Eylemde Anlam Kayması

Eylemde Anlam (Kip-Zaman) Kayması
Eylemin çekiminde bir kip ya da zaman başka bir kip ya da zamanın yerine kullanılmışsa buna anlam kayması denir

✓ Yarın şubemizdeki kültür etkinliklerine katılıyoruz,

(katılacağız)

Bu cümlede şimdiki zamanlı eylem kullanıldığı halde, eylem şu an gerçekleşmemektedir, "katılıyoruz" eylemi gelecek zaman (katılacağız) yerine kullanılmıştır

✓ Her yıl annesini ziyaret ediyor

(eder)

Eylem her yıl yapıldığına göre bu cümledeki şimdiki zaman kipi, geniş zaman kipi yerine kullanılmıştır

✓ Fatih'in askerleri Haliç'ten kente girer ve kenti ele geçirirler

(girdi) (geçirdiler)


Eylem geçmişte yapılmış, "girer", "geçirirler" yerine "girdi", "geçirdiler" eylemleri kullanılmalıydı

✓ Alacağımız güzel duyumlar halkımızın kararını etkiler

(etkileyecek)

Eylem henüz gerçekleşmediğinden geniş zaman, gelecek zaman kipi anlamında kullanılmıştır

✓ Yaşar Kemal, o yıllarda su bekçiliği yapar ve köylere su dağıtır

(yapmış) (dağıtmış)

Bu cümledeki eylemler, geniş zamanla çekimlenmesine karşın geçmiş zaman anlamını vermektedir

✓ Doğum günümde bana kitap alıyormuşforumsinsinet

(alacakmış)

Bu cümlede şimdiki zaman kipi gelecek zaman yerine kullanılmıştır

✓ Sahafla pazarlığa tutuşuyor ve elindeki Dede Korkut kitabını satın alıyorum

(tutuştum) (aldım)

Cümlesindeki şimdiki zamanlı eylemler "-di'li geçmiş zaman" yerine kullanılmıştır

✓ Törene sen de katılacaksın ve bir konuşma yapacaksın

(katıl) (yap)

Cümlesindeki gelecek zamanlı eylemler emir kipi yerine kullanılmıştır

✓ - Seni uzun boylu bir genç aradı

- Oğlum olacak

(olmalı)

"olacak" eylemi bu cümlede gelecek zaman yerine değil, gereklik kipi yerine kullanılmıştır

"Beni arasa arasa oğlum arar" anlamında kullanılmış bir eylemdir

Örnek
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kipinde bir anlam kayması olmuştur?

A) Pazar günü gelmeye çalışacağım

B) Sabahları erken kalkmayı sevmiyorum

C) Yağmur yağdığı için gelememiş

D) Söz verdi, yarın buraya uğrayacak

E) istanbul'a gitmekten vazgeçmişler

(1994-ÖSS)


A, C, D ve E seçeneklerindeki eylemler kendi kip anlamlarıyla kullanılmıştır, kip ya da anlamlarında kayma yoktur B seçeneğindeki "sevmiyorum" eylemi şimdiki zamanla çekimlendiği halde, "sevmek" eylemi her sabah yapıldığı için "sevmem" geniş zamanı yerine kullanılmıştır

YANIT: B


Uyarı: Eylemde anlam kayması, her kipte görülebilir; ancak en fazla anlam kayması şimdiki zamanlı eylemlerde görülür

✓ Onlar, bize akşama geliyorlar

(gelecekler)

✓ Her tatil başka ülkeleri geziyor

(gezer)


Uyarı: Eylemde kip kayması anlatım bozukluğu sebebi sayılmaz


Örnek
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, geniş zaman kipi anlamının dışında bir zamanla çekimlenmiştir?

A) Her akşam böyle yalnız mı oturursun?

B) Yazları hep yakınlarını ziyaret eder misin?

C) Önümüzdeki pazar bize gelir misin?

D) Sabahları erken mi kalkarsın?

E) Gazetelere göz atmadan mı evden çıkarsın?


A seçeneğinde eylem, her akşam yapıldığından anlamda bir kayma yoktur, kendi kip anlamıyla kullanılmış, B seçeneğinde "ziyaret etme" eylemi her yaz yapıldığından eylemin anlamında bir kayma görülmemektedir D seçeneğinde "kalkma" eylemi her sabah yapılıyor, eylem kendi kip anlamıyla, E seçeneğinde "çıkma" eylemi her zaman yapıldığından (forumsinsinet) eylem kendi kip anlamında kullanılmıştır Oysa C seçeneğinde "gelir misin" eylemi "gelecek misin" anlamında kullanılmış, eylem geniş zamanlı göründüğü halde gelecek zaman anlamı vardır Anlam kaymasına uğramıştır

YANIT: C