Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi

HA Osmanlı alfabesinde sekizinci harftir ve ebced sayısı ile de sekizi ifade eder

$ şeklinde okunursa: Haram şey, haşarı yüzsüz kadın mânâlarına gelir

HA $ harfinin ismidir

Ebcede göre beş sayısına delâlet eden ( $) harfi, mehmusedendir

Bazan başka harfe yâni "yâ" veya "hemze" veya "elif"e kalbolur

Bir kelimenin evveline ve âhirine ilâve edilebilir

Arabçada beş vecih üzere müstameldir:1- Zamir olarak, nasb ve cerr yerlerinde kullanılır

2- Gaib harfi olur

Mücerret gaib mânasına gelir: ( $ Ebûhu: Onun babası) kelimesinde olduğu gibi

3- Sekte "Hâ"sıdır

Kelimenin sonunda olan harekeyi veya harfi beyan için diğerine eklenir

( $ Mâ-hiye) ve ( $ Hâ-hünâ) da olduğu gibi

4- Soru hemzesinden değişmiş olan "hâ" dır

5- Müennes işareti olan "hâ" $ dır

HA f

"İşte!" mânasınadır

* Cemi edatıdır

Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar

Meselâ: Ayine-hâ $ : Aynalar

Der-hâ $ : Kapılar

Esb-hâ $ : Atlar

Zülüf-hâ $ : Zülüfler

HA(Y) f

Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır

Meselâ: Şeker-hâ $ : Şeker çiğneyen

* Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen

HA Kelime-i tenbihtir

İşaret ismi olan Zâ $ ve Zi $ kelimeleri ile Hâzâ $ Hâzihi $ Hâzâke $ gibi

Bundan başka "hâ" tenbih edatı olarak kelimeye dâhil edilir

(Hâzâ $ ) da olduğu gibi yakını ifade eder

İşaret ismi veya nida olur

(Eyyühâ $ ) daki gibi

HAB´ Gizli, saklı, hafi

* Gizlemek, örtmek, setretmek

HAB f

Uyku

Rü´yâ

HÂB-I ADEM Ölüm uykusu

HÂB-I CÂVİD Ebedî uyku, ölüm

HÂB-I GAFLET Gaflet uykusu

HÂB-I GİRAN Ağır uyku

HÂB-I HARGUŞ Tavşan uykusu

Şüpheli ve hafif uyku

* Yalan, hile

HÂB-I NUŞİN Tatlı uyku

HÂB-I RAHAT İstirahat için uyku

HAB (HÂBE) Günah

Suç

HABAB (Habâbe) Son derece muhabbet

* Su üzerindeki hava kabarcığı

HABAİB (Habibe

C

) Habibeler, sevgili kadınlar

HABAİK (Habike

C

) Kehkeşanlar, samanyolları

* Çizgiler

HABAİL (Hibale

C

) Ağ, tuzak, bağ, kement

HABAİL-İ MEVT Ölümün sebepleri

HABAİL-ÜŞ ŞEYTAN Şeytanın tuzakları

* Kadınlar

HABAİS (Habise

C

) Kötülükler

Murdar ve pis şeyler

HABAK f

Mandıra, ağıl

* Dört yanı bir duvar veya set ile çevrilmiş yer, avlu

HABAL Bozulma, düzensizlik

Karma karışıklık

* Sıkıntı, hüzün, keder, üzüntü

HABALA (Hublâ

C

) Gebeler

HABALEYAT (Habâlâ

C

) Hâmileler, gebeler

HAB-ALUD Uykulu

Uyku karışık

HABAR (C

: Habârât) İmzâ

Mühür, damga

HABARAT (Habâr

C

) İmzâlar

* Damgalar

HABARÎR (Hıbrîr

C

) Dağçiçekleri

Dağda yetişen çiçekler

HABASET (Hubs) Murdarlık, pislik, kötülük

HABAT Vücuttaki bir yara iyileştikten veya vücuda bir sopa ile vurulduktan sonra bedende kalan iz

* Davarın çok yemekten dolayı karnının şişmesi

HABAYA Gizli işler, gizli şeyler

* Defineler

HABAZ Hareket

* Bâtıl olmak

* Eksilmek

HABB Tane, çekirdek

* Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç

* Buğday tanesi veya buna benzer tohum

HABB Aldatıcı, kurnaz, hileci, hilekâr

* Denizin kabarması, denizde dalga olması

HABBAL (Habl

dan) Urgan ve ip satan kimse

HABBAR Terzi

* Mürekkepçi

HABBAS Zindancı, gardiyan, hapseden

HABBAT (Habbe

C

) Habbeler, tohumlar, tâneler

* Haplar

HABBAZ (Hubz

dan) Ekmekçi

Ekmek yapan veya satan kimse

HABBAZÎ Ekmekçilikle ilgili

HABBE Tane

Tohum

* İhtiyaç

* Parça

* Dirhemin 1/48 kadarı

HABBET-ÜL KALB (Bak: Süveydâ)
HABBET-ÜS SEVDA Çörek otu

HABBE (HUBBE) Yol, tarik

HABBE Gammazlık yapan kadın

(Müz: Habb)
HABBEYİ KUBBE YAPMAK Değeri olmayan bir şeye çok fazla ehemmiyet vermek

Zihinde büyütmek

HABBEZA "Ne güzel, ne sevimli, ne hoş" mânâsında bir takdir edatıdır

HABBÜL BÜLUĞ (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler

HABC Vurmak, darbetmek

HABC Devenin ot yemekten dolayı karnının şişmesi

* Vurmak

HABCAME f

Gecelik ve pijama gibi gece uyurken giyilen elbise

HAB-DİDE f

"Rüya görmüş

" Büluğa ermiş genç

HABE f

Sıkılma, bunalma, darlanma, boğulma

HABE Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil)

HABEB Aldatma, kandırma

Hile, kurnazlık

HABEK f

Üzülme, sıkıntı yapma

* Sıkılma, bunalma

HABEL Ana rahmindeki çocuk, cenin

* Gebelik, gebe olma zamanı

* Fls: Musallat fikir

HABELE Üzüm çubuğu

HABELLAK Küçük olup büyümeyen koyun

HABEN Siroz denilen ve karında su toplanmasından ileri gelen bir hastalık

HABEN Kısaltma, azaltma, kasma

* Edb: Aruzda "fâilâtün" den "ât" hecesini atarak, nazmı "fâilün" veznine sokma

HABENDAT Şişman kadın

HABENNEKA (Bak: Hebenneka)
HABENTA´ Kısa boylu, tıknaz kişi

HABER Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim

* Yeni havadis

Ağızdan ağıza nakledilen söz

* Peyam

Peygam

Nebe´

İlim ve malumat

Bilgi

* Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm´ın sözü

* Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle

* Gr: Müsned

Mübtedanın mukabili

Bir isme yakıştırılan sıfat

Allah büyüktür cümlesinde: Allah, mübteda; büyüktür, onun haberidir

Bu, mübteda ise beraber tam bir cümle teşkil eden; merfu´ bir isim, fiil veya cümle olabilir

(Bak: Müsned)
HABER-İ KÂZİB Yalan haber

HABER-İ MEŞHUR Bidayette râvisi mahdut iken sonraki devirlerde, yalan üzere ittifakları muhal olan bir cemaat tarafından nakledilegelen makbul hadistir

(Ist

Fık

K

)
HABER-İ MÜTEVATİR Birçok kimselerin çokları vasıtası ile rivâyet ettikleri hadis

HABER-İ SÂDIK Doğru haber

Hz

Peygamber´in (A

S

M

) sözü

Hadis

HABER-İ VÂHİD Bir sahabeden, bir kişiden veya bir koldan gelen sahih hadis

(Bak: Mütevatir)
HABER Berelenme, yaralanma

Çürüme

HABERDAR Haberli, vâkıf, bir mes´eleden haberi olan

HABERÎ (Haberiyye) Haberle ilgili

Haberden ibaret olan

* Gr: Yüklemle ilgili

HABERKAS Küçük deve

* Küçük adam

HABERPİJUH f

Haber almaya çalışan

Haber araştıran, haber toplayan

HABES(E) (Habis

C

) Kötüler

Alçaklar

Pisler

* Necaset denilen ve maddeten pis şeyler (Necis veya necaset-i hakikiye de denir

)
HABEŞ Afrika´nın Kızıldeniz sâhili güneyinde müstakil bir memleket

Bu memleket ahalisinden olan

* Beyaz ve siyah arasında koyu esmer adam

HABEŞÎ Habeş memleketi ahalisinden olan

Habeş´e mensub ve müteallik olan

* Koyu esmer renkli adam

* Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san´atlarda kullanılan bir cins kâğıt

HABETIKTIK Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses

HABEVKERA Belâ, mihnet

HABGAH f

Yatak odası

* Uyunacak yer

HAB-GÜZAR f

Uyuyan, uyuyucu

HABHAB Karpuz

HABHAB (C: Habâhıb) Kısa boylu adam

HABHAB Takunye

* Canbaz ayaklığı

HABHABE Yumuşaklık, rahavet

* Muzdarip olmak, acı çekmek

HABHABÎ İşsiz güçsüz boş olarak dolaşan adamlar

HABIT Susturucu

* Batıl kılan

İptal ettiren

* Değersizleşen

HABIT (Hübut

dan) Yukarıdan aşağıya inen

İnici

Düşen

Hübut eden

HABİ Sürünüp emekleyen ufak çocuk

HABİB (Hubb

dan) Sevilen

Sevgili

Seven

Dost

HABİB-ÜL BEKKÂÎN Ağlayanların sevgilisi

Ağlayanların habibi

HABİB-ULLAH (Habib-i Hudâ) Allah´ın sevgilisi

Hz

Muhammed (A

S

M

) (Eğer Allah´a muhabbetiniz varsa Habibullah´a ittiba edilecek

İttiba edilmezse netice veriyor ki; Allah´a muhabbetiniz yoktur

Muhabbetullah varsa netice verir ki; Habibullah´ın sünnet-i seniyesine ittibaı intac eder

L

)(Sâni-i Âlem´in; âsârın şehadetiyle nihayetsiz cemâl ve kemâli vardır

Cemâl, hem kemâl, ikisi de mahbub-u lizâtihidirler

Yâni bizzat sevilirler

Öyle ise, o cemâl ve kemâl sahibinin cemâl ve kemâline nihayetsiz bir muhabbeti vardır

O nihayetsiz muhabbeti, masnuatında çok tarzlarda tezahür ediyor

Masnuatını sever, çünki, masnuatının içinde cemâlini, kemâlini görür

Masnuat içinde en sevimli ve en âlî, zihayattır

Zihayatlar içinde en sevimli ve âli, zişuurdur

Ve zişuurun içinde câmiiyet itibariyle en sevimli, insanlar içinde bulunur

İnsanlar içinde istidadı tamamiyle inkişaf eden, bütün masnuatta münteşir ve mütecelli, kemâlâtın nümunelerini gösteren fert, en sevimlidir

İşte: Sâni-i Mevcudat, bütün mevcudatta intişar eden tecelli-i muhabbetin bütün envaını; bir noktada, bir âyinede görmek ve bütün enva-ı cemâlini, Ehadiyyet sırriyle göstermek için şecere-i hilkatten bir meyve-i münevver derecesinde ve kalbi, o şecerenin hakaik-ı esasiyyesini istiab edecek bir çekirdek hükmünde olan bir zâtı, o mebde´-i evvel olan çekirdekten tâ münteha olan meyveye kadar bir hayt-ı ittisal hükmünde olan bir Mi´rac ile, o ferdin, kâinat nâmına mahbubiyyetini göstermek ve huzuruna celbetmek ve rü´yet-i cemâline müşerref etmek ve ondaki hâlet-i kudsiyyeyi başkasına sirayet ettirmek için kelâmiyle taltif edip, fermaniyle tavzif etmektir

S

)
HABÎDE (C

: Hâbidegân) f

Uyuya kalmış, uykuya dalmış, uyumuş

HABÎE Görülmemiş, daha henüz keşfedilmemiş

* Göze görülmeyen şey

* Kesilmiş, parça parça olmuş

HABİH Ağaçla vurmak

* Bölmek

HABÎKE (C

: Habâik) Kehkeşan, samanyolu

* Çizgi

* (C

: Hubük) Dikkat ve itina ile, sağlam ve san´atlı dokunmuş, yol yol hâreli güzel kumaş

