Trabzon Yöre Kiyafetleri

TRABZON YÖRESİ GİYİM - KUŞAM



Türkiye'nin birçok yöresinde görülen bindallılar, cepkenler ve kadife entariler bu yörede de görülmektedir Daha çok il merkezinde olmak üzere zenginler tarafından giyilen ipek ve kadife entariler yöreye has motiflerle süslenir Ekonomik duruma göre altın, gümüş işlemeler göze çarpar

Eskiden şehirlerde gündelik giysi olarak kadınlarda manusa denilen çizgili, pamuklu, fanusa denilen yünlü ve ipek kadife entariler giyilirdi Tepelik ve oyalı yemeni başa bağlanırdı Bu giysiyle sokağa çıkıldığında başa gelen kısma büzgülü ipek, pütü kare çarşaf ve peçe takılırdı Üç eteğin üstüne Musul çarşaf giyerler Kenarları 2-3 cm genişliğinde altın gümüş telle şeritlenmiş, başa kordonla bağlanıp, ucuna altın gümüş toplar, nazar boncuğu yaşlılara felç vurmasın diye bir akik boncuk bulunan peçe ve kıl peçeler takılırdı

Yatak giysisi olarak; beyaz patiskadan fistolu, kırmalı veya dantelli kurdelalarla süslü gecelik giyilirdi

Hamam giysisi olarak; yaşa, mesleğe ve ekonomik duruma göre: Zenginler; altın sırmalı, gümüş telli havlular, üçgen biçimi yaşmaklar, gümüş tas, gümüş nalın, altın ve gümüş kakmalı fildişi taraklar kullanılırdı Fakirler ise; baş tarafı işli ipekli havlular, yaşmaklar ceviz nalın, bakır taslar ve pamuk keten peştamallar kullanılırdı

Sırmalı bohça içinde ikinci beyaz bohçaya sarılmış; gümüş telli sırmalı havlu, yaşmak, altın ve gümüş kakmalı fildişi tarak, gümüş tas, gümüş nalın, kese, sabunluk, hamamda üzerine oturmak için küçük bir halı ve işlenmiş örtü bulunur Bunun yanında hamamda ipekli ve pamuklu peştamallar da kullanılırdı


KADIN GİYİMİ


Tepelik, Kukul:Üç ve altı şakaklı altın veya siyah floştan yapılmış tepeliklerin düşmemesi için siyah kaytan üzerine altın dikilerek hazırlanmış, saç bağlarıyla başa bağlanan bir giysidir Zengin kız ve kadınlarda altın tepeliğin ortası elmaslı, saç bağı altındır Fakirlerde ise siyah filoştan yapılmış tepeliklerin alın kısmı tek sıra altın, gümüş veya çiçek desenlidir


Çömber (Çomber):Yörede başörtü (tülbent), yemeni ve yazma olarak da bilinir İnce ve seyrek dokunmuş, üzerine kalıpla basılmış, elle boyanmış yaprak ve çiçek motifleri bulunan, etrafı çeşitli renklerde ince boncuk, metalik beyaz pul ve iğne oyalarıyla süslü, başta siyah olmak üzere değişik renklerde olan bez bağlanır


Yaşmak: Genelde yaşlıların soğuktan korunmak için genç kızlardaki tepeliğin yerine geçen; tülbenttin altına başı iyice saracak şekilde bağlanan ince beyaz bir örtüdür


Yelek: Beyaz patiskadan yapılan yelek; yuvarlak yakalı, önden düğmeli, kolsuz ve bele pensle oturtularak giyilir Beyaz ve krem rengi olan gömlek dokuma keten ve bürümcükten yapılmıştır


İç Donu: Belde ön ve arka parçayı ayırmak üzere iki yırtmacı vardır Ön arkaya, arka öne ince bir bağ ile bağlanır Diz kapağı üstünde lastikle büzülüp, kenarı kırma, fisto ve dantellerle süslüdür


Üç Etek:Bel kısmı lastikli ve büzgülüdür Etek kısmı kırmalı, dantelli, fistolu ve kurdelalarla süslüdür


