Metafizik

METAFİZİK

Felsefe Üzerine Genel Bir Değerlendirme

İnsan, tabiatı gereği daima gerçeğin arayıcısı olarak görünmüştür ve görünecektir Çünkü onun yaratılışında , belki de yaratılış gayesinde, bu merak, bu arayış veya bir başka deyişle, en güzele, en iyi olana susamışlık bulunmaktadır Onun düşünce hayatında, daima duyularla algılanan duyularla algılanamaz olanı, görünen görünmeyeni, gizli olanı, gerçekle ideal olanı istemiş, gerektirmiştir Böylece insan, bu kavramlardan en kolay olan da kendine asla yeterli görmemiş; her yeni buluş, biliş ve görüşten sonra bununda gerisinde daha yeni bir şeyler, hâlâ gizli kalan hususlar bulunduğunu düşünmüştür Bu şekildedir ki, insanlık felsefe dediğimiz ve gerçek olanın ideal olanın, en güzel olanın, gizli olanın arayışı demek olan bilimi ortaya çıkarmıştır Eski çağlardan beri devam eden bu arayış ve düşünüş hâlâ devam etmekte ve devam edecektir; yani insanlık felsefe yapmaktan asla geri kalmayacaktır
Eskiden felsefe bütün bilimleri içine alıyordu; diğer bilimleri ondan ayırmak veya ayrı düşünmek mümkün değildi Onun için eski çağ filozoflarının bir çoğu sadece felsefe ile değil, onun yanında matematik, mantık, tabiat, fizik musiki, tıp vs gibi bilimlerde söz sahibi idiler Daha sonra ilimler Felsefeden ayrılarak kendi alanlarını ve bu alanda geçerli olan prensipleri belirlediler Böylece ilimler belli bir tasnife tabi tutulurlar Fakat felsefe daima meşruiyetini devam ettirmiştir

Metafizik Nedir?

Metafizik, sadece akıl yoluyla kavranan bir varlık sahasıdır Ne duyular ne de deneyin bu sahada bir rolü olamaz Buna rağmen Metafizik felsefenin en mühim disiplinlerinden biridir Kelime olarak “fizikten sonra” manasına gelmektedir Böyle bir lügat anlamı daha sonraları bir teknik terim haline gelmiş ve maddi olmayan varlık’ın ilmine isim olmuştur Böylece maddenin özünü sembolleştiren her türlü kavramın (mesela cevher, zât yahut öz, töz veya substance, usia vs) bu ilimde tartışılan konuların halinde gelmiştir
Üzerinde yaşadığımız dünyayı ve kainatı fizik-metafizik veya ilmî-felsefî olarak sınıflandırabilir, değerlendirebiliriz Bunlardan birincisi, duyularla algılanabilenin, görünenin, gerçeğin adı, ikincisi hissi olmayanın, gizli olanın, idealin adıdır İşte bizim konumuz bu ikincisi, hissî olmayanın ilmi yani Metafiziktir Bu kelime ile ontoloji arasındaki ilgi açıktır; her ikisinin tanımı aynı konuları kapsar ve şöyle denir: ontoloji veya varlık bilimi veyahut genel Metafizik[1] İlim olarak ortaya arayış çıkışından beri Metafiziğin hem taraftarları hem de karşı olanları olmuştur Sözgelimi Viyana ekolü karşı çıkmış ve Hobbes onu “boş ve karanlık” bir araştırma olarak değerlendirmiştir

Etimoloji ve Tarihçe

Metafizik terimini ilk olarak Aristo'nun eserlerini kendine göre düzenleyen Yunan Peripatetik filozof Rodoslu Andronicus'un, MÖ 70 civarında Roma'da kullandığı sanılıyor Onun düzenlemesine göre, asil adi ilk Felsefe veya Teoloji olan risale, Fizik risalesinden sonra gelmekteydi Böylece de, ilk Felsefe (ta) physica, ya da fiziği izleyen, olarak biline geldi ve zamanla kısaltılarak metafizik oldu Aristo'nun Metafiziğindeki konular (cevher, nedensellik, var olmanın mahiyeti, ve Tanrının varlığı) yüzyıllarca metafiziksel spekülasyonların içeriğini belirledi Metafizik Ortaçağın skolastik filozofları arasında transphysical (fizik ötesi) bilim olarak bilinirdi Bunun nedeni de onların, bir öğrencinin fiziksel dünyadan algıların ötesindeki dünyaya metafizik vasıtasıyla felsefi olarak geçiş yapabileceğine inanmalarıydı 13 yüzyıl skolastik filozof ve ilahiyatçısı Aziz Thomas Aquinas, metafiziğin amacinin, sonlu ve algılanabilir varlıkların nedensel açıdan incelenmesi yoluyla Tanrının tanınması olduğunu bildirdi 16 yüzyılda bilimsel araştırmaların yükselişiyle birlikte bilim ve imanın uzlaştırılması gittikçe önem kazandı