HABİL Sihirbaz, efsuncu, büyücü

* Kement ile yakalanan canavar

HABÎL Yiğit, bahadır, genç, delikanlı

* Tuzak, ağ

HABİL İlk insan Hz

Adem´in (A

S

) oğullarından birinin ismi

HABİLE Gebe, hâmile, yüklü

HABÎN Zakkum ağacı

HABİR Taze ve yeni şey

HABİR Haberli

Haberdar

Agâh

Âlim

Arif-i billâh

* Herşeyi bilen Allah (C

C

)
HABİRÂNE f

Bilgili ve haberdar olana yakışır şekilde

HABİS Bağışlanan şey

Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey

Parasız olarak verilen nesne

HABÎS (Hubs

dan) Fesadcı

Hilekâr

Alçak tabiatlı

Kötü

Pis

HABİS Hapseden

Tutan

Hapishâneye atan

HABİS(A) Un helvası

HABİSTAN f

Yatakhane, yatak odası

HABÎT Fâsid, yaramaz, bozuk

HABİYE (C: Havâbi) Küp

* Küçük havuz

* Kuyu

HABK Bükmek

* Sağlam yapmak

* İyi dokumak

HABL Bir şeyin bozulması

Noksan olmak

* Delirmek

HABL İp

Urgan

Halat

* Tıb: Vücudda ip gibi olan âzalar

HABL-ÜL MESAKÎN Sarmaşık bitkisi

HABL-ÜL METİN Sağlam ip

* Mc: İslamiyet

Kur´an-ı Kerim

HABL-İ MEVHUM Mc: Daima olacak gibi görünüp de gittikçe uzaklaşan istek, gaye

Mevhum ip

HABLULLAH Allah´ın ipi

Kur´an-ı Kerim

Allah´a kavuşma vasıtası

İhlâs

İtaat

Cemaat

HABL-ÜL VERİD Şah damarı

Atar damar

HABN Karnın şişmesi

HABN Eteğini kaldırmak

* Bir şeyi kabzetmek, almak

HABNA´ Çıbanları olan kadın

HABNADİDE (Hâb-nâdide) f

Büluğa ermemiş çocuk

Erginlik çağına gelmemiş erkek veya kız

HAB-NAK f

Uykusu gelmiş kimse, uykulu kişi

HABNAME f

Rüya kitabı

HABR (C

: Ehbâr) Alim ve sâlih kimse

Bilgili

Ehl-i ilim

* Ferahlık

* Nimet, vüs´at

* Refah, sürur

(Bak: Hibr) * Tıb: Dişlerin beyazına ârız olan sarılık

HABR-ÜL ÜMMET Ümmetin âlimi, meşhur âlim

HABR (C: Hubur) Büyük tuluk

HABRA´ (C: Habâri-Haberât) Sedir ağacı biten düz yer

Yumuşak yer

HABREKÎ Kene böceği

HABRENCE Güzel yemek

* Yumuşak

HABRÎR Şey mânâsına gelir bir isim

HABS Murdar, pis

Çirkin

* Ayıp, günah

HABS Hapis, alıkoyma, bir yere kapatıp dışarı çıkarmama

Salıvermeme

* Zaptetme, tutma

HABS-İ BEVL İdrarını tutma

HABS-İ DÜMÛ´ Metanet gösterip gözyaşlarını zaptetme

HABS-İ MÜNFERİD Tek başına olan hapis

Hapishanede bir kişilik hücre

* Ehl-i dalâlet için olan ölüm ve kabir

HABS Bir kaç şeyi birden karıştırmak

HABŞ Cemetmek, toplamak

HABT Şiddetli vurmak

Önünü görmeyerek körcesine basıp yürümek

* Yanılmak, unutmak, hatâ etmek

* Fesada vermek

* Hiç umulmayan birisinden yardım istemek

* Cin çarpmak

HABT (C

: Ahbât) Sükun

Huşu

* Sönmek

* Çukur yer

* Düz yer

HABT Yanlış hareket

* Maktulün kanının heder olması

* Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme

* Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma

HABT-İ A´MÂL İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması

HABTER : Kısa boylu

HABT U HATA Düzensizlik, yanlış, hata

HABUL Hurma ağacına çıkarken kullanılan urgan

HABUS Galip kimse

HABY (C

: Hıbâyâ) Örtmek

* Gizli olan

HABZ Ekmek pişirmek

* Ekmek vermek

* Sözü birbiri ardınca söyleyip yürümek

* Devenin ayağını yere vurması

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAC (Hâcet

C

) İhtiyaçlar

* Devedikenleri

HAC f

Put, haç

HACA Haris olmak

* Akıllı

HACA´ (C

: Ahcâ) Akıl

* Nahiye

HACAC (HİCÂC) Kaş kemiği

HACACE (C

: Hıcc) Su üstünde olan yağmur kabarcığı

HACALET Utanma

Utanç

HACALET-ÂVER f

Utandırıcı

Utanç veren

HACAMET (Hacamat) Tıb: Vücudun bir tarafından kan aldırmak

HACAT (Hacet

C

) Hâcetler

İhtiyaçlar

HACB Men´etme

Mahrum etme

HACB-İ HİRMÂN Huk: Bir vârisi mirastan tamamen mahrum etme

HACB-İ NOKSAN Bir vârisi mirastan kısmen mahrum etme

HÂCC (C

: Hüccac) Hacca gitmiş kimse

Hacı

HACC Kasdetmek

Muârazada delil ve bürhan ile galip olmak

* Bir yere çok tereddütle varıp gelme

* Şâyan-ı tâzim bir şeye teveccüh

* Bir şeyden feragat etmek

* Fık: İslâmın şartlarından ve hâli vakti müsait olan her müslümana farz olan, Mekke-i Mükerreme´deki Kâbe-i Şerif´i usulüne uygun olarak Arabi Zilhicce ayı, Kurban Bayramı günlerinde bir defa ziyaret etmek

Farz olan hacca, Hacc-ı Ekber denildiği gibi, umreye de Hacc-ı Asgar denilir

Maamafih arefe günü cumaya tesadüf eden bir hacca da Hacc-ı Ekber denilir

HACC-I İFRAD Umreye niyet etmeksizin yalnız başına yapılan farz, vâcib veya nâfile hacdır ki, ihrama girerken yalnız hacca niyet edilmiş olur

Bunu yapana "müfrid" denir

HACC-I KIRAN Hac aylarından önce veya hac aylarında hac ile umrenin ikisi için birden ihrama girilip umre yapıldıktan sonra usulü dairesinde ifa edilen hacca denir

Bunu yapan kimseye "karin" denir

HACC-I TEMETTU´ Hac mevsiminde evvelâ umre için ihrama girilip umre yapıldıktan sonra; aynı mevsimde daha yurda, aile ocağına dönülmeden tekrar ihrama girilerek usulü dairesinde yapılan hacdır

Bunu yapan kimseye "mütemetti" denir

HACC SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 22

suresidir

HACCAC Çok eskiden Irakta vâlilik yapan fakat, Hz

Resul-ü Ekremin (A

S

M

) soyundan gelenlere ve onlara taraftar olanlara çok zulmeden, haddini aşmış bir zâlimin ünvânı

Asıl ismi Yusuf bin Sakafi´dir

Haccac-ı Zâlim diye de anılır

HACCAL Şatafatlı, debdebeli, gösterişli

HACCAM Hacamat eden, kan alan

HACCAR Taş işçisi, taş işinde çalışan, taşçı

HÂCCE (C

: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe´yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız

* (C

: Hâcc) Bir cins diken

HACCE Cadde

HÂCC-ÜL HAREMEYN Usulüne uygun surette, Mekke-i Mükerreme´yi ve Medine-i Münevvere´yi ziyaret eden

HÂCE f

Hoca, efendi, sâhib, muallim, âile reisi

HÂCE-İ ÂLEM (Hâce-i Kâinat) Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) bir ünvanı

HÂCE-İ EVVEL Milletin ilmen ve fikren terakki etmesi için, çeşitli bilgileri, halkın rahatlıkla anlayabileceği bir lisan ile yayan kimse

HACEB Gırtlak

HACEBE (Hâcib

C

) Perdeciler, kapıcılar

* İnsanın oturak yeri olan uzvu, kalça

(İkisine "hacebetan" derler)
HÂCEGÂN (Hâce

C

) f

Hocalar

* Eskiden yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe

* Bâb-ı Âli kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan adam

HÂCEGÂN-I DİVAN-I HÜMAYUN Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi

İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elbise de tâyin olunmuştu

Bu suretle hâcegân-ı divân-ı hümâyun tâbiri de tarihe karışmıştı

(O

T

D

S

)
HACEGÎ f

Tüccar, ticaretle meşgul olan kimse

* Efendilik, hocalık

HACEL (Hacl) Utanma, sıkılma, hayâlılık

HACEL Keklik kuşu

HACELAN Ayağında köstek olan kişinin yürümesi

* Bir ayak üstüne yürümek

HACELE (C

: Hacel-Hacelân-Haclâ) Dişi keklik

* Çeşitli elbiselerle süslü gelin evi

HACEN Eğrilik

HACER Taş, kaya

* İsmail Peygamber´in anasının ismi

HACER-İ SEMAVÎ Gökten düşen taş

* Gök taşı

HACERAT (Hacer

C

) Taşlar, kayalar

HACEREYN İki taş

* Mc: Altun ile gümüş

HACER-ÜL ESVED (El-Hacer-ül Esved) Kâbe´de bulunan meşhur siyah taş

Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir

(İslâm Ansiklopedisi´ne göre: Kâbe´nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir halka ile çevrili ve bir adı da El-Ruh-ul Esved denilen taştır

)Rivayetlere göre; bu semavi bir taş olup Hz

İbrahim Aleyhisselâm´a Cebrail Aleyhisselâm tarafından getirildi

Daha evvel Ebu Kubeys Dağı´nda muhafaza ediliyordu

Hz

Ömer Radiyallahu anhu, Hacer-i Esved´e yaklaşıp öpmüş ve demiştir ki; "Çok iyi bilirim ki, sen zararı ve menfaatı olmayan bir taş parçasısın

Eğer Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm seni takbil ettiğini görmese idim, aslâ seni takbil etmezdim

" (Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Tercemesi) Kâbe´nin şark köşesinde ve yine yerden bir buçuk metre yüksekte diğer bir taş, El-Hacer-ül Es´ad (Mes´ud) da vardır ki; tavaf esnasında buna yalnız el ile temas edilir

HÂCE-SERA f

Haremağası, hadımağası

HÂCET (C

: Hâcât) İhtiyaç, lüzum, muhtaçlık

HÂCETAŞ f

Eskiden bir efendinin müteaddit kölelerinden her biri

HÂCETMEND f

İhtiyaç sahibi, muhtaç

HÂCET-MENDÂNE f

Muhtaçcasına, ihtiyaçlı olarak

HÂCET-MENDÎ f

Muhtaçlık, ihtiyaçlı olma

HÂCETREVA İhtiyacı gideren, ihtiyaç olan bir şeyi te´min eden

HACEVCA´ Uzun ayaklı adam

* Uzun adam

HACEZE Zâlimler

HACFE (C

: Hucuf) Sade demirden olan kalkan

HACHACE Korkudan melul olmak

* Sırrını demek isteyip yine dememek

HACHACE Gizlenmek

HACI (C

: Hüccâc) Hacc farizasını yerine getirmiş olan müslüman

HACIYATMAZ Dibindeki ağırlıktan dolayı yere ne şekilde bırakılırsa bırakılsın, dik bir durum alan oyuncak

