Dört rekatlı bir farz namazda unutarak beş rekat veya üçüncü rekat kılarsak sehiv secdesi mi yapmalı

Bir rüknün tehiri veya bir vacibin terk yahut tehiri halinde yapılır Farz, vacip ve nafile namazların hepsinde sehiv secdesi yapılır Sehiv secdesinin sebepleri şunlardır:

1) Kasten yapılan işlerden dolayı üç yerde sehiv secdesi yapmak gerekir İlk oturuşu terketmek yahut birinci rekâttan bir secdeyi namazın sonuna bırakmak yahut da bir rükün eda edecek kadar bir süre tefekküre dalarak bir şey yapmamak

2) Namazın vaciblerinden birini yanılarak terketmekle sehiv secdesi gerekir Bu da ya o vacibi terketmek, geri bırakmak, öne almak, namaza bir şey eklemek veya bir şeyi eksiltmek şekillerinde ortaya çıkabilir Terk veya tehir halinde sehiv secdesini gerektiren bu vacibler on bir tanedir Bunlardan altı tanesi aslî olup şunlardır:


a) Farz namazların ilk iki rek'atında Fâtiha süresinin tamamını veya çoğunu terketmek


b) Farz namazların ilk iki rek'atında Fâtiha'dan sonra üç kısa âyet veya uzun bir âyet okumayı terketmek


c) Namazlarda açıktan veya gizli okuma esasına uymamak İmamın akşam namazında gizli, öğle namazında açıktan okuması gibi, namazı yalnız kılan kimse de aynı hükme tabi olur Bu durumda namazın sonunda sehiv secdesi yapılarak bu eksiklik giderilir Gizli okunacak yerde Fâtiha'nın çoğu açık okunsa geri kalanı gizli okunur Bunun aksine açık okunacak bir namazda Fâtiha'nın bir bölümü gizli okunsa, yeni baştan açıktan okunması gerekir Böylece, açık ve gizli okuyuş, tek namazda birleşmemiş olur Başka bir görüşe göre, yeniden başlamak gerekmez, yanlışlıkla sessiz okuduğu anlaşılınca, geri kalan kısım sesli okunmakla yetinilir


d) Üç veya dört rekatlı namazların ilk oturuşunda teşehhüdü terketmek


e) Son oturuşta teşehhüdü terketmek,


f) Bir rekâtın içinde tekrarlanması gereken bir işi yapmakta sırayı gözetmemek Bu fiil her rekâtın ikinci secdesidir Meselâ; bir kimse, bir rekâtta ilk secdeden sonra yanılarak sonraki rekâta kalkar ve o rekâtı iki secdesi ile yerine getirdikten sonra, namazın sonunda terkettiği bu secdeyi hatırlayıp, o secdeyi de yerine getirse, sıraya uymadığından dolayı bu kimseye sehiv secdesi yapmak vacib olur


g) İftitah tekbirinden sonra rükuya gidip, yanıldığını anlayarak geri dönüp Fâtiha ve ilâve süre okuyan kimse, rükuu yeniler, tertibe riayet etmediği için de sehiv secdesi yapar Bunun gibi tilâvet secdesini yerinde yapmayıp terk etmek de sehiv secdesini gerektirir Diğer yandan ayakta duracak yerde oturmak, oturacak yerde ayağa kalkmak durumlarında olduğu gibi bir farzın yerini değiştirmek veya tehir etmek de sehiv secdesini gerektirir


h) Rükû ve secdede ta'dili erkânı terketmek Sahih görülen görüşe göre, yanılarak ta'dili erkânı terkeden kimsenin sehiv secdesi yapması vacib olur


i) Farz namazlarda kıraatin yerini değiştirmek Meselâ; ilâve süreden sonra Fâtiha okumak veya dört rekâtlı namazların son iki rekâtında süre okumak gibi durumlarda sehiv secdesi yapmak gerekir

j) Vitir namazının kunutunu terketmek Bu da kunutu okumadan rükûya varmakla gerçekleşir Kunutu terk eden kimse sehiv secdesi yapar


k) Kunut tekbirini terketmek


I) Bayram tekbirlerinin tamamını veya bir bölümünü terketmek, yahut bayram namazının ikinci rekâtının rükû tekbirini terketmek gibi durumlarda da sehiv secdesi yapmak gerekir Çünkü bunlar vacib tekbirlerdir Birinci rekâtın rükû tekbiri böyle değildir


3) Namaza, namaz cinsinden olmayan bir şeyi ilâve etmek İki kere rükû etmek gibi Bu durumda namazın sonunda sehiv secdesi gerekir


4) Yanılarak terkedilen fiile geri dönmek: Bir kimse yanılarak birinci oturuşu yapmasa, sonra bu durumu hatırlasa bakılır; eğer oturma haline daha yakın ise, geri döner ve oturup teşehhütte bulunur Eğer ayakta durma haline daha yakın ise, geri dönmez, namazın sonunda sehiv secdesi yapar Son oturuşu yanılarak terkedip beşinci rekâta kalkan kimse, beşinci rekâtın secdesini yapmamışsa geri döner ve oturur, sonunda da sehiv secdesi yapar Eğer bu kimse, beşinci rekâtın secdesini yapmışsa farzı bâtıl olur ve kıldığı namaz nâfileye dönüşür Böyle bir kimsenin bu namazı altıya tamamlaması menduptur Bu hüküm Ebû Hanîfe ile İmam Muhammed'e göredir Eğer son oturuşta teşehhüt miktarı oturduktan sonra yanılarak ayağa kalkarsa, bu oturuşu birinci oturuş sanarak selâm vermemişse bakılır: Beşinci rekâtın secdesini yapmadıysa tekrar oturur Eğer beşinci rekâtın secdesini yapmışsa müstehap olarak bu namaza bir rekât daha ilâve eder Bu kimsenin kıldığı farz namaz tamam olur Çünkü son oturuş, kendi mahallinde olmuştur Fazla olarak kılınan iki rekât ise, bu kimse için nafile hükmünde olmuş olur


