Sosyolojinin Tarihsel Gelişimi

Sosyolojinin tarihsel gelişimi

Sosyolojinin Başlangıcı ve Gelişiminde Rol Oynayan Önemli İsimler

Sosyolog Auguste Comte ve Sosyoloji



Kuşkusuz tek bir kişi tümden yeni bir inceleme alanını oluşturamaz; bu bağlamda sosyolojik düşünceye katkıda bulunan birçok kişi vardır

Sosyolojinin gelişimine katkıda bulunanlar arasında özel bir öncelik genellikle Fransız Yazar Auguste Comte’a (1798-1857) verilir; bu önceliğin Comte’a verilmesi, başka hiçbir şeyden olmasa bile yalnızca “sosyoloji” terimini ortaya attığı içindir

Comte ilk olarak “toplumsal fizik” terimini kullanmıştır; ancak o dönemdeki kimi entelektüel rakiplerinin de aynı terimi kullanması sebebiyle Comte kendi düşüncelerini onlardan ayırt edebilmek için “sosyoloji” terimini ortaya koymuştur

Comte bu yeni alanın bilimsel kanıtlara dayanan bir toplum bilgisine ulaşabileceğine inanmıştır Ona göre sosyoloji; fizik, kimya ve biyolojiden sonra gelişecek olan; ama bütün bilimlerin en önemli ve en karmaşığı olacak son bilim dalıdır

Comte için sosyoloji; insanların toplumsal davranışlarını anlamak, dolayısıyla da öngörmek ve denetlemek için bilimi kullanarak insanlığın refahına katkıda bulunmalıdır Comte meslek yaşantısının daha sonraki bölümlerinde kendi sosyoloji görüşüne dayanarak özelde Fransız toplumu, genelde de bütün insan toplumlarının yeniden kurulması için büyük amaçları olan planlar geliştirmiştir

Sosyolog Emile Durkheim ve Sosyoloji

Emile Durkheim’ın (1858-1917) yazıları çağcıl sosyoloji üzerinde Comte’un yazılarına kıyasla daha çok etki bırakmıştır Comte’un yazılarına dayanmakla beraber Durkheim, öncelinin birçok görüşünün çok spekülatif ve muğlak olduğunu ve Comte’un kendi programını -sosyolojiyi bilimsel bir temele oturtmak- başarıyla yürütemediğini düşünmüştür

Durkheim’a göre sosyoloji, bilimsel olabilmek için toplumsal olgularla, ekonominin durumu ya da dinin etkisi gibi toplum yaşamının bireyler olarak eylemlerimizi biçimlendiren yönleriyle uğraşmalıdır

Durkheim, toplum yaşamını doğal dünyayı inceleyen bilim adamlarınınki ile aynı nesnellikte incelememiz gerektiğine inanıyordu Durkheim’ın ünlü sosyoloji anlayışının birinci ilkesi, “Toplumsal olguları, ‘şeyler’ olarak incele!” olmuştur Durkheim bununla, toplum yaşamının doğadaki nesne ya da olaylardaki kesinlikle çözümlenebileceğini kastetmiştir

Durkheim’ın en ünlü çalışmalarından birisi, intiharın çözümlenmesidir (Durkheim 1953: ilk baskısı 1897) İntihar, tamamen kişisel bir edim olarak görünmektedir; oysa toplumsal etkenler, intihar davranışı üzerinde büyük etkilerde bulunurlar Durkheim, bu intihar incelemesinde sosyolojiyi en ince ayrıntılarıyla kullanmış ve intihara toplumsal bir boyut kazandırmıştır Bu da yukarıdaki “Toplumsal olguları, ‘şeyler’ olarak incele!” deyişinin haklılığını ve gerçekliğini ortaya koymaktadır

Sosyolog Karl Marx ve Sosyoloji

Karl Marx’ın (1818-1883) düşünceleri, Comte ve Durkheim’ın düşünceleriyle büyük karşıtlıklar ve farklılıklar içindedir Buna karşın Marx da onlar gibi Sanayi Devrimi sırasında toplumda ortaya çıkan değişmeleri açıklamaya çalışmıştır