Akademik Anlam

Metafizik, geleneksel olarak, görünen-görünmeyen tüm gerçekliğin esas mahiyetini anlamaya çalışan felsefi bir alandır Metafizikçi, ilahi, insani veya başka ne türlü olursa olsun, her şeye uygulanabilecek en temel, esas itibariyle en basit ve her şeyi kapsayan bir tanımlama peşindedir
Bu geleneksel ve felsefi anlamda birine metafizikçi demek, onun her şeyin neden, öz ve mahiyetini anlamaya çalışan biri olduğunu söylemekle ayni anlamdadır Bu anlamda fizikçiden tek farkı, fizikçinin bu kavramları açıklamak için gözlenebilen, ölçülebilen ve denenebilen nicelikler araması, metafizikçinin ise sadece bunlara bağlı kalmayıp fiziksel alemin ötesindeki, gözlenemeyen, ölçülemeyen ve denenemeyen açıklamaları da kabul etmesidir Bu da fizikçinin metafiziksel açıklamaları kabul etmeyeceği fakat metafizikçinin fiziksel açıklamaları kabul edebileceği anlamına geliyor
Böyle bakınca, madde ve hareketten başka bir şey yoktur diyen eski materyalistler ve her şeyin cansız ve deneyim kazanamayan enerjiden ibaret olduğunu söyleyen yeni materyalistler kadar, ideler veya zihin ya da ruhtan başka bir şeyin var olmadığını benimseyen idealistleri de metafizikçi kategorisine sokmak yanlış olmaz

John Locke’de Metafizik

Bilgi teorisini, bilgi üzerindeki araştırmaları başlı başına bir felsefe dalı olarak ilk defa gerçekleştiren Locke olmuştur, Locke her türlü Metafizik savı bir yana bırakıp doğrudan doğruya bilginin yapısını ele alan, ilk filozoftur Ve bu araştırmayı da “Essay”sinde ele almıştır[2] “İnsan Anlığı Üzerinde Bir Deneme”nin konusu ve amacı, Locke’un kendi sözleriyle: “İnsan bilgisinin kökü, kesinliği ve genişliği üzerine bir araştırmadır

Leibniz’in Metafizik Anlayışı

Leibniz önce, bu dünyadaki kötülüğün, günahın Metafizik bir gerçek olduğunu reddeder Yanlış doğrunun eksikliği olduğu gibi, monadlardaki pasiflik de aktifliğin eksikliğinden ileri gelir; günah, bulanık ve karışık tasarımların oluşturduğu bir tutku durumunun sonucudur Kötülüğü “fizik”, “moral” ve “Metafizik” kötülükler diye üçe ayıran Leibniz, gerek fizik kötülüğün gerekse moral kötülüğün köklerini “Metafizik Kötülük”te bulur Başka bir deyişle: fizik ve moral kötülükler, sonlu monadların karışık ve bulanık tasarımları ile bunların oluşturduğu durumlardan ileri gelir; fizik ve moral kötülükler Metafizik eksikliğin bir sonucudurlar Yalnız, bu Metafizik eksiklik pozitif bir şey olmayıp yetkinliğin derece derece eksik olmasıdır Pozitif olarak var olan yalnız yetkinliktir Acı olmasaydı haz olmazdı Günah olmasaydı sevap da olmazdı; yetkin olmayış yetkin olmanın koşuludur Tek tek monadlara baktığımızda, diyor Leibniz, bunların hep yetkin olmadıklarını görürüz
Tanrı bir dünya oluşturacaksa-etkinliğini göstermek için oluşturması gerekirdi-bunun sonlu varlıklardan kurulması bir zorunluluktu İşte sonlu varlıların eksik oluşları, yetkin olmayışlar “Metafizik kötülük”tür Tanrı dünyayı oluştururken mutlak olarak özgür değildi, sonsuz bilgeliğinin olanaklarına bağlıydı