* Mc: Zor durumlarda kendisini çabucak toparlamayı beceren kişi

HACÎ (Hicv

den) Hiciv yazan, hicveden, yeren

HÂCİB Perde

* Perdeci

Kapıcı

* Eskiden Osmanlı İmparatorluğu zamanında Devlet Reisinin en yakın me´muru

Vezirler veya âmirler

* Kaş

HÂCİB-İ BÂRİ Cebrail (A

S

)
HÂCİB-İ YEMİN Sağ kaş

HÂCİB-İ YESAR Sol kaş

HÂCİBEYN İki kaş

HACÎC (Hâcc

C

) Hacılar

HACİD Uyuyucu, uyuyan

HACİF Karın gurultusu

HACİL Utanmış

Utanan

Utanmaktan yüzü kızaran

HACİL Ayaklarından üç tanesi beyaz olan at

HACİL Otu çok olan yer

HACİM Saldıran

Hücum eden

HACİM (Bak: Hacm)
HACİN Küçük hayvan

* Büluğdan önce evlenmiş olan kız

HACİR Hicret eden

Bir yerden bire yere göçen

* Sayıklıyan

HACİRE (C

: Hâcirât) Terbiye sınırlarına sığmayan kötü söz ve hezeyan

* (C

: Hevâcir) Günün en sıcak anları

HACİRÎ Yapıcı, kurucu

HACİS Tasa, keder, hüzün, gam

* Hâtıra

Kalb ve hissin en derin ve gizli sesleri

HACİSE (C

: Hevâcis) Merak, kalbe gelen endişe

HACİYAN (Hâcı

C

) Hacılar, hacc farizasını yerine getirmiş olan müslümanlar

HACİZ Ayıran

Bölen

* Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı

* Haczeden

Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan

* Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir

(Bak: Hicab)
HACL (HİCL) (C

: Ahcâl-Hucul) Köstek

* Bukağı

* Küçük deve yavruları

HACLA´ Ayakları beyaz olan koyun

HACLE (Haclegâh) f

Gelin odası

Gerdek odası

HACLET Şaşırma, acaibine gitme, taaccüb

* Utanma, arlanma

HACLET-ÂVER f

Utanç verici, utandırıcı

HACLET-DİH f

Utanç verici, utandırıcı

HACLET-ENGİZ f

Utandırıcı, sıkıltıcı

HACM (Hacim) Bir cismin kapladığı yer

Cirm

Cüsse

* Emmek

Massetmek

HACM-İ İSTİABÎ Bir şeyin içine alabildiği miktar

HACMEN Büyüklükçe

Hacim bakımından

HACR (Hicr) Men´etmek

Birisine bir şeyi yasak etmek

Malını kullanmaktan men´etmek

* Kucak

Ağuş

HACRA´ Taş gibi katı ve sert olan şey

HACREN Malını kullanmaktan menetmek suretiyle

HACUC şiddetli esen rüzgâr

HACUN Eğrilik

* Uzak

* Mekke´de bir dağ

HACUR (C

: Hucerât) Dere kenarı

HACZ Men´etmek

Mâni olmak

* İki şeyin arasını ayırmak

* Alacaklı, borçludan alacağını alabilmesi için borçlunun malına el konulmak

HAÇ (Ermeniceden) Put

Haç

İstavroz

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAD f

Çaylak kuşu

HAD´ $ (Hıd´) : Aldatmak

* Dühul etmek, girmek

* Kurumak

HAD´ Baş aşağı eğmek

* Tevâzu etmek

HAD´A Kamçıdan çıkan ses

HADAA (Hâdı´

C

) Hileciler, hilekârlar, aldatıcılar, dalavereciler

HADACİR Sırtlan

HADAD Mürekkep

* Nakış

* Akılsız, ahmak adam

* Kolay

HADAD Küçük, beyaz boncuk

HADADE Hamâkat, ahmaklık

HADAE İki yüzlü balta

HADAFİL Eski kaftanlar, eski elbiseler

HADAİ´ (Hadîa

C

) Hileler, dalavereler, aldatmalar, yalanlar

HADAİC (Hidâce

C

) Deveye yüklenen yükler

HADAİD (Hadîd

C

) Demirden yapılmış şeyler

Sert şeyler

HADAİK (Hadîka

C

) Bahçeler

HADAİK-I HÂSSA Saray bahçeleri

Bunlar biri saray içinde, diğeri saray dışında olmak üzere iki kısımdı

Saray içindeki bahçe ve bostan işleriyle meşgul olanlara "Has Bahçe Bostancıları"; saray dışındakilere ise "Hassa Bostancıları" denilirdi

Saray dışı bahçe ve bostanların bazıları şunlardı: Kadıköy bağı, Davut Paşa bahçesi, Beşiktaş bahçesi, Dolmabahçe, Paşa bahçeşi, Florya, Fenerbahçe, Alibeyköyü, Hasköy bahçeleri ve daha birçok bahçe ve bostanlar

(O

T

D

S

)
HADAK Patlıcan

HADAKA Elmas

* Her görüp beğendiğini aldırmak için kocasına teklif eden kadın

HADALET Baldırı ve kolu etli olma

HADAN Necid´de bir dağ

HADANE Çocuk beslemek

HADAR Suyu çok olan süt

HADAR Mukim olmak, ikâmet etmek, oturmak

HADAR Çabuk yetişen ot

HADARET Bir şeyin yanında bulunmak

* Huzur

Yakında olmak

* Hazır etmek

Hazır olmak

* Medeniyet

HADASET Gençlik

Yenilik

Tazelik

Yeniden oluş

Bir şeyin evveli, ibtidası

HADB şefaat etmek

HADB Vurmak, darb etmek

* Deriyi etiyle ayırmak

* Isırmak

* Yalan söylemek

* Uzunluk

HADBA´ (C

: Hudeb) Kalçaları sıyrılıp çıkan zayıf dişi deve

HADBA´ Uzun boylu akılsız kadın

* Yumuşak gönüllülük

HADBE Arka yumruluğu, kamburluk

HADC Deve palanı

HADD Hudut

Çizgi

Sınır

* Cürüm

* Salahiyyet

* Şeriatça verilen ceza

* Derece

Son derece

Münteha

* İnsana ârız olan şiddet ve titizlik

* Def etme

Men etmek

* Keskin

Sivri

* Sert

Gergin

* Man: Üç tasavvurdan ibaret olan kıyas

* Ekşi

* Tesirli, müessir

HADD-İ ASGAR Man: Bir hükmün veya neticenin mevzuu

Küçük kaziye

HADD-İ BÜLUĞ Büluğa erme yaşı

Teklif-i İlâhînin başladığı, namaz ve oruç gibi dinî emirleri ifaya başlanılan yaş

HADD-İ EKBER Man: Bir hükmün veya neticenin mahmulü, yani sıfatı veya hali, oluşu

Büyük kaziye

HADD-İ EVSAT Man: Hadd-i asgar ile hadd-i ekberden çıkartılan diğer bir hüküm veya netice

Meselâ: Âlem hâdistir

Bunu, bu dâvayı isbat için: "Çünkü: Âlem mütegayyerdir ve her mütegayyer hâdistir" dediğimizde: Âlem, "hadd-i asgar"; hâdis, "hadd-i ekber", mütegayyer, "hadd-i evsat" olur

HADD-İ İ´CAZ Edb: Fasahatın mu´cize şeklinde olanı

(Bak: İ´caz)
HADD-İ İMKÂN Mümkünün son haddi

Olabilirlilik

İmkân nisbetinde olan

HADD-İ İTTİSAL Bitişme noktası

HADD-İ KAT´-İ TARÎK Huk: Yolkesenlere verilecek ceza

HADD-İ KAZİF Nâmuslu bir kadına zina isnad edene karşı verilen şer´î ceza

HADD-İ KEMAL Olgunluk hâli

Kemalât haddi

HADD-İ KİFAYE Kifâyet derecesi, yeterlik derecesi

HADD-İ KUSVA Son derece

Son had

HADD-İ MA´RUF şeriatça bilinen, makbul olan had

Emredilen, müsaade edilen hudud

HADD-İ MÜNTEHA Son nokta

HADD-İ MÜŞTEREK Ortak derece

HADD-İ SEKR Fık: Şarap haricindeki diğer içkilerin bil´ihtiyar içilmesinden hâsıl olan sarhoşluğun icab ettirdiği ceza

HADD-İ ŞER´Î Şeriat kanunlarıyla verilen ceza

HADD-İ ŞÜRB Fık: Az veya çok miktarda şarap (alkollü içki) içilmesinden dolayı uygulanacak ceza

HADD-İ TE´DİB Bir suç işleyeni başkalarına örnek olacak şekilde cezalandırmak

Darp ve ta´zir gibi

HADD-İ ZÂTINDA Aslında

Yaradılışında

HADD-İ ZİNA Zinâ suçu işleyene verilen ceza

HADD Gürültülü bir sesle çağıran

* Denizden gelen gürültülü dalga sesi

* Gürültü ile yıkılan

HADD Yol

* İnsan cemaatı

* Bir şeye tesir ederek iz bırakmak

* Yanak, yüz, vecih

* Yeri kazmak, yeri yarmak

HADDA´ (Hud´a

dan) Aldatıcı, hilekâr, dalavereci

HADDA Deve çobanı

HADDAD Demir işleri yapan usta, demirci, çilingir

* Muhâfız, bekçi, gardiyan

* Kapıcı

HADDADÎ Demircilik

HADDAM Muvaffakiyetli kişi

* İşlerinde başarılı ve becerikli kimse

* Çalışkan ve gayretli olan

* Hademe, hizmetçi

HADDAN İki yanak

HADDAS (Hads

den) Anlayışlı, zeki, çabuk kavrayan

HADDE Erimiş madeni döküp tel yapmağa mahsus delikli maden levha

HADDE-İ TEDKİK İnceden inceye araştırmak

HADD-NA-ŞİNAS f

Haddini bilmez

HADEB Kambur olma, kamburluk

HADEB Uzun boylu, akılsız kimse

HADEBE Kambur, yumru

* Vücuttaki kamburluk

HADEBİYYET Yumruluk, kamburluk

HADED Engel, mâni, set

HADEKA Gözün siyahlığı, gözbebeği

HADEKA-İ AYN Göz güllesi, göz hadakası

HADEMAT Hademeler

Hizmetçiler

HADEME Hizmetçiler, hâdimler

* (C

: Hıdâm) Halhal

* Devenin ayağını bağladıkları kayış

HADENG (Hadenk) f

Kayın ağacı

* Kayın ağacından yapılmış ok

HADER Uyuşma

HADER-İ UMUMÎ Bütün vücudu kaplayan uyuşukluk

HADERNAK Örümcek

HADES Yeni olmak

Eskiden olmayıp sonradan görülmek

* Taze

Yiğit

Genç

* Fık: Abdest almayı icabettiren hal

Bazı ibadetlerin yapılmasına mâni olan ve necaset-i hükmiye sayılan hal

* Pislik

HADES-İ ASGAR Fık: Taharet-i suğra ile, yani yalnız abdest ile giden taharetsizlik hali

Bevletmek, kan gelmek sebebi ile hasıl olan hades gibi

HADES-İ EKBER Fık: Taharet-i kübra ile, yani gusül abdesti ile giderilen taharetsizlik halidir

HADES (Hads) Sür´atle idrak etmek

Zan ve tahmin eylemek

Fikrini, re´yini bildirmek

Bir sözün mâna ve mefhumunda, bir hususun vaz´ ve üslubunda başka tarz tasavvur eylemek

(Bak: Hads)
HADESAN Şanssızlık, kısmetsizlik, talihsizlik

* Kaza

HADESAT (Hades

C

) Hadesler

Pislikler

(Bak: Hades)
HADEYAN Yelmek

HADF Yürüme hızı

HADI´ Alçaltıcı

* Gönül alçaklığı ve huzu ile muttasıf

HADIL Yumuşak taze ot

* Islanmış, nemlenmiş

HADIM AĞASI (Bak: Hâdim ağası)
HADINE Süt nine

HADIR Tembel, uyuşuk, uyumuş

HADIYD (Hazîz) Oturaklı, mütemekkin, yer

* Dağ eteği

Zir

Alçak yer

* Koz: Ayın veya başka bir seyyarenin mahreki üzerinde dünyaya en yakın bir mesafede bulunan nokta

Dünya ile diğer seyyarelerin güneşin merkezinden en uzak oldukları bir nokta

HADÎ Birinci

* Mazluma yardım eden

* Deveyi şarkı söyleyerek süren

HADİ´ Hileci, aldatıcı

* Bozuk, fena

HÂDÎ Hidayete ermiş

Mürşid

Rehber, delil

Hidayet yolunu gösteren

Hidayete, doğruluğa eriştiren

Önde giden

HÂDİY-ÜT TARİK Hidayet yoluna sevkeden, mürşid

Doğru yolda giden

HADÎA (C

: Hadâyi´) Ustalıklı bir şekilde aldatma, oyun yapma

HADÎA Davarın karnından gelen ses

HADİÂNE f

Hile ile, hile yaparak

HADÎ AŞER Onbirinci

HADÎB Kınalı, kına yapılmış

* Boyalı, boyanmış

HADİC(E) Vaktinden evvel doğan erkek veya kız çocuğu

HADİD Demir, çelik

Sert, kavi olan

* Çabuk kavrayışlı, keskin, öfkeli, hiddetli, titiz

* Hudut ve sınır komşusu

HADİD-ÜL BASAR Gözü keskin

HADİD-ÜL MİZÂC Öfkeli, çabuk kızan

HADİD-ÜN NAZAR Görüşü keskin olan

HADİD SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 57

suresi

HADÎD Dağ eteği

* İçinde yağmur suyu biriken alçak çukur

* Arz, yer, dünya

HÂDİFE Halktan bir kısım

HADÎKA Etrafı duvarla çevrilmiş bahçe

Sulu, ağaçlı bahçe

HADÎKA-YI FERAHFEZA İç açan bahçe

Gönüle ferahlık veren bahçe

HÂDİL (Hadl

den) Aşağıya sarkıtılmış

* Gözlerinde ve ağzında çıban olan deve yavrusu

HADÎLE Çayır, çimen

HÂDİM (Hidmet

den) (C

: Huddâm) Hademe, hizmetçi, hizmet eden, işe yarayan

* İmân ve İslâmiye´te ve millete faydalı olmağa çalışan

* Erkekliği yok edilmiş olanlar

Bunlardan saraylarla büyük kişilerin konaklarında çalışanlara Hadim ağası denilirdi