İçlik - Gömlek:Ketenden el tezgahlarında örülür El dikişi ile yanlara parça ve kol altına ek parça (kuş) koyulur Ön kısmı robalı, işli, oyalı ve siyah düğmelidir Hakim yakalı, uzun kollu veya kısa kolludur Patiska, ipekli ve pamuklu kumaşlardan da yapılır Başka bir içlik ise; siyah ipekli kumaştan önü ve omuzları robalıdır Robalar mavi ve kırmızı işli, önü çiçek desenleriyle süslü ve diğer kenarları motiflerle işli bir çeşit gömlektir Bunu yaşlılar pek giymez


Entari (Endare):Fistan adıyla bilinir Oldukça uzun ve bolca dikilmiş, diz kapağı altına kadar inen ve dizlerden fırfırlı bordo, yeşil, mavi, pembe ve kırmızı renklerden oluşan pazen, basma ve ipekli kumaşlardan dikilir Öne peştamal bağlandığından öndeki pileler arkadakilerden oldukça azdır Genelde yaşlılar tarafından giyilir Genç kızların çeyizinde mutlaka bulunur Sade işlemesiz olduğu gibi işlemeli olanı da vardır Genç kızlar ve kadınlar bu fistanın üzerine yelek, kolçaklı işlik ve libadi denilen bir çeşit cepken giyerler Özel günlerde elbisenin açık renkli ve parlak simli olanı giyilir


Kolçaklı İşlik - Cepken:Maçka'da bu giysi parçasına isparel adı verilir Gömleğin veya fistanın üzerine giyilen bir çeşit cepkendir Çeşitli göz alıcı renklerden olan cepken uzun kollu, ön cephesi, omuzları, bilekleri ve dirsekleri genellikle siyah renkli manşetlidir Manşetlerin üzeri çeşitli motiflerle süslüdür Basma, pazen, dokuma keten ve kalın pamukludan yapılır Yaşlı kadınlar, sade ve koyu renkli olanları tercih ederler Buna libadi adı verilir Kuşak ve peştemalin üzerine serbestçe bırakılır


Yelek:Fistanın üstüne giyilir Bazen cepken gibi kollu da yapılır Kırmızı, siyah, bordo, yeşil renkleri esas olmak üzer çeşitli renklerde çiçek, yaprak vb desenleriyle süslü olur Ön parçalar yuvarlatılmış şekildedir Tam bele inmez, önde kendiliğinden kapanabileceği gibi gizli kanca veya uçkurla içten bele bağlanır Çeşitli pamuklu bezlerden yapıldığı gibi en makbulü kadife olanıdır


Etekiz altında kadar inen, uçları fırfırlı veya düzdür Çiçekli bezlerden, pamuklu kumaşlardan ve çeşitli renklerde yapılır Şalvarın üzerine giyilir


Şalvar:Tonya'da don olarak bilinir Dizin hemen altına kadar inen sade ve desenli ince çiçekli bezlerden dikilir Genellikle kumaş olarak ipekli, basma ve divitin kullanılır


Peştamal (Oğluk):Yomra'da ?dolaylık? olarak bilinir Köy kadınlarının entarilerinin üzerine, bellerine bağladıkları, genellikle beyaz, kırmızı, enlice çizgili veya kareli peştemaller bağlanır Her gün iş içinde bulunan kadınların tarlada, mutfakta, yolda, pazarda belinde taşıdığı peştemali oldukça süslü bir giysi olması yanında kadınların çalışırken üst başlarını kirlenmekten koruyan iyi bir önlüktür


Kuşakaha çok yüksek kesimlerde oturan kadınların bellerine sardıkları kalınca bir kuşaktır Kuşak, sırtında yük taşıyan kadının belinin incinmemesi bakımından bir yastık görevi görür Özel gün ve düğünlerde giyilen püsküllü ve desenli yün kuşaklara LAHORİ adı verilir (Hindistan'ın Lahor kentinden gelirdi)


Çorap: Yün ve ince sağlam pamuk ipliğinden dokunmuş Fildegoz adı verilen değişik renklerde motiflerle süslü diz kapağının altına gelecek şekilde uzunca örülmüş çoraplar giyilir Örgü desen ve motiflerine göre değişik adlar alırlar Örneğin, erik yaprağı, burma, saç örgüsü, yıldız, çiçek ve muska gibi Değişik renk ve motiflerde örülen bu çoraplara alaca çorap adı verilir


