Aydın Ili’nin-Doğal Yapsı-Tarihi-Ekonomisi-Toplum Ve Kültürü

Ege Bölgesi'nin orta kesiminde yer alan Aydın ilinin toprakları Ege Denizi kıyılarından başlayıp Büyük Menderes Irmağı boyunca doğuya doğru uzanır İlin dört bir yanı geçmiş uygarlıkların kalıntılarıyla doludur Buralarda eskiçağ kent kalıntılarıyla Bizanslılar, Anadolu Selçukluları, Aydınoğullan ve Osmanlılar döneminden kalma yapıtlar bir arada görülebilir Bu yöre eskiçağlarda Batı Anadolu'nun kültür merkezi olmuş ve pek çok sanat, kültür ve düşün adamı yetişmiştir Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios, Hippodamos, İsidoros gibi ünlü düşünürler bunların birkaçıdır

AYDIN İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 8007 km2
NÜFUS: 743419 (1985) (1990): 824816
İL MERKEZİ; Aydın
İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (165712), Bozdoğan (34429), Buharkent (11199), Çine (54188), Germencik (45907), İncirliova (35242), Karacasu (22801), Karpuzlu (14248), Koçarlı (39103), Köşk (22843), Kuşadası (43636), Kuyucak (32583), Nazilli (121762), Söke (119750), Sultanhisar (22550), Yenihisar (21233), Yenipazar (17630)
BAŞLICA YÜKSELTİLER: Aktaş Tepesi (1891 m), Karlıkdede Tepesi (1724 m), Karıncalı Dağı (1703 m)
SICAKLIK: Aydın kentinde en düşük 11°C (411942), en yüksek 43,6°C (1971973), ortalama 17,5°C
YAĞiŞ MİKTARI: Aydın kentinde yıllık ortalama 666 mm
İL TRAFİK NO: 09

İLGİ ÇEKİCİ YERLER:

Tavşanburnu; Dilek Yarımadası Ulusal Parkı; Kemer Barajı; Bafa Gölü; Kadınlar Denizi; Yılancı Burnu, Odun İskelesi, Güzelçamlı plajları; Aydın, İmamköy, Germencik kaplıcaları; Kuşadası Ilıcası; Güzelçamlı İçmesi; Afrodisias, Akaraka, Alabanda, Alinda, Antiokheia, Didim, Magnesia, Milet, Nysa, Priene, Tralles eskiçağ kentleri; Alihan Kümbeti (Alihan Baba Türbesi); Üveys Paşa, Hasan Çelebi, Ramazan Paşa, Süleyman Bey camileri; NasuhPaşa Külliyesi; Atike Hanım Çeşmesi ve Türbesi; Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı

Doğal Yapı

Büyük Menderes havzasıyla bunun kuzey ve güneyinde yer alan dağlar Aydın ilinin doğal yapısını belirler Büyük Menderes havzası ilin doğusundan batısına doğru genişleyerek boydan boya uzanır Bu havzanın tabanı Büyük Menderes Irmağı'yla kollarının taşıdığı alüvyonlu birikintilerle örtülmüş verimli bir ovadır Büyük Menderes havzasının kuzeyinde doğubatı doğrultusunda Aydın Dağları uzanır En yüksek noktası 1831 metre olan Aydın Dağları, Küçük Menderes ve Büyük Menderes çöküntü alanlarını birbirinden ayırır İlin güneyinde ise Menteşe Dağlık Bölgesi'nin bir bölümü yer alır Toroslar'ın uzantısı olan bu yükseltiler, ilin en yüksek noktasını oluşturan Baba Dağı (2380) ile Aydın topraklarına girer Batıya doğru alçalarak uzanan Karıncalı, Madranbaba, Gökbel ve Beşparmak dağları ilin öteki yükseltileridir Bu dağlar Büyük Menderes Irmağı'na katılan Dandalas (Karacasu), Akçay ve Çine çaylarının vadileriyle yarılmıştır
Aydın topraklarının yüzde 21'i ovalıktır Yöre halkı arasında Çerkez, Aydın, Koçarlı, Söke gibi yerel adlar da alan Büyük Menderes Ovası, Denizli sınırından Ege Denizi kıyılarına kadar uzanır Denizden yüksekliği 40 metre olan ovanın genişliği yer yer 20 kilometreye ulaşır İç Batı Anadolu'da Sandıklı ve Dinar ilçeleri yakınlarından kaynağını alan Büyük Menderes Irmağı Denizli Ovası'ndan Aydın ili topraklarına girer Akköy'ün kuzeyinden denize dökülen ırmağın Aydın ili sınırları içindeki uzunluğu yaklaşık 170 kilometredir Aydın ilinin candamarını oluşturan Büyük Menderes'in sulan yaz ve sonbahar mevsimlerinde azalır Kış ve ilkbahar aylarında ise ırmağın kabaran suları taşkınlara yol açar Irmak, taşıdığı alüvyonlarla yatağını sığlaştırması sonucu, menderes adı verilen çok sayıda kıvrım oluşturmuştur (bak AKARSU)

