Çocuklarda Aşılama

Çocuklarda Aşılama




Hastalık oluşturan mikroorganizmaların (bakteri ve virüsler) zararsız hale getirildikten sonra vücuda uygulanarak o hastalıktan koruyacak olan antikor yapımının sağlamasına aşılama adı verilir
Ülkemizde her yıl aşı ile korunabilir hastalıklar nedeniyle yaklaşık 12000 bebeğin öldüğü düşünülürse aşılamanın ve tekrarı gereken aşıların takibinin önemi daha çok ortaya çıkmaktadır
Aşılar içerdikleri zayıf ve/veya ölü mikroorganizmalarla veya bunların zararsızlaştırılmış ürünleriyle immün sistemi uyararak hücresel veya humoral (sıvısal) bağışıklık yanıtını oluştururlar Bu şekilde bir uygulama ile hastalık oluşmadan o hastalığa karşı vücutta bir direnç meydana gelmiş olur Unutulmamalıdır ki hiçbir aşı (aktif bağışıklama) o hastalığı geçirmiş olmakla (doğal bağışıklama) kazanılan bağışıklık kadar etkili bir cevap oluşturamaz

1) Aşılamada Temel İlkeler:

• Aşılama zamanı geldiğinde çocuk orta veya ağır derecede hasta ise aşılama ertelenir
• 38,2 ºC'nin altında ateşle seyreden hafif ishal veya üst solunum yolu enfeksiyonu gibi bir hastalığı olmakla beraber, genel durumu iyi olan bebeklere aşı yapılabilir
• Prematüre bebeklerde ne kadar erken doğduğuna bakılmaksızın; doğduğu gün dikkate alınarak zamanında doğan bebeklerde olduğu gibi uygun olan aylarda aşılama yapılır ve aşı dozlarının azaltılması gerekmez (Hepatit B aşısının yapılabilmesi için bebek ağırlığının 2 kg, boğmaca ve verem aşılarının yapılabilmesi için ise ağırlığın 3 kg olması beklenir)
• Annenin veya ailede herhangi birinin gebe olması aşılamaya engel değildir; sadece çevrede, bağışıklık sistemi hastalığı olan veya kanser tedavisi veya başka hastalıklar nedeniyle bağışıklık sistemi baskılanmış bireyler varsa canlı aşılar (ağızdan alınan çocuk felci gibi) önerilmez
• Aşı yapılacak çocukta veya yakın akrabalarında nedeni bilinmeyen allerji öyküsünün olması aşılamaya engel değildir
• Boğmaca ve kızamık aşısı yapılması gereken çocukların ailelerinde havale öyküsünün bulunması durumunda da aşı yapılabilir
• Yan etki riskinde artış olmaksızın aynı anda 2 cm aralıklarla birden fazla aşı yapılabilir
• Yeterli bağışıklığın sağlanabilmesi için belli aralıklarla birden fazla tekrarlanması gereken (karma, çocuk felci, zatürre gibi) aşılarda gecikme olduğu takdirde aşıya kaldığı yerden devam edilir
• Aşılanma durumu bilinmeyen çocuklar daha önce hiç aşılanmamış gibi kabul edilirler Daha önce bağışıklık sağl******ra kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve çocuk felci aşılarının tekrar yapılmasının bir sakıncası yoktur
• Çocuğun emziriliyor olması aşılamaya engel değildir
• Antibiyotik tedavisi almakta olan veya hastalığı iyileşmekte olan bebeklere aşı yapılabilir
• Böbrek, kalp, şeker, sinir sitemi, kanser ve kan hastalıkları ile bağışıklık sistemi hastalığı olanlar aşılama için mutlaka uzman bir hekime danışmalıdır
• Hamilelikte:
a) zararsız olan aşılar: tetanoz, influenza (grip), ölü çocuk felci (IPV), kolera, hepatit
b) yalnızca gerekli durumlarda yapılması gereken aşılar: Verem (BCG), boğmaca, difteri, kızamık, meningokok, pnömokok, kuduz ve kabakulak aşıları
c) yapılmaması gereken aşılar: canlı çocuk felci (OPV) ve kızamıkçık aşıları

