Kütahya Yeryüzü Şekilleri

Kütahya YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ



Kütahya ilinde ortalama yükselti 1200 metredir Dağların ve platoların ağırlıkta olduğu ilimizde yeryüzü şekillerinin %57,5‘ini dağlar, %11 ‘ini ovalar, %31,5‘ini platolar oluşturmaktadır Kütahya tek kütlevi dağlardan ve sıradağlardan oluşan yeryüzü şekillerinden ibaret değildir Dağların uzanış biçimleri sistematik dağılış göstermez Kütahya; kuzeydoğusunda Türkmen Dağı, batısında Karlık Tepe, kuzeybatısında Eğrigöz Dağı, güneybatısında Şaphane Dağı, güneyinde Murat Dağı ile çevrilidir İlin önemli ovaları, Kütahya Ovası, Yoncalı Ovası , Köprüören Ovası, Aslanapa Ovası, Altıntaş Ovası, Tavşanlı Ovası, Örencik Ovası ve Simav Ovasıdır Akarsuları: Felent Çayı, Porsuk Çayı, Murat Çayı, Kureyşler Deresi, Kokar Çayı, Avşar Deresi, Gediz Çayı, Emet Çayı, Bedir Deresi, Tavşanlı Çayı, Simav Çayı, Kocaçay’dır İlin tek doğal gölü Simav Gölü; baraj gölleri ise Porsuk, Enne, Kayaboğazı, Söğüt ve Çavdarhisar baraj gölleridir Göletler; Pazarlar, Çalköy, Belkavak, Sofular, Karagür, Çerte ve Kuruçay göletleridir



a Dağlar :



Akdağ: Simav çöküntü ovasının kuzeybatısında yeralan kütle, Simav çöküntü oluğunun tabanından 1300 m yüksekliktedir Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan Akdağ’ın en yüksek noktası 2089 m’dir Dağın kuzey kesimlerinde yükselti azalır Bu kesim akarsularla derin bir biçimde yarılmış bir yayla görünümündedir Dağın doğu ve güney kesimleri daha yüksek olup, yine akarsularla parçalanmış durumdadır Bu yamaçlarda yükselti, kademeli olarak düşer ve kademeler Simav çöküntü oluğuna doğru eğimlidir



Eğrigöz Dağı: Dağın güney uzantılarını oluşturan Katran ve Gölcük Dağları, Simav çöküntü oluğunu, kuzey-güney doğrultusunda uzanan Emet çöküntü oluğundan ayırır Akdağ kütlesinde Kocadere Vadisi’yle ayrılan kütlenin doruğu 2181 m’ye ulaşmaktadır Kuzey-güney doğrultusunda olan Akdağ’ın kuzeyden güneye doğru, özellikle Simav çöküntü oluğuna dönük olan, batı ve güney-batı yamaçları derin vadilerle parçalanmıştır Eğrigöz Dağı akarsularca derince yarılmış yanlarıyla bir plato özelliği gösterir



Yellice Dağı: Merkez ilçenin hemen güneyinden geçen fay çizgisinin gerisinde bulunan 1100 m ortalama yükseltili dar plato alanının kıyısında yükselir Dağın en yüksek noktası İncebel Tepesi’dir (1764 m) Genel görünümü ile üst kesimi hayli düz olan Yellice kütlesinin üzerinde, doğu-batı doğrultusunda dizilmiş bir takım tepeler mevcuttur Bunlar, İncebel Tepesi’nin doğusundaki İminicik Tepesi (1699 m), batısındaki Bakırtepe (1758 m) dir



Gümüşdağ: Yellice Dağı’ndan bir plato alanını oluşturduğu boyun noktası ile ayrılan Gümüşdağ’ın en yüksek noktası Nalbant Tepesi’dir (1872 m) Dağın diğer önemli yükseltileri Karlıktepe (1890 m), Arapdede Tepesi (1872 m), Çayırgöztepe (1796 m), Almaalan Tepe (1731 m) ve Çalkıran Tepe (1762 m) dir Doğu-batı doğrultusunda sıralanan bu tepeler, Kirazlı Köyü doğrultusundan başlayarak daha alçak ikinci bir tepeler dizisi ile güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda uzanır Böylece, Gümüşdağ kütlesinin asıl yönü olan kuzeybatı-güneydoğu doğrultusu ortaya çıkar İkinci diziyi oluşturan bu tepelerin başlıcaları, Gölgeliktepe (1760 m) Çatalçamtepe (1758 m),Böğülcektepe (1749 m) ve Oyuktepe (1774 m) dir