İlin güneybatısındaki Bafa Gölü, Ege Bölgesi'nin en büyük gölüdür Büyük bölümü Muğla ili sınırları içinde kalan gölün yüzölçümü yaklaşık 65 km2'dir Göl, eskiçağda Latmos adı verilen körfezin önünü Büyük Menderes'in taşıdığı alüvyonların doldurmasıyla oluşmuştur Gölde birçok küçük ada vardır Doğu kıyısında tarihsel Herakleia kentinin kalıntıları bulunur Gölde tatlı su karidesi, kefal, sazan balıkları üretilir ve avlanır Gölün sığ olan batı kıyıları birkaç tür göçmen kuşun konaklayıp ürediği bir yöredir Deniz kıyısındaki bazı küçük göller dışında ilin öteki büyük gölü, Akçay üzerinde kurulmuş olan Kemer Barajı'nın oluşturduğu yaklaşık 15 km2'lik yapay göldür


Akdeniz iklimi'nin egemen olduğu Aydın ilinde dağların yüksek yerleri dışında kışlar ılık, yazlar sıcak geçer Yağışlar kış mevsimi ile ilkbahar ve sonbaharda yoğunlaşır Aydın ilinin doğal bitki örtüsünü iklim koşulları belirler Akdeniz bitki topluluğunun bütün türleri burada görülür İç kesimlerde 500600 metre yükseltilere kadar ulaşabilen maki türleri arasında zeytin ağaçlan çoğunluktadır İl topraklarının yaklaşık yüzde 32'sini kestane, dişbudak, ıhlamur, meşe ve çeşitli çam ağaçlarının oluşturduğu ormanlar kaplar

Tarih

Aydın ili elverişli iklimi ve ticaret yolları üzerinde bulunuşu nedeniyle ilkçağlardan beri çeşitli uygarlıklara yurt olmuştur İl topraklarına ilk yerleşenlerin Hititler'e bağlı bazı topluluklar olduğu sanılmaktadır İÖ 13 yüzyılda Batı Anadolu'yu istila eden Traklar bugünkü Aydın kenti yakınlarında Tralles kentini kurdular Daha sonra bölgeye Dor istilaları nedeniyle Yunan Yarımadasından Anadolu'ya geçen Karyalılar, Frigler, İyonlar ve Lidyalılar egemen oldu Muğla ve Aydın yöresine yerleşen Karyalılar il topraklarındaAfrodisias, Alabanda ve Alinda, İÖ 8 yüzyılda yöreye egemen olan Frigler de Nysa ve Magnesia kentlerini kurdular Daha sonra Ege kıyılarına gelen İyonlar'ın kurduğu 12 kent devletinden Milet ve Priene bugünkü Aydın toprakları içinde bulunmaktadır

Bölge Kral Krezüs döneminde (İÖ 560540) Lidya egemenliğine girdi Bu dönemde Milet' ten başlayarak Tralles'den geçip Karadeniz kıyılarına, İran'a ve Suriye'ye uzanan "Kral Yolu" yapılmıştır Lidyahlar'dan sonra Pers egemenliğine giren yöre İÖ 334'te İskender'in doğu seferiyle Makedonya Krallığı'nm eline geçti İskender'in ölümü üzerine komutanlarının kurduğu devletlerden biri olan Selevkoslar'ın yönetimine giren Aydın yöresi İÖ 188133 tarihlerinde Bergama Krallığı'na bağlandı Bundan sonra 1000 yıldan uzun süren Roma ve Bizans egemenliğinde yaşayan Aydın çevresi 1071'deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Çaka Bey'le ilk kez Türkler'in eline geçti I Haçlı Seferi sırasında 11 yüzyıl sonlarında yeniden Bizans egemenliğine giren yöre Türkler ile Bizanslılar arasında 200 yıl boyunca birçok kez el değiştirdi Sonunda 1280'de Selçuklu uçbeylerinden Menteşe Bey Aydın'ı ele geçirdi