2) Aşılar Hakkında Genel Bilgiler

Hepatit B Aşısı:
Çocuk doğduktan sonra ilk uygulanabilecek aşıdır Hepatit B virüsü ile karşılaşan ve bağışıklık olmayan yenidoğan ve süt çocuğu yaş grubunda hastalık geliştiğinde siroz ve karaciğer kanserine (hepatosellüler karsinom) yakalanma ihtimali yüksektir Bu nedenle Hepatit B aşısı ile erken dönemde aşılanmanın önemi büyüktür Tüm yenidoğanlara doğumdan hemen sonra hastaneden taburcu olmadan aşı yapılmalıdır İkinci doz aşı 1-2 aylarda, son doz ise en erken 24 haftadan sonra tamamlanmalıdır Eğer aşılanmamışsa ileri yaşlardaki çocuklara da benzer şekilde 3 doz aşı yapılmalıdır Hepatit B virüsü taşıyıcısı olan (HbsAg pozitif) annelerin bebeklerine Hepatit B aşısı ile birlikte doğumu takiben ilk 12 saat içinde 0,5 ml Hepatit B İmmünglobülini yapılmalıdır

Aşılamadan sonra antikor düzeyine bakmak gerekmez, ancak tesadüfen negatif olduğu tespit edilenlere antikor pozitifleşene kadar aşılamaya devam edilmelidir Aşılamaya farklı firmanın ürünleri ile devam edilmesinde bir sakınca yoktur
Aşının yan etkisi azdır Aşılanan çocukların %1'inde ateş ve aşı yerinde ağrı görülebilir

Verem aşısı (BCG):
Gelişmekte olan ülkelerde verem (tüberküloz) hastalığına karşı korunmada en etkili yöntem verem aşısıdır Koruyuculuğu %0- 80 arasındadır Yan etkisinin daha az olması ve bağışıklama etkinliğinin daha fazla olması nedeniyle 2 veya 3 ayda aşı yapılmalıdır Altı yaşında PPD deri testi kontrolü ile 2 doz aşı yapılır Altı yaştan sonra PPD negatif olgulara yapılır BCG aşısı difteri, tetanoz, boğmaca ve çocuk felci aşıları ile birlikte yapılabilir Aşıdan 3 ay sonra PPD kontrolü önerilir ve negatifse tekrar aşılama yapılmalıdır Aşı daima sol omuz adalesi üzerindeki deri içine yapılır ve aşıdan sonraki 3 gün boyunca banyo yapılmamalıdır Aşı yerinde 2-3 hafta içinde önce kırmızımsı, hafif kabarık bir döküntü olur, daha sonra yara kabuklanır ve küçük bir iz bırakır

Karma Aşı (Difteri, Boğmaca, Tetanoz aşısı):
Özellikle çocukluk yaş grubunda hayatı tehdit eden difteri, boğmaca ve tetanoz hastalığına karşı geliştirilen ve üçü bir arada yapılan bir aşıdır Ülkemizde 2-4-6 aylarda, 18 ayda ve 4-6 yaş orasında olmak üzere çocukluk döneminde toplam 5 kez yapılmaktadır Sağlık bakanlığı tarafından tam hücreli boğmaca aşısı içeren karma aşılar sağlık ocaklarında uygulanmaktadır Ancak hücre içermeyen (asellüler ) boğmaca aşısının bazı özel durumlarda kullanılması önerilebilir Bu durumlar şunlardır:

>> Tam hücreli aşı uygulandıktan sonra aşı yerinde ya da tüm vücutta reaksiyonları (aşı yerinde şişlik, huzursuzluk, yüksek ateş, ve devamlı ağlama şikayeti) olan çocuklar
>> Havale nedeniyle tedavi gören veya ateşli havale geçiren çocukları

Altı yaşın üzerindeki çocuklara boğmaca aşısı yapılmaz, difteri tetanoz toksoid (Td) aşısı yapılır Her 10 yılda bir TD aşısı tekrarlanmalıdır

