Çerkes Kültürü...

Çerkeslerin efsanevi yoldaşıydı at Atcılık da binlerce yıllık geçmişten süzülerek gelen bir uğraş Ancak, yüz yıldan fazla süren yıkıcı Kafkas- Rus Savaşı ve sürgün zamanlarında Çerkes at cinslerinin hemen tamamı kayboldu Bu eşsiz atlardan geriye sadece tek bir cins kaldı

Her Çerkes, ata özel bir bağıllık, sınırsız bir sevgi duyar Onu kardeş sayar, özenle korur Ata duydukları bu yakınlık ona verdikleri isme de yansır Çerkesler, ata " şı " der; ki bu aynı zamanda erkek kardeş anlamındadır Öyle ki Çerkesler, mahmuzu ilk gördüklerinde ne işe yaradığını anlamamışlar ve ata acı vereceği gerekçesiyle benimsememişler Yine aynı nedenle Çerkes, yumuşak deri uçlu kamçısyıla atına nadiren vurur Onlar kamçıyı sadece bir simge olarak taşır Kamçı genç kızın sevgilisine verceceği güzel bir hediye veya atlı oyunlarda ödül olabilir ancak

Nitekin atla ilgili gelenekler Çerkeslerin yaşamında önemli yer tutar Örneğin, misafir olunan bir yerden ayrılırken at, başı eve doğru bakacak şekilde durdurulur ve öyle bilinir Sağdan dönerek avludan çıkmak gerekir, keza at kesinlikle kamçılanmaz Aksi şekilde davranmak ev sahibinin konukseverliğinden memnun kalınmadığını gösterir Çerkes geleneklerine göre bir kadının veya yaşlının önünden atla geçmek büyük ayıptır

Atlı 30-40 metre kala atından iner, karşılaştığı kişi yürüyorsa saygılı bir şekilde durur ve sağ tarafından geçmesini bekler Karşılaştığı kişi yerinde duruyorsa atının dizginlerinden tutarak yanından geçmesi gerekir Atlının karşıdan gelen bir kadına veya yaşlı bir adama rastladığında atından inerek gideceği yere kadar ya da izin verilinceye kadar ona eşlik etmesi gerekir Atlıya yaya karşılaştığında önce atlı selam verir Atlı olarak bir yere gidilirken herkesin konumuna göre bulunması gereken yer belidir Yaşça küçük olan, „thamade“ nın (yaşlı) solunda yerini alır Thamadeye birden fazla atlı eşlik ediyorsa büyük olan solunda, daha genç olan sağında yer alır Ölüm haberi getiren atlı atın ters tarafından, yani sağından iner Bunun dışında atın sağından inmek uğursuzluk sayılır

En ünlü Çerkes atı cinsleri Şoloh ve Beçkan´dı Şoloh, Bestav´da ve Zelençuk vadilerinde, Beçkan ise Adigey topraklarında yaygındı bu cinslerin Kirim pazarlarında yerli koşu atlarından 25 kat fazla fiyat verilirdi Şoloh cinsi atların özelliği, toynakların bardak biçiminde olmasi ve arka tırnakların olmamasıydı; bunun için nala ihtiyaç duymuyorlardı Beçkan, özellikleri açısından eşsiz bir binek atıydı Çok sabırlı ve dayanıklı, Çerkeslerin yasamının ayrilmaz parçası olan biniciligin bütün gereklerine son derece uygundu Gerektiğinde yemsiz 3-4 günlük yola dayanabiliyordu Halk arasındaki tarifiyle Beçkan; „Boynu düzgün, sagrısı mantara benzer, geyiğinki gibi dik baldırları vardır Kasığı dardır, genişliği üç parmağı geçmez Bir kaburgası fazladır ve dolaysıyla gücü de fazladır “

Kundeyt cinsi ise 7-9 yaşına kadar genellikle özelliklerini göztermez Bu cinsin kısrağını iki yaşına kadar basit bir cinsten ayırmak zordur; cok tüylü ve gösterişsizdir Ama iki yaşından sonra değişmeye başlar Tüyleri düzelir, karnı toplanır, kulakları sivrilir, asıl görünümünü almaya başlar