1310'da Aydınoğulları Beyliği'ne geçen yöre 1390'da Yıldırım Bayezid'in Anadolu Beylikleri üzerine yaptığı seferde Osmanlı topraklarına katıldı Ankara Savaşı sonrasında kısa bir süre yeniden Aydınoğulları Beyliği tarih sahnesine çıktıysa da 1426'da II Murad tarafından Aydın kesin olarak Osmanlı Devleti'ne bağlandı
Aydın yöresinde 15 yüzyıl başlarında Osmanlı devlet adamı ve bilgini Şeyh Bedreddin'in yandaşlarından Börklüce Mustafa'nın önderlik ettiği halk ayaklanması Osmanlılar' ca kanlı biçimde bastırıldı Bazı varlıklı ve etkili ailelerin baskısından bunalan halkı savunan Atçalı Kel Mehmed'in 1818'deki ayaklanması ve Aydm'a egemen olarak kendi adına para bastırması da Aydın tarihinde önem taşır
Aydın I Dünya Savaşı sonrasında İtalyan ve Yunan işgaline uğradı İşgale karşı direnişte Aydınlı efelerin büyük yararlıkları görüldü Üç yıl süren Yunan işgali, Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasıyla, 7 Eylül 1922'de sona erdi

Ekonomi

Aydın ilinin ekonomik gelişmesinde tarımsal ürünlerin Önemli yeri vardır İl, Türkiye'de incir üretiminde birinci, pamuk ve zeytin üretiminde ikinci, tütün üretimindeyse dokuzuncudur İldeki verimli ovalarda sulama ve gübrelemeye ağırlık veren ileri tarım yöntemleri uygulanır İklimin de uygun oluşu çeşitli meyve ve sebzelerin yetiştirilmesini ve büyük ölçüde ürün alınmasını sağlar Yağı çıkanlan ayçiçeği, susam gibi sanayi bitkileri, turunçgiller, çeşitli sebzeler, buğday başlıca ürünlerdir Sebzecilik, seracılığın gelişmesiyle yaz, kış yapılmaktadır Seralar kış aylarında yeraltı sıcak su kaynaklarından yararlanılarak ısıtılır

Pamuklu dokuma ve gıda sanayileri gelişmiş olan ildeki Nazilli Basma Fabrikası Türkiye'de Cumhuriyet döneminde açılan ilk fabrikalardandır Aydın kentindeki Tekstil ve Bitkisel Yağ Fabrikası'yla Söke Çimento Fabrikası büyük sanayi kuruluşlarıdır Zeytinyağı, sabun, tuğlakiremit, konserve ve tarım araçları fabrikaları yanında Nazilli'deki dondurma makineleri üreten fabrika bu alanda Türkiye'nin en büyük kuruluşudur

Irmak ve göllerde yapılan tatlı su balıkçılığı da il ekonomisinde önemli bir yer tutar Maden yatakları yönünden pek zengin olmayan ilde linyit ve cıva yataklarından yararlanılır
Aydın turizm yönünden gelişmiş bir ilimizdir Kuşadası, İstanbul ve İzmir'den sonra denizyoluyla en çok turistin geldiği bir limandır

Toplum ve Kültür

İlkçağın önemli uygarlıkları ile Selçuklu, Aydınoğulları ve Osmanlılar'dan kalan tarihsel yapılar Aydın ilinin zengin kültür mirasını oluşturur Aydın ili sınırlan içinde Afrodisias, Alabanda, Alinda, Antiokheia, Didim, Magnesia, Milet, Nysa, Priene, Tralles gibi birçok eskiçağ kenti vardır

Didim'deki Apollon Tapınağı Anadolu'da bulunan en büyük İyon tapmağıdır İlkçağlarda bir kültür ve bilim merkezi olan Nysa'da Aristodemos'un kurduğu kitaplık günümüze kadar ulaşmıştır İlde Aydın Müzesi'nin dışında, Milet ve Afrodisias müzelerinde eskiçağ dönemlerinden kalma çeşitli buluntular sergilenmektedir