Aşı sonrası ateş, uyku hali, kusma, iştahsızlık sıklıkla görülür Ateş düşürücü ilaçlar ve fizik soğutma yöntemleri ile ateş düşürülmelidir Aşı yerinde ise kızarıklık, sertlik, hassasiyet gibi reaksiyonlar görülebilir

Karma aşıdaki bu yan etkilerin daha çok tam hücre içerikli boğmaca aşısına bağlı olduğu bilindiğinden, ekonomik durumu elverişli olan ve hekimin uygun gördüğü hastalara asellüler boğmaca aşısı yapılmaktadır Çocuk felci aşısı (IPV) ve menenjit aşısı (HİB) aşıları ile birlikte aynı flakon içerisinde ( beşli aşı: DtaB-IPV-HİB) ve bunlara Hepatit B aşısının da eklenmesiyle (altılı aşı: DtaB-IPV-HİB-HBV) tek seferde çoklu bağışıklama da yapılabilir

Çocuk Felci Aşısı:
Dünyada ülkemizin de içinde bulunduğu 17 ülkede çocuk felci hastalığı yok edilmemişken; son yıllarda ülkemizde başarılı aşılama programları sayesinde yeni çocuk felci hastalığı görülmemektedir Çocuk felci aşısının canlı (ağızdan verilen) ve inaktif (adale içine yapılan) olmak üzere iki tipi vardır Ağızdan uygulanan aşıdan sonra ortaya çıkan bağışıklık durumu (sekretuar IgA) adale içine uygulanan aşıdan sonra gelişmez Bu nedenle çocuk felcinin yok edilemediği ülkelerde ağızdan uygulanan canlı çocuk felci aşısının kullanılması önerilmekte veya ilk dozların inaktif çocuk felci aşısı yapılması durumunda son 1-2 dozun ağızdan yapılmasının önemli olduğu belirtilmektedir

Çocuk felci aşısı; karma aşı ile birlikte 2,4 ve 6 aylarda, 18 ayda ve 4 yaşta uygulanmaktadır Emilimin daha iyi olması için; ağızdan verilen çocuk felci aşısından sonra 2 saat süre ile anne sütü, süt, klorlu su ve mama verilmemelidir Aşıya bağlı en ciddi yan etki olan paralitik hastalık ağızdan yapılan çocuk felci aşılarında ve 2,4 milyon dozda bir görülür Bağışıklık sistemi yetersizliği olanlarda aşılanmamış erişkinlerde aşıya bağlı paralitik hastalık riski artar Hamilelere canlı aşı önerilmez

Menenjit Aşısı (HİB) :
Hemofilus influenza tip B (HİB) 5 yaşın altındaki çocuklarda ciddi mikrobik enfeksiyonların en sık nedenlerinden birisidir Özellikle 3 yaşın altındaki çocuklarda menenjite sebep olmasının yanı sıra, bebeklerde ve büyük çocuklarda boğaz, kulak, sinüs ve göz enfeksiyonları ile zatürre gibi hayatı tehdit edebilen hastalıklara yol açar Bu mikroba karşı geliştirilen aşı halk arasında menenjit aşısı olarak bilinmektedir

HİB aşısı karma ve çocuk felci aşılarıyla (ayrı ayrı veya beşli aşı şeklinde tek doz) birlikte 2, 4 ve 6 aylarda yapılabilir 18 ayda tekrar edilir Altıncı aydan sonra ilkkez yapıldığında 1 yaşına kadar 1 ay arayla 2 doz ve 1 yıl sonra olmak üzere 3 doz, 1 yaşından sonra 2 ay arayla 2 doz ve 2 yaşından sonra ise tek doz yapılır Aşının yan etkisi sık görülmez Ateş, aşı yerinde şişlik, kızarıklık ve ağrı gibi genellikle 12-24 saat kadar devam eden reaksiyonlar görülebilir

