Makkabiler

Makkabiler Hakkında - Makkabiler Tanımı - Makkabiler Kimdir

Makkabiler (İbranice: מכבים‎ veya מקבים, Makabim; Yunanca: Μακκαβαῖοι) Selevkos İmparatorluğuna bağlı uydu devlet olan Judea'nın kontrolünü eline geçiren Yahudi asi ordudur MÖ 164 ila MÖ 63 yılları arasında Hasmonean hanedanlığı olarak Yahudilik dinini tekrar hayata geçirip İsrail Diyarının sınırlarını genişletti ve Helenizmin etkisini azalttı

Ön bilgi


MÖ 2 yüzyılda Judea, Büyük İskender'in ölümünden sonra (MÖ 336 - MÖ 323) oluşan Mısır merkezli Ptolemaios Krallığı ile Suriye merkezli Selevkos İmparatorluğu arasında bulunmaktadır Önceden Ptolemaios'un elinde olan Judea MÖ 200'lerde Selevkos'un eline geçti İskender'in yakın doğuda hakimiyeti döneminde Judea'yı da etkileyen Helenizasyon süreci başladı Başta, kentsel üst tabaka Yahudileri olan Tobiad gibi aileler Yahudiliği bırakıp Yunan yaşam tarzını benimsedi Tarihçi Victor Tcherikover'e göre, Tobiadların Helenizmi benimsemelerinin ana sebebi ekonomik ve politikti[1] Helenleşmiş Yahudiler bir Gymnasium inşa edip uluslararası Yunan oyunlarına katıldılar, "sünnet işaretlerini kaldırdılar ve kutsal anlaşmayı reddettiler"[2]


IV Antiokus Epifanes (~MÖ 215 - MÖ 164) MÖ 175'te Selevkos İmparatorluğu'nun başına geçtiği zaman Kudüs'teki Baş Rahip III Oniyo'ydu Antiokus, dindar Yahudilerin görüşlerine karşı hissiz davranıp Baş Rahip'i tayin edilmiş bir makam ve bunun bir para kaynağı olabileceğini düşündü Ortodoks Yahudiler için kutsal yolla seçilen ve bölgenin valisi sayılan Baş Rahip'i Antiokus istediği zaman değiştirebileceğini düşünüyordu[3] Oniyo'nun kardeşi Yason, Antiokus'a kendisini Baş Rahip yapması için rüşvet verdi Yason, geleneksel teokrasiyi kaldırıp Kudüs'ü yunan kenti polis'e çevirdi[1][4] Ardından Menelaus (kendisi Levilerden dahi olmamasına rağmen) Antiokus'a rüşvet verip Yason'un yerine Baş Rahip olarak geçti Menelaus, Oniyo'yu öldürttü Kardeşi Lusimakus, Tapınak'tan kutsal kaseleri aldı, bu da ayaklanmayla ve asilerin hırsızı öldürmesiyle sonuçlandı Menelaus tutuklanıp sorgulanmak için Antiokus'un karşısına getirildi fakat rüşvet karşılığında serbest bırakıldı Yason, Menelaus'u makamından edip tekrar Baş Rahip oldu Antiokus Tapınağı yağmaladı, Kudüs'e saldırdı ve "kadın ve çocukları esir aldı"[5] Bu noktadan itibaren Antiokus Helenizm politikalarını azimle yürüttü Bu, geleneksel Yahudi ibadetlerinin yasaklanması anlamına geliyordu MÖ 167'de Tapınak'ta kurban kesmeyi, Şabat'ı ve bayramları kutlamayı ve sünneti yasakladı Altar, Yunan tanrılarla dolduruldu ve Yahudilerin kurban kesmesi yasaklandı Tapınaktaki altara Zeus yerleştirildi Yahudi metinlerini barındırmanın cezası idamdı Antiokus'un bunları yapmasının arkasındaki nedenler açık değildi Kendi tayin ettiği Menelaus'un devrilmesine öfkelenmiş,[3] veya Tapınak ve Toralarını istemek için ayaklanan ortodoks Yahudilere gücünü göstermek istemiş[1] ve Helenizm yanlısı Yahudilerin desteğini almış olabilir