Çarık: Ayakkabı olarak yörede inek derisinden yapılan çarık giyilir Çarıkların uçları sivri, boğazları açıktır


Kara Lastik:Trabzon lastiği adıyla bilinir Kendinden topuklu, bir çok renk ve çeşidi bulunan lastik ayakkabı


Potinnçları ayak bileğini geçen bağlı, düğmeli veya yandan lastikli ayakkabı, fotin


Kaloş:Tabanının temiz kalması için eskiden potin üzerine giyilen, terlik ayakkabı


Mes: Üzerine pabuç giyilen, kısa konçlu, hafif ve yumuşak ayakkabı


Yemeni:Bir çeşit hafif ve kaba ayakkabı Altı kösele olup değişik renkte deriden alçak topuklu olarak yapılmış ayakkabı giyilir


Pabuç: Genç kız ve gelinlerin giymiş olduğu entari ve gelinliğin kumaşından sırma ile işli ayakkabı


TRABZON YÖRESİ KADIN TAKILARI

Elmas sürgülü kordonlar, elmas taşlarla süslü kapaklı yuvarlak saatler, altın zincirli ucunda yuvarlak saat şeklinde kapaklı, içine ayet konan nuska (muska) ön ve arka yüzü işlemeli kolye

Siyah kadife veya zincirle takılan beş yüzlükler (beşi birlik) ortasında binlik altın bulunan kolyeler ve elmas gerdanlıklar Altın gümüş hasır bilezikler ve kemerler Kırma gümüş kemerler, elmas gül küpe ve yüzükler


Bel Bağı:Yünden yapılır Genelde kırmızı renk tercih edilir Bele bağlanır Bağ yandan aşağıya sarkıtılır Günümüzdeki kemer yerine kullanılır Amaç karın kaslarını sıkı tutmaktır


Kaytan:Bele peştamal üzerine bağlanan, kaytan yünden el tezgahlarında dokuma 2-3 m uzunluğunda çeşitli desenlerle süslü, uçları püsküllü ve boncukludur Kaytan kundaklara ve beşiklere bağlanır Çantalara, süslü torbalara, kuşakların kenarlarına ve şal peştamala bağ yapılır


Kolon (Kolan):

1- Yassı ve enlice bağ

2- Hayvanın semerini veya eyerini bağlamak için göğsünden asılarak sıkılan yassı kemer

3- Kimi şeylerin kenarına dikilen, enli ve kalın şerit veya yaylı oturakların altına çekilen kuşak Kalın yünden dokunur Kaytandan daha incedir


Boncuk - Lira:Yörede liralarla birlikte boğaza at boncuğundan küçük, çeşitli göz alıcı rengarenk boncuklar bağlanır Bu lira ve boncuklar renkli bezden yapılmış bir bağ ya da renkli bir kurdelayla dizilmiştir


Muska - Hamail:Kadınların boğazına kadife kumaşlardan ellerinde yaptıkları muska ve hamail takarlar İnce boncuklarla süslüdür İçerisine çeşitli dua ve ayet koyulur


Göğüsçek:Kutnu kumaştan yapılır Kadınların evlendikten sonra çocukları olduktan sonra sütken yerine kullanılır Yalnız göğüsçek fistanın üzerine takılır Boyundan ve sırttan bağlanır


ERKEK GİYSİLERİ

Bugün bilinen medeni kıyafetler giyilir Eski zamanlarda iç çamaşırı olarak; kısa ve uzun kollu keten gömlekler, iç donları (bele işli uçkurla bağlanır) güveyler, potur, şalvar ve mintan, başlarına fes, ayaklarına kloş potin giyerlerdi

Camiye gidenler temiz giysi olarak beyaz renkte yapılmış şalvar (hasse ve kara astardan) kullanırlardı Erkeklerin kullandığı şalvar ve zıpkalar artık tarihe karışmıştır Eski örf ve adetleri yaşatmak isteyenler, bacakları sıkıca saracak şekilde dikilmiş kilot pantolon adı verilen giysileri zaman zaman giymektedirler

