ırenaeus (AZİZ),Yunanca Eirenaios Hayatı,yapıtları ve Gnostiklerle çatışması,katkıları

IRENAEUS





Irenaeus (AZİZ) Yunancada EİRENAİOS ( dy120/140,Anadolu- öy 200/203Lugdunum? (bugün Lyon),yortu günü ,Batı'da 28 Haziran,Doğuda 23 Ağustos ) ,2yüzyılın en önemli Hıristiyan ilahiyatçılarından Lugdunum piskoposu En önemli yapıtı,yaklaşık 180'de gnostiklerin tezlerini çürütmek amacıyla yazdığı Elenkhos kai anatrope tes pseudonymou gnoseos'tur(Bilgi (gnoseos) Sahte Adının Çürütülmesi)Özgün metni Yunanca olan bu beş ciltlik yapıtın yalnızca,200 ya da 400'de yapıldığı sanılan Advertus haereses başlıklı Latince çevirisi günümüze ulaşmıştırİrenaeus ,yazılarıyla kutsal metinlerin,temel din ve iman ilkelerini içeren resmi beyanların ve piskoposluk makamına ait yetkilerin sistemi bir yasal bütün halinde derlenmesine katkıda bulunmuştur

İLK DÖNEMİ;

Doğum tarihi,tam olarak bilinmemekle birlikte ,Anadolu'da yaşayan Yunanlı bir aileden geldiği kesindirKendi yapıtlarında yaşamına ilişkin bazı bilgiler bulunmaktadırbuna göre Irenaeus,Havarileri tanıyan son kişi olan Polykarpos'u 155'te öldürülmeden önce Smyrna'da (bugün İzmir) görüp dinlemiştirCaesarealı Eusebios da Irenaeus'un Galya'daki Hıristiyan katliamında (177) şehit edilen Potheinos'un yerine Lugdunum piskoposu olduğunu belirtir4yüzyılda bir kilise tarihi yazan Eusebios'a göre Irenaeus,piskopos olmadan önce ,heretiklik tartışmaları yüzünden birbirine düşen Anadolu kiliseleri arasında arabuluculuk yapmış ve misyoner olarak Galya'nın güney kesimine gitmiştir

YAPITLARI VE GNOSTİKLERLE ÇATIŞMASI;

Irenaeus Roma'daki bölünme (skhisma) yanlılarının önderlerinden Markion'a ve kilise içinde dualizmi savunan,dönemin yaygın akımlarından gnostisizme karşı tümüyle olumsuz ve uzlaşmaz bir tutum takındıGnostisizm ,aralarında İskenderiyeli Aziz Clemens ile Irenaeus'unda bulunduğu ilk Kilise Babalarının çabalarıyla yenilgiye uğratıldığı için gnostik yazıların çoğu da yok olduBu nedenle gnostiklerin öğretilerini inceleyen çağdaş araştırmacılar ,bu görüşleri çürütmeye geçmeden önce özetleyen Irenaeus'un yazılarından yararlanırlar1940'larda Mısır'daki Nec Hemmadi yakınında gnostiklere ait çeşitli yapıtların bulunmasından sonra Irenaeus'un saygınlığı artmış,onun karşı çıktığı öğretileri aktarırken son derece dikkatli ve titiz davrandığı anlaşılmıştır

Irenaeus'un bilinen bütün yazıları gnostiklere karşı kaleme alınmıştırÖnemli yapıtlarından biri de,Epideiksis tou apostolikou kerygmatos'tur(Havarilerin Vaazları Üzerine Açıklama)bu yapıtın ancak,gençlerin vaftiz konusundaki eğitimlerine yönelik olduğu sanılan bir Ermenice çevirisi günümüze kalabilmiştir

KATKILARI;

Irenaeus, gazap yaratan Tanrı'nın yasalarından yana olduğu gerekçesiyle Eski Ahit'i reddeden gnostiklere karşı bu metnin geçerliliğini savunduAslında biri yeni,biri eski iki ahitten söz etmediyse de ,bu terminolojinin oluşmasına zemin hazırladıKitabı Mukaddes'in iki bölümü arasındaki farklılık ve bütünlüğe ilişkin kaygıların geliştiği bir ortamda her ikisininde geçerli olduğunu vurguladı2yüzyılda kutsal metin niteliği taşıdığı öne sürülen birçok yapıt ortaya çıkmıştı ve bunlar arasında gnostiklerin yazıları önemli yer tutuyorduIrenaeus'un gnostiklere yönelik saldırıları sonucu bu yapıtlar önemini yitirdi ve zamanla ,genel kabul gören bir kutsal metinler bütünü oluştu

Temel din ve iman ilkelerini içeren amentüler ile piskoposluk makamının sahip olduğu yetkilerin sistemi biçimde derlenmesi de gene Irenaeus'un gnostiklerle çatışmasına dayandırılabilirAna teması insanın kurtuluşu olan Yeni Ahit tek kaynak olarak alındığında,bu amentülerin dünyanın ve insanın yaratılışıyla ilgili bir tümceyle başlaması beklenemezdiAma gnostikler Yeni Ahit'teki Tanrı'nın Yaratıcı olduğunu reddetiklerinden ,ilk tümce polemik amacıyla doğrudan Tekvin ile bağlantılı oldu;"Başlangıçta Allah gökleri ve yeri yarattı" Irenaeus bu amentüden ,heretiklike mücadelede kullanılan "Gerçek Kuralı 2 olarak söz eder

En eski piskopos listeleri de ,İsa'nın kendisinden kaynaklanan gizli bir sözlü gelenekleri olduğunu öne süren gnostiklere karşı alınmış önlemlerden oluşurIrenaeus gnostiklerin bu tür iddilarına karşı,farklı kentlerdeki piskoposların daha (hiçbiri gnostik olmayan) Havariler döneminden beri bilindiğini ve kutsal metinlerin yorumu için tek güvenilir yol göstericinin piskoposlar olduğunu öne öne sürmüştürSonraki dönemlerde gelişen "apostolik veraset" öğretisiyle bu piskopos listeleri arasında bir bağ kurulabilirHatta Irenaeus çok belirsiz biçimde de olsa bir yazısında,Roma piskoposunun ( papa) üstün otoritesinden kaynaklanan konumunu vurgulamıştır

Çeşitli efsaneler dışında Irenaeus'un ölmüne ilişkin bilgi yokturAma 2yüzyılın son on yılı içinde öldüğü genellikle kabul edilir

Kaynak;AnaBritannica cilt 16 syf170 frmsinsinet için derlenmiştir