Osmanlı İmparatorluğunda bunlardan, büyük mevkilere yükselenler olmuştur

Hattâ sadrazam olanlar bile vardır

HÂDİM-ÜL FUKARA Fakirlere hizmet eden

HÂDİM-ÜL HAREMEYN-İŞ ŞERİFEYN Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır

Haremeyn; Mekke ile Medine´ye denilir

İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir

Haremeyn´in Hâdimi mânasına gelen bu tâbir ise ilk evvel Yavuz Sultan Selim hakkında kullanılmış, daha sonra bütün padişahlar hakkında istimal olunmuştur

Yavuz Sultan Selim Han Halep´i fethettiği haftanın ilk cum´a namazını Melik Zâhir camiinde eda ederken, hatib hutbede "Malik-ül Haremeyn-iş Şerifeyn" şeklinde adını anar anmaz, Yavuz Selim derhal yerinden kalkarak: "Haremeyn´in maliki olmak ne haddimdir

Ben Haremeyn´in hizmetkârı olmakla iftihar ederim

" demek suretiyle tevazu göstermiş ve bu tabir ondan sonra, hutbelerde o suretle söylenmiştir

HÂDİM Yıkıcı olan, yıkan, tahrib eden

HÂDİM-ÜL LEZZAT Lezzetleri mahveden, yıkan

(Ölüm)
HADİM AĞASI Erkekliği yok edilmiş olan

Böyle kimselere "Tavaşi" de denilirdi

Bu gibiler, yabancı erkekler için mahrem sayılan harem dairesine girip çıktıkları ve muhafaza ile beraber harem hizmetini de gördükleri için kendilerine "Hâdim Ağası" adı verilirdi

(O

T

D

S

)
HADİME (Hâdim

den) Kadın hizmetçi

HADÎME Su içinde eriyince pişmiş olan buğday

HADÎN (C

: Hudenâ) Sâdık dost, vefadar arkadaş

HADÎN-İ KADÎM Eski dost

HADİN Bir kuş cinsidir

(Hiç doymak bilmez, yediğini hemen hazmedip yine yemek ister, yüksek yerleri sever, değme yer üstüne konmaz, ağaç başlarına konup bütün yemişini yer, yemişleri kalmazsa başka yerlere gider

)
HADİR Öten güvercin

Kişneyen at

* Üstü koyu, altı sulu olan yoğurt

HADİR (C

: Hadere) Şişen aza, yumrulanan organ

HADİR Gevşek, tembel, uyuşuk

HADÎRE Kalabalık olmayan topluluk

* Yaranın içinde toplanan kan ve irin

HADÎRE Hurması gök iken dökülen hurma ağacı

HÂDİS Yeni

Sonradan olan şey

Değişen

Hudus eden

HÂDİS-ÜS SİNN Yaşı taze

Genç delikanlı

HADÎS Her söylenişinde yeni haber gibi dinlenmeğe lâyık

Peygamberimizin (A

S

M

) sözü, emri ve hareketi

Sünnet-i Nebeviyye

Hadisten bahseden ilim

(Bak: Tevâtür)
HADÎS-İ Bİ-L MA´NA Kelâm itibarı ile değil de mânaca doğru olan hadis

HADÎS-İ KUDSÎ Mânası Peygamberimiz´e (A

S

M

) vahy veya ilham edilen, kelimesi kendisinden sudur eden kudsî kelâm

HADÎS-İ MEŞHUR (Bak: Meşhur)
HADÎS-İ MEVZU´ Başkası tarafından söylendiği hâlde Peygamberimize (A

S

M

) isnad edilen hadis

Muan´an veya senedlerle tesbit edilmemiş hadistir

Manası yanlış demek değildir

HADÎS-İ MUALLAK Senedinin yalnız ibtidasından bir veya birkaç ravisi hazf edilmiş olan hadistir

Meselâ: Bir zat kendi şeyhini ve şeyhinin şeyhini zikr etmeksizin onların fevkindeki râvilerden itibaren senedi zikr etse ta´likte bulunmuş olur

(Ist

Fık

K

)
HADÎS-İ MÜRSEL Peygamberimiz´den (A

S

M

) işitildiği bildirilen hadis-i şerif

HADÎS-İ MÜTEVATİR Kizb üzerine ittifakları aklen tecviz olunmayan cemaatlerin birbirinden ve ilk cemaatin de bizzat Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâmdan rivâyet ettiği Hadis-i şeriftir

(İlm-i yakîni ifade eder

"Bu hadis-i şerif Peygamber´den (A

S

M

) sâdır olmuş mu " demeğe imkân kalmaz)

HADÎS-İ SAHÎH Hakkında şüphe edilemiyen ve doğru senetlere ve râvilere isnad edilerek müsbet olarak kat´i bilinen hadis-i nebevidir

HADÎS-İ ŞEYHEYN En muteber ve büyük hadis âlimlerinden İmam-ı Buharî ve İmam-ı Müslim´den rivayet edilen hadis-i şerif

HÂDİSAT (Hâdise

C

) Yeni olan şeyler

Hâdiseler

HÂDİSE (C

: Hâdisat, Havadis) Vâkıa, olay

Yeni bir şey, ilk defa olan

Haber

HÂDİŞE Derisi parçalandığı halde kan çıkmayan yara

HÂDİYE Değnek, asâ, sopa

* Su içinden sivrilerek yükselen kaya

HADL Meyletmek, yönelmek

HADLEKA şiddetle bakmak

HADM Birşeyi ağzına koyup, bir lokmada çiğneyip yemek

HADMA´ Beyaz koyun

HADME Ateş gürültüsü

HADR Evmek, acele etmek

* Vücutta bir organın şişip yumrulaşması

* Men etmek, engel olmak

* Saçak bükmek

HADRA (Müennestir) Yeşillik

* Sebze

En yeşil

Pek yeşil

HADRAVAT (Hadrevât) (Hadrâ

C

) Yeşillikler, yeşillik

HADRE Yüz yüze olmak

HADREBAN Feryadı şiddetli olan, çok fazla bağıran

HADRECE Bükmek

* Sağlam yapmak, sağlamlaştırmak

HADS Uzun düşünce ve delile ihtiyaç kalmadan hâsıl olan ilim

Sür´at-i intikal

Ani ve doğru idrâk

Delilden neticeye çabuk varmak

(Akıl tâtil-i eşgal etse de, nazarını ihmal etse, vicdan Sânii unutamaz

Kendi nefsini inkâr etse de onu görür

Onu düşünür

Ona müteveccihtir

Hads ki, şimşek gibi sür´at-i intikaldir, dâima onu tahrik eder

Hadsin muzâafı olan ilham, onu dâima tenvir eder

Meyelânın muzâafı olan arzu ve onun muzâafı olan iştiyak ve onun muzâafı olan aşk-ı İlâhi, onu dâima mârifet-i Zülcelâle sevkeder

Şu fıtrattaki incizab ve cezbe, bir hakikat-ı câzibedarın cezbiyledir

M

N

)(

Hem hiç mümkün müdür ki: O hads-i kat´î, o yakîn-i şuhudî hadsiz emarelerden ve o emareler, hadsiz müşahedat vak´ıalarından ve o müşahedat vakı´aları, şeksiz ve şüphesiz mebâdi-i zaruriyeye istinad etmesin

Öyle ise, şu ehl-i edyandaki bu itikadât-ı umumiyenin sebebi ve senedi, tevatür-ü mânevi kuvvetini ifade eden pek çok kerrat ile melâike müşahedelerinden ve ruhanilerin rü´yetlerinden hâsıl olan mebâdi-i zaruriyedir, esasat-ı kat´iyyedir

S

)
HADS-İ SÂDIK Tam, doğru ve şüphesiz idrâk etme ve bilme

HADSEN Sezmekle

Sür´atle intikal ve idrâk etmekle

HADSÎ Hadsle

Hadse dâir ve müteallik

HADSİYYAT Mümkün olan şeyler

Olması ihtimali olan nesneler

Mümkinat

HADSİZ Hesapsız, sayısız

Belirli olmayan, çok

HADŞ Kaşımak

* Tırmalamak

HADŞE (C

: Hadeşât) Vesvese, kuruntu, merak, ye´s, üzüntü, hüzün

HADŞE-İ DERUN İç sıkıntısı, gönül üzüntüsü

HADŞE-AVER f

Rahatsızlık veren, insanı sıkıntıya koyan

HADŞE-NİSAR f

Merak veren, vesvese

HADUN Memesinden biri diğerinden uzun olan koyun

HADUR Yemen diyarında bir şehrin adı

HADUR İniş

* Alçak yer

HADUŞ Pire

Sinek

HADV Sürmek

HADY Evmek, acele etmek

* Rüzgârın esmesi

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAFA Gizlilik

Gizli olmak

Saklılık

HAFA Berdi denilen otun beyaz ve yaş olan kökü

HAFA´ Yalın ayak yürümek

HAFA (HAFÂYE) Çok yürümekten adamın ayağının ve davarın tırnağının aşınması

HAFAFÎŞ (Huffâş

C

) Yarasa kuşları

HAFAGÂH f

Gizlenilecek yer, gizlenme yeri, siper

HAFAİR (Hafîr

C

) Oyuklar, delikler, çukurlar

HAFAK (HAFAKAN) Muzdarib olmak, acı çekmek

* Deprenmek

HAFAKAN Sıkıntı

Kalb çarpıntısı

Iztırab

HAFAT (Hâfe

C

) Sahiller, deniz kenarları, kıyılar

HAFAVE Bir kimseyi mübâlâga ile sormak

* Şefaat etmek

* İkramda ve iltifatta mübâlağa etmek

HAFAYA (Hafi

C

) Gizli şeyler

Sırlar

HAFAYA-YI UMÛR İşlerin gizli tarafı

HAFAZA (Hâfız

C

) Muhafızlar

Muhafız melekler

HAFC Titremek

* Ayağını eğri basan

HAFCAG Tatar beyi

(Aslı: Kıpçak)
HAFD Evmek, sür´at

HÂFE (C

: Hâfât) Sâhil, kıyı, deniz kenarı

* İki veya daha fazla sathın, bir açı teşkil ederek birleşmesinden meydana gelen uzunlamasına keskinlik

HÂFE-İ NEHR Nehir kenarı

HÂFE-İ TARÎK Yol kenarı

HAFE İçine bal konulan sahtiyan tuluk

HAFEDE (Hafid

C

) Yardımcılar, hâdimler

HAFEF Fakirlik

Darlık

* Şiddet

HAFELLEH Ayaklarının uç kısmı birbirine yakın olup, ökçeleri uzak olan

HAFENDER Malını güzel tedbirlerle çoğaltan mal sahibi

HAFER Çukurdan çıkartılan toprak

* Dişin çürümüş kısmı veya kiri

HAFER Çok fazla utanmak

HAFEŞ (C

: Ahfâş) İğne ve iplik koyacak kap

* Sel

HAFEŞ Gözün küçük olması ve görme kuvvetinin zayıf olması

(Öyle kişiye "ahfeş" derler

)
HAFET Islıklı yılan

HAFF Bir şeyin etrâfını dolanan

Bir nesnenin çevresini dolanan

HAFF Tavaf etmek

* Süslemek

* Hizmet etmek

* Kesmek

HAFF Alaca renkli at

HAFFAF Ayakkabı, terlik vb

gibi şeyler yapan ve satan

Kavaf

HAFFANE (C

: Haffân) Deve kuşu yavrusu

* Hizmet

* Maiyyet

HAFFAR Çukur kazan, kuyu kazan

HAFFE (C

: Hıff) Çulhaların bez sardıkları ağaç

HAFHAFA (C

: Hafâhıf) Köpeğin, yemek yerken ses çıkarması

* Sırtlan sesi

HAFIK Ufkun nihayeti

Şark veya garb tarafı

* Vuran, çarpan, çırpınan

HAFIKAN (Hâfıkeyn) Mağrib ile maşrık

Şark ile garb

Doğu ile batı

HÂFIZ Kur´ân-ı Kerim´i tamamen ezbere okuyan

* Kur´an-ı Kerim´in mânası ile beraber her şeyini yaşamaya ve muhafazaya çalışan

* Muhafaza eden

Koruyan

Hıfzeden

(Hadis ilmi ile meşgul ve mütehassıs olup yüzbin hadis-i şerifi senetleri ile beraber ezberden okuyanlara da Hâfız-ül hadis denirdi