Yeşildağ: Kütahya, Köprüören ve Tavşanlı ovalarının kuzeyindeki en önemli yükselti Yeşildağ kütlesidir Bu dağın yükseltisi olan Tepelcetepe 1533 mdir Diğer önemli tepeler doğudan batıya doğru; Sarıtaştepe (1346 m), Çıplaktepe (1430 m), Kocaeyrektepe(1426 m) ve Küçükhasantepe (1342 m) dir Yeşildağ, batıya doğru yükseltisi daha az tepelik bir alana dönüşür Yeşildağ kütlesi, Porsuk Çayı’nın kuzey ve güneyden gelen kollarınca parçalanmıştır Kuzey yamacında bu parçalanma daha belirgindir



Türkmen Dağı: İlin doğu kesiminde olan Türkmen Dağı’nın en yüksek noktası 1826 m dir Kütlede kuzey-güney doğrultusunda dizilen tepelerin en önemlileri; Tekketepe (1429 m), Kocataştepe (1519 m), Tokmaklıtepe (1395 m), Sansartepe (1669 m), Kalegüneytepe (1693 m), Damlakale Tepesi (1631 m), Deliksınırtepe (1694 m), Yongalıgeyik Tepesi (1682 m), Ardıçlıktepe (1673 m) ve Kızılsivritepe’dir



Simav Dağları: Simav çöküntü ovasını güneyden sınırlayan bu dağlar, Saruhan-Menteşe eski kütlesinin kuzeyindedir Bu dağların batı kesimleri Sındırgı’ya kadar uzanmakta ve burada Demirci dağları adını almaktadır Simav dağları, kütlesel ve yüksek görünümdedir Dağın Simav çöküntü alanının tabanına göre yükseltisi 800 m’yi bulur Simav dağlarının doruğu olan Ziyaret Tepesi (1800 m) bu kesimdedir Eteklerinde çöküntü alanına adını veren Simav ilçesi kurulmuştur Simav kütlesinin yükseltisi doğudan batıya ve kuzeyden güneye doğru azalır Bu eğimlere uyan akarsular kuzey yönünde akar Simav Drenaj Kanalı ve Simav Çayı’nı besleyen bu akarsular dar ve derin vadiler açmıştır



Murat Dağı: Kütahya İlinin güneyinde, Gediz ve Altıntaş ilçeleri ile Uşak ili arasında doğu-batı yönünde uzanır İlin en yüksek dağıdır (2309 m) İlin önemli kaplıcalarından olan Murat Dağı Kaplıcaları, dağın batı yamaçlarında ve 1550-1570 m yüksekliklerinde bulunmaktadır

Fotoğraflarla Coğrafi Yapı



Emet Eğrigöz Dağı

Emet Eğrigöz Dağı



Şaphane Dağı

Şaphane Dağı



cog-4jpg (74796 bytes)

Simav Gölcük



cog-5jpg (22259 bytes)

Tavşanlı KAYABOĞAZI Barajı



cog-6jpg (11811 bytes)

İlimizde Yetişen TOPÇAM







b Ovalar ve Vadiler :



Kütahya ili toprakları, çok sayıda akarsu vadisiyle parçalanmıştır İl alanının %11’ni kaplayan ovalar ise geniş tabanlı çöküntü alanları özelliğindedir Ovalar; Porsuk Çayı Vadisi, Kocasu Vadisi ve Simav Çayı Vadisi içinde değerlendirilebilir



Kütahya Ovası: İlin kuzeydoğusunda geniş bir çöküntü alanının tabanında yeralan ova, 93 km2 lik bir alan kaplamaktadır Deniz seviyesinden yüksekliği 930 m’dir Yer yer genişleyen ve daralan Kütahya Ovası’nın en geniş yeri Merkez İlçenin yer aldığı Plato kıyısı ve Porsuk Çayı’nın ova dışına çıktığı kesim arası olup, yaklaşık 55 km’dir Doğuya doğru gittikçe daralan ovanın genişliği İkizhöyük ve Siner köyleri arasında 1 km’ye iner Ova ve çevresinde geçim kaynağı tahıl tarımı ve bir ölçüde hayvancılıktır Ova ve çevresi yağış rejimi ve kurak dönem süresi açısından Marmara Bölgesi, bitki örtüsü bakımından ise Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgesi özelliklerini taşır



Yoncalı Ovası: Kütahya Ovası’ndan alçak tepelerle ayrılan Yoncalı Ovası’nın ortalama yükseltisi 1000 m’dir Ovadaki sıcak su kaynakları, orta kesimlerdeki kuzey ve güney doğrultulu kırık hat boyunca sıralanmıştır Ova düzlüğü, Felent Çayı ve kolları tarafından önce doğu-batı, sonra kuzey-güney doğrultusunda aşındırılmıştır