Ayrıca soğuk havalarda yeleğin üzerine kollu siyah aba giyer Omuzundan tüfeğini, göğsünden armalarını, belinden de silahını, yağdanlığını eksik etmezdi Arazinin; dağlık, engebeli ve ormanlarla kaplı oluşu, dağınık yerleşim de göz önüne alınırsa halk; eşkıyaya ve soyguncuya karşı koymak için bu şekilde silah taşımak zorunda kalıyordu

Erkek giysilerde siyah, lacivert renk kullanılmakla birlikte yöredeki el tezgahlarında dokunan koyu kahverengi şaldan giysiler yapıldığı da bilinmektedir Erkek giysileri genel olarak; kabalak, yelek, aba, zıvka, mintan, çizme (sabuk), çarık, çapula, kuşak ve takılardan (kama, kemer, yağdanlık, kavlık, köstek) oluşur

Bu genel bilgilerden sonra erkek halk giysilerinin elemanlarını ayrı ayrı ele alarak inceleyelim


Kabalak - Başlık: Yörede kukul (kukuleta) olarak bilinir 150-170 cm uzunluğunda, 24 cm eninde siyah çuha, karamandula veya şayak kumaştan yapılmaktadır Ortası başa yerleştirilecek şekilde dikilir Başlığın tepesine bağlı püskülü vardır Önde 6 cm eninde, 20 cm uzunluğunda kaytan işlemesi vardır Arka tarafında 10 cm'lik bir yırtmaç vardır Bu yırtmaç kabalağın iyi ve rahat bağlanması için yapılmıştır Uzun kısımları uç kısmından içe doğru 30 cm astarlıdır


Fes:Köy ve şehirlerde giyilen orta kısmı içeri doğru büzgülü yün bir başlıktır Şehirliler fesi, etrafına çember sararak giyerler


Aba - Cebken:Siyah şayak kumaştan yapılmış, yakasız, kolları astarlı olduğu halde bedeni astarsızdır Sağ ve sol tarafta birer cebi vardır Kruvaze olarak sağ solun üzerine kapatılır Genellikle soğuk havalarda yeleğin üzerine giyilir


Yelek:Ön kısmı siyah şayak kumaştan dikilmiştir Arka kısmı boydan boya astarlıdır Yeleğin iç astarı karamandoladan olduğu gibi ipekten de olur Yaka kısmında 12 cm eninde sırma işlemeler vardır Sol omuza yakın bir konumdan aşağıya doğru bir dizi düğme ile iliklenir Bu düğmeler simetrik olarak sağda da bulunur Kullanılan düğmeler siyah veya metalik beyaz renkte (gümüşten) olur Kol altında cepler bulunur Gömleğin üzerine giyilir


Gömlek - Mintan: El tezgahlarında 1900-1909 yıllarında erkekler için

1- Koluzobba denilen eriş ve arağazı ipek ve bürümcükle dokuma bir çeşit gömlek, yine yarım koluzobba yahut melez denilen ipeği az ve bürümcüğü fazla ikinci çeşit gömlek

2-Hilaliye denilen Çin pamuğu ve ayrıca ipek ve bürümcük karışık dokunan erkek gömleği

Şimdi ise beyaz-siyah, siyah-beyaz çizgili bezden yapıldığı gibi, beyaz patiska, poplin veya ipekli kumaştan dikilen hakim yaka kolları manşetli bol bir giysidir Yaka; boğaz üzerinde iki üç düğme ile iliklendiği gibi sol omuz üzerinde de iliklenir Düğmeler siyah renktedir


Zıpka (Zıvka):Siyah şayak kumaştan dikilmiş bir tür pantolondur Bacak kısmı, bacağı saracak şekildedir Ağ ve arka kısmı körüklüdür Zıvkanın ek yerlerinde, bacağın ön ve arkasından aşağıya doğru 1 cm eninde kaytan işleme vardır Uzun uçkur ile önden arkaya dolanarak bağlanır Paça kısmında ayağın rahat geçmesi için yapılmış 10 cm lik yırtmaç bulunur Yırtmacın uçlarında uçkurlar bulunur Bu uçkurlar bileğe bağlanır


Çorap:Fildegoz dokunmuş, yünle örülmüş siyah, beyaz ve kahverengi çoraplar giyilir