Aydın yöresinde efelerin ve efeliğin önemli bir yeri vardır Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde ortaya çıkan efeler haksızlığa başkaldıran, yoksulları koruyan kimseler olarak halktan sevgi ve saygı gördüler Adlarına türküler yakılan, öyküleri dilden dile dolaşan Çakırcalı Efe ile Yörük Ali Efe Aydın topraklarında yetişmiştir Efeler Yunan işgaline karşı direnişin çekirdeğini oluşturmuşlardır

Yörede dinsel bayramların ikinci gününe gencer denir Gencer günü daha çok çarşıya çıkamayan köylü kızların ve kadınların, ilçe merkezlerinde, kentlerde rahatça gezebilmeleri, alışveriş edebilmeleri için düzenlenmiş bir gündür Gencer günleri tam bir şenlik içinde geçer Çarşı gençlerle dolar Alışveriş edilir, o gün için hazırlanmış şekerler, macunlar, helvalar alınıp yenir, salıncak ve dönme dolaplara binilir

İl Merkezi: Aydın

Aydın kenti adını taşıyan dağlarla Menderes Ovası arasında bir alanda yer alır Asya'dan gelip Efes limanına ulaşan tarihi kervan yolu üzerinde olması nedeniyle her dönemde önemli bir merkez olmuştur Başlangıçta savunma nedenleriyle bugünkü yerleşim yerinin 1 km uzağında bir tepe üzerinde kurulmuştu Büyük Menderes Ovası'nın verimli tarım alanları, Ege kıyılarını Orta Anadolu'ya bağlayan yolların buradan geçmesi zamanla kentin yamaçlara ve ovaya doğru yayılmasına neden olmuştur
Önceleri Antheia olarak bilinen kenti ele geçiren Traklar aynı yere Tralles kentini kurdular Kent uzun süre İyonlar'm önemli bir ticaret merkezi olmuş, tarihte "bayındır", "çiçekli", "kuvvetli" nitelemeleriyle anılmıştır İÖ 26'da Roma yönetimindeyken büyük bir deprem sonucu kent toprakaltında kalmıştır Daha sonra İmparator Andronikos tarafından yeniden düzenlenerek Andropolis adını almıştır Selçuklu yönetimi döneminde kentin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, giderek kısaca Aydın denilmiştir

Tarihi kalıntılar yönünden ülkemizin en zengin illerinden olan Aydın'm kent merkezinde daha çok beylikler ve Osmanlılar dönemine ilişkin yapılar vardır Kentin en eski yapısı Aydmoğullan Beyliği döneminden kalma Alihan Kümbeti'dir (Alihan Baba Türbesi) 1756'da yaptırılan Cihanoğlu Camisi ve Külliyesi barok mimarisinin güzel örneklerinden biridir


Aydın ilkçağlarda olduğu gibi günümüzde de İç Anadolu, Menteşe yöresi ve Akdeniz kıyalarına birçok karayoluyla bağlıdır İzmirAfyonAnkara doğrultusunu izleyen demiryolu ile İzmirDenizli karayolu kentin çevreyle ulaşımını sağlayan önemli iki anayoldur


Kentin ekonomisi zeytinyağı, sabun ve dokuma sanayisinin yanı sıra başta incir olmak üzere tarım ürünleri ticaretine dayanır Kentte her yıl eylül ayında incir bayramı ve panayırı düzenlenir
1959'da açılan Aydın Müzesi 1968'de yeni yapısına taşınmıştır
Aydın kenti Cumhuriyet döneminde yeniden yapıldı Bugün, palmiye ağaçlarıyla süslü geniş yolları ve Akdeniz iklimine özgü bitkilerle bezeli parklarıyla, tarihle iç içe geçmiş bir kent görünümündedir

Yüzölçümü: 8007 km²

Nüfus: 824816 (1990)

İl Trafik No: 09


Aydın, Tralles antik kentinin üzerine kurulmuştur Eski çağlarda Ege Bölgesi’nin en önemli kentlerinden birisidirAntik dönemin birçok bilgin, mimar, heykeltıraşı Aydın’da yetişmiştir Bunlar arasında Antemiyus, Thales, Anaximandros, Anaximenes, Hekotaios, Hippodamos, İsodor sayılabilir

