiyopya, tarihte bilinen en eski medeniyettirler Kuruluşunu MÖ 13 yüzyıla kadar götürebileceğimiz Etiyopya devleti,
1936-1941 arasındaki Mussolini İtalya'sının istila ve işgal hareketini saymassak, tarihi boyunca bağımsızlığını koruyabilmiş ve Afrika Kıtası'nın Avrupalılarca sömürge yapılamamış tek ülkesidir

1960 - 1990 yılları arası ülkedeki Eritre sorunu nedeniyle çatışmalı ve gerginliklerle geçirilmiştir

Bilim adamları tarafından Afar bölgesinde yapılan arkeolojik kazılarda 3 milyon yıllık insan iskeleti kalıntılarına rastlanılması, tarihi çağların başlamasından çok önceleri bile bölgenin, insan toplulukları için bir yaşam sahası olarak kullanıldığını gösterir

Etiyopya'dan bahseden ilk tarihi belgeleri yaklaşık MÖ 5000 yılına kadar götürebilmek mümkündür

İlk Çağ'da kuzeydeki Mısır Krallığının yöneticisi olan Firavunların altın, fildişi, tütsü ve köle aramak üzere Kızıldeniz kıyılarını takip ederek bu bölgeye geldikleri sanılmaktadır

Etiyopya topraklarında modern anlamda ilk kurulan devlet MÖ 8 yüzyılda ortaya çıkan D'mt Krallığıdır

D'mt Krallığı'nın MÖ 1 yüzyılda çöküşü ile beraber bölgede,yine aynı yüz yılda Aksum Krallığı ortaya çıktı

Aksum Krallığı zamanla güçlenerek sınırlarını Habeşistan dışında bugünkü Eritre, Cibuti, Sudan, Somali ve Arabistan yarımasında yer alan Yemen'i içine alacak şekilde genişletti

Coğrafya

Etiyopya yaklaşık 1,2 milyon kilometre karelik bir yüz ölçüme sahiptir Kuzeyinde Eritre, Cibuti ve doğusunda Somali bulunurken, batıda Sudan ve güneyde Kenya komşu ülkelerdir Etiyopyanın denize sınırı yoktur

Ülkede birkaç sismik bölge olmasına rağmen aktif halde bulunan volkanlar yoktur

Dağlık bölgeler ülkenin kuzey kesimlerinde yer almaktadır (4500 metre yüksekliğe sahip Ras Dashen'in bulunduğu Semien Dağları)

Orta bölgelerdeki yüksek alanlarda 4300 metreden daha yüksek olan Batu ve Karra Dağlarının olduğu ikinci dağlık alan bulunmaktadır

Etiyopya yüksekliği 2000 ve 3000 metreler arasında değişen yüksek bir platoya sahiptir

Ülkenin kuzey doğusundan başlayan ve merkezden güneybatıya doğru genişleyen Rift Vadisi ülkeyi iki parçaya ayırmaktadır

Rift Vadisi bölgesinde daha çok bölgenin güney ve güneybatısında birçok göller bulunmaktadır

Ekonomi

1990'lı yılların başından itibaren Etiyopya serbest pazar ekonomisine dayalı stratejiler izlemişve yapısal reformlar başlatmıştır Bu çerçevede, iç fiyatların yeniden düzenlenmesi, dış ticaret liberalizasyonu, devlet işletmelerinin özelleştirilmesi, iç ve dış özel yatırımların desteklenmesi ve özel sektörün geliştirilmesi hükümetin öncelikleri arasında yer almıştır

Hükûmet yollar, elektrik santrallerive telekomünikasyon gibi ülkenin altyapısını idame ve geliştirme için yoğun bir yatırım sürecine girmiştir Bunun yanı sıra,hükümet kamu iktisadi kuruluşlarının özelleştirilmesi programını da devreye sokmuştur

Özelleştirme süreci her ne kadar yavaş olsa da hükümet son beş yıl içinde bir çok küçük ve orta ölçekli kamu iktisadi kuruluşunu özelleştirmeyi başarmıştır

Hükûmet elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi sektörlerde yabancı yatırımların ülkeye gelmesine çalışmaktadır

Tarım kesimi, tekstil ve deri gibi tarıma dayalı sanayilerde ve turizm sektörünün gelişiminde yabancı sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır

Yabancı ve yerli sermaye yatırımlarını teşvik etmek amacıyla, 1992 yılında Yatırım Kanunu (Investment Code) yayınlanmış ve o zamandan günümüze kadar iki kere gözden geçirilmiştir Bu dönem süresince, Madencilik ve İşgücü Kanunları da devreye konulmuştur

Etiyopyanın ekonomisi GSYİH'nın % 50'sini, ihracatının %90'ını ve istihdamının %80'ini içeren tarıma dayanmaktadır

Ekilebilen alanların yalnızca 1/5'i ekilip, biçilmekte ve bu alanlar yalnızca yağmur ile sulanmaktadır

Ancak, bölgeler, yağış miktarı açısından farklılık göstermektedir

Tarım kesimi sık sık ortaya çıkan kuraklık ve kötü tarımcılık uygulamalarından dolayı sıkıntı yaşamaktadır

Ayrıca, yiyecek yardımları sözkonusudur

2000'li yılların sonlarında tarımsal üretim önemli ölçüde artmıştır Tarımsal üretimi artırmak ve yiyecek yeterliliğini çoğaltmak amacıyla çeşitli tedbir politikaları belirlenmiştir

Bu tedbirler arasında, kıtlığı erken uyarma sistemi, tarımsal hizmetleri artırmak ve gübrenin daha geniş alanlarda kullanımının sağlanması yer almaktadır



Tarım üretiminin %80'ini tahıl, mısır, arpa, darı ve teff (bir tür tahıl ürünü) oluşturmaktadırBakliyat ve yağlı tohumlar da önemli ölçüde üretilmektedir Tahıl tamamen iç tüketimde kullanılmaktadırBakliyat ve yağlı tohumlar, daha az miktarda olmak üzere kavun gibi meyveler de komşu ülkelere ihraç edilmektedir

Kahve, Etiyopya ekonomisi için son derece önemlidir Tahminlere göre kahvenin Etiyopyanın GSYİH'na katkısı %10 oranındadır

15 milyon kişiden daha fazla bir nüfus (nüfusun %25'i) kahve sektöründen geçimini sağlamaktadır

Etiyopya, Afrikanın en fazla canlı hayvan varlığına sahiptir

Bunların deri ve postları ülkenin önemli ihracat gelirini oluşturmaktadır

İmalat sanayi GSYİH'nın %5'ini oluşturmaktadır İmalat sanayinin büyük çoğunluğu devletin yönetimindedir Ancak, özelleştirme faaliyetleri de başlamış bulunmaktadır İmalat sanayi üretiminin %40'ından daha fazlasını gıda ve içecek, özellikle bitkisel yağ, un mamülleri ve bira oluşturmaktadır

Tekstil sektörü, 19'u devlete, 14'ü ise özel sektöre ait olan tekstil ve konfeksiyon fabrikalarını ihtiva etmektedir

Anılan sektör, tüm imalat sanayi çalışanlarının yaklaşık %30'unu içermektedir

Madencilik sektörünün, Etiyopya ekonomisi içinde önemi azdır

Kireçtaşı, kil, mermer üretimi oldukça fazladır Ayrıca metalik olmayan mineral üretiminde ise büyük artış olmuştur

Diğer taraftan kömür, demir, tantal ve potasyum rezervlerinin olduğu tahmin edilmektedir