Marx’ın en acımasız eleştirmenleri bile onu sosyolojinin gelişmesindeki en büyük isimlerden birisi olarak kabul etmektedirler Marx’ın yazılarının çoğunluğu ekonomik kurumlarla ilgili olmasına karşın her zaman ekonomik sorunları toplumsal kurumlara bağlamaya çalıştığından, Marx’ın çalışmaları sosyolojik görüler bakımından oldukça zengindir

Marx’ın bakış açısı, “Tarihin Materyalist Kavrayışı” dediği şeye dayanır Bu görüşe göre toplumsal değişmenin ana kaynağı insanların benimsedikleri düşünceler ya da inançlar değildir Bunun yerine toplumsal değişmenin birincil nedeni ekonomik etkilerdir Sınıflar arasındaki -zengin ve yoksul- çatışmalar, tarihsel gelişimi güdülemektedir Marx’ın sözleriyle: “Bugüne kadarki bütün insanlık tarihi, sınıf çatışmalarının tarihidir”

Marx, kendisinden sonra gelecek olan birçok sosyologu sınıf ve sınıf ayrılıkları hakkındaki düşünceleriyle etkilemiş ve topluma bakışa (sosyolojiye) belli ve özgün bir yön kazandırmıştır

Sosyolog Max Weber ve Sosyoloji

Max Weber’e (1864-1920) de Marx gibi sadece bir sosyolog olarak bakılamaz; çünkü Weber’in ilgilendiği konular ve çalışma yaptığı alanlar çok geniş bir yelpazeye yayılmış durumdadır

Weber, Almanya’da doğmuş ve akademik yaşantısının büyük bir bölümünü bu ülkede geçirmiştir

Weber’in yazıları; hukuktan felsefeye, ekonomiden tarihe ve nihayet sosyolojiye dair birçok alandaki farklı konuları içermektedir Bu çalışmalarından birçoğu, çağcıl kapitalizmin gelişmesinin, yazının yazıldığı alana (sosyoloji, hukuk, felsefe vb) bağlantısını içermektedir Yani Weber’in ele aldığı en temel konularından birisi, çağcıl kapitalizmin gelişmesidir

Weber de toplumsal değişmeyi anlamaya çalışmış ve bu konuda Marx’tan çok etkilenmiş; buna rağmen Marx’ın kimi önemli görüşlerinin güçlü bir eleştiricisi olmuştur Bu bağlamda Weber, tarihin materyalist kavrayışını reddetmiş ve sınıflar arası savaşa Marx’ın verdiğinden daha az önem vermiştir Weber’e göre de ekonomik etkenler toplumsal değişmede önemlidir; ancak düşünce ve inançlar da toplumsal değişme üzerinde aynı derecede etkilidir Bu açıdan bakılınca Weber’de bir “Durkheim-Marx Diyalektiği” görebilmek mümkündür

Weber’in çağcıl toplumların yapısı ve batı yaşam biçimlerinin dünya üzerine yayılma nedenlerine ilişkin anlayışı Marx’ınkinden farklılık göstermektedir Weber’e göre kapitalizm, -ekonomik girişimi örgütlemenin belirgin bir biçimi- toplumsal değişmeyi biçimlendiren birçok önemli etkenden yalnızca birisidir Kapitalizmin dayandığı kimi bakımdan ondan daha temel olan şey, bilim ve bürokrasinin etkisidir Bilim çağcıl teknolojiyi biçimlendirmiştir ve gelecekteki her toplumda da biçimlendirmeye devam edecektir Bürokrasi çok sayıdaki insanın etkin bir biçimde örgütlenmesinin tek yoludur ve dolayısıyla da ekonomik ve siyasal gelişmeyle birlikte kaçınılmaz olarak artmakta, büyümektedir Bilimin, çağcıl teknolojinin ve bürokrasinin gelişimi, Weber tarafından bir bütün olarak; “rasyonelleşme” -ekonomik yaşamla toplum yaşamının etkinlik ilkeleri ve teknik bilgiye dayanarak örgütlenmesi- diye adlandırılmaktadır