Kızamık, kızamıkçık, Kabakulak Aşısı:
Dünyada yılda 1,5 milyon çocuğun kızamıktan öldüğü sanılmaktadır Anneden geçen koruyucu antikor dediğimiz maddeler bebeği ilk 6 ayda kızamığa karşı korur Daha sonra antikor düzeyi giderek düşer Bu nedenle gelişmekte olan ülkelerde 9 ayda kızamık aşısı yapılır ve 15 ayda tekrar edilir Ülkemizde de daha önce bu şekilde yapılırken 01012006 tarihinden itibaren 12 ayda tek doz kızamık kızamıkçık ve kabakulak aşısı uygulamasına geçilmiştir İkinci doz ise ilköğretim 1 sınıfta (4-6 yaşlar arasında) yapılmaktadır

Üçlü KKK aşısının önemli bir yan etkisi yoktur Daha çok içindeki kızamık aşısına bağlı hafif ateş ve aşıdan 7-10 gün sonra bir döküntü görülebilir

Su Çiçeği Aşısı:
Suçiçeği hastalığından sonra yan etki olarak mikrobik cilt hastalıkları , karaciğerde etkilenme, zatürre ve beyin etkilenmesi görülebilmektedir Gebeliğin ilk 5 ayı içerisinde Suçiçeği geçirilmesi doğacak bebekte ciddi sakatlıklara neden olabilmektedir Aşılanan çocuklarda Suçiçeği ya hiç görülmez ya görülse bile hafif seyreder, ateş 38 ºC'yi geçmez ve döküntülerin sayısı da gerçek hastalığa göre oldukça azdır

12 ay-13 yaş arasındaki suçiçeği geçirmemiş ve aşılanmamış çocuklara 1 doz aşı önerilmektedir 13 yaşından sonraki kişilere ise daha önce hastalık geçirilmemişse 1-2 ay arayla 2 doz aşı önerilmektedir

Aşının yan etkisi oldukça azdır Aşılana çocukların %7'sinde aşıdan sonraki 1 ay içinde hafif seyirli Suçiçeği benzeri döküntüler görülebilir



● Zatürre Aşısı (Pnömokok aşısı):

Pnömokokkal hastalıklar S pneumonia adlı bakterinin neden olduğu bir grup ciddi enfeksiyonlardan oluşmaktadır Bu bakterilerin neden olduğu pnömoni (zatürre) nedeniyle dünyada 5 yaş altındaki çocuklarda her yıl 1 milyondan fazla ölüm görülmektedir Yaşayan hastalarda da ciddi sekellere (hastalık sonrası istenmeyen etkiler) yol açabilmektedir Ayrıca aynı bakteri nedeniyle menenjit, sinüzit, orta kulak iltihabı ve ölümle sonuçlanabilen sepsis gibi hastalıklar gelişebilmektedir Aşılama ile bu gibi hastalıklar %60-70 oranında azaltılmıştır

Aşı 2,4, 6 ve 12-15aylarda olmak üzere toplam 4 dozda yapılır İlk doz aşılama 7-11 ay arasında yapılmışsa 3 doz, 12-23aylarda yapılmışsa 2 doz ve 24 aydan sonra (9 yaşa kadar) yapılmışsa tek doz yapılır

Aşı sonrasında enjeksiyon yerinde şişlik, 38 ºC ve üzerinde ateş, huzursuzluk ve uyku hali en çok görülen yan etkilerdir

● İshal Aşısı (Rotavirüs aşısı):

Çocuklarda 5 yaş altındaki en sık ölüm nedeni ishallerdir İshallerin ise %80-90 gibi büyük kısmı virüslerden kaynaklanmaktadır Rotavirüsler ise en sık görülen viral ishal etkenidir Rotavirüsler her yerde bulunabilmekte ve dünyada 3 ile 5 yaş arasındaki çocukların %95'i enfekte olmaktadır Diğer birçok mikrobik hastalığın aksine hem gelişmiş hemde gelişmekte olan ülkelerdeki bebeklerde ve küçük çocuklarda ağır sıvı kaybı, yüksek ateş ve yoğun kusmalarla seyreden ishallere yol açmaktadır Ayrıca hijyen durumu, sağlık hizmetlerinin gelişmesi ve su kaynaklarının temiz olması da bulaşmaya engel olamamaktadır Ev içi ve toplumda hızla salgınlara yol açabilmektedir

