Hacı Yusuf El Bidlisi Es Saruhani

Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani

Halife Hacı Yusuf lakabıyla bilinen 19yüzyıl Bitlis Mutasavvıf ve müderrislerindendir 1830 yılında Bitlis te doğmuştur Kadiri Şeyhi Hacı İshak Efendi’nin mahdumudurBir kardeşi Kadı Necmeddin Efendi, diğer Kardeşi Haydar Efendi’dir Kökeni tarihte, Harzem Beyliğine ve Saruhanoğullarına dayanmaktadır En Büyük Dedesi Saruhani Sani’nin oğlu Ali Kehya es Saruhani, Bitlis’te 1630 yılında Avih mahallesinde Kadiri Camisini yaptırmıştır Bu caminin Beyaz mermer kitabesi, Saruhan ailesinin Bitlis’te mevcudiyetini bu tarihe kadar belirlemektedir

Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani, türbesi Bitlis’te Taş mahallesindedir Yamuk dörtgen planındaki türbenin yine yamuk planlı ve küçük bir avlu gibi kuzeyine eklenmiş olan bir de haziresi vardır Taş caminin kuzeyinde yer alan yapının kitabesi yoktur Ancak son 10 yıl içinde tarihi ve kültürel değerlerin kaybolmaması için yeni bir kitabe eklenmiştir Kitabenin bulunmamasının en temel sebeplerinden biri Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani‘nin tasavvufi anlayışında alçak gönüllülüğü ön plana çıkaran ve tüm hizmetleri Allah rızası ve insanların yararı için yapma düşüncesi yer almaktadır Bunun bir diğer örneği de yine Bitlis’te Taş mahallesinde bulunan Taş Camisidir Bu camiyi de Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani yaptırmış adını taş camisi bırakmıştır Hiç bir zaman ön plana çıkmamıştır Bitlis merkezinde Hükümet konağına çıkan yolun üzerinde, Taş Mahallesi’nde bulunan bu cami Kareye yakın dikdörtgen planlı caminin bulunduğu arazinin meyilli oluşundan ötürü batı cephesi diğer yanlardan daha yüksektir Caminin ortasında bulunan tek sütun kemerlerle duvarlara bağlanmış içerisini dört bölüme ayırmıştır Bölümlerin üzeri de küçük kubbelerle örtülmüştür Güney kenarının ortasında bulunan mihrap dışarıya doğru çıkıntı meydana getirmektedir Mihrabın solunda küçük bir pencere diğer tarafında da ahşap minber yer almaktadır Bu caminin de üzeri toprak damla örtülmüştür

Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani Bitlis medresesi müderrislerinden olan Babası Kadiri şeyhi Hacı İshakı Saruhani Hazretlerinin yanında 30 yaşında İslami ilimlerde bütün alanlarda ilmi icazet almıştır Kendisi’de genç yaşta Bitlis medreselerinde müderrislik yapmıştır Önce Kadiri Şeyhi olan babası Hacı İshak Hazretlerinin Yanında tasavvufi açıdan seyr u sülukta bulunmuştur Babasının vefatı üzerine bir gün talebesi ile birlikte Muş’a giderken Muş yolu üzerinde bulunan Nurşin’de Şeyh Abdurrahman Et-Tağî hazretleriyle tanışmak ve hatta ilmi kabiliyetini denemek için ziyaretine gitmiştir Mülakat sonucu manevi yönden cezp edilerek kendisine teslim olmuştur Bu yolculuk sırasında yanında bulunan talebesi Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani ‘ye bu intisabı yüzünden itiraz ederek, “Hocam, denemek için geldik Kendisine boyun eğdiniz” Diye sorunca cevaben Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani talebesine “teslim olmamak elimde olmadı “demiştir Bu tarihten sonra Şeyh Abdurrahman Et-Tağî hazretlerinin yanında Nakşibendi tarikatı üzerine amel ederek 1869 yılında hilafete layık görülmüştür Halife lakabı ismiyle birlikte anıla gelmiştir Döneminde bölgeden Hacca gidenlerin sayısı çok ender olduğundan Halife Hacı Yusuf olarak anılmıştır

Halife Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani ‘ye ait el yazması ilimi ve tasavvufi eserleri diğer kütüphanesi ile birlikte Bitlis’in Ruslar tarafından işgali sırasında yakılıp dağıtıldığı ve korunamadığı tanıklarca ifade edilmektedir

