Dönem Sonu İşlemleri Sırasında Enflasyon Düzeltme Farkları

Vergi Usul Yasası'nın mükerrer 298'inci maddesinin beşinci bendi uyarınca enflasyon düzeltmesi nedeniyle oluşan pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirmeksizin bu dönemde vergiye tabi tutulur Ancak yasal düzenleme gereği "öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kar dağıtımı sayılmaz"

Bazı kuruluşlarda halihazırda bu özel durum nedeniyle; pasif kalemlere yönelik olarak oluşan enflasyon fark hesaplarının bilançolarda yer aldığı gözlenmektedir

Bu bağlamda Vergi Usul Yasası'nın geçici 25'inci maddesinin (8) bendi uyarınca 31122003 tarihli bilançonun düzeltilmiş aktif toplamından düzeltilmiş sermaye, düzeltilmiş hisse senetleri ihraç primleri ve düzeltilmiş hisse senetleri iptal kararları ile borç toplamının çıkarılması sonucu bulunan farklar, geçmiş yıl kâr/zarar hesaplarında gösterilmiştir Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmamıştır

2003 yılı hesap dönemine ait düzeltme öncesi geçmiş yıl ve/veya cari dönem ticari zararının bulunması ve düzeltme sonrasında geçmiş yıl kârı oluşması halinde, söz konusu geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulamamış, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi halinde ise bu işlemlerin yapıldığı dönemin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin ilgili dönemde vergiye tutulması öngörülmüştür Ancak düzeltme sonucunda bulunan geçmiş yıl kârının kurumlar vergisi mükelleflerince sermaye ilave edilmesi mümkün olup, bu işlem kâr dağıtımı olarak kabul edilmemiştir

Bu düzenlemeler çerçevesinde enflasyon muhasebesi sonucu oluşan olumlu şirket kârının ortaklara dağıtımının gelir vergisine tabi tutulması öngörülmüştür

Bazı hallerde söz konusu enflasyon farklarının mükelleflerce değişik şekillerde dikkate alındığı ve değerlendirildiği gözlenmektedir Oysa gerek mükerrer 298'inci maddeye gerekse geçici 25'inci madde birbirine benzer bir düzenleme ile "öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farklarının düzeltme sonucu oluşan söz konusu geçmiş yıl zararlarına mahsup veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebileceği" hususu hüküm altına alınmıştır

Pasifte oluşan enflasyon düzeltme farklarının herhangi bir şekilde ortaklar cari hesabı ile ilişkilendirilmesi halinde ise bu durum kâr dağıtımı olarak değerlendirilmektedir

Dönem sonu işlemlerinin yapılması sırasında halen söz konusu farkların herhangi bir hesapla ilişkilendirilmeden bilançonun pasifinde yer alması yerine mükelleflerin mevcut yasal olanaktan yararlanmak suretiyle bu hesapları kapatması ve bilançolarını daha anlamlı hale getirmeleri mümkün bulunmaktadır

Vergi incelemeleri sırasında söz konusu oluşan enflasyon düzeltme farklarının değişik muhasebe işlemleri ile ortakların cari hesaplarına aktarıldığının belirlenmesi halinde, bu aktarımın yapıldığı dönem itibariyle yapılmış kâr dağıtımı olarak dikkate alınması ve bu bağlamda gerekli tevkifat işleminin yapılması söz konusu olmaktadır

Diğer taraftan söz konusu kâr payını elde ettiği varsayılanların da yine Gelir Vergisi Yasası'nın 85'inci maddesi uyarınca elde ettiği kâr payını beyan etmek zorunda olanlar açısından yıllık beyanname ile bildirilmesi gerekmektedir

Gerçekte; gerek yeniden değerleme yöntemi ile rakamsal olarak değişikliğe uğrayan bilanço kalemlerinin ve gerekse enflasyon düzeltmesi yöntemi ile önce yeniden değerlemeden arındırılan ve bilahare de endeksleme yolu yükseltilen varlıklar sonucunda oluşan enflasyon düzeltme farkları bilançoda yer alan iktisadi kıymetleri geçmişte rakamsal olarak anlamsız hale getirmiş, bu bağlamda da sermaye hesapları da değişikliğe uğramıştır

Bu aşamada bilançonun pasifinde oluşan enflasyon düzeltme hesabı izlerine bazı bilançolarda rastlamak mümkündür Yine bazı bilançolarda bu farkların usulüne uygun olmayan bir biçimde gizlendiği gözlenmekte ve yapılan incelemeler sırasında bu farklar mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde değerlendirilmektedir
Veysi SEVİĞ