Immanuel Kant’ın Metafizik Anlayışı

Deneye dayanmayan Metafiziğin yargılarının hepsi a priori’dir Ama Metafizikte de –matematik ve fizikte olduğu gibi- gerçek bilgilere varmak istersek, yalnız kavram çözümlemelerinde kalmamalı, sentetik yargılarımız da olabilmelidir Şimdi Metafizikte bu gibi sentetik a priori yargılar mümkün mü? İşte Kant için bütün dava buradadır Çünkü “Salt Aklın Kritiği”nin ana problemi, “Metafizik mümkün müdür?” sorusudur Kant’a göre gerçi “doğal bir Metafizik” vardır; istesin istemesin insanın aklına Metafizik nitelikte bir takım sorular dadanır; ama bilimsel bir metafiziğe henüz varılamamıştır Bu son düşünceleri Kant, “Salt Aklın Kritiği”nin araştırdığı konuları özetleyen şu üç soruda toplar:
1-“Metafizik nasıl mümkündür?”
2-“Doğa bilimi nasıl mümkündür?
3-“Bir bilim olarak Metafizik nasıl mümkündür?”
Sonuncu soruda Kant’ın demek istediği, Metafiziğin bir bilim olması mümkün müdür? Ya da tıpkı matematiğin ve fiziğin olduğu şekilde bilimsel olan bir metafizik olabilir mi? Buna göre, Metafiziği güvenilir bir temele dayatmak için Kant’ın giriştiği iş, çok basit bir adımla başlıyor; çünkü bu güç problem tek bir formüle bağlanmaktadır: A priori olan sentetik yargılar nasıl mümkündür?
Kant (Leibniz-Wolf) Metafiziğini şöyle eleştirir “Duyular-olmayan”ın, “duyular-üstü”nün bir bilimi olmak istek ve iddiasında olan bu Metafiziğin üç ana konusu vardır: Ruh, Evren ve Tanrı İşte Kant da, Metafiziği incelerken bu üç konunun eleştirisini yapmaktadır
Onun burada göstermek istediği şudur: Akıl ile aklın sonuç çıkarmaları ve metafizik arasında içten bir bağlantı vardır Çünkü akıl, yapısı gereği Metafiziğin üç büyük konusu ile ilgili olan bir takım sonuçlar çıkarır Şimdi Kant’a göre, sağlam bilgi ancak deney verileri ile a priori form öğelerinin karşılaştıkları, birbirleriyle kaynaştıkları yerde meydana geliyordu Bundan dolayı, Metafizik de anlığın başlatmış olduğu “birleştirmeyi” sonuna kadar götürürse –istediği de budur- olumlu bir şey yapmış olur Kant, böyle bir şeyi denemek, insan aklının yapısı gereğidir der ve metafiziğin insanda “doğal bir yatkınlık” olarak bulunduğunu söyler
“Salt Aklın Kritiği”nin gözönünde bulundurduğu başlıca bir iş, rationalist Metafiziği eleştirmekti Bu eleştirmenin sonunda Kant’ın Metafizik karşısındaki durumunun ne olduğunu bilmek istersek, şunu söyleyebiliriz: Metafizik deyince, “duyular üstü”nün bilinmesini anlarsak, böyle bir şeyi düşünmek isteğini Kant yersiz bulmaz Ona göre, Metafizik insan için doğal bir istidattır, bu yapısı insanı zorunlu olarak Metafizik sorulara sürükler
Ancak, son sözü söylemeyi bu doğal Metafiziğe bırakmamalı, bilim niteliğinde olan bir Metafiziğe varmaya çalışmalıdır Bilimsel bir Metafiziğin olup olmayacağı konusunda, Kant’ın birbirleriyle tam olarak denkleştirilemeyen iki davranışı var:
Bir yandan Metafizik düşmanı bir anlayış, öbür yandan da pratik akıl temeli üzerinde akıl bakımından zorunlu olan yani bir Metafizik kurma denemesidir
Metafizik düşmanlığı, numenî bilemeyeceğimizi ileri süren öğretiye tutarlı olarak bağlı kalmak demektir Biz ancak fenomenleri, deney çerçevesine girenleri biliriz; onun için bu çerçeveyi aşandan kaçınmalıdır; “kritik”ten maksat da “duyulur-üstü”ye geçmeyi önlemektir “Salt Aklın Kritiği”nden çıkan başlıca bir sonuç budur Buna karşılık Kant’ın pratik akla dayanan yeni bir Metafizik kurmak isteğinden şüphe edilemez Böylece o, teorik akıl ile bilimsel bir Metafizik kurulamayacağını göstererek, zamanına kadar bu yolla geliştirilmiş olan Metafiziği yıktıktan sonra, yeni Metafiziği pratik akıl inancı üzerinde, duyguya değil de, akla dayandığı için zorunlu olan bir inanç üzerinde kurmayı denemiştir Onun için “Kant Metafiziği yıkmıştır” demek pek doğru olmaz; yıktığı bir Metafizik yanında kurduğu bir Metafizik de var demek daha doğru olur