İLÇELER

Bozdoğan: Büyük Menderes havzasının güneyinde Akçay'ın suladığı ovanın yanında yükselen Madran dağı eteklerindeki iki tepe üzerine kurulmuştur Aydın'a 76 km uzaklıktadır İlçedeki tarihsel yapı kalıntıları ve buluntuları çok eski çağlara aittir Roma, Bizans ve Selçuklu kültürlerinin izlerini taşıyan eserler de vardır Koyuncular köyü yakınında bulunan Neopolis Kavaklı köyü, Körteke kalesi, Örtülü ve Konaklı köylerindeki Sarnıçlar ve Kemer Köprüsü bunların başlıca örnekleridir

Buharkent: İl merkezine 86 km mesafedeki İlçede Kızıldere kaplıcaları bulunmaktadır

Çine: Aydın il merkezine 38 km uzaklıktadır Çine, Antik , Karya ve Onya bölgelerini birbirine bağlayan geçit üzerinde olması nedeniyle Aydın'ın eski ve önemli yerleşim yerlerinden biridir

Gerga: Eski Çine'nin 6 km güneydoğusundaki ovacık köyünün kuzeyinden bir saat süren yaya tırmanma ile ulaşılabilen Gerga ören yeri, ulaşım güçlüğüne rağmen görülmeye değer bir karya kentidir

Koçarlı: Aydın il merkezine 22 km uzaklıktadır Büyük Menderes vadisinin ortasında ve Koçarlı çayının iki yakasındaki yamaçlarda kurulmuştur Amyzon antik kenti ve Cihanzade Mustafa Camii önemli eserlerdendir

Nazilli: Aydın'a 45 km uzaklıktadır Nazilli ilçesine 3 km uzaklıkta, Bozkurt ve Eyeli yaylaları arasında kurulmuş olan Mastavra Antik Kenti, zamanında menderes havzasının ticaret merkezlerinden biriydi

Söke: Aydın'ın 59 km batısında olup, Büyük Menderes akarsuyunun yakınında kurulmuştur Didyma, Miletos, Priene gibi ünlü kentler, ilçe yakınındadır İlçenin 12 km uzaklıkta Güllübahçe kasabasının yakınında yer alan Priene antik kenti, Mykale Dağı yamacında güneye bakan doğal bir platform ve çevresine kurulmuştur

Sultanhisar: Aydın iline 25 km uzaklıktadır Kuzeyinde Aydın dağları uzanmaktadır Nisa (Nyssa) Sultanhisar ilçesinin kuzeyinde yükselen Malgaç dağı eteklerinde, doğal güzelliklerle dolu yamaçlara kurulmuştur İlçeden kıvrılarak yükselen 3 km asfalt yol ile ören yerine ulaşılır


Akaraka (Acharake): Kutsal sırlarını saklayan bir sağlık merkezi olarak nitelenebilir Salavatlı köyü yakınında olup eski kaynaklara göre Pluton ve Charo adlı iki tanrılı dinin de kutsal merkeziydi

Yenihisar: Aydın iline 108 km mesafede olup, antik Milet ve Priene kentlerine komşudur Bodrum hava alanına Akbük üzerinden ulaşılabilen ilçede, Ege'nin en güzel deniz, kum ve güneşi mevcuttur Zengin tarihi , Didim ve Altınkum sahili ile turizm alanında önemli bir yeri olan Yarhisar, Ege sahilinde görülmesi gereken en güzel turizm beldelerindendir Antik çağın kehanet merkezi olan Didim'de, güneş tanrısı Apollon adına kurulan büyük bir tapınak bulunmaktadır Kadere çok inanan antik çağın insanları Apollon'u aynı zamanda bir kehanet tanrısı olarak tanımıştır

Yenipazar: Aydın il merkezine 41 km uzaklıktadır Orthasia (Ortosi) antik kenti ilçenin 5 km doğusunda, Donduran köyündedir İonlar tarafından kurulmuş, MÖ 7 yyda Asyalı atlı bozkır kavimlerinden, Kimmerlerin istilasına uğramış, daha sonraki yüzyıllarda Lidya, Pers, Roma ve Bizans dönemlerini yaşamıştır