Bu cinslerden baska Zelençuk vadilerinde prenslerin adlariyala anilan Alheskir, Hağundoko, Hatohşoko cinsleri ve Yecebukay´da Yivuan cinsi atlar biliniyordu Bu cinsler mükemmel binek atı nitelikleriyle ve prenslerin özel damgalarıyla tanınıyordu Çerkesler atı sadece binmek için yetistirirler ve sadece aygırlara ve iğdiş edilmiş atlara binerlerdi Kisrak süreleri sadece üreme amacıyla tutulurdu

En varlıklı ve nüfuzlu at yetiştiricisi olan Çerkes prenslerinin süreleri hiçbir zaman 150-200 kısrağı geçmezdi Kendi damgası olan her prens kendi at cinsine sahip olabiliyordu Çerkesler ayrıca donlarına göre atların nitelikleri olduğuna inanırlardı Tarihçi ve etnograf A H Zafes´in yazdığına göre tercihleri demir kırı ve doru idi, alacalı at hiç yetiştirmezlerdi

Rus- Kafkas Savaşı ve sürgün zamanlarında Çerkes at cinslerinin hemen tamamı kayboldu Kalan cinsler de Rusya´daki iç savaş yıllarında yok oldu Son Şoloh cinsi atlar da Birinci Süvari Ordusu´nun birlikleri için dağlardaki otlaklarından indirildi ve kaybolup gittiler Kafkasya´da Sovyet iktidarıyla birlikte Çerkes atcılığının da sonu geldi

Çerkeslere at sahibi olmaları yasaklandı Zelençuk vadilerinde kalan cins atlar da ilk Sovyet haraları kurulunca diğer cinslerle karıştı Böylece 25-35 Çerkes atı cinsinden bugüne sadece Şağdiy kalabildi Kalan bu tek Çerkes atı cinsi, dünya atçılık literatüründe “ Kaberdey “ (Kabardian) cinsi olarak bilinir En iyi dağ atlarından biri kabul edilir Kaygan dağ patikalarında yürümek, nehir gecmek, derin karda ilerlemek konusunda inanilmaz yetenekleri vardır Dik kayalık patikalarda dengesini çok iyi korur

Ani ısı değişikliğinde ve hava basıncına karşı dayanıklıdır Ayrıca karanlıkta ve yoğun siste yollarını bulmalarını sağlayan şaşmaz yön duygularına sahiptir Yüz elli kilogram yükle günde 100 kilometre yol kat edebilirler 1935-36´da Kafkas Dağları´nda yapılan bir trialde Kaberdey atları üç bin kilometrelik mesafeye kötü hava ve arazi koşullarında 37 günde tamamladılar Bu konudaki rekor “ Aza “ adında bir kısrağa ait: Dağ eyeriyle ve tam yüklü olarak 100 kilometreyi dört saat 25 dakikada kat etti

Kaberdey atları genellikle cinslerini doğal olarak sürdürürler, yılkı halinde dolaşırlar Rivayete göre soyu Cengiz Han´ ın en gözde aygırından gelmektedir Son derece sakin ve itaatkâr huylu oldugu icin tercih edilir Kaberdey atından çaprazlama sonucu dört yeni nesil elde edildi Bunlardan İngiliz- Kaberdey atı, cins olarak 1966´da resmen kabul edildi

En iyi Kaberdey atları Karaçay- Çerkes Cumhuriyeti´nde Malokaraçayev ve Malkin, Kaberdey- Balkar Cumhuriyeti´nde Guaran haralarında yetiştiriliyor Bu haralarda atlar yazın yüksek yaylalarda, kışın dağ yamaçlarında tutuluyor İki yaşına geldiklerinde koşu performansları deneniyor Kaberdey atı diğer koşu atları kadar hızlı olmasa da diğer atçılık sporları icin son derece uygun özelliklere sahip

Çerkes Kaması

Bir Çerkes''''in lüksü , sahip oldugu silahlarin sayisi ve güzelligi ile ölçülürdüKalkar kalkmaz onlari alip inceler , temizler , atesli silahlarin fitilini degistirir , sonra da evinin en önemli odasinin duvarina eve gelecek konuklarin iyi görebilmeleri için simetrik bir biçimde asardi

Çerkeslerde en pahali silah kincal veya hinjal idiYanlarindan asla ayirmadiklari kutsal bir silah olan kincal , iki tarafi keskin ve çeligine çok iyi su verilmis dört santim genisliginde , kırkbes santim uzunlugunda , kurbanin kaninin akmasi için her iki tarafinda derin birer oyuk bulunan bir hançerdiDar kabzasi islenmis gümüsten çiviler veya seritlerle süslü olurduSiyah kakmalari olan ''''savatlanmis'''' bir gümüs kina konulurdu