Campanella’nın Metafizik Anlayışı

Konusu bakımından düşünülürse, evrensel felsefe yahut Metafizik, prensiplerin yahut varlığın ilk şartlarının bilimidir O, kaynakları, araçları, metotları bakımından aklın bilimidir, kesinliğiyle ve otoritesiyle deneysel bilime üstündür
Evren, zihinsel, meleksel yahut Metafizik alemi (melekler, otoriteler, alemin ruhu, ölmez ruhlar), ezeli ve ebedi yahut Metafizik alemi ve dünyevi yahut cisimsel alemi içeren bir mertebeler silsilesidir Bizzat cisimler aleme varıncaya kadar, bütün bu alemlerin mutlaktan payları vardır ve onu oluşturan üç unsur kendilerinde bulunur:
İktidar, bilgi, irade; o derecede ki, bizzat ölü tabiat, ölü değildir; duygu, zeka, irade, inorganik madde de dahil olmak üzere, bütün varlıklarda farklı derecelerde bulunur

Francis Bacon’un Metafizik Anlayışı

İngiltere’de felsefî reform, sakson ırkının dehasından gelen ve İtalya’dakinden çok farklı bir karakter kazanıyor Ilımlı ve pozitif karakterli İngiliz ruhu, aynı zamanda skolastik gelenekten ve serbest Metafiziğin çabuk yapılmış sentezlerinden sakınır Çabuk tepeye varan ama orada duramayıp, cesareti kırılmış olarak şüpheciliğe düşen İtalyan düşüncesine, deney yoluyla yavaş ve derece derece yükselmeyi tercih eder
Francis Bacon Yeniçağ pozitivizminin babasıdır; şu anlamdaki, ilk olarak, açık ve belagatlı sözlerle, hakiki felsefe ile bilimin bağlılığını ve ayrı bir Metafiziğin boşluğunu dile getirmiştir Aşkıncılığın açık ve belli düşmanı olarak okuyucularından “niyetinin felsefede eski Yunanlılar veya bazı yenilik şeklinde bir tarikat kurmak olduğunu düşünmemelerini” açıkça rica ediyor; onun amacı bu değildir ve “bir zihnin tabiat ve eşyanın prensipleri hakkındaki soyut fikirlerinin ne olduğunu bilmek insanların işleri için pek az önemlidir”[4]
Şu halde, hıncı yalnız Aristoteles’e değil fakat “tabiat hakkındaki her soyut fikre, yani bilimlerden ayrı bütün Metafiziğedir
Esasen, ilk felsefe ile Metafizik’i birbirinden ayırmaktadır İlk felsefe, özel bilimlere yani, medeni tarih ile tabii tarihi kapsayan tarih’e, şiire ve tabii ilahiyat, tabii felsefe ve beşeri felsefe diye ayırdığı felsefeye ortak temel hizmetini gören kavram ve genel önermelerin bilimidir Metafizik, tabii felsefenin spekülatif kısmıdır; o, formlar ve gayelerle uğraşır, oysa tabii felsefenin iş gören kısmı yahut tam anlamıyla fizik, yalnız kuvvetler ve cevherlerden bahseder Fakat, Bacon Metafiziğe çok az önem veriyor ve gayesel nedenlerin kısır bakirelere benzediklerini söyledikten sonra, bunların hakiki yeri olarak bu bilimi gösterdiği vakit, bu bir alay gibi görünüyor Tabii ilahiyata gelince, onun biricik amacı ateizmi çürütmektir Doğmalar, bilimin değil inancın konusudur

Descartes’in Metafizik Anlayışı

Descartes her şeyden önce matematikçidir, o kendini geometri ve cebire veren bir filozof olmaktan çok, Metafizik yapan bir geometrici ve cebircidir Bunun için felsefesi sadece genelleştirilmiş bir matematik olmak ister; amacı matematik metodu evrensel bilime uygulamak, bunun felsefe metodu yapmaktadır Kesin bir bilim yapmak amacıyla geometrik metodu Metafiziğe uygulamak Dekartçılığın ana fikri işte budur