) (Ist

Fık

K

)
HÂFIZ-I HAKİKÎ Hakiki ve tam muhafaza eden

(Allah)
HÂFIZ-I KÜTÜB Kitabları hıfzeden, saklayan

Kütüphane me´muru, kütüphaneci

HÂFIZ-I ŞİRAZÎ (Bak: Sa´d-ı Şirazî)
HÂFIZ Alçaltıcı

* İnsana haddini bildiren

* Rahatta olan

HÂFIZA Muhafaza eden

Ezberleme kuvvesi

Kuvve-i hâfıza

HÂFIZA-PİRÂ f

Hafızayı süsleyen

* Uğur sayılarak ezberlenen şey

HAFİ Yalın ayak yürüyen veya koşan

* Çok ikram eden insan

İnsanı güler yüzle karşılayan

HAFÎ Gizli

Açıkta olmayan

Saklı

* Fık: Sigasından dolayı değil, bir ârızadan dolayı mânası kapalı kalan lafız

HAFÎD Evlâd

Oğul

Torun

HAFÎDE Kız torun

HAFİF Ağır olmayan

Hafif

Yeğni

HAFİF-ÜL MİZAC Kararsız, hoppa, temkinsiz

HAFİF-ÜR RUH Ruhu hafif olan, hoşsohbet

HAFÎF Kuş uçarken, at koşarken veya rüzgâr eserken meydana gelen hışırtı, hışlama

HAFİF-İ KEBUTER Güvercinin uçarken çıkardığı ses

HÂFİL Dolu, mümteli

HÂFİR Kazan, kazıcı, hafriyat yapan

Yerde çukur açan

(Esâsen kazıcı mânasına sıfat olmakla beraber, atın tırnağına isim olmuştur

Ve o münasebetle tırnağının kazdığı çukura, yani izine ve o suretle açılan çığıra dahi merdiyye mânasına râdiye ıtlak olunur

E

T

)
HÂFİR-İ Bİ´R Kuyu kazan

HÂFİR-İ KABR Mezar kazan, mezarcı

HAFÎR Kazılmış yer

Çukur

Mezar

HAFİR (C

: Havâfir) Davar tırnağı

HAFİRE Evvelki hâline ve evvelki yerine dönmek

HAFİŞE Sel yolu

HAFİY Her şeyi arayıp bilmiş olan âlim

* Bir şeyi mübâlağa ile arayıp bilen kimse

HAFİYE Saklı ve gizli şeyleri araştıran

* Casus

* Polis

HAFİYE (HÂFİYYE) (C

: Havâfi) İnsan bedeninde gizli olan can

* Kuş kanadında ebâhirden sonra olan dört kısacık yeleklerin her birisi

* Gizli, mestur

HAFİYEN İkram ederek

* Yalınayak olarak

HAFİYYAT Gizli şeyler

Gizlilikler

HAFİYYAT-I UMÛR İşlerin saklı tarafları, gizli kısımları

HAFİYYEN Gizlice, saklı olarak, gizliden

Aşikâr olmıyarak

HAFİYYETEN Gizlice, gizli ve saklı olarak

HAFİYY Ü CELÎ Gizli ve âşikâr

HAFÎZ Esirgeyen

Koruyan

Muhafaza eden

Muhafız

HAFÎZ Hodbinliği, kibri, serkeşliği kırılmış kimse

Aşağı basılmış

HAFİZALLAH Allah korusun

Allah muhafaza etsin, Allah saklasın (anlamındadır)

HAFÎZİYYET Muhafaza edicilik, koruyup esirgeyicilik

* Cenâb-ı Hakk´ın, bütün tohum ve çekideklerde olduğu gibi, bir mahlûkun başına gelecek vaziyetleri ve başından geçenleri muhafaza edici sıfatı

Cenab-ı Hakk´ın muhafaza ediciliği

(İsm-i Hafız´in tecelli-i etemmine işaret eden: $âyetidir

Kur´an-ı Hakîm´in bu hakikatına delil istersen: Kitab-ı Mübin´in mistarı üstünde yazılan şu kâinat kitabının sahifelerine baksan, ism-i Hafîz´in cilve-i azamını ve bu âyet-i kerimenin bir hakikat-ı kübrasının naziresini çok cihetlerle görebilirsin

Ezcümle: Ağaç, çiçek ve otların muhtelif tohumlarından bir kabza al

O muhtelif ve birbirine muhalif tohumların cinsleri birbirinden ayrı, nevileri birbirinden başka olan çiçek ve ağaç ve otların sandukçaları hükmünde olan o kabzayı karanlıkta ve karanlık ve basit ve câmid bir toprak içinde defnet, serp

Sonra mizansız ve eşyayı farketmeyen ve nereye yüzünü çevirsen oraya giden basit su ile sula

Sonra senevî haşrin meydanı olan bahar mevsiminde gel, bak! İsrâfil-vâri melek-i ra´d; baharda, nefh-i Sur nev´inden yağmura bağırması, yer altında defnedilen çekirdeklere nefh-i ruhla müjdelemesi zamanına dikkat et ki, o nihayet derece karışık ve karışmış ve birbirine benziyen o tohumcuklar, ism-i Hafîz´in tecellisi altında kemal-i imtisal ile hatasız olarak Fâtır-ı Hakîm´den gelen evamir-i tekviniyeyi imtisal ediyorlar

Ve öyle tevfik-i hareket ediyorlar ki: Onların o hareketlerinde bir şuur, bir basiret, bir kasd, bir irade, bir ilim, bir kemal, bir hikmet parladığı görünüyor

Çünki görüyorsun ki: O birbirine benzeyen tohumcuklar, birbirinden temayüz ediyor, ayrılıyor

Meselâ bu tohumcuk, bir incir ağacı oldu

Fâtır-ı Hakimin nimetlerini başlarımız üstünde neşre başladı

Serpiyor, dallarının elleri ile bizlere uzatıyor

İşte bu, ona sureten benziyen bu iki tohumcuk ise, gün âşıkı namındaki çiçek ile, hercâi menekşe gibi çiçekleri verdi

Bizler için süslendi

Yüzümüze gülüyorlar; kendilerini bizlere sevdiriyorlar

Daha buradaki bir kısım tohumcuklar, bu güzel meyveleri verdi

Ve sünbül ve ağaç oldular

Güzel tad ve koku ve şekilleri ile iştihamızı açıp, kendi nefislerine bizim nefislerimizi davet ediyorlar

Ve kendilerini müşterilerine feda ediyorlar

Tâ nebatî hayat mertebesinden, hayvanî hayat mertebesine terakki etsinler

Ve hâkeza

kıyas et

Öyle bir surette o tohumcuklar inkişaf ettiler ki, o tek kabza, muhtelif ağaçlarla ve mütenevvi çiçeklerle dolu bir bahçe hükmüne geçti

İçinde hiçbir galat, kusur yok

$ sırrını gösterir

Herbir tohum, ismi-i Hafîz´in cilvesiyle ve ihsaniyle ona pederinin ve aslının malından verdiği irsiyeti; iltibassız, noksansız muhafaza edip gösteriyor

İşte bu hadsiz harika muhafazayı yapan Zât-ı Hafîz, kıyamet ve haşirde, hafîziyyetin tecelli-i ekberini göstereceğine kat´i bir işarettir

Evet bu ehemmiyetsiz, zâil, fâni tavırlarda bu derece kusursuz, galatsız hafîziyyet cilvesi bir hüccet-i katıadır ki; ebedi te´siri ve azim ehemmiyeti bulunan emanet-i kübra hamelesi ve arzın halifesi olan insanların ef´al ve âsâr ve akvâlleri ve hasenat ve seyyiatları, kemal-i dikkatle muhafaza edilir ve muhasebesi görülecek

Âyâ bu insan zanneder mi ki, başıboş kalacak

Hâşâ!

Belki insan, ebede meb´ustur ve saadet-i ebediyeye ve şekavet-i daimeye namzeddir

Küçük-büyük, az-çok her amelinden muhasebe görecek

Ya taltif veya tokat yiyecek

İşte hafîziyyetin cilve-i kübrasına ve mezkûr âyetin hakikatına şâhidler had ve hesaba gelmez

Bu mes´eledeki gösterdiğimiz şahid; denizden bir katre, dağdan bir zerredir

L

)
HAFK Naldan çıkan ses

HAFL Kederlenme, hüzünlenme, tasalanma

* Toplantı, toplanma

HAFNE (C

: Hafenât) İki avuç dolusu olan şey

HAFR Kazmak ve çukur etmek

HAFR Ahdinde durmamak

* Kiraya vermek

HAFRİYAT Yeri kazıp derinleştirmeler

Kazılar

HAFS Toplama, cem´etme

Biriktirme

HAFS Hız

Sür´at

HAFS Her nesnenin boşu

HAFSA Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) zevcelerinden biri ve Hz

Ömer´in (R

A

) kızı

HAFŞ Tıb: "Tavuk karası" adı verilen bir göz hastalığı

HAFŞ Celbetmek, çekmek

* Yeri kazıp oymak

* Birbiri ardınca tez tez gelmek

HAFT Dövmek

HAFT Sâkin olmak

* Sözü gizli söylemek

HAFTA f

Yedi günden ibaret müddet

Yedi günlük müddet

HAFTAN Eskiden savaşlarda zırh üzerine giyilen bir cins pamuklu elbise

* Kaftan

HAFUD Karnındaki yavrusunu âzası belirmeden düşüren deve

HAFUR Bir ot cinsi

HAFV Men etmek, mâni olmak, engel olmak

HAFY Gizlemek

* Setretmek, örtmek

* İzhar etmek, görünmek

* Parlamak, yıldıramak

HAFZ Aşırı olmama hali

* Refah ve ferahlık

Huzur ve rahat

* Yavaş yavaş mülayim yürüyüş, itidal

Alçak

* Kelimenin son harfini esre, yâni "i" diye okumak

* Sözü boğaz içinden söylemek

HAFZ Taşımak için hazırlanmış ev eşyası

Ev eşyası taşıtılan deve

* Bir şeyi eğmek veya elden bırakmak

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAH f

(Hasten : "İstemek" mastarından yapılmıştır

) Kelimenin sonuna getirilerek isteyen, ister mânasında terkib yapılır

Meselâ: Bed-hah $ : Kötülük isteyen

HAHAM Mûsevilerin dinî reisi, râhibi, âlimi

HAHAN f

İstekli, arzulu, tâlib

HAHEM (Hâsten) mastarından, "İsterim" mânasına fiildir

HAHER f

Kızkardeş

Hemşire

HAHERÎ f

Hemşirelik, kızkardeşlik

HAHER-ZADE f

Hemşirezade, kızkardeş çocuğu

Yeğen

HÂHİŞ f

Fazla arzu, isteyiş

HÂHİŞ-İ VİCDANÎ Vicdanî isteyiş ve arzu

HÂHİŞGER (HÂHİŞKER) f

Arzulayan

İsteyen

İstekli

HÂHİŞGERAN (HÂHİŞKERÂN) f

Hâhişgerler, istekliler, tâlibler

HAH NA-HAH f

İster istemez

HAİB (Heybet

den) Kokan, Utanan

Utangaç

HAİB Mahrum

Ümidsiz

Kederli

Me´yus

Bi-behre olan

HAİBEN Muvaffakiyetsiz olarak

Mahrum olarak

HAİBÎN (Hâib

C

) Zarar ve ziyâna uğrayanlar

* Mahrum olanlar

* Me´yus olanlar, üzülenler

HAİC (Hâyic) Coşkun, heyecanlı

HAİD Pişman, nedamet eden, tövbekâr, nâdim

HAİF (Havf

dan) Korkan

Korkmuş olan

HAİF Gadir eden, azarlayan

Zulmeden

HAİFEN Korkarak, korkakçasına

HAİFANE Korkakcasına, ödlekçesine

HAİK (C

: Hayyak) Çulha

HAİL Perde

Mânia

İki şey arasını ayıran

HAİL Korku ve dehşet veren

HAİLE Neticesi fâcialı tiyatro piyesi

Trajedi

(Bak: Dram)
HAİM (Hâyim) Hayrette kalan

Mütehayyir

Sersem

HAİN Emanete hıyanet eden

İyiliğe karşı kötülük eden

HAİNANE Hâincesine, hâin bir kişiye yakışır şekil ve surette

HAİR Hayrette kalmış, mütehayyir

Şaşırmış, taaccüb etmiş

HAİR-İ BAİR Şaşkın, sapıtmış

* Aklını kaybederek ne yapacağını bilemiyen

HAİT Bir yeri çevreleyen duvar

Tahta perde

Çit

HAİZ Bir şeye sahip olma

Sahip

Mâlik

* Yer tutan

* Akranından mümtaz olan

HAİZ-İ EHEMMİYET Ehemmiyetli, mühim, önemli

HAİZ (Bak: Hayz)
HAK (Bak: Hakk)
HÂK Vasat

Vasatî

Orta

HÂK f

Toprak

Turab

(Hâk ol ki, Hüdâ mertebeni eyleye âli

Tâc-ı ser-i âlemdir o kim hâkk-ı kademdir

)
HÂK-İ MEZAR Mezar toprağı

HÂK-İ PÂK Temiz toprak

HÂK-İ VATAN Vatan toprağı

HAKAİD (Hakd

C

) Kinler, garezler, hasedler

HAKAİK (Hakayık) (Hakikat

C

) Hakikatler

HAKAİK-I NİSBİYE Nisbete, ölçüye göre olan hakikatlar

(Hakaik-ı nisbiye denilen şeyler, kâinatın eczası arasında bulunan rabıtalardır

Ve kâinattaki nizam, ancak hakaik-ı nisbiyeden doğmuştur

Ve hakaik-ı nisbiyeden kâinatın envaına bir vücud-u vahid in´ikas etmiştir

Hakaik-ı nisbiye, büyük bir ölçüde hakaik-i hakikiyeden çoktur

Hattâ bir zatın hakaik-ı hakikiyesi yedi ise, hakaik-ı nisbiyesi yediyüzdür

Binaenaleyh kubuh ve şerde, şer varsa da, kalildir

İ

)
HAKALLED Dar gönüllü, bahil kimse

HAKAN Eski Türklerde hükümdar mânasınadır

HAKAN-I MAĞFUR Ölmüş hükümdar

HAKANÎ Hâkan ile ilgili, hâkana mensub

HAKARET Küçüklük

İtibarsızlık

Hor ve hakir görmek

Küçümseme

Küçük görme

Tâzimsizlik

HAKARET-ÂMİZ f

Hakaretle karışık

Hakaretle beraber

HAKAYIK (Bak: Hakaik)
HAKAYIK-I NİSBİYE (Bak: Hakaik-ı nisbiye)
HAKAYIK-I SEB´A Yedi hakikat

Fatiha suresinin yedi âyeti

İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar

Kur´an-ı Kerim´in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar

HAKAYIK-ÜL VEKAYİ´ Hâdiselerin hakikatları

HAKB Devenin semerini karnına bağlamakta kullanılan ip

* Tutulmak

HAKBA´ Yaban eşeğinin dişisi

HAK-BÎN f

Hakkı gören

Hak veren

Hakka imân eden

Hakka inanan

HAKBÎZ f

Toprak kalburu

HAKD Kin tutmak

Adâvetini gizlemek

(Bak: İhnet)
HAKDAN f

Dünya, arz, yer

HAKEK Yumuşak beyaz taş

HAKEM İki tarafın anlaşmak üzere hükmüne rıza göstermek için seçtikleri kimse

Haklı ve haksızın ayrılmasında aracılık eden

HAKEME (C

: Hakemât) Damak geminin halkası

HAKEMEYN İki hakem

* Tar: Sıffîn Vak´asında Hz

Ali (R

A

) ile Hz

Muaviye (R

A

) arasında hakem seçilen Amr İbn-ül As ile Ebu Muse-l Eş´arî

HAK-ENDİŞ f

Hakkı düşünen

Hakkı arayan, doğruluk için endişe eden

HAKESARÎ f

Perişanlık, düşkünlük

HAKEZA Öylece

Bunun gibi

Böyle

HAKHAH Gecenin ilk saatlerinde gitmek

HAKHAKA Zahmetli ve meşakkatli yolculuk yapmak

HAKIB Karnı guruldayan kişi

* Necaseti şedit kişi

HAKIL Erkek fâre

HAKIN Sidik zorluğu olan kimse

HAKINE Boğaz altındaki çukurcuk

HAKÎ Anlatan

Hikâye eden

HAKÎ f

Toprak rengi

Toprakla alâkalı

HAKÎ´ Kırağı

HAKÎBE Heybe

HAKÎK Haklı, hak sahibi olan

* Müstehak, lâyık, münasib

HAKİKAT (C

: Hakaik) Bir şeyin aslı ve esâsı

Mahiyeti

Gerçek

Doğru

Sahih

Künh

Sâbit ve vâki

* Kadirbilirlik

Sadâkat, doğruluk

Kâinat ve tabiat ve uluhiyet hakkında bütün teşbih ve mecazlardan âri ve zâhir olan gerçek

* "Mecâz" karşılığı, esas olarak kullanılan kelime

* Edb: Bir kelime neyi anlatmak için konulmuş ise, bu kelimenin o mânada kullanılması; göz kelimesinin, aynı o bilinen uzuv mânasında kullanılması gibi

(Bak: Mahiyet, Mecaz)
HAKİKAT-I HÂRİCİYE Hayat gibi âlem-i şehadete gelmiş varlık

HAKİKAT-I SÂBİTE f

Sâbit, değişmez hakikat

HAKİKAT-BÎN f

Hakikatı gören, hakikatı anlayan

Hakikatşinas

Hakikata inanan

HAKİKATEN Doğrusu, gerçekten, hakikat olarak

HAKİKAT-GU f

Doğru sözlü

Doğru konuşan

HAKİKAT-PEREST f

Hakkı ve hakikatı seven, hakikata inanan

Dürüst, hakikat âşığı

HAKİKAT-ŞİNAS f

Hakikatı doğru tanıyan, bilen

Hakikata imân eden

HAKİKAT-ŞİNASÂNE f

Gerçeği, hakikatı tanıyana yakışacak surette

HAKİKÎ Gerçek

Hakikate mensub

Sâhici, doğru

HAKÎLE Uzun buğday

* Bağırsak içinde olan su

HÂK İLE YEKSAN Yerle bir

HAKÎM Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan

Hikmet mütehasssı

İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan

İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan

* Tabib, doktor

HAKÎM-İ LOKMAN (Bak: Lokman)
HAKÎM-İ MUTLAK Tam hikmet sahibi olan

Cenab-ı Hak (C

C

)
HÂKİM Galib

Haklı ve haksızı ayırıp hak ve adalet üzere hükmeden

Başkasını müdahale ettirmeden idare eden, Allah (C

C

) * Memleketi idare eden

* Mahkeme reisi

(Hâkim-i Hakikî, Hâkim-i Ezelî, Hâkim-i Mutlak, Hâkim-i Zülcelâl, Hâkim-i Lemyezel

gibi isimlerle, Cenab-ı Hakk´a âit olan Hâkim sıfatı Kur´ân-ı Kerim´de 86 def´a zikredilir

)
HÂKİM-ÜŞ ŞER´ Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir

Kadılar davaları şer´î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir

Şeriat hâkimi demektir

HAKÎMANE f

Hikmetli olarak

Hakîm olana yakışır surette

HÂKİMANE Hükmederek, hâkim olarak

Hâkime yakışır tarzda

HÂKİME Kadın hâkim

HAKİM EBU ABDULLAH Muhammed bin Abdullah ibn-i Beyyi´ (Hi: 321-405) Sâmâniye Devleti Nişabur Kadılığında bulunmuş büyük muhaddislerden, Şafiî fakihlerinden, asrının en büyük din âlimi diye bilinen bir zattır

Bir çok eser te´lif etmiştir

Başlıcaları: El Müstedrek Ale-s Sahihayn, Kitab-ül İlel, El-İklil, El-Emali, Teracüm-üş Şüyuh, El Medhal ilâ İlm-is Sahih, Fazâil-ül İmam-üş Şafiî, Tarih-i Ulemâ-i Nişabur, Marifet-ül Hadis ünvanlarındadır

HÂKİMİYYET Hâkim oluş

Hükmediş

Âmirlik

Üstünlük

Müdahale ve rakibi kabul etmemek hali

(

Evet, bu kâinata geniş bir dikkat ile bakan; kâinatı gayet haşmetli ve gayet faaliyetli bir memleket, belki idâresi gayet hikmetli ve hâkimiyyeti gayet kuvvetli bir şehir hükmünde görür, her şeyi ve her nev´i birer vazife ile musahharâne meşgul bulur

$ âyetinin askerlik mânasını ihsas eden temsiline göre; zerrat ordusundan ve nebatat fırkalarından ve hayvanat taburlarından, ta yıldızlar ordusuna kadar olan cünud-u Rabbaniyeden, o küçük me´murlarda ve bu pek büyük askerlerde, hâkimâne tekvinî emirlerin, âmirâne hükümlerin, şâhâne kanunların cereyanları, bedahetle bir hâkimiyyet-i mutlakanın ve bir âmiriyyet-i külliyenin vücuduna delâlet ederler

Ş

)
HAKÎ-NİHAD f

Mütevazi, kibirsiz, alçak gönüllü

HAKİR Küçük

Ehemmiyetsiz

Kıymetsiz

İtibarsız

Kudretsiz

HAKİRÂNE f

Hakircesine

Hakir bir kimseye yakışacak tarz ve şekilde

HAKİSTER f

Kül, ateş külü

HAKİYAN (Hâki

C

) İnsanlar, nev´-i beşer, dünya halkı

HAKK (Bâtılın zıddı) Doğru

Gerçek

Vâcib ve lâzım olan

Her sâbit ve doğru olan şey

Adalet

Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti

* Dâva ve iddia

* Hakikate uygunluk

* Geçmiş, harcanmış emek

Pay, hisse

* Münasib * Din

İslâmiyyet

* Kur´an

* Vukuu vâcib, geleceği şüphesiz olan

* Kıyamet

* Mahz-ı hakikat

* Yapacağını yalansız yapan kimse

* Musibet

HAKK-I ÂMİRİYYET Âmirlik hakkı

HAKK-I İHTİTAB Ormana yakın olan kimselerin ormandan odun kesmek hakkı

HAKK-UL YAKÎN (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği

En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali

Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi

(Bak: Yakîn)
HAKK Kazıma

Oyma

Maden üzerine yazı işlemek

HAKK-İ MÜHÜR Mühür kazıma

HAKK-İ SEHV Yanlışı kazıma

HAKKA (Hakkan) Doğru olarak

Gerçek

Hakikat olarak

Lâzım ve sâbit kılmak

HÂKKA Kıyamet günü

* Âfet

Devamlı musibet

(Herkesin ve her kavmin amellerini isbat ve izhar eylediğinden kıyamet gününe bu isim verilmiştir) (L

R

)
HÂKKA SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 69

suresi olup Mekkîdir

HAKKÂK Hakkeden

Mühür vesair kazıyan

HAKKÂKÎ Mühür ve saire kazıma, hakkâklık

HAKKAK Hokkacı, kutucu

HAKKAN Hakikaten, doğrusu

HAKKANÎ Hak ve adalete uygun

Haklılığa uyar ve yakışır

HAKKANİYET Haktan ve doğruluktan ayrılmamak

Adalet üzere bulunmak

Adalet ve insaf ile lâzım olanı icra etmek

HAKK-BÎNANE f

Hakkı tanıyana göre

HAKK-BÎNÎ f

Hakkı görme, hakkı tanıma

HAKK-CU f

Hak arıyan

HAKKE Arka yükü

* Diş

HAKKETMEK Oyarak veya kazıyarak işlemek, yazmak

HAK-GÛ f

Doğru ve hak söyleyen

HAKK-GÜZAR f

Haktan ayrılmayan, hakkı tanıyan

HAKKIYET Haklılık

HAKK-ŞİNAS f

Hakka riayet eden

Hakkı tanıyan

Hak ile amel eden

HAKL Ziraate uygun yer

HAKLE (C

: Hıkâl) İçinde binâ ve ağacı olmayan mezrea

HAKM Atın ağzına gem vurmak

HAKM Bir nevi kuş

HAKN Sütü tuluma koyup toplamak ve sağıldıkça üzerine koymak

* Men etmek, engel olmak

HÂK-NİŞİN f

Dilenci, sâil, fakir

HÂK-NİŞİNÎ f

Dilencilik, yoksulluk, fakirlik, sefâlet

HÂK-PA(Y) $ f

Ayağın tozu, ayağın toprağı

Ayağın batığı toprak

HAK-PEREST
HAKR Hor görmek

HAKR Cem etmek, toplamak

HÂK-RAH f

Yol toprağı

HÂK-RUB f

Süpürge

HÂK-SAR f

Toz toprak içinde kalmış

Perişan hâlli

HÂKSARÎ Perişanlık, düşkünlük, rezillik

HAK-SEVER Adaletle hareket eden, doğru bildiği şeyden ayrılmayan, dürüst

HAKUD Çok kin güden, hasetçi

HAKV (C

: Ahkâ-Hukka) Fota

Don

* Böğür

HAKVE Yürek ağrısı

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HÂL Durum, vaziyet

Görünüş

Tavır

Suret

Keyfiyet

* Cezbe

* Dert, keder, elem

* Mecâl

Kuvvet

* Gr: Fâili, mef´ulü veya her ikisinin durumunu bildiren sözdür

Halin sâhibine zi-l hâl denir

Meselâ : $ Reeytuhu mâşiyen: (Onu yürürken gördüm) cümlesinde Mâşiyen (yürürken) kelimesi, cümledeki mef´ulün hâlini bildirir

şimdiki zamanda olan fiilin durumuna da hâl denir

HÂL-İ HÂZIR Şimdiki zaman, bu anki durum

HÂL-İ İHTİZAR Can çekişme, ölüm ânı

HÂL-İ İNTİZAR Bekleme hâli

HÂL-İ SAHV Arızi veya dâimi sebeplerle, şuurunu kaybetmiş bir kimsenin, muvakkaten şuurunun yerine gelmesi hâli

HAL´ Kaldırma

Kal´ etme

* Hükümdarı tahttan indirmek

Azletmek

* Mansıb ve mesnetten ihraç etmek

* Elbise gibi şeyleri soymak

* Bir şeyi izâle edip ayırmak ve terketmek

* Karısını boşamak

Evlâdını evlâdlıktan reddetmek

HÂL Dayı

* Vücudda hususan yüzde görünen siyah benek, ben

HÂL-İ SİYAH Siyah ben

HAL´ (HULÂE) Debbâğların dibâgat ettikleri derinin kazıntısı

* Vurmak

* Men etmek, engel olmak

* Hediye vermek, atâ etmek

* Cima etmek

HAL Küçük Hindistan cevizi

HALÂ (Harf-i cerrdir) İstisnaya delâlet eder

HÂLÂ (Hâlen) şimdi

Henüz

şimdiye kadar

Elân

HALÂ´ Boş, hâli

* Ayak yolu, abdesthane

* Devenin çökmesi

HALA (C

: Hâlât) Babanın kız kardeşi, hala

Arapçada: Ananın kızkardeşi

Teyze

HALÂ Yaş ot

HALA´ Koparmak

* Pişmiş et

HALÂA(T) Yüzsüzlük, utanmazlık, hayâsızlık

* Kötülüğünden dolayı ailesi ve cemaatı kendisinden ayrılan kimse

HALAB f

Çamur, bataklık

Bataklık arâzi

HALACA f

Ayak yolu, abdesthane

HALAFET Ahmaklık, hamâkat, budalalık

HALAHİL (Halhal

C

) Arap kadınlarının süs olarak ayak bileklerine taktıkları halkalar

Bunlar altun veya gümüşten yapılır

HALAİF Halifeler

HALAİK (Halayık) (Halk

C

) Mahlukat

Yaratılmışlar

* Huylar

Tabiatlar

HALAİL (Halile

C

) Nikâhlı kadınlar, zevceler, karılar

HALAK Nasib, hisse

HALAK Eskimiş ve yıpranmış bez

Paçavra

HALAK (Halka

C

) Halkalar

HALAKA (Hâlik

C

) Berberler

HALAKAT Halkalar

HALAKAT Halukluk, güzel ahlâklılık, iyi huyluluk

* Düzlük, dümdüzlük

HALAKÎ Paçavracı

HALAKİM (Hulkum

C

) İnsan ve hayvanlarda boğazlar

HALAL Dostluk, ahbaplık

* İki şey arasında açıklık olma

HALA´LA´ Erkek sırtlan

HALALE Kadın eş

Halile, zevce

HALAL(ET) İki şeyin arası açık olmak

* Dostluk

Samimi dostluk

HALALUŞ f

Kavga, döğüş, şamata, gürültü

HALAS Kurtulma, kurtuluş

Selâmete ermek

HALAS Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur

)
HALAŞE f

Gemi dümeni

* Çörçöp

HAL-AŞİNA f

Hâl ve durumdan anlayan

HALAT (Hâlet

C

) Haller

Suretler

Keyfiyetler

HALAT Kalın ip, gemi ipi

HALAT (Hâle

C

) Halalar

Babanın kız kardeşleri

Arabçada: Ananın kız kardeşleri

Teyzeler

HALAVET Tatlılık

Şirin olmak

HALAVET-İ KELÂM Sözün güzelliği ve akıcılığı

HALAVETBAHŞ f

Zevk veren, hâlâvet veren

HALAVETYAB f

Zevk bulan, halâvet bulan

HALAYIK Cariye, hizmetçi

HALB Süt sağmak

HALB Parçalama, pençeleme

* Birinin aklını başından alma

HALBA Ahmak

Şaşkın

* Aldatıcı, hilekâr, sahtekâr

HALBE (C

: Halâbib) Bir yarış yapmak veya bir şeye yardım etmek için toplanan atlılar grubu

HALBES (C

: Halâbis) Bahadır, kahraman

Bir şeye sımsıkı bağlanıp ayrılmayan kişi

HALBUKİ (Hâl bu ki) Hakikat ve doğrusu şudur ki, öyle iken

HALBUS Serçeden küçük bir kuş

HALC Pamuğu temizlemek, havalandırmak ve kabartmak için yay ile atmak

HALC Çekmek

* Hareket etmek

HALCE Uzak, ırak yer, baid

HALCEM Uzun, tavil

HALD Devamlılık

Süreklilik

Dâimi

Bâki

HAL-DAR f

Benli, benekli

HALE Ay ve güneşin etrafında bazen görünen parlak dâire

HALE Annenin kız kardeşi

Teyze

Türkçede babanın kız kardeşine hala denir

Arabçada dayıya "Hâl" denir

HALEB Süt sağma

Sağılmış süt

HALEBE (Hâlib

C

) Kandıranlar, aldatanlar, hile yapanlar

HALEBE (Hâlib

C

) Süt sağanlar

HALEBÎ Halepli, Halep ahalisinden olan

HALEC Çalışmaktan, yürümekten veya ibadetten kemiklerin ağrıması

HALECAN Titreme

Kalb çarpıntısı

Heyecan

HALECAN-I KALB Kalb çarpıntısı

HALED Kalb

HALEDAR Haleli, halelenmiş

Parlak daireli

HALEDE Küpe

HAL´ EDİLME Hükümdarın tahttan indirilmesi

* Boşanmış olmak

* Kovulmuş olmak

HALEF Birinin yerine sonradan geçen kimse

Babadan sonra kalan oğul

HALEF AN-SELEF Seleften halefe geçme

Geçen ve gidenden, gelene kalma

Babadan evlâda geçme

HALEFEN Arkadan gelerek

HALEFİYYET Haleflik, birinin yerine geçmiş olma

HALEK Kara, siyah

HALEL Bozukluk

Eksiklik

* Başkası tarafından verilen zarar

* İki şeyin aralığı

Boşluk

Açıklık

HALELDÂR f

Bozma

Bozulma

Bozulmuş

HALELPEZÎR f

Bozulan, Halel bulan

Eksik

Fesad kabul eden

Bozuk

HALEM Helâk olmak

* Dibâgat yaparken derinin kurtlanması

HALEMAT (Halme

C

) Meme uçları, meme başları

HALEME (C

: Halem-Halemât) Meme başı

* Büyük kene

* Bir ot cinsi

HALEN şu anda, henüz, şimdiki hâlde

HALENBUS Serçe renginde, ondan küçük bir kuş

HALENC (C

: Halânic) Ağaç, şecer

HALESA (Hâlis

C

) Hâlis, sâfi

HÂLET Suret

Hâl

Keyfiyet

HÂLET-İ CEHENNEM-NÜMUN Cehennem gibi çok azab verici hal

HÂLET-İ GAŞY Kendini bilmeyecek derecede baygınlık

HÂLET-İ NEZ´ Ölüm hâleti

Can verme zamanı

Sekerat vakti

HÂLET-İ RUHİYE İnsanın ruh hâleti, manevi ve iç durumu

HÂLET-İ ŞUHUD şuhud hali, mânen veya misalen seyretme hâleti

(

Fakat ihatasız olan hâlet-i şuhudda ve rü´ya gibi rü´yetlerini tâbirde verdikleri hükümlerinde hakları olmadığı için kısmen yanlıştır

M

)
HALEVAR f

Ay şeklinde olan, hilâl gibi olan

HALEVAT (Halâ

C

) Halvetler, boşluklar

* Yalnız bulunulacak yerler

HALEZON Sümüklü böcek kabuğu

Kabuklu sümüklü böcek

HALF(E) Yemin etmek

Andiçmek

Kasem etmek

HALF Ardı

Arka

Kendinden sonra gelen

Arka taraf

HALF-I İMÂM İmâmın ardı, arkası

HALFE Yerine adam koymak

* Kılavuz

HALFE Andiçme, yemin etme

HALFÎ Arka, ard ile alâkalı olan

HALHAL Eskiden kadınların süs için ayaklarının topuklariyle baldırları arasına yani ayak bileklerine taktıkları altundan veya gümüşten yapılmış halka

Ayak bileziği

HALHAL (C

: Halâhil) Ulu, şerif kişi

HALHALE Esneklik, elâstikiyet

HALIK Yoktan yaratan

Yaratıcı

Allah (C

C

)
HALIK (C

: Huluk-Havâlık) Büyük dağ

* Ağaca dolaşmış olan üzüm çubuğu

* Süt ile dolu olan koyun memesi

* Tıraş eden

Berber

HALIKIYYET Yaratıcılık

Halk edicilik

İcad ve takdir

HALİ Tenhâ

Boş

Sahipsiz

Issız

İçinde bir şey olmama

HALÎ Hâl ile, vaziyet ile

Tavra âit

şimdiki

Hâle mensub

HALÎ Gamsız, kedersiz, gailesiz, dertsiz

* Evlenmemiş erkek, bekâr adam

HALİ´ Boşanmış erkek, zevcesini şer´an terketmiş adam

(Müennesi: Hâlia´dır

) * İtaatsız, isyan eden, utanmaz, kayıtsız, hayasız

* Kovulmuş

* Soyulmuş

HALÎ´ Ailesinden ayrılan kimse

* Kurt

HALÎ-ÜL-İZAR Yüzü yırtık

* Mc: Edepsiz, ahlâksız, utanmaz

HALİB Sütçü, süt satan kimse

* Sidik borusu

HALİB (C

: Halebe) Aldatıcı, hilekâr, sahtekâr

(Müennesi: Hâlibe´dir

)
HALÎB Taze süt

HALÎC Liman

Boğaz

Kanal

Körfez

Koy

Denizin kara içine nehir gibi uzanmış kısmı

* Irmak

* Büyük çanak

* İp

* Deve ağzı

HALÎC-İ FÂRİS Basra körfezi

HALİC(E) Hareket ettirme

Sarsma, oynatma

HALİCE Pamuk eğiren

HALÎCE İçinde hurma ıslanmış süt

* Üzüm sıkıntısı

HALİÇ (Bak: Halîc)
HALİÇE Küçük halı

Kilim

Seccâde

(Kaliçe de yazılır

)
HALİD (Hulud

dan) Sonsuz, ebedi

Daimi

HALİDAT (Hâlide

C

) Sürüp gidenler, devam edenler

HALİD BİN SİNAN Benî Abes kabilesinin Bin-Bagis´ten ehl-i tevhid bir zat olup; Hz

Peygamber Efendimiz, bu zat hakkında: "O bir nebi idi, fakat onun kavmi onu zâyi etti" buyurmuşlardır

Kendisi Peygamberimizin zamanına yetişememiş ise de kızı Nezd, Hz

Peygamberimize geldiğinde, o sırada Peygamberimizin $ âyetini okuduğunu işitince: "Bunu, babam da okurdu" demiş olduğu rivâyet edilir

HALİD BİN VELİD Câhiliye devrinde Kureyş eşrafındandı

Hudeybiye muahedesinden sonra Müslüman oldu

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, kendisine Seyfullah namını vermiştir

Çok kahraman bir gazi idi

Suriye, Filistin, Şam gibi yerler onun himmeti ile feth olunmuştur

18 Hadis-i şerif nakletmiştir

Hicri 21 senesinde Suriye´de dar-ı bekaya göçerken: "Bunca muharebelerde bulunup bu kadar yaralar almış olduğum halde, hiç birinde vefat etmeyip akıbet yatakta öldüğüme kederleniyorum

" meâlinde konuşmuş, atını ve silâhlarını fisebilillah vakfetmiştir

(R

A

)
HALİDE f

Saplanmış, dürterek bastırılmış

HANÇER-İ HALİDE Saplanmış hançer

HALİDE Hâlid´in müennesidir

(Bak: Hâlid)
HALİF Yemin etmek

HALİF Yemin ederek sözleşenlerden herbirisi

HALİF (Half

den) Yemin eden

HALİF İki dağ arasındaki yol

* Eski elbise

* Arkadan gelen

Sonradan gelen

Birinin yerine geçen

HALİFE Öncekinin yerine geçen

* Fık: İlâhî, yâni şer´î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber´e (A

S

M

) vekil olan zât

İmam

İmamet-i kübra

(Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer´î emirlerde öylece itaat edilir

Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a´zâ ve havâsta selâmet

) (Bak: Hilafet)
HALİFE-İ EVVEL Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar

Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi

Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir

HALİFE-İ MÜSLİMÎN Yavuz Sultan Selim Han´dan sonraki Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmış bir tabirdir

Müslümanların halifesi demektir

HALİFE-İ RUY-İ ZEMİN Yeryüzünün halifesi mânâsına gelen bu tabir, Yavuz Sultan Selim Han´dan sonra Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmıştır

HALİFE (C

: Hülef-Hulefât) Gebe deve

HALİFE (C

: Havâlif) Türklerin kıldan veya keçeden yaptıkları çadırların direği, çadır direği