Kincal gümüsle süslü deri bir kemerin ortasina takilirdi
Bu hançeri büyük bir beceriyle kullanirlardiBir Çerkes takip edildiginde kincalini düsmanina firlatirdi ve on metreden de kolay kolay hedefini sasmazdiBiçaga su verilirken , ölümcül yaralar açmasi için zehirli bir madde kattiklari düsünülürdü

Çerkesler kemerlerinde bu kamalarin disinda , kabzasi islenmis , maroken bir kilifa yerlestirilmis saska adi verilen bir kiliç tasirlardiBu malzemeler bir çift tabanca , bir kamçi ve bir de hayvanlari veya baskinlarda kaçirdiklari kisileri baglamaya yetecek uzunlukta bir iple tamamlanirdi

Çerkesler 19yüzyilin baslarinda hala bir yay ve okla dolu bir sadak kullaniyorlardi ama bunun yerini yavas yavas dipçigi dar , gümüs bileziklerle tutturulmus , namlusu kakmali bir tüfek almaya baslamisti

Medeni Bir İlişki Tarzı KAŞENLİK

Çerkeslerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren geleneklerin birisi de "kaşenlik adetidir Bu adet bekar genç kız ve erkekler arasında evlilik öncesi dönemde gerçekleşmektedir Diğer geleneklerde olduğu gibi habze adı verilen kurallarla sınırlıdır Kaşenlik birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir

Çerkeslerin günümüze kadar devamlılığını sürdüren geleneklerin birisi de "kaşenlik adetidir Bu adet bekar genç kız ve erkekler arasında evlilik öncesi dönemde gerçekleşmektedir Diğer geleneklerde olduğu gibi habze adı verilen kurallarla sınırlıdır Kaşenlik birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir

Çerkes kız ve erkekleri birbirleri ile düğünlerde, toplantılarda, muhabbet ortamlarında birlikte olurlar Bu toplantılar en yaygın olarak köylerde görülür Bu tür toplantılarda genellikle bir kaç köyün gençleri biraraya gelir Sabahlara kadar süren sohbetler, oyunlar ve eğlenceler yapılır Bu geceler gençlerin birbirlerini tanımalarına yardımcı olmaktadır Muhabbet geceleri bir eğlence kaynağı olduğu kadar aynı zamanda eğitim yereri de sayılmaktadır Kızlar ve erkekler belirli bir yaştan başlayarak bu tip toplantılarda çerkes adet ve görenekleri çerçevesinde eğitilirler Bütün eğlence, düğün ve toplantılarda "thamate" adı verilen bir kişi bulunur

Kim kimle kaşen olabilir?
Aynı sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar Akrabalık derecesi ne kadar uzak olursa olsun yasaktır Aynı köyden kişilerin kaşen olmaları hoş karşılanmaz Bu kural günümüzde biraz yumuşamıştır Artık aynı sülaleden olmamak kaydıyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadır Muhabbet toplantılarında kızlar ve erkekler karşılıklı otururlar

Birden fazla kaşen
Gençlerin her toplantıda farklı kaşeni olabildiği için bir Çerkez kızının ya da erkeğinin evleninceye kadar çok fazla kaşeni olabilmektedir Toplantıda amaç tanışmak, eğlenmek ve kendine uygun bir eş seçmek olduğu için kaşenlik bazen ciddi bazen de şaka halinde ortaya çıkmaktadır Sayısı fazla olan şaka kaşenliğinin çok fazla bir ciddiyeti yoktur

Kız ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine karşı herhangi bir olumsuz tavır takınmazlar Eski kaşenlerle sosyal ilişkiler kesilmez Çünkü daha önceki kaşenlerin şaka olduğunu her iki tarafta kabullenmiştir Kadın ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski kaşenim diye espri yapabilir Dolayısıyla kızın ya da erkeğin birden fazla kaşeni olması yadırganmamaktadır

Evlenmeye vesile olan kaşenlik
Pseluk ile başlayıp daha sonra da devam eden kaşenlik iki kısma ayrılmaktadır Bunlardan birisi şaka diğeri ise ciddi kaşenliktir