SONUÇ

Buradan anlaşıldığına göre Metafizik; kapsama alanı çok geniş olan bir bilim dalıdır Tarih boyunca hemen hemen bütün filozofların ilgi odağı olmuş bir disiplinin adıdır Zaman ne kadar geçerse geçsin Metafizik evrenselliğini devam ettirecek, geçmişteki insanların ilgi odağı olduğu gibi gelecekteki insanların da ilgilendiği bir alan olmaya devam edecektir
Metafizik geçmişte varlığını felsefe içerisinde devam ettirmiştir, fakat günümüz dünyasında baktığımızda artık felsefeden yavaş yavaş ayrıldığını ve kendi başına bir disiplin olduğunu görmekteyiz İnsanoğlu artık fizik dünyasını aşmış, metafizik alemine dalmaya başlamıştırİnsanlığın sonuna dek metafizik dünyasına dalmaya devam edecektir

metafizik,felsefenin en temel konularını,bu konuların felsefe içinde işlenmesi açısından ele alan bilgi dalıTek tek ve farklı biçimlerde var olan nesnelerden ayrı,genel ve bir bütün olarak varlığın ya da var olmanın ne olduğunu araştırırBu bağlamda,varlığı çeşitli açılardan ele alan mantık,bilgi felsefesi,estetik ve etik ile yakın ilişkileri vardırMetafizik terimi felsefe tarihi boyunca biryandan en üst felsefe disiplini olarak olumlu,bir yandan da boş ve anlamsız önermeler içeren bir alan olarak olumsuz anlamda kullanılmıştır

Metafizikle bilinçli biçimde uğraşan ilk filozoflar Eski Yunan düşünürleridirİlk kez bu düşünürlerin ele aldığı temel metafizik sorun,zihin tarafından bilgi nesnesi edinilebilen,ama gerçek dünyada bulunmayan şelerin (soyut düşüncelerin ,örneğin sayıların,)genel olarak biçimlerin varlığı ve niteliğidirEski Yunan felsefesi algılanabilir gerçek dünya ile düşünülen zihinsel bir idea dünyasını ayırt etmiş,daha sonra metafizikle ilgilenen felsefeciler de soyutlamalar ile tözler arasındaki ilişkiler üzerinde durmuşlar,bunların ikisinin de mi gerçek olduğu,yoksa birinin ötekinden daha mı çok gerçeklik taşıdığı sorununu tartışmışlardırDolayısıyla doğa,zaman ve uzam,Tanrı'nın varlığı ve nitelikleri gibi sorunları biçim ile idea arasındaki ilişkiyi kavrama çabasıyla irdelemişlerdir

Metafizik usavurma biçiminin mantıkla yakın ilişkişi vardırMetafizik bir usavurmayla ulaşılan bir sonucun yanlışlığı herhangi bir gerçek nesnenin olgusal durumuna bakarak değil,daha çok mantıksal zincirin tutarlılığı açısından tartışılırBazı felsefeciler ,gerçek dünya ile sınanamaması nedeniyle metafiziği eleştirmişlerbaşkaları ise bu özelliğin metafiziğin öteki bilgi dallarına göre üstünlüğünü oluşturduğunu öne sürmüşlerdir

Felsefe tarihinin ilk metafizikçileri Parmenides ve Platon'duSonraki yüzyıllarda metafiziğin en önemli konularından biri olan görünen dünya ile gerçek dünya ayrımı ilk kez bu düşünürlerce dile getirildiPlaton,sürekli değişen duyulur dünyanın geçici nesnelerinin karşısına değişmeyen duyulara verilmeyen,düşünce yoluyla ulaşılabilir bir dünya yerleştirdiPlaton'un madde biçim ayırımını sürdüren Aristoteles bunu farklı bir biçimde yorumladıOna göre madde her zaman kendi en üst biçimine doğru sürekli bir devinim içindeydiDolayısıyla Aristoteles için maddi dünya organik değişim içindeki bir süreklilikti

Hristiyanlığın gelişmesiyle dinsel etki altına giren metafiziğin ana sorunu Tanrı'ydıTanrı'nın varlığını kanıtlamak için çeşitli usavurmalar geliştirilirken,Tanrı ile dünya arasındaki ilişkiler (yaratılış,zamanın başlangıcı,Tanrı'nın dünya içinde varlığı vb) ve insanın Tanrı tarafından yaratılmış bir dünya içinde yaşamasının getirdiği sorunlar (özgürlük,ölümsüzlükirade vb)metafiziğin başlıca konuları olduHıristiyan metafiziğinin en önemli düşünürleri arasında Augustinus,Aquinolu Aziz Tommaso ve Ockhamlı William sayılabilir