1970'li yılların başından itibaren aşılama çalışmaları başlamış, daha önce ruhsat alan aşılar ciddi yan etkileri nedeniyle sonradan kaldırılmıştır Son yıllarda iki yeni aşı ruhsat alarak hem yurt dışında hemde ülkemizde yapılmaya başlanmıştır Aşılar hem hastalığa yakalanmayı ve ishal nedeni ile hastaneye yatışı %70 oranında azaltmış hem de ağır enfeksiyonlara karşı %100 koruma sağlamıştır
Aşı ağız yoluyla 2 veya 3 dozda (firmalara göre doz sayısı değişmektedir) ve ilk doz en geç 8-12 hafta arasında olmak üzere 1-2 ay aralıklarla yapılabilir Aşılama en geç bebek 7-8 aylık olduğunda tamamlanmalıdır Aşı sonrası en sık görülen yan etkiler ateş, kusma ve hafif ishal tablosu olarak bilinmektedir

● Hepatit A aşısı:

Gelişmekte olan ülke çocuklarının neredeyse tamamına yakını 5 yaşına kadar hepatit A virüsü ile karşılaşırlar Hastalık genellikle belirtisiz geçer ve fark edilmez Ayrıca Hepatit B gibi kronikleşme eğilimi %1 gibi düşük düzeydedir Fakat nadir görülen bir formu olan fulminan hepatit oldukça ölümcül seyretmektedir Bu form yetişkin hastalarda hem daha sık ortaya çıkmakta hem de daha öldürücü seyretmektedir Hijyen koşullarının düzeltilmesi ile hastalık görülme sıklığı oldukça azaltılmıştır
Hepatit A aşısı 1-2 yaşından itibaren riskli çocuklarda olduğu gibi sağlam çocuklara da istek üzerine yapılabilir 6 ay arayla 2 doz halinde kas içine uygulanır Belirgin yan etkisi yoktur: Nadiren ağrı ve aşı yerinde şişlik ve halsizlik görülebilir

● Grip Aşısı:

Grip virüsünün alt tipleri her yıl değişebildiği için her yıl yeniden aşı yapılmalıdır Her yıl olmak üzere 6 aydan büyük ve belirli risk faktörü olan çocuklara ( astım, kalp hastalığı, orak hücreli anemi, HİV enfeksiyonu, diyabet ve sık tekrarlayan akciğer hastalığı olanlar, sağlık çalışanları ve yüksek risk altında bulunan insanlarla yakın temasta bulunanlar) ve istek üzerine yine 6 aydan büyük her çocuğa yapılabilir Yumurta ve tavuk etine allerjisi olanlara önerilmez 9 yaşın altında ilk kez yapılırken yeterli antikor yanıtını oluşması için 1 ay arayla 2 doz yapılmalı üstünde ise tek doz yeterlidir 3 yaşın altında ise yarım doz yapılması önerilir
Kas içine yapılır ve yan etki olarak aşı yerinde şişlik, kızarıklık hassasiyet ve nadiren halsizlik, ateş ve kas ağrısı görülebilir

● HPV aşısı

Ülkemizde 2007 yılı içerisinde kullanıma giren yeni bir aşıdır Özellikle kadınlarda ileri yaşlarda en sık görülen genital kanserlerden olan serviks (rahim ağzı) kanserinin bilinen en önemli nedeni Human papilloma virüslerdir (HPV) Aşılama ile bu virüse karşı %100 koruma öngörülmektedir Şu anda 9 ile 26 yaş arasındaki kız çocuklarına 3 doz olarak önerilmektedir İlk dozdan 2 ay sonra 2 doz ,4 ay sonrada 3 doz kas içine yapılmaktadır

3) Aşı takvimi

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak sağlık ocaklarında aşağıdaki tabloya göre aşılama yapılmaktadır 2008 yılından itibaren ise karma aşı, çocuk felci aşısı ve menenjit aşısı beşli aşı şeklinde tek doz olarak yapılması planlanmaktadır



Diğer ülkelerde ve ülkemizde özel merkezlerde uygulanan ve bakanlık tarafından henüz rutin uygulamaya girmemiş aşıları da içeren ayrıntılı aşı takvimi ise aşağıda gösterilmiştir



Dr Ramazan Harmancı