Şaka kaşenliğine semerko denmektedir Bu durumda kişiler ciddi olmasalar dahi sırf o geceye ya da bir kaç geceye mahsus olarak kaşen olabilirler Burada amaç eğlenmek, birbirlerini tanımak bunu yaparken de hoş vakit geçirmektir Şaka kaşenliğinde kız ve erkek birbirlerine sanki evleneceklermiş gibi meth edici ve övücü sözler söyler Kaşenliğin bir de ciddi boyutu vardır Bu durumda birbirlerini beğenen kız ya da erkek evlenmek için arkadaşlık kurmak isterler

Eğer karşı taraf kabul etmişse diğer toplantılarda da görüşerek bu ilişkiyi devam ettirirler Fakat ciddi kaşenlikte daha ziyade pisehluk ile başlamaktadır Erkek bir kaç arkadaşını alarak kızın veya onun herhangi bir akrabasının evine gider Kızın da mutlaka yanında bir ya da bir kaç arkadaşı bulunmak durumundadır Burada kıza kaşenlik teklifini sunar Bu durumda kız ve erkek arkadaşlarının yanında teklifi değerlendirirler

Birbirlerinden beklentilerini ve isteklerini söylerler Kaşenliğin her iki boyutunun da kendine has kuralları vardır Kaşenlik eğer ciddi ise ve sonuçta evlilik düşüncesi ile kişiler birbirlerini tanımaya çalışıyorsa bu durumda meclislerde şaka kaşenliği gibi ulu orta gündeme getirilmez Bu durumda bir çok muhabbette bir araya gelebilirler, bir çok konudan konuşarak birbirlerini daha iyi tanımaya çalışırlar Fakat ilişkileri diğer kaşenliğe nazaran resmiyet kazanır Diğeri kadar serbest değildir Her ne kadar bu kişiler evlilik kararıyla birbirlerini tanımaya çalışsalar da mutlaka evlenecekler diye bir şart yoktur Eğer bir engel söz konusu ise her iki taraf bu durumdan vazgeçebilir

Evlenme akdi ve Euç
Kişiler evlenmeye karar verirlerse bu sefer bunu kendi aralarında akitleşirler Bu durumda da euç denilen bir hediye verilir Euç söz karşılığı verilen maddi bir hediyedir Söz verdi anlamına gelir Kaşenlik neticesinde evlenmeyi kabul etti demektir Bu hediyeyi erkek bayandan ister Bayan da kendi insiyatifinde bir hediye verir Bu hediye bir boyun bağı, mendil, yüzük, bilezik olabilir Erkek de bunun karşılığında kıza bir yüzük vermektedir

Bu karşılıklı hediyeleşme durumu sadece kız ve erkek arasında olmaz
Kızın ve erkeğin yanında arkadaşlarından veya akrabalarından birkaç kişi bulunmak durumundadır Söz verme ve hediyeleşme hadisesi onların nezaretinde olmaktadır
Evlenmek amacıyla kaşen olan ve bunu akit altına alan genç kız ve erkekler bu durumda toplumdan ayrı bir yerde yalnız başlarına konuşamazlar

Onların yanlarında mutlaka arkadaşları da olmak durumundadır Toplumun dışında ve toplumdan habersiz bir yerde konuşmaları yasaktır Bu durum evleninceye kadar böyle devam eder

Eş seçimindeki incelik
Gerek evlenmeye karar veren gerekse sadece bir kaç toplantıda kaşen olan kişiler birbirlerini aileleri ile tanıştırmazlar Arkadaşları ve o ortamda bulunan kişiler onların kaşen olduklarını bilir Anne ve babalarına kaşen olduklarını söyleyip birbirlerini tanıştırmaları ayıp olarak karşılanır Aileler kızın ya da erkeğin kaşenini toplumlardaki diğer kişilerden öğrenerek haberdar olurlar Ancak evlenme zamanında ailelere bildirilir

Bu durumdan da sadece anneye bahsedilir Kaşenlik adeti Çerkez toplumunda kızın ya da erkeğin evleneceği kişi hakkındaki kararı kendilerinin vermesini sağlar Büyükler müdahale etmezler Fakat evlenmek üzere kaşen tercihi yapan kişiler daha ziyade aile yapılarına uygun toplumsal kurallara ve adetlere riayet edecek kişileri tercih ederler Bu nedenle birçok toplantıda kızın ya da erkeği hal ve hareketlerini kontrol ederler Evlilik tercihi yaparken bu tip kişilerle yapmayı isterler Çünkü çerkes kültüründe toplumsal normlara uygun olarak hareket etmek gerekmektedir Fertlerden görgü kurallarına gelenek ve göreneklere uygun davranış göstermesi beklenmektedir