Köprüören Ovası: Kütahya Ovası’nın kuzeybatısında ve yine bu ova gibi kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan, buna karşılık daha küçük ve genişliği ile uzunluğu arasındaki fark daha az olan (uzunluğu 6 km, genişliği 4 km) Köprüören Ovası’nın yükseltisi 1000 m civarındadır Felent Çayı ile sulanan ova, çayın güneyden gelen kollarının oluşturduğu birikinti konileri nedeniyle kuzeye doğru hafifçe meyillidir



Aslanapa ve Altıntaş Ovaları: Porsuk Çayı tarafından sulanan bu ovalar, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanır Aslanapa ve Altıntaş ovaları geniş bir çöküntü alanının tabanında gelişmiştir Altıntaş Ovası’nın ortasını kaplayan bataklık sonradan kurutulmuştur



Tavşanlı Ovası: Kütahya’nın kuzeyindeki Tavşanlı Ovası, Köprüören ve Kütahya ovalarından daha alçaktır Ovanın denizden yüksekliği 840 m’dir Akarsu ağının sıklığı, Tavşanlı Ovası’nın doğu kesiminin fazla girintili çıkıntılı olmasına yol açmıştır



Örencik Ovası: İlin orta kesimindeki bir çöküntü alanına yayılan bu ova, Aslanapa Ovası’ndan bir eşikle ayrılır Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan bu ovadan Kocasu kaynaklanır



Simav Ovası: Kütahya’nın güneybatısında yer alan Simav Ovası, bir çöküntü alanının tabanında oluşmuştur Ova; kuzeyden Akdağ, doğudan Eğrigöz, güneyden ise Simav dağları ile çevrilidir Uzunluğu 90 km olan ovanın Çaysimav - Kalkan köyleri arasındaki uzunluğu 155 km, bu kesimdeki genişliği ise 85-9 km’yi bulmaktadır Ovanın en dar yeri 3 km ile Yeşilköy - Gökçeler köyleri arasındadır Yükseltisi yaklaşık 800 m olan Simav Ovası’nın en çukur kesimini Simav Gölü’nün tabanı oluşturur



Platolar



Yeryüzü şekilleri bakımından çeşitlilik arz eden Kütahya yöresinde, üç tane plato vardır



Sabuncupınar Platosu: Kütahya Ovası ile Eskişehir Ovası arasında bulunur Bu plato üzerinde Frig Vadisi yer alır



Yazılıkaya Platosu: Kütahya ile Afyon illeri arasında yer alır Sabuncupınar ve Yazılıkaya platoları Porsuk Çayı kolları tarafından parçalanıp meydana gelmişlerdir



Özbek (Sazak) Platosu: Merkez ilçenin güneyinde bulunan Yellice Dağı’nın eteklerinden itibaren başlayan Aslanapa Ovası’na kadar devam eden platodur Yapısı kalkerli yapıdan meydana gelmiştir



c Akarsular:



Kütahya il alanı, Susurluk, Sakarya ve Gediz havzalarında kalmaktadır Su toplama alanı 22399 km2 olan Susurluk Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 416 milyar m3 dür 529455 hektardır Ovalık alanı bulunan Susurluk Havzası’nda sulanabilecek alan miktarı 396073 hektardır Su toplama alanı 58160 km2 olan Sakarya Havzası’nın yıllık ortalama su hacmi 409 milyar m3 tür Havzanın ovalık alanı 2075100 hektar civarındadır Gediz Havzası’nın su toplama alanı 18000 km2, yıllık ortalama su hacmi 222 milyar m3 tür 521172 hektar ovalık alan bulunan havzada 386013 hektar Sulanabilecek alan bulunmaktadır



Felent Çayı:Köprüören Havzası’nın kuzeybatısından Şahmelek yöresinde doğar, Enne Baraj Gölü’ne ulaşır Daha sonra Kütahya’nın kuzeyinden Porsuk Çayı’na ulaşır Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 056 m3/s’dir



Porsuk Çayı: Porsuk Ovası’nın en önemli akarsuyu Porsuk Çayı’dır Havza dışından doğan ve Çat Tepenin güneyinde havzaya giren Porsuk Çayı havza dahilinde Güvezdere, Çaydere ve Değirmendere’yi alarak Porsuk Baraj Gölü sahasına ulaşır Porsuk Barajından çıktıktan sonra Kargın Deresi, Uludere ve Musaözü Deresini de alarak havzayı terk eder Kuzeybatıda bulunan Koca Dere, Güvernaz Dere ve Kapaklı Dere, Yeniköy’de birleşir ve baraj gölü sahasına girer