Ayaklanma


I Makkabiler kitabında anlatıldığına göre, Antiokus Yahudilerin dini ibadetlerini kısıtlayınca kırsal kesimden bir rahip olan Haşmonayim ailesinden Modiinli Matatyahu, Yunan tanrılara ibadete karşı çıktığından Selevkos İmparatorluğuna karşı ayaklandı Matatyahu, bir idole kurban sunmak isteyen Helenist Yahudiyi öldürdü Beş oğluyla birlikte Yehuda'daki çöllere kaçtı Matatyahu'nun ölümünden bir yıl sonra MÖ 166'da oğlu Yehuda Makkabi, Yahudi muhaliflerden oluşan ordusuyla başta Helenist Yahudileri hedef alan gerilla hareketinde Selevkos hanedanlığına karşı zafer kazandı Makkabiler, köylerdeki pagan altarları parçaladı, çocukları sünnet etti ve Yahudileri kanunlara uymaması için zorladı[6] Makkabi terimi İbranice "çekiç" kelimesinden türemiş olup Yahudi ordusu için kullanılmaktaydı


Ayaklanma birçok çatışmayı da içinde barındırdı, Makkabi güçleri Suriye ordularına karşı gerilla taktikleriyle zafer kazandı Muzaffer bir şekilde Kudüs'e giren Makkabiler Kudüs Tapınağı'nı kutsal yolla temizledi, geleneksel Yahudi ibadetini hizmete açtı ve Yonatan Makkabi'yi Baş Rahip'liğe getirdi Ayaklanmayı bastırmak için gönderilen Suriye ordusu Aniyokus'un ölümüyle geri döndü Kumandan Lusias, Suriye içişleriyle meşgul olduğu için politik uzlaşma sağlayıp dini özgürlüğü geri getirdi


Hanuka bayramı, Yehuda Makkabi'nin Selevkoslara karşı kazanılan zafer karşısında Tapınağın tekrar adanmasının kutlanışıdır Rabbinik geleneğe göre, Tapınak'taki Menorayı yakmak için bir günlük yağ kalmıştı ve daha fazla yağın tedarik edilebilmesi için sekiz gün gerekiyordu; menoradaki bir günlük yağ, yeni yağ tedarik edilene kadar mucizevi bir şekilde sekiz gün boyunca yanmıştır

Makkabi hakimiyeti


Tapınağın tekrar adanmasından sonra Makkabi destekçileri savaşa devam edip etmeme konusunda ikiye bölündüler 1 Makkabiler kitabında, Matatyahu önderliğindeki ayaklanmanın sebebi dini özgürlük elde etmek ve Selevkos baskısına son vermek olarak gösterilmekteydi Fakat, Makkabiler ne kadar güçlü olduklarını görünce ayaklanmaya ve Yahudilerin yaşadığı toprakları fethetmeye veya oradaki Yahudi olmayanların dinini değiştirmeye devam etmek istediler Bu tartışma Alexander Jannaeus hakmiyetindeki Hasmonean monarşisinde alevlenince Farisiler ve Sadukiler olarak halk iki gruba ayrıldı[8] Savaşın devam etmesi gerektiğini savunan zümrenin lideri Yahuda Makkabi'ydi


MÖ 160'da bir çatışmada ölen Yehuda Makkabi'nin yerine, hali hazırda Baş Rahip olan kardeşi Yonatan Makkabi geçti Yonatan yabancı devletlerle anlaşmalar imzalayınca dini özgürlük isteyen grupla daha büyük güç isteyen grup arasındaki ayrılık daha da belirginleşmeye başladı


MÖ 142'de, Yonatan, Selevkos tahtı talibi Diodotus Trifon tarafından öldürülünce başa Matatyahu'nun son oğlu Şimon Makkabi geçti Şimon, Selevkos kralı II Nikator Demetrius'a desteğini sununca Demetrius Makkabiler'den vergi almayı kesti Şimon, Yoppa limanını ve Gezer kalesini fethetti, Kudüs'teki Akra garnizonunu kovdu MÖ 140'da, rahipler kurulu, liderler ve ihtiyarlar tarafından baş rahip, ordu kumandanı ve İsrail'in hakimi olarak tanındı Bu bildirgeleri Haşmonayim Krallığının temelini oluşturdu Yakın bir zaman sonra Roma Senatosu Haşmonayim Krallığıyla ittifakını yineledi ve doğu Akdeniz'deki müttefiklere aynı şeyi yapması emrini verdi Her ne kadar Makkabiler özerklik kazandıysa da Selevkos İmparatorluğu'nun bir bölgesi olarak kalmaya devam etti, bu da, II Demetrius'un kardeşi VII Antiokus Sidetes'e asker tedarik etme konusunda Makkabileri hükümlü kılıyordu Şimon, topraklardan feragat etmeyi reddedince Antiokus zorla ele geçirdi