Kız kaçırma
Kaşenlik ile başlayan evlilik aşamasında nişanlılık ve söz gibi durumlara pek rastlanmaz Bunun en önemli sebebi kaçırma şeklinde evlenmenin gelenek ve göreneklerinde yer almasıdır Gençler evlenmeye karar verdikten sonra maddi imkansızlıklar, kendisinden büyük başka birinin evlenecek olması gibi sebeplerden dolayı kaçırma şeklinde evlenmeyi tercih ederler Fakat Çerkes kültüründeki kaçırma şekli diğer milletlerden farklı olarak kendine özgü bir nitelik gösterir Bu şekilde evliliğin yaklaşması nişan ve söz gibi törenlerin yapılmasını gerekli kılmamaktadır

Yine kişiler zaten kaşenlik dönemlerinde birbirlerini yeterince tanıdıkları için ayrıca bu tür dönemlere gerek duymazlar Ayrıca çerkeslerde adetler kişilerin ilişkilerine çok fazla sınırlama getirdiği için bu döneme her iki tarafında katlanabilmesi zor olur Çünkü nişanda büyüklerde işin içine girerler Onlarla olan iletişimde konuşma ve görüşme yönünden bir takım güçlükler olduğu için kişiler nişanlı olarak kalmayı pek tercih etmezler Ancak günümüzde söz ve nişanlılık dönemi Çerkesler arasında da yaygınlık kazanmıştır

Çerkes milletindeki genç kız ve erkekler genellikle aynı milletten olan kişilerle evlenmeyi tercih etmektedirler

Çerkes Toplumu

Soylular, Köylüler ve Köleler
Her Cerkes hangi soya ve hangi boya ait oldugunu bilir Ayni soydan herkes birbirini akraba sayar ve aralarinda evlenme yasagi uygulanir

Geleneksel ve toplumsal yapi Cerkeslerde soy toplulugu (klan) ve boy-kabile yapilanmasi özellikleri tasir Ortak bir atadan geldigine inanan ve ayni soyadini tasiyan aileler soy topluluklarini (lhepk) olusturur Ayni Ihepkten olan herkes birbirini yakin akraba sayar ve aralarinda kesin evlenme yasagi uygulanir Evlenme yasagi anne tarafindan "Ihepek" icin de gecerlidir Her soyun kendine ait bir damgasi (armasi) vardir

Gecmiste bu soylar, yasadiklari cografi bölgenin veya bagli olduklari prenslerin alariyla anilan Abzeh, Sapsig, Bjedug, Natuhay, Cemguy, Kabardey, Besleney, Hatukay gibi boylari olusturuyordu Bu geleneksel yapi eski katilikta olmasa da genel olarak varligini sürdürüyor Akrabalik ve evlilik iliskileri ayni normlarda devam ediyor Bugün de hemen her Cerkes hangi soya ve hangi boya ait oldugunu biliyor

Cerkes toplumu, dönemlere, bölgelere ve boylara göre bicimi ve adlari degisse de esas olarak feodal soylardan, özgür kölyülerden, serflerden ve kölelerden olusuyordu Feodal sinifin tepesine psi denilen prensler bulunuyordu

Psi´lal hükümranliklari altindaki topraklarda kendilerine bagli profesyonel savascilarin gücüne dayanarak halki yönetiyorlardi Psi, kendisine tabi halkin bütün mülkiyeti üzerinde tasarrufta bulunabilirdi Bununla birlikte kisisel dokunulmazligi vardi Feodal düzenin en güclü oldugu Kabardey bölgesinde, "psize´use" denilen büyük prenslerin kongresinde en yasli prens "büyük prens" (psivueliy) secilir ve yardimcilari (psi kuedze) ile birlikte Kabardey´in ic ve dis islerini yönetirdi 1800´lerin basinda Kabardey bölgesi Rusyanin hakimiyetine girince psilarin iktidari büyük ölcüde sinirlandi