Murat Çayı (Oysu): Murat Dağı’nın kuzeyinden doğar Gediz Çayı’na ulaşır Uzunluğu 35 km, ortalama debisi 25 m3/s’dir



Kureyşler Deresi: Yellice Dağı’nın batı eteklerinden doğan küçük debili kaynaklardan oluşur Kuzeyden gelen Mantarlık, Kuruçayır, Oluklu, Eyrek ve Güvem derelerini içine alarak, Kureyşler Köyü’ne ulaşır Bu noktadan sonra Çukurcaadaköy Boğazından Altıntaş Ovası’na ulaşır Debisi 0178 m3/s’dir



Kokar Çay: Dumlupınar ilçesi civarından başlar, Kızılca, Selkisaray ve Yıldırım Kemal İstasyonuna kadar batı-doğu yönünde akar Daha sonra yön değiştirerek güneyden kuzeye akmaya başlar ve Beşkarış Köyü’nden ovaya ulaşır Debisi 0423 m3/s’dir



Avşar Deresi: Allıören Köyünün 3 km güneyindeki Karapınar ve Gökpınar kaynaklarından doğar Zafertepeçalköy’ün doğusunda ani bir dirsek çizerek kuzeye doğru akmaya başlar Bu noktada Çatak Deresi ismini alır, Karakaya ve Ürkmez Dere ile birleşerek Avşar Deresi ismini alır Genişler Köyü ve Altıntaş ilçesinin 2 km kuzeybatısından Altıntaş Ovası’na ulaşır Debisi 0026 m3/s’dir



Gediz Çayı: Akkaya Köyü civarından doğar ve Akyarmadenoğlu ve Dereoğlu dereleri ile birleşerek Ege Denizi’ne ulaşır İl sınırları içersindeki uzunluğu 45 km, ortalama debisi 825 m3/s’dir



Emet Çayı: Saruhanlar ve Aşıkpaşa köyleri yakınındaki kaynaklardan oluşup Kocadere adını alır Doğanyakası Deresi ile Kayaköy altında birleşip Emet Çayı adını alır Hisarcık, Emet ilçelerinden geçerek Uluçam Köyü yakınlarından il topraklarını terk eder Uzunluğu 90 km, ortalama debisi 130 m3/s’dir



Bedir Deresi: Bedir Deresi güneybatı-kuzeydoğu yönünde akar Yenisusuz’un 1 km kuzeyinden Çavdarhisar’dan geçerek, Zobu’nun 1 km güneydoğusundan akar Barağı Deresi, İmam Deresi ve Çat Deresi ile birleşir Ortalama debisi 0178 m3/s’dir



Tavşanlı Çayı: Esatlar Köyü yakınındaki kaynaklardan doğar Gökler Köyü’nün 2 km batısında Bedir Deresi ile birleşir, buradan kuzeye doğru akarak Tavşanlı Ovası’na ulaşır İl sınırları içindeki uzunluğu 65 km, ortalama debisi 8 m3/s’dir



Simav Çayı: Gökçeler ve Muradınlar köylerinin güneyinde Kalkan Çayının bittiği yerden başlar, Beciler Köyünden sonra il sınırlarını terk eder İl sınırları içindeki uzunluğu 40 km, ortalama debisi ise 68 m3/s’dir



Hamzabey Çayı (Kocaçay): Naşa kasabasının 5 km güneyinden doğar Bedirler Köyü yakınlarında il sınırını terk eder, daha sonra Emet Çayı’na dökülür Uzunluğu 45 km, ortalama debisi 3146 m3/s’dir



4 İklimi :



Kütahya ili; Ege Bölgesi’nde yer almasına rağmen, denizden uzaklık ve yükseltiye bağlı olarak iklimi kıyı Ege’den daha farklıdır Kütahya ve çevresinin iklimi Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiş tipidir İklim ve sıcaklık şartları bakımından, her üç bölgenin özelliklerini taşır Sıcaklık şartları İç Anadolu, yağış şartları Marmara Bölgesi tesiri altındadır



a Sıcaklık : İlde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer Kütahya ‘da yıllık sıcaklık ortalaması 10,5º dir En sıcak aylar, temmuz ve ağustos, en soğuk aylar ocak ve şubattır İlimizde ölçülen en yüksek sıcaklık, 38,6º dir En düşük ölçülen sıcaklık ise –28,1º dir Buradan da anlaşılacağı gibi, yıllık sıcaklık 66,7º ile büyük bir fark gösterir



