İşletme

İşletme İşletme, kar amacı güden veya gütmeyen, özel veya kamusal kurumların yönetimini konu edinmiş bir bilim dalıdır Alm Betrieb (-sleitung f) (m), Verwaltung (f), Fr Exploitation (f), İng Undertaking; administration, management İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla üretim faktörlerini şuurlu ve sistemli bir şekilde bir araya toplayarak işleyen veya işleten her iktisadi birim


İnsanların ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetlerin ortaya konulmasına üretim denir Üretimi gerçekleştirebilmek için üretim faktörleri olan toprak, emek ve sermayenin bir araya getirilmesi gerekir İnsanların ihtiyaçlarının artması grup halinde çalışmayı gerekli kılmış ve sonuçta işletme doğmuştur On dokuz ve yirminci yüzyılda dünya savaşlarının getirdiği ekonomik şartlar işletmenin önemini daha da arttırmıştır Türkiyede işletmeciliğin 1883te Ticari Mektebin açılmasıyla başladığı kabul edilir Bugünkü İstanbul İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinin temeli Ticari Mektebe dayanır Bunu takip eden yıllarda (1936) da İstanbul İktisat Fakültesi, (1944) İzmir, (1954) Ankara, (1958) Eskişehirde konu ile ilgili okullar açılmıştır Bu günde Türkiyenin yönetici ihtiyacını karşılamak için kurulan birçok eğitim kurumunun yanında yabancı ülkelere de staj için çok sayıda öğrenci gönderilmiştir


İşletmeler kurulurken çeşitli gayeler güderler; bağımsız bir iş sahibi olmak, kazanç sağlamak, halka hizmet etmek, işsizliği azaltmak, ülkedeki gayri safi milli hasılayı arttırmak gibi Bir işletme, varlığını tehdit eden sayısız tehlikelerle dolu bir ekonomik çevrede yaşadığına göre varlığını sürdürmesi ve bunun içinde gelişip büyümesi ve iktisadi çevreye uyması gerekir İşletmelerin gayelerine ulaşabilmeleri için iyi bir planlama, organizasyon, koordinasyon ve denetim kurması şarttır


İşletmeler özelliklerine ve büyüklüklerine göre bölümlere ayrılır:


1 Özellikleri bakımından; üretim araçlarının mülkiyetine, iş koluna, yapılan işlerin cinsine, işletmelerin sürekli olup olmamalarına göre;


2 Büyüklükleri bakımından; büyük, orta, küçük, cüce işletmelerdir


Bu tür bir ayırım ATde büyük bir önem kazanmıştır ATnin yaptığı araştırma neticesinde yukarıdaki tasnifin şekillenmesi şöyledir: İşletmenin yönetim ve dış ile ilişkisi daha çok şahsi ise ve işçi-işveren ve müşteri ilişkisi şahsi bağlar şeklinde ise bu tür işletmeler küçük veya orta işletmelerdir Çalışanların sayısı, sermaye, üretim kapasitesi, belirli dönemde kullandığı hammadde, belirli sürede yapılan satış, bir bütün olarak işletmenin büyüklüğünü belirlemede başvurulan kriterlerdir Cüce işletmelerin tasnifi ise; bir işçiyi mesai saati içinde devamlı çalıştırmayıp da günün birkaç saatinde iş yapan veya çalışan işletmelerdir


Türkiyede bu günkü mevzuata göre işletmelerin hukuki şekilleri aşağıdaki gibidir:


I Özel işletmeler:


1 Şahıs işletmeleri:


a Tek şahıs işletmeleri,


b adi ortaklıklar,


c Kollektif şirket,


d adi komandit şirket


2 Sermaye işletmeleri:


a Anonim şirket,


b Limited şirket,


c Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket


3 Kooperatif işletmeleri


4 Dernek ve tesislerin işletmeleri


II Kamu işletmeleri:


1 Katma bütçeli idarelerin işletmeleri,


2 Döner sermayeli işletmeler,


3 Mahalli işletmeler (idarelerin),


4 Kamu iktisadi teşebbüsler,


5 Karma teşebbüsler,


III Yabancı sermayeli işletmeler:


Bunlar değişik kanunlarla kurulan işletmelerdir


Bir ülkenin ekonomisi değişik büyüklük ve alanlarda faaliyet gösteren işletmelerden meydana gelir Ekonomide işletmeler ne üretecektir? Nasıl üretecektir? sorularına cevap verir Ekonominin gelişmesi, işletmelerin büyümesi ve sayısının artmasından başka birşey değildir Bütün bunların ışığında bir ülkenin gelişmesi, halkın refah içinde bulunması; ileri teknoloji kullanan devamlı ve tam kapasite de çalışan, yatırım yaparak gelişen işletmelere sahip olmasına bağlıdır Türkiyenin de iktisadi kalkınması, kuvvetli, tam kapasitede çalışan, ihracat yapan işletmelerin çoğalması ile mümkündür


İşletmelerde birleşme: İşletmeler güçlerini birleştirmek, patent ve buluşları ortak kullanma, standartizasyona gitme, finansman imkanlarını arttırma, ekonomide güç sağlamak gibi maksatlarla birleşirler İşletmelerde birleşme iki doğrultuda olur:


a Yatay (Horizontal) işbirlikler: Aynı üretim branşındaki işletmelerin işbirliği etmesi sonucunda ortaya çıkar Çok defa gaye, aralarında rekabeti kaldırıp, pazarda güçlü olmaktır


b Dikey işbirlikleri: Birbirini izleyen üretim ve ticari basamaklar arasındaki işbirliğidir Birleşmeler sonucunda karteller, tröstler, konsernler, holdingler ortaya çıkar


Karteller: Hukuki durumlarını muhafaza etmek kaydıyla aynı daldaki işletmelerin piyasada aralarındaki rekabeti kaldırmak veya azaltmak gayesi ile birleşmesidir


Konsern: Her işletme hukuki durumunu muhafaza etmekle beraber ekonomik bir yönetim altına girmelerini kabul etmekle meydana gelen işletme topluluğu


Tröst: İşletmelerin hukuki bağımsızlıklarını tamamen feda ederek bir araya gelmeleridir


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi