Protestanlık

Protestanlık

Hıristiyanlığın en büyük üç mezhebinden biri XVIyyda Martin Luther ve Jean Calvin'in öncülüğünde Katolik Kilisesi'ne ve Papa'nın otoritesine karşı girişilen Reform hareketi'nin sonucunda doğmuştur (1529) Protestanlar akla büyük yer vererek yerleşmiş kaideleri protesto ettikleri için bu adı almışlardır Papazlara ihtiyaç duymaksızın İncil'i okuyabildikleri için Protestanlığa İncil kilisesi de denilmiştir Çünkü onlar İncil'i Hıristiyanlık için tek kaynak saymışlardır Protestanlık, diğer Hıristiyan mezheplerinden bazı farklılıklar arz eder Bunların Katolik ve Ortodokslar gibi ruhanî başkanları yoktur Bir tek mezhep yerine çeşitli mezhepler halinde faaliyet gösterirler Kiliselerinde resim, heykel ve tasvir bulundurmazlar Katoliklerin aksine Protestan râhipleri evlenebilir İncil'i kendi dillerinde okuyabilmek de Protestanlığın bir başka özelliğidir Katoliklerle Ortodokslar ise İncili Yunanca ve Lâtince okumak zorundadırlar Protestanlıkta azizlere de inanılmaz

Katolik kilisesi, Ortaçağ'ın sonlarına doğru, putperestlik ve Musevilikten birtakım ilkeleri Hıristiyanlığa katmak isteyince, Katolikliğe karşı zaten mevcut olan tepki bir kat daha artarak dinde yenileşme hareketi gündeme gelmiştir Bu hareketin başında bulunan M Luther, J Calvin ve Zwingle, Katolikliği yeniden gözden geçirdiler ve inancı esas aldılar Onlara göre halen mevcut olan Hıristiyanlık, Hz İsa'nın tebliğ ettiği dinden çok farklıdır Çünkü Papalık, Hıristiyanlığın aslında olmayan birçok ilkeleri dine eklemiştir Râhiplerin günah bağışlamaları, para karşılığında Cennet'ten yer almak imkânı, vatandaşı inleten birtakım ağır vergilerin konulması, İncili yalnız ruhbân olanların okuyabileceği vb hep Hz İsa'nın dinine sonradan ilâve edilmiş hususlardır Martin Luther'in öncülüğünde girişilen Reform Hareketi'yle Hıristiyanlık saf şekline getirilmeğe çalışılmıştır Reform Hareketi tam anlamıyla hedefine ulaşamamakla beraber yine de başarılı olmuştur Ancak zamanla Reform önderleri arasında çıkan bir takım fıkır ayrılıkları, Protestanlığın da bir elden yönetimini güçleştirmiş; Anglikanizm ve Serbest Protestanlık mezhepleri fikir ayrılıklarından sonra teşekkül etmiştir Daha çok İngiltere'de yayılan Anglikanizm, Katolikliğe en yakın mezheplerden biridir Erasmus ve Castellion gibi hümanistlere bağlanan Serbest Protestanlık, Katolik mezhebinden oldukça farklı doktrinler ihtiva etmektedir

Protestanlık XVIyyda Avrupa ve diğer kıtalarda, daha çok Katolikler arasında yayılma imkânı bulmuş; Ortodokslar arasında ise aynı şansa sahip olamamıştır Bundan dolayı da Katolikler arasında fazlaca taraftar bulabilmiştir Müntesiplerinin sayısı çok olmamakla beraber, Protestanlık bu gün dünyanın en büyük Hıristiyan mezheplerinden biridir Protestanlık daha çok Cermen ırklarınca (Almanlar, İngilizler, Flamanlar, İskandinavlar) kabul edilmiş; diğer ülkelere de bu kavimler tarafından götürülmüştür Fransızlar, Macarlar, Çekler ve Lehler gibi bazı Katolik milletler arasında az nispette yayılmasına karşılık; İtalyanlar, Portekizliler, Avusturyalılar arasında hemen hemen hiç taraftar bulamamıştır Bununla beraber Anglo-Saksonlar, İskandinavyalılar ve Kuzey Almanların büyük bir ekseriyeti Protestanlığı kabul etmiştir[1]
Protestanlığın kurucusu sayıları M Luther'e tâbi olanlara Lüteryen veya Reforme denir Alman, İskandinav ve Baltık ülkeleri bu mezhebe bağlıdır Protestanlığın ikinci büyük adamı J Calvin'in yolundan gidenlere Kalvinist denir İskoçlar, İsviçrelilerden bazıları ve Hollandalılar bu mezhebe bağlıdır İngilizlerin büyük bir ekseriyeti Anglikan'dır İngiltere'de mezhebin başı hükümdardır Yetkisini iki başpiskopos vasıtasıyla kullanır Evangelistler daha çok Federal Almanya'da bulunmaktadır

Protestanlık insanoğlunun kurtuluşunu yalnız ve sadece Allah'ın inayetinde görür Bundan dolayıdır ki, bir Hıristiyan'ın selâmete ermesi, o kişinin dine bağlılığında, yaptığı işlerde veya faziletlerinde aranmaz Günahkâr bir insanın kendi gayretiyle kurtuluşa ermesi mümkün olmadığı gibi, günah çıkarma da zorunlu değildir Hiç kimse Allah adına günah bağışlayamaz Kişinin kurtuluşu ve mutluluğu ancak Allah'ın karşılıksız lütuf ve inayetiyle mümkündür İnsan, Allah'ın bu inayetini kazanabilmeleri için ne kadar gayret sarf ederse etsin, önemli değildir Protestanlara göre insanların Allah'a ulaşmalarında hiç bir kilise görevlisine ihtiyaçları yoktur Ancak hemen belirtelim ki, bu sözlere bakarak Protestan Kilisesinin dini görevleri hiçe saydığı sonucu çıkarılmamalıdır Protestanlık da Aziz Pavlus'un öğretisine sadık kalarak dinin emir ve yasaklarına harfiyen uymayı Hıristiyanlığın temel unsurlarından biri sayar Protestanlıkta insanın Allah'a karşı olan şükranı, Allah'ın insana karşı beslediği sevginin bir görüntüsü kabul edilir Bu bakımdan insan Allah'ı sevdiği kadar, O'nun yarattığı kulları da sevmelidir[2]

Reform döneminde doğan yeni kiliseler için Protestan adının kullanılması bir hayli zor olmuştur Reformcu Hıristiyanlığın birçok çeşidini ihtiva ettiği ve Katolikliğe karşı çıktığı için Ortodoks olmayan bütün akımlar Protestan terimiyle ifade edilmiştir Ancak XlXyyda ortaya çıkan Oxford Hareketi, İngiltere Kilisesine bağlı din adamı ve kilise üyelerinin "Protestan" adını almasını reddetmiştir Bununla beraber Reform ilkelerini benimsemiş kiliseler günümüzde de "Protestan" adıyla anılmaktadır

Reform dönemindeki Protestanlığın temel öğretileri, şöyle özetlenebilir: İman ve kilise düzeni konularında mukaddes metinler üstündür; arınma yalnız iman vasıtasıyla mümkündür; bütün inananlar din adamı sayılır Ayinler konusunda Protestanlar arasında daima görüş ayrılıkları olmakla beraber, dua ve ayinleri her milletin kendi diliyle yapması prensibi genel ilke olarak kabul edilmiştir Bütün Protestan kiliseleri, yalnızca İncil'de yer aldığı öne sürülen Vaftiz ve Komünyon ayinlerini, eski şekliyle ve büyük bir titizlikle devam ettirmektedirler

Protestanlık tarihi bir süreçten sonra bu günkü halini almıştır XVIIyy boyunca öğreti düzeyinde kaldığı için Protestanlığa bu açıdan "Skolastik dönem Protestanlığı" denilmiştir Bu dönemin tesirleri Lutherci kiliselerde XIXyy başlarına kadar sürmüştür Skolastik Kalvencilik özellikle İsviçre ve Hollanda'da etkili olmuş, aynı akım İngiltere'de Presbiteryenlik, Amerika'da Püritenlik şeklinde yaygınlaşmıştır XVIIIve XIXyylarda Protestan dünyasında "Kaynağa Dönüş" akımları gelişmiştir Bu gelişmelerin sonucunda "İsa'nın izleyicileri" vb yeni kilise cemiyetleri teşekkül etmiştir Kaynağa dönüşte Karl Barth gibi düşünürlerin büyük rolü olmakla beraber, burada en büyük âmil, Kitab-ı Mukaddes'in hem özü, hem de sözüyle yazılmaz olduğu öğretisinin Protestan cemaatlerince benimsenmesidir[3]

Dini coğrafya açısından Protestanlığın kıtalar arası dağılımdaki yeri Katoçklik'ten hemen sonradır Dünyada en fazla Protestan Kuzey Amerika'da bulunmakta; ikinci sırada Avrupa ülkeleri gelmektedir Protestanlık Kuzey Amerika ile Okyanusya'da en büyük din durumundadır[4] Dünyanın en büyük, Protestan cemaatleri sırası ile ABD, İngiltere, Federal Almanya, Nijerya, Güney Afrika Birliği, Kanada, Avustralya, Brezilya, Hollanda, İsveç, Danimarka, Finlandiya ve Endonezya'dır