Anlam İlişkilerine Göre Cümleler Nasıl Olur?

Anlam İlişkilerine Göre Cümleler Nasıl Olur?

Bileşik ve sıralı cümlelerde birden çok yargı önerme bulunur Genellikle Bu yargılar arasında ya da tek yargılı anlatımlarda değişik amaçlarla değişik anlam ilişkileri kurulabilir Bağlaçlar ilgeçler ya da diğer dil birimleriyle kurulan anlam ilişkilerinin başlıcaları şunlardır:
Neden – Sonuç İlişkili Cümleler : Bir cümlede ifade edilen yargılardan birinin neden diğerinin sonuç olabilecek biçimde kullanılmasıyla ortaya çıkan cümleler neden sonuç anlamı taşır Bir cümlede neden sonuç ilişkisi genellikle “için ile den dolayı den ötürü” ilgeçleriyle kurulabileceği gibi “den / dan” eki ya da kimi bağlaç ve sözcüklerle de kurulabilir Böyle cümlelerde “neden” bildiren kısım başta ya da sonda olabilir Örnek :
Yoğun kar yağışı yüzünden Ankara – İstanbul seferleri iptal edilmiş
Elindeki işi bitiremediğinden bir hafta kadar yeni bir iş alamayacağını söyledi
Derslere sürekli geç gelmesi ve ödevlerini zamanında yapmaması öğretmenini çok kızdırıyordu
UYARI :
“-den” ekiyle “dolayı” ve “ötürü” ilgeçlerinin birlikte kullanılması genellikle gereksiz sözcük kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluğu yaratır Ancak anlatım bozukluğu olmayan kullanımları da vardır Örnek :
Sizi sevdiğimden dolayı böyle davranıyorum (“dolayı” ilgeci gereksiz kullanılmış)
Bundan dolayı akşam size gelemeyiz (anlatım bozukluğu yok)
Amaç – Sonuç İlişkili Cümleler : Sonuç bildiren bir yargıyla o sonucun hangi amaçla yapıldığını anlatan bir başka yargıdan oluşan cümlelerdir Bu ilişki “-mek / -mak için -mek / -mak üzere” ilgeçleri ya da “-e -a” ekiyle kurulur Örnek :
Biraz hava almak ve dinlenmek için arkadaşlarıyla Pazar günü pikniğe gideceklermiş
Onunla bu durumu bütün ayrıntılarıyla değerlendirmek üzere tekrar bir araya geleceğiz
Okula onu görmeye gittim

Açıklama İlişkili Cümleler : Açıklama bilinmeyeni bilinir kılmaktır Bir kavram durum ya da olguyla ilgili bilgi vermek amacıyla kurulan cümleler açıklama nitelikli cümlelerdir Açıklama belirten cümlelerde yargılar arasındaki bağlantı bağlaçlarla kurulur Örnek :
Bugün okula gitmeyeceğim; çünkü hastayım
Yüzünden düşen bin parça anlaşılan üzgünsün
Koşul İlişkili Cümleler : Bir durumun yargının oluşmasını gerçekleşmesini bir diğer yargı ile anlatılan koşulun olmasına bağlayan cümlelerdir Bu ilişki genellikle “-se / -sa” dilek koşul kip ekiyle “ise” ek-eylemi ya da bağlaçlarla sağlanır Örnek :
Annem sana baktıkça gençlik yıllarını anımsadığını söylüyor
Sinemaya gideceksin; ancak önce ödevlerini bitir
İstediğin her şeyi alırım yeter ki sınıfını geç
Git; ama saat on ikiden önce evde ol
Buraya gelirse görüşebiliriz
Karşılaştırma Cümleleri : Karşılaştırma birbirleriyle ilişkili iki varlık iki kavram ya da herhangi iki şeyi ortak olan ya da olmayan yönleriyle anlatmaktır Karşılaştırma cümlelerinde; karşılaştırma ilişkisi “gibi kadar daha en…” gibi bağlaç ilgeç ve belirteçlerle kurulur Örnek :
Haber alma gereksinimini en iyi karşılayan iletişim aracı televizyondur
Hiçbirimiz onun kadar duyarlı ve hoşgörülü değildik
Kendi yaşıtı insanlardan daha genç ve daha diri bir görünüşü vardı
Cümle Tamamlama : Kimi zaman bir yargı bütünlüğünden bir sözcük yada sözcük öbeği çıkarılmış olabilir Yargının anlamsal ve anlatımsal bütünlüğü göz önünde bulundurularak bu eksik tamamlanır
Tamamlanacak ve tamamlayacak cümleler ya da sözler arasında;
Anlamsal ilişki doğru kurulmalıdır
Zaman ve kişi yönünden uyum olmalıdır
Cümleleri anlamca bağlamak için uygun bağlaçlar kullanılmalıdır
Örnek : İnsanlar bilerek ya da bilmeyerek doğanın dengesini bozuyorlar sonra aynı doğayı korumak için sempozyumlar düzenleyip dernekler kuruyorlar; çünkü…
Doğanın kendileri için yaşamsal değerini biliyorlar
Yanlış yaptıklarının bilincindeler
Kendilerini affettirmek istiyorlar
Doğayı taklit etmek istiyorlar