Prenslerden sonra "birinci derece" özden (soylu) kabul edilen diger üst sinif "tlakotles"lerdi Hiyerarside onlari ikinci derecede özdenler (dijinigo) izliyordu Bazi arastirmacilar bu ikisini ayni sinif kabul eder Büyük toprak sahipleri olan tlakotlesler, adlarinin anlamina (güclü soy) uygun olarak toplumda cok yüksek bir konuma sahiptiler Cok genis feodal haklari vardi ve bu mirasla gecerdi

Alt feodal sinifi olusturan vorklar, bagli olduklari psilara ve tlakotleslere silahiyla hizmet eden askeri bir sinfti Yeni bir vorku himaysine alan psi veya tlakotles, ona vork tin denilen ve genellikle cins bir at, cesitli silahlar, büyükbas hayvan ve topraktan olusan hediyeler verirdi Vorklar verilen bu topraga "askeri hizmet verme sartiyla" sahip olurlardi Vasal hizmetinin babadab ogula gecen bagliliginin kosullarina antla tespit edilirdi: Vork, efendisine sadakat ve dürüstlükle hizmet etmeyi, onun düsmanlarini kendi düsmani saymayi, agir bir hakarete ugramadikca baska bir feodale gecmemeyi yükümlenirdi

Vorklar, bagli olduklari feodale olki cagrisiyla, savasa veya baska bir faaliyete katilmak üzere belirtilen zamanda, belirtilen yerde olmakla yükümlüydüler Bazi vork ailelerinin savasta bayragi tasimak, meclic kararlarini halka duyurmak, dügün, toplanti, cenaze gibi büyük organizasyonlarda düzeni saglamak gibi görevleri vardi

Cerkes soylari icin tarla isleriyle zanaatla, bilimle ve hatta ticaretle ugrasmak ayip sayilirdi Hayatlarini at üzerinde baskinlarda, savasarak ya da ziyaretlerde gecirirlerdi Kapisi her zaman herkese acik "haces"te (konuk evi) konuk agirlamak en basta gelen meziyetleriydi

Üst feodal kesim disinda halkin büyük cogunlugunu tlhokotl yani özgür köylü sinifi olusturuyordu Kendi özel mülkiyetleri ve köleleri olabilen bu özgür köylülerin bagli olduklari feodallere vergi vermek, belli dönemlerde onlar icin calismak, cagrildiginda ordusuna katilmak gibi yükümlülükleri vardi Bunlarin bir bölümü zamanla özgürlüklerini kaybederek laguneut ( veya lagunepit), yani feodallerin mülkiyetinde bulunanserfler haline geldiler

Toplumun en alt sinifi, savaslarda veya baskinlarda ele gecirilmis köleler (psitl ve vuneut) olusturuyordu Cesitli islerde calistirilirdi, alinip satilabilir veya azat edilebilirlerdi Köle sahibi olmak kimsenin imtiyazinda degildi; savasta veya baskinda düsmanini ele geciren onu köle yapma hakkina sahipti Kölelerin cocuklarida köle sayilirdi Köleler cogunlukla baska halklardan ( Rus, Kazak, Leh, Gürcü, Iranli) ya da düsmanlik güden topluluktan ele gecirildiAn cak cok agir bir suc islemesi halinde bir Cerkes de köle yapilarak satilabilirdi

Feodal yapi bazi Cerkes boylarinda farklilik gösteriyordu Karadeniz sahilinde yasayan Sapsiglar, Abzehler ve Natuhaylar 1700´lerin ikinci yarisindan ayaklanarak feodal sinifi tasfiye ettiler ve yaslilarin önderlik ettigi halk meclisleriyle yönetilmeye basladilar Feodal yapisini koruyan diger Cerkes topluluklarindan gelen kacaklara siginma sagladilar Bu nedenle sürgünden önceki son dönemde nüfuslari oldukca artmisti Feodal yapisi en güclü ve karmasik olanlar ise Kabardeylerdi

Cerkes toplum yapisi, feodallerin haklari ve imtiyazlari sirlanmis olarak Sovyet dönemine kadar devam etti Sovyet sisteminde tamamen ortadan kaldirildi Osmanli topraklarinda ise radikal bir tasfiye hareketi olmadi Feodallerin sürgün ve daginik yerlesim nedeniyle iyice zayiflayan hakimiyeti, büyük calkantilara yol acmadan zamanla ortadan kalkti Bununla birlikte, özellikle Kabardeylerde eski toplumun izleri bugün de görülebilir