Çarık:Ayakkabı olarak yörede inek derisinden yapılan çarık giyilir Çarıkların uçları sivri, boğazları açıktır


Çizme:Yörede sabuk veya salenk olarak adlandırılır Boğaz kısmı yumuşak deriden ve meşinden yapılan altı kösele alçak topuklu, ince dikimli ve sivri burunlu siyah bir çizmedir Boğaz kısmı katlanarak da giyilir Ayrıca yörede körüklü çizme de giyilir


Kalçın:Üstüne başka bir şey giymek üzere abadan veya meşinden yapılan çizme şeklinde ayak giysisi Bu giyildiğinde ayağa çapula giyilir


Çapulaeriden yapılmış burun kısmı mübalağalı şekilde kalkık yemeni giyilir Demir ökçeli ve alt kısmı demir puntalıdır


Kara Lastik:Trabzon lastiği adıyla bilinir Kendinden topuklu, bir çok renk ve çeşidi bulunan lastik ayakkabı


Kaloş: Tabanın temiz kalması için eskiden potin üzerine giyilen, terlik ayakkabı


Potin: Konçları ayak bileğini geçen bağlı, düğmeli veya yandan lastikli ayakkabı, fotin


TRABZON YÖRESİ ERKEK TAKILARI

Giysilerin üzerine sarılan veya takılan aksesuarlar; kuşak, kemer, hamayil, nuska, köstek, bıçak, yağdanlık ve kavlikten oluşur


Kuşak:Bele desensiz büyük kuşak sarılır Şaldan yapılan kuşağın uçları sarkıtılmaz Silah kuşağın arkasına sokulur Genelde şehirliler tarafından giyilir Kuşağın uç kısımlarında hesap işi, gümüş kırma tekniğiyle yapılmış motifler bulunur


Kemer: Yörede sırma silahlık, çerkez kemeri olarak da bilinir Siyah deriden yapılan kemerin ön kısmında bıçakları koymak için üst üste dikilmiş kayış gözleri bulunur Bu kemerde aşağıya doğru sarkan gümüş işli uçları vardır Bu kemere silah, bıçak, av malzemesi, yağdanlık ve kavlik takılabilir Yelek üzerinden bele bağlanır


Hamayil:Gümüşten yapılmış nazar göz değmesin diye içine muska ve bazı ayetler koyulur Üzerine çiçek, ay-yıldız, cami resmileri, padişah arması ve turası işlenen, sigara tabakası büyüklüğünde zarif bir kutudur Hamayil, gümüş zincirle birlikte sağ omuzdan sol koltuk altında doğru çaprazlama asılır


Nuska - Muska: Üçgen şeklinde olan nuska gümüşten yapılır Üzerinde çiçek ve ay-yıldız gibi işlemeler bulunur Boyuna gümüş zincirle asılır


Köstek: Sol cebe konulan saate çok sayıda ince gümüş zincir bağlanır Bu zincirlerin diğer uçları sağ üst yakaya tutturulur


Bıçak:Üç çeşit bıçak vardır Birincisi genelde horon oynayanların taktığı bıçak ki buna kama (gama) denir Ucu sivri 25-30 cm uzunluğunda, siyah bir kın içinde sol taraftan bele asılır İkincisi aba üzerine sol omuzdan aşağıya doğru asılan ve hançer biçiminde olan bu bıçağa kara kulak veya pala denir Oluklu ve tek ağızlıdır Kama gibi kına koyulur 50-60 cm büyüklüğündedir Üçüncüsü Sürmene bıçağı başka bir deyişle çift bıçak, bir kın içinde iki bıçak vardır, birincisi silah olarak kullanılan sivri bıçak diğeri ise gündelik olarak kullanılan bıçaktır


Yağdanlık:Silah yağlamak için içinde yağ bulunan küçük bir kutudur Kemere asılır


Kav Torbası (Kavlik): Kav, ateş veya sigara yakmak için çakmak çakarak tutuşturulan maddedir (Mantar kavı, bez kavı)Kavlik, sigara veya gerektiğinde ateş yakmak için içine kav, çakmak taşı, gazlı bez, pamuk ve çakmak konan siyah meşin, bezden bir torbadır Kemere asılır