Yeniçağla birlikte Hıristiyanlığın Tanrı anlayışı eleştirilirken ,temel eleştiri ortamı gne metafizik olduRene Descartes,bütün varlığı temelde,yer kaplayan madde ile düşünen zihin olarak iki bağımsız alana ayırdıBu kavrayış içinde Tanrı'nın konumu,yalnızca maddeyi yaratmış bir ilk neden olmakla sınırlıydıilk yaratılıştan sonra her iki dünya da kendi yasalarıyla işliyor,aralarındaki ilişki de insanın ruhu ile bedeni arasındaki ilişki aracılığıyla kuruluyordu

Descartes'tan sonra yeniçağ biliminin de gelişmesiyle metafizik alanındaki tartışmalar farklı boyutlar kazandıBir yandan varlığın ve evrenin yapısı üzerine farklı bakışlar önerildibir yanda da değişen dünya görüşleri içinde insanın konumu ve ahlak açısından ne yapması gerektiği ele alındıMetafiziğe ilişkin çalışmalarını sürdüren filozoflardan Benedict de Spinoza daha çok etik ve eylem konusunda Descartes'in açtığı yolda yürürken,GWLeibniz özellikle metamatikteki gelişmelerden esinlenerek Tanrı'yı dünyayı,ve insanı tek bir anlamlı bütün içinde yorumlamaya çalıştı


Kaynak;AnaBritannica cilt 22 frmsinsinet için derlenmiştir

Francis Bacon'la başlayarak daha çok Anglosakson düşünürlerce geliştirilen bir felsefe anlayışı ,metafizik terimini olumsuz anlamda kullanarak felsefenin bilimsel bilginin ötesine geçmeye çalışmaması gerektiğini savunduDeneyciliğin temsilcileri sayılan Johnn Locke,,George Berkeley ve David Hume'un izlediği çizgi,matefizik karşıtı bir gelişme olarak yorumladıÖzellikle Hume,sonraki metafizik karşıtı felsefe eğilimlerinin yararlandığı bir kaynak olduDyu verilerinde temeli olmayan boşinançlara şiddetle karşı çıkan filozof,bilgi alanının temelsiz kanılardan temizlenmesi gerektiğini vurguladı

Leibnez kaynaklı bir çizgiyi sürdüren Immanuel Kant,Hume'dan kendine özgü bir biçimde etkilenerek metafiziği yeniden temellendirmeye giriştiEski Yunan'dan bu yana en kapsamlı metafizik araştırmasını Kritik der reinen Vernunft (1781:Saf Aklın Eleştirisi) adlı yapıtında gerçekleştirdiBu yapıtında,felsefenin metafizik denen alanının öteki bilgi türleri arasındaki yerini saptadı ve kendine özgü işlemlerini derinlemesine araştırdıBuradan hareketle elde ettiği sonuçları felsefenin birçok alanına uygulayan Kant,özellikle etik alanında önemli saptamalarda bulunduKant'tan sonra Johnn Gottlieb Fichte,FWJSchelling ve GWFHegel gibi düşünürlerin temsil ettiği Alman İdeilizmiyle metafizik tarihsel gelişmesinin en üst düzeyine ulaştıHegel'in sisteminde aldığı en yüksek biçimiyle metafiziğe Karl Marx'ın yönelttiği köklü ve bütünsel eleştiri sonraki felsefe tarihine belirleyici etkide bulunduGene Alman felsefesinin aldığı son biçime karşı çıkan Nietzche ise metafiziğin bir insan anlayışından yola çıkan bakış açısını,insan tipleri ve kişi türleri açısından ele aldıBütün insanlar için ve bütün dünyayı kapsayan bir metafizik anlayışına karşı çıktıHer türlü sistem kurma anlamında metafiziği temelden yadsıdı20yüzyılda metafizik eğilimlere karşı dilin olanaklarını araştıran Ludwing Wittgenstein,Kant'a benzer bir biçimde hem geleneksel metafizik bakış açısına karşı çıktı,hem de karmaşık bir sistem kurdu

Kaynak;AnaBritannica cilt 22 frmsinsinet için derlenmiştir