Halife Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani ‘nin Halifesi, Diyarbakırlı Sufi Abdülcelil Mamo lakabıyla maruf kişidir Ayrıca Şeyh Masum’un oğlu Bitlis milletvekili Merhum Muhyiddin Mutlu’nun naklettiğine göre Halife Hacı Yusuf ,Hacca gidişi sırasında Suriye’nin Kamışlı ilçesinde uzun bir süre kalmış orada tarikat vermiş, Nakşibendi hatmesinde isminin okunduğuna yakın zamanlarda şahit olunmuştur

Halife Hacı Yusuf el Bidlisi es Saruhani ‘ni vefat tarihi belli değildir Vefatı öncesi nereye defnedileceği tartışma konusu olmuş,ekseriyetle,Norşin’e Şeyhi Abdurrahman Et-Tağî Hazretlerinin yanına götürülmesi üzerinde durmuştur Bu esnada Halife Hacı Yusuf’un Halifesi Diyarbakırlı Sufi Abdülcelil şöyle demiştir”Şeyhim(Halife Hacı Yusuf) vefatından kısa bir süre önce beni çağırarak şimdiki defin olduğu yeri göstererek, bana dedi ki “ Sofi, burası iyi bir sandık olur” diye işaret ettiTabi ki insanın mezarı amel sandığıdır Halife Hacı Yusuf’un halifesi Abdülcelil aynı zamanda iyi bir inşaat ustasıydıKayalığı oyarak,Şeyhinin defnedilmesini sağlamış ve üzerine şimdiki kümbeti yapmıştır Halife Hacı Yusuf’’un halifesi olan Abdülcelil, Norşin’de Şeyh Muhammed Diyaeddin (Hazret)’in evini, Hersan Mahallesi köprüsünü, Aşağı Kalealtı Camini ve Şeyhi olan Halife Hacı Yusuf’un evini yaptığı bilinmektedir

Halife Hacı Yusuf Saruhani çok nurlu bir insan olduğu için Bitlis’te halk arasında şöyle veciz bir ifade yaygınlaşmıştır

Evlerinin önü çift kaya
Halife Hacı Yusuf benzer aya

İnsanlara Allah saygısını ve insan sevgisini veciz Arapça , Farsça ve Türkçe şiirler ve öğütlerle anlatmış,erdem ve doğru yolun orta yol çizgisinde olduğunu her fırsatta söylemiştir Sırrı ilimlerden Şemsül Mearif ilmini çok iyi bildiği nakledilmektedir Ailesine ve öğrencilerine misafirlere karşı sınırsız bir hizmette bulunmalarını, insanlara karşı daima güler yüzlü olup kibirden uzak durmayı, yardımlaşmayı vasiyet etmiştir Halife Hacı Yusuf Saruhani ‘nin ailesi onun izinden gitmeye çalışmış ve hep bu vasiye sadık kalmaya çalışmışlardır Halife Hacı Yusuf Saruhani bir evlilik yapmıştır Bitlis’in Ölekli ailesinden Hacı İbrahim Efendi’nin kızı Sultan Hanımla evlenmiştir Molla Bahaddin ve Molla Muhammed Misafir isminde iki oğlu olmuştur Halife Hacı Yusuf un oğlu Molla Bahattin ve Molla Muhammed Misafir dini ilimleri Nurşin de tahsil etmişlerdir Molla Bahattin ‘in oğlu Bitlis Müftüsü Merhum Abdülkerim Saruhan(1923-1986) ilmi icazeti Şeyh Maşuk Efendi’den almış, tasavvufi hilafeti ise,Nurşinde Meşhur ve Maruf Şeyh Molla Abdülbaki Efendi’den almıştırMolla Bahattin ‘in diğer oğlu Hizan Müftüsü Merhum Hüsameddin Saruhan Hizan medresesinde çok sayıda talebeler yetiştirmiştir Halife Hacı Yusuf un küçük oğlu Molla Muhammed Misafir ‘in iki oğlundan büyüğü Merhum Molla Mahfuz Saruhan, Bitlis’in Taş Mahallesinde Halife Hacı Yusuf’un yaptırdığı Taş camisinde görev yapmıştır Molla Muhammed Misafir’in küçük oğlu Müftü Mahmut Saruhan Nurşinde Bir süre, Şeyh Maşuk ‘un oğlu Şeyh Bedrettin’in ve Hizan Müftüsü Amcası oğlu Hüsameddin Saruhan’ın yanında uzun bir süre ilim tahsil etmiştir Tatvan, Ahlat, Mamak, Ankara Yenimahalle, İstanbul Tuzla Müftüsü olarak görev yapmıştır

Emekli Müftü Mahmut Saruhan