b Yağışlar: Kütahya’da yağışlar, karasal iklime bağlı olarak, kış, ilkbahar ve sonbaharda görülür Yazları genellikle kuraktır Yıllık ortalama yağış miktarı 565 mmdir En yağışlı ay aralık, en kurak ay ağustostur Yağışların %38,8 i kış, %29,4 ‘ü İlkbahar, %12,5 ‘i yaz, %19,3 ‘ü sonbahar aylarında düşer Kış aylarında, sıcaklığın düşük ve yükseltinin fazla olması nedeniyle yağışlar, genellikle kar şeklinde, diğer mevsimlerde yağmur şeklindedir Kar yağışlı günlerin, yıllık ortalama sayısı 19 gündür Kar kalınlığı ortalama 12 cm civarındadır



c Basınç ve Rüzgarlar: Kütahya çevresinde ortalama hava basıncı, 904,7 milibardır En düşük hava basıncı 873 milibar, en yüksek hava basıncı 928,4 milibardır Kütahya, yaz aylarında bir alçak basınç merkezi olduğu için, özellikle kuzey sektörlü rüzgarlara açıktır Kütahya’da hakim rüzgâr yönü, kuzeydir Yıldız adlı kuzey rüzgârı, her yıl ortalama 2944 kez eser Bunu kuzeybatıdan esen karayel izler Daha sonra güneybatıdan esen lodos rüzgârı görülür İlimizde ortalama rüzgar hızı 1,7 m/sn dir Ölçülen en yüksek rüzgâr hızı değeri, kuzeybatıdan esen karayele ait olup 27,6 m/sndir



d Göller ve Baraj Gölleri :



Simav Gölü: İlimizin tek doğal gölüdür İlçenin kuzeybatısında 5 km2 lik bir alana sahip olan gölün bir kısmı sazlık ve bataklıktır



Porsuk Baraj Gölü: Sulama ve taşkınları önleme amacı ile Porsuk Çayı üzerine kurulmuştur Bir bölümü Eskişehir il sınırları içerisinde kalır Yüksekliği 49,70 m ve su depolama hacmi 525000000 m3 tür



Enne Baraj Gölü: Porsuk Çayı’nın bir kolu olan, Felent Çayı üzerinde kurulan Enne Barajından içme suyu olarak yararlanılmakta olup, Seyitömer Termik Santrali’nin soğutma ünitelerinde de kullanılmaktadır Yüksekliği 24,50 m olup, su depolama hacmi, 7000000 m3 tür



Kayaboğazı Baraj Gölü: İçme ve sulama amaçlı kullanılan baraj göldür



Söğüt Baraj Gölü: İçme ve sulama amaçlı kullanılan baraj göldür



Çavdarhisar Baraj Gölü: İçme ve sulama amaçlı kullanılan baraj göldür



Yukarıda sözü edilen baraj göllerinin kapladığı alanlar iklime bağlı, yağışlar ve kar erimeleri miktarı ile orantılı olarak yıldan yıla değişmektedir



5 Bitki Örtüsü :



İlimizde yer alan doğal bitki örtüsü Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinin özelliklerini taşır Kütahya’da kuru ormanlar çoğunluktadır Bunu bozkır bitki toplulukları takip etmektedir İlimiz ormanları, daha çok dağ eteklerindeki platolarda yer alır Yerleşim birimlerine yakın ormanlık alanlar çeşitli amaçlarla bilinçsizce tahrip edilmiştir Bu oran %2-3 civarındadır Kütahya 1279000000 hektarlık yüzölçümüne sahip olup bu alanın 611592000 hektarlık bölümü, orman sahasıdır Sevinerek söyleyebiliriz ki, ilimizin %52,97‘sini ormanlık alanlar oluşturmaktadır Orman alanlarımızın 296464000 ‘lik hektarı, %48’lik ekonomik değeri olan verimli ormanları oluşturur Geri kalan kısmı ise, bozuk orman özelliği taşır



Kütahya’da Yer alan Ağaç Türleri



%48 karaçam, %5 kızılçam, %1 kayın %14 meşe (Baltalık), %6 ardıç, %25 karışık orman, %1 sedir, kızılağaç, kestane, Kavak, köknardan ibarettir Kütahya’da orman altı alanlarında toprak şartlarından dolayı bozkır bitki örtüsü hakimdir Bozkır bitkileri içerisinde gelincik, yavşan, kuzukulağı, çoban çantası, aslanağzı gibi doğal bitkiler yer almaktadır