5) Namazda rekât sayısında şüphelenmek: Bir kimse namazında şüphelenerek üç mü yoksa dört mü kıldığını hatırlamasa, eğer yanılma olayı bu kişinin başına ilk defa gelmişse, yani bu gibi şüphelenmeler o kişide devamlı bir âdet hâline gelmemişse namazını yeniden kılmalıdır Bunu yeniden kılmak için oturarak selâm vermesi daha uygundur Çünkü Allah elçisi; Sizden biri namazında kaç rekât kıldığı hususunda şüpheye düşerse namazını yeniden kılsın " (Zeylaî, bu hadis için "garib" demiştir bk Nasbu'r-Râye, II, 173) buyurmuştur Eğer böyle bir kimseye çoğu kez şüphelenme durumu geliyorsa, galip olan kanaatine göre namazına devam eder Üç veya dört rekâttan hangisi hakkındaki kanaatı ağır basıyorsa o tarafı tercih eder Çünkü sık sık vesveseye düşen kimsenin namazını yeniden kılmasında güçlükler vardır


Hz Peygamber (sas) bu konuda şöyle buyurmuştur: "Sizden biri şüphelendiği zaman doğruyu araştırsın ve namazını tamamlasın " (Buhârî, Salât, 31; Müslim, Mesâcid, 88, 89, Ebû Davud, Salât, 190, 191, 193; Nesâi, Sehv, 24, 25)


Namazda şüphelenip, kaç rekât kıldığı hususunda kesin bir kanaata varamayan kimse en az rekâtı esas alarak namazına devam eder Çünkü en azı hakkındaki bilgi kesindir Böyle bir kimse oturması lâzım geldiğine kanaat getirdiği her yerde oturmalıdır Böylece farz veya vacib olan bir oturuşu terketmemiş olur Meselâ; dört rekâtlı bir namazda, kılmakta olduğu rekâtın birinci mi, yoksa ikinci mi olduğu hususunda şüphe eden kimse araştırmasına göre amel eder Eğer araştırması bir sonuç vermezse en az olan bir rekatı esas alarak namaza devam eder Ancak bunun ikinci rekâtında oturmak vaciptir Sonra kalkıp bir rekât daha kılar ve oturur Bu konuda delil Allah elçisinin şu hadisidir:


"Sizden biri namazında şüphe eder, üç mü yoksa dört mü kıldığını bilemezse, şüpheyi atsın ve en az rekâtı esas alarak namazına devam etsin " (Zeylaî, Nasbü'r-Râye, II, 174) Bir kimse namazda iki defa veya daha fazla yanılırsa, hepsi için namazın sonunda bir tek sehiv secdesi (iki secde) yapması yeterlidir Çünkü


Rasûlüllah (sas) şöyle buyurmuştur:

"Sizden biri yanıldığı zaman iki defa secde etsin " (İbn Mâce, İkâme, 129)

Bu hadis iki kere yanılmayı da kapsamaktadır Diğer yandan bu son hadis, rukûlu ve secdeli olan bütün vacib, sünnet ve diğer nafile namazlardaki yanılmaları da kapsamına almaktadır Tek başına namaz kılanın açıktan veya gizlice okumasından dolayı zâhiru'r-rivâye'ye göre, sehiv secdesi gerekmez Ancak gizlice okunacak yerde, meselâ; öğle namazında açıktan okuması kasta dayanıyorsa kötü bir iş sayılır Tek başına namaz kılanın gündüz kılacağı nâfile namazlarında açıktan kıraatta bulunması mekruhtur İmam, meselâ sabah namazında Fâtiha'yı yanılarak gizlice okuyup, sonra hatırlasa, ilâve edeceği süreyi açıktan okur, Fâtiha'yı yeniden okumaz Dört veya üç rekâtlı farz veya vitir namazlarında birinci oturuşta, Tahiyyat okunduktan sonra, yanılarak "Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed" denilmesi ve Ebû Hanîfe'den bir rivayete göre bu Tahiyyattan sonra bir harf bile ziyade edilmesi sehiv secdelerini gerektirir Fakat son oturuşlarda Tahiyyattan sonra Kuran okunması, dua edilmesi, sehiv secdelerini gerektirmez Çünkü son oturuş dua ve senâ mahallidir Kuran ise dua ve senâyı içine alır İmam yanıldığı zaman, yanıldığını hatırlatmak konusunda, Allah elçisi şöyle buyurmuştur: "Erkeklerin sübhanellah demesi, kadınların ise el çırpması gerekir" (eş-Şevkani, Nehyül-Evtâr, II, 320 vd) İmam Şafii de Ahmed b Hanbele göre, sehiv secdeleri iki tarafa selâm verilmeden yapılmalıdır İmam Mâlike göre ise, secde namaza bir ilâve yüzünden yapılacaksa bunun selâmdan sonra; bir eksiklik yüzünden ise selâmdan önce yapılmalıdır


Hamdi DÖNDÜREN