MÖ 134'te, Şimon, damadı Ptolemy tarafından öldürülünce yerine baş rahip ve kral olarak oğlu Yohanan Girhan geçti Antiokus, Judea'nın tamamını fethetti fakat Tapınağa ve Yahudi ibadetine karışmadı Judea, Antiokus'un MÖ 129'da ölmesiyle Selevkos hakimiyetinden kurtuldu[6]


Haşmonayim hakimiyeti, MÖ 63'te Gnaeus Pompeius Magnus tarafından Kudüs ele geçirilip Roma hakimiyetine eklenince sona erdi; Haşmonayim hanedanlığı ise MÖ 37'de Hirodes'in İsrail ve Yahudilerin başına kral olarak getirilmesiyle son buldu

Kutsal kitaplarda bahsedilişi


Makkabilerin hikayesi 1 Makkabiler, 2 Makkabiler, 3 Makkabiler ve 4 Makkabiler kitaplarında yer alır Bunlardan ilk ikisi Tanah'ın Yunanca tercümesinde yer alırken Katolik ve Doğu Ortodokslar bu ilk iki kitabı Eski Ahit'lerinde göstermektedir Bu kitaplar İbrani Tanah'ın bir parçası değildir

İsmin kökeni


Makkabi ismi[10] bazen tüm Haşmonayim hanedanlığı ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır, oysa ki, gerçek Makkabiler Yehuda Makkabi ve onun dört kardeşidir Makkabi adı Yehuda'ya verilmiş bir lakaptır, ve sonraki nesiller onun direkt nesli değildir İsminin anlamı açısından her ne kadar kesin bir açıklama bulunmazken bir görüşe göre çatışmalardaki yırtıcılığı nedeniyle Aramca "çekiç" anlamına gelen "Makkaba"dan gelmektedir[11] Bir Tora ayeti olan "Mi kamoha ba'elim Yhwh"'nin ("Kutsallar arasında senin giibisi var mıdır Tanrım") kısaltılmışı Makkabi olup,[12] "Matatyahu Kohen ben Yohanan"ın da kısaltılmışıdır

Modern algılayış


1 Makkabiler kitabının yazarı, Makkabi ayaklanmasını, Selevkos kralının dini ve Makkabi takipçisi Yahudileri ortadan kaldırma isteğine direniş olarak anlatmaktadır 2 Makkabiler kitabının yazarı ise çatışmanın kaynağını "Yahudilik" ile "Helenizm" arasındaki çekişmeye bağlar[6] Modern uzmanlarca ikinci görüş daha gerçekçidir


Çoğu dinbilimcisi, olayları, kırsal bölgelerdeki gelenekçi Yahudiler ile Kudüs'teki Helenist Yahudiler arasındaki iç savaşta kralın araya girmesine bağlar[13][14][15] Joseph P Schultz'a göre, modern uzmanlar ayaklanmayı, yabancı baskılara yapılan direnişten ziyade ortodoks ve reformist Yahudi grupların çatışması olarak görür[16] Çatışmada, Baş Rahiplik makamı için Oniyo gibi Aramca/İbranice isimleri olan gelenekçi Yahudiler ile Yason ve Menelaus gibi Yunan adları olan Helenist Yahudilerin birbirleriyle olan mücadelesi görülmektedir[17] Diğer yazarlar ise çatışma sırasındaki sosyal ve ekonomik etkenlere değinir[1][18] Bir iç savaş olarak başlayan olaylar Suriye'deki Helenistik krallığın Helenist Yahudiler safhasında yer alıp gelenekçilere karşı olması sebebiyle istila karakterine büründür[19] Ayaklanma alevlendiği zaman Antiokus gelenekçilerin ibadetlerini yasakladı ve sonuç olarak tüm halkın dini yasaklandı[1] Bazı usmanlar ise, olayların dini isyan olarak başladığını fakat zamanla milli özgürlük savaşına dönüştüğünü belirtir