HALİFE (C

: Halefâ) Su içinde biten bir ot

(Türkçede "kandıra" derler

)
HALİK Helâk olan

Mahv olan

Fenaya giden

Fâni

Zâil

HALİK Tıraş edilmiş

HALİKA (C

: Halayık) Tabiat, mahlukât

HALİKE Çok hırslı, haris olan nefis

HALİKÎ Demirci

HALİL (HALİLE) Zevc, koca

Nikâhlı karı

Zevce

HALİL Samimi dost

Sâdık dost

* Nahif ve fakir kimse

(L

R

)
HALİL-ÜR RAHMAN Allah´tan başkasından hiçbir zaman yardım dilemeyip, O´nun dostluğunu ihtiyar eden Hz

İbrahim´in (A

S

) lâkabıdır

HALİLİYYE Samimi dostluk ve kardeşlik

HALİLULLAH Allah´ın dostu, Hz

İbrahim (A

S

)

HALÎM Yumuşak huylu

Hoş muamele yapan

(Bak: Elhalîm)
HALÎMÂNE f

Yumuşak surette

Yumuşak huylulara yakışır bir tarzda

HALÎME Yumuşak huylu kadın

* Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm´ın süt anasının ismi

Beni Sa´d bin Bekr kabilesindendir

Halime-i Sa´diye diye de anılır

(R

A

)
HALİN Ahmak

HÂLİS Hilesiz

Katıksız

Saf

Duru

Saffetli

* Pek beyaz

* Evvelce karışık iken kusuru zâil olan

* Her ameli, yalnız Allah rızası için işleyen

(Bak: İhlâs) (Müennesi: Hâlise´dir)
HÂLİS-ÜD DEM Arı kan, safkan

HALİS Bahadır ve haris kimse

HALÎS Karışmış, muhtelif

* Siyah ile beyazı karışmış saç

* Tel

HÂLİSANE f

Hâlise yakışır bir surette

Hâlis kimselere mahsus bir niyet ve fiil ile

HÂLİSEN Halis ve katıksız olduğu halde

Hilesizce, doğru olarak

HÂLİSET Edb: İbarenin düzgün ve akıcı olması

HÂLİSİYYET Doğruluk, hâlislik, hilesizlik

HALÎT Huk: Yol ve su gibi umumi olan araziler hukukunda ortak olan kimse

* Şerik, ortak

* Karışmış

HALÎT Buz

Kırağı

Dolu

HALİTA Karışık halde olan

Karma

İki veya muhtelif maddelerden yapılmış

* Madenlerin birbirleriyle birleşmelerinden hâsıl olan mürekkep madde

HALİTA-İ DİMAĞÎ f

Akıldaki muhtelif mes´ele ve fikirler

Dimağdaki karışık, muhtelif bilgiler

HALİYE (C

: Havâlî) Kendini süsleyen kadın

HALİYEN Şimdiki hâlde, şimdiki zamanda

HALİYEN (Hâli

den) Boş olarak, boş olduğu hâlde

HALİYYAT (Haliye C

) Bekâr kadınlar, evlenmemiş kızlar

HALİYYE Bağından boşanmış deve

* Yabancı bir yavru emziren deve

* Büyük gemi

* Arı kovanı

* Ahlâktan kinâyedir

* (C

: Haliyyât) Bekâr kadın, evlenmemiş kız

HALK Boğaz

* Tıraş etmek

HALK İnsan topluluğu

İnsanlar

* Yaratmak

İcad

Örneği ve benzeri olmayan bir şeyi yaratmak, ibdâ´ eylemek

* Bir şeyi yumuşatıp düzleştirmek

(Bak: İnşa, İbda´)(Sivrisineğin gözünü halkeden, güneşi dahi O halketmiştir

M

)(Kâinatı elinde tutamayan, zerreyi halkedemez

M

)(Hem semâvat ve arzı halkeden, semâvat ve arzın meyvesi olan insanın hayat ve memâtından âciz kalır mı S

)
HALK-I CEDİD Ba´sü bade-l mevt, yeniden yaratılış

Yeniden yeniye tekrâren yaratılma

Ana karnındaki çocuğun, insan suretine inkılâb ettiği devre

HALK-I DÜ CİHAN İki cihanın halkı

* Ölülerle diriler

HALK-I EF´ÂL Mu´tezile fırkasının bir tabiridir

Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir

(Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir

)(Ehl-i dalâlet ve bid´at fırkalarından bir kısım zatlar, ümmet nazarında makbul oluyorlar

Aynen onlar gibi zatlar var; zâhiri hiçbir fark yokken, ümmet reddediyor

Bunda hayret ediyordum

Meselâ: Mu´tezile mezhebinde Zemahşerî gibi, İ´tizalde en müteassıb bir ferd olduğu halde, muhakkıkîn-i Ehl-i Sünnet, onun o şedit itirâzâtına karşı; onu tekfir ve tadlil etmiyorlar, belki bir rah-ı necat onun için arıyorlar

Zemahşerî´nin derece-i şiddetinden çok aşağı Ebu Ali Cübbaî gibi Mu´tezile imamlarını, merdut ve matrud sayıyorlar

Çok zaman bu sır benim merakıma dokunuyordu

Sonra lütf-u İlâhî ile anladım ki: Zemahşeri´nin Ehl-i Sünnet´e itirâzâtı, hak zannettiği mesleğindeki muhabbet-i haktan ileri geliyordu

Yâni, meselâ: Tenzih-i hakiki; onun nazarında, hayvanlar kendi ef´âline hâlik olmasiyle oluyor

Onun için, Cenab-ı Hakk´ı tenzih muhabbetinden, Ehl-i Sünnet´in halk-ı ef´âl mes´elesinde düsturunu kabul etmiyor

Merdut olan sâir Mu´tezile imamları muhabbet-i haktan ziyade, Ehl-i Sünnet´in yüksek düsturlarına kısa akılları yetişemediğinden ve geniş kavânin-i Ehl-i Sünnet, onların dar fikirlerine yerleşemediğinden, inkâr ettiklerinden merdutturlar

M

)
HALK-I EZDAD Birbirine zıd halleri bir şeyde yaratmak

Meselâ: Bir zerrede hem def edici hem de cezb edici (çekici) kuvvetin bulunmasını yaratmak

HALK-I ŞER Şerrin yaradılışı

(İşte Mu´tezile bu sırrı anlamadıkları için "Halk-ı şer şerdir ve çirkinin icadı çirkindir

" diye Cenab-ı Hakk´ı takdis için şerrin icadını ona vermemişler, dalâlete düşmüşler

M

)
HALKA Ortası boş yuvarlak şekil

* Dâire şeklinde olan şey

HALKA-İ ÂB-GÛN Gökyüzü, semâ

HALKA-İ DÜRR İnci dizisi

HALKA-İ ZİKİR Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak

HALKABEGUŞ f

Kulağı küpeli, kulağı halkalı

* Mc: Köle, esir

HALKABEND f

Toplanıp yuvarlak meydana gelecek şekilde oturma

HALKAN Yaradılışça, hilkatça

HALKAVÎ Halka şeklinde

HALKAZEN f

Kapı çalan, kapı halkasını vuran

HALL Sağlamlaştırmak

* Dostluk, sadâkat

* Fakir, hastalıklı, nahif insan

* Sirke

HALL Giren, dâhil olan

İnen

HALL Çözme

Çözülme

Karışık bir mes´elenin içinden çıkma

* Anlayıp karar vermek

Neticelendirmek

* Susam yağı

* Ezmek

* Açmak

* Dühul etmek, girmek

HALL-İ MES´ELE Mes´elenin halledilmesi

HALL-İ MÜŞKİLÂT Müşkilâtın yenilmesi, zorlukların çözülmesi

HALLAC Pamuk atan

Pamuğu didik didik eden

HALLAC-I MANSUR Asıl adı Hüseyin olan bu zat, tasavvuf mesleğinde meşhurdur

Manevi istiğrak hallerinde hissettiklerini, şeriata zâhiren zıd düşen ifadelerle söylediği için, Hicri 306 senesinde idam edilmiştir

HALLAF Çok fazla yemin eden kimse

HALLAK İyi traş eden

Berber

* Hamal

HALLAK Yaratan, her şeyi halkeden, Kadir-i Zülcelal, Allah Teala Hazretleri (C

C

)
HALLÂL Halleden, çare bulan, çözen

HALLÂL-I MÜŞKİLÂT Zorlukları yenen, müşkülâtı halleden kimse

HALLÂL-ÜL UKAD Düğümleri çözen

* Mc: Zorlukları yenen

HALLAL Sirkeci, sirke yapan kimse

HALLAS Yakalıyan, tutan kimse

HALLAT Yersiz ve münâsebetsiz sözler konuşan

* Ortalığı karıştıran

HALLE Fakirlik

* Hâcet, ihtiyaç

* Kum içindeki yol ve gedik

HALLEDALLAH Allah dâim ve bâki eylesin (meâlinde duâ)

HALLER Bakla

HALLİ Zengin, gani, malı mülkü çok olan

* Kuvvetli, kavi

HALLİ (Halliye) Sirke ile ilgili

HALLİSNÂ Bizi halâs eyle, bizi kurtar (meâlinde duâ

)
HALL Ü AKD Çözme ve düğümleme

İdame etme

Müşkül mes´eleleri ve işleri halledip neticeye bağlama

HALL Ü FASL Çözme ve ayırma

Açıklayarak bitirme

Bir mes´eleyi müsbet bir neticeye bağlama

HALLÜSİNASYON Lât

Tıb: Hakikatte olmayan bir şeyi varmış gibi görme ve işitme

HALME Meme başı, meme tepesi

HALS Bir şeyi soymak

Çalmak

Kapmak

* Dibinden taze yetişen çayırla karışık olan kuru çimen

HALSAN Kişinin dostu, sevgilisi ve yâri

HALT Karıştırmak

Münasebetsiz söz söylemek

Bir şeyi bir şeye karıştırmak

Hatâ etmek

HALTA Köpeklere takılan boyun halkası

Tasma

HALTIYYAT Yersiz ve münasebetsiz sözler

HALUB(E) Sağılan şey

HALUF Sütün veya yemeğin bozulması

HALUK İyi huylu

Güzel ahlâklı

İslâma yakışır ahlâkta olan

İnsâniyyetli

HALUM Yaş peynir gibi olan koyu yoğurt

HALVET Yalnızlık

Tek başına kalmak

Tenhaya çekilme

* Gizlilik

HALVET-İ FÂSİDE Karı-kocanın aralarında şer´î mâni olmasına rağmen birleşmeleri

HALVET-İ SAHİHA Karı-kocanın aralarında şer´î mâni bulunmaması halinde birleşmeleri

HALVETGÂH f

Tek başına oturup ibadetle vakit geçirilen yer

* Halvet yeri

Gizli olarak görüşülecek yer

HALVETGÜZİDE (Halvetgüzin) f

Halveti, tenha bir yeri seçmiş olan kimse

HALVETHANE f

Gizli ibadet yeri

* Gizli konuşup görüşmeye mahsus yer

HALVETÎ Halvete müteallik, halvetle alakalı

* İbadet ve zikirlerini tenhada yapan bir tarikat adı

* Halvetiye Tarikatından olan kimse

HALVETNİŞİN Yalnız başına bir yere çekilip ibadetle meşgul olanlar

HALY Ot biçmek

HALY (C

: Huliy) Altından ve gümüşten olan süs eşyâları

HALZ Kabuğunu çıkarmak, derisini soymak

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAM f

Olmamış, pişmemiş, çiğ

* Nâfile, beyhude, boşuboşuna

* İşlenmemiş, üzerinde çalışılmamış

* Acemi kimse, tecrübesiz

Terbiye görmemiş kişi

HAM f

Bükülmüş, kıvrılmış, eğrilmiş

HAM-I ZÜLF Saç lülesinin kıvrımı

HAM´ (HIM´) (C

: Ahmâ´) : Kaynata

Zevc tarafından olan kimseler

HAM´ (HUMU´) Eğrilik, aksaklık

HAMA Hıfzetmek, korumak

* Kovmak, defetmek

HAMA´ Kara balçık

HAMAİD (Hamîde

C

) Bir kimsenin medhedilmeğe lâyık olan işleri

HAMAİL (Himâle

C

) Tılsım, muska

* Kılıç kayışı, kılıcı bele bağlamaya yarayan kayış

HAMAİM (Hamâme

C

) Güvercinler

HAMAK İki ağaç veya direk arasına asılarak içine yatılan ağyatak

HAMAKAT Ahmaklık

Budalalık

Bönlük

Anlayışsızlık

HAMALE Bir mala kefil olma

HAMAM(E) (C

: Hamâim) Güvercin kuşu

HAMAN Peygamber Hz

Musa (A

S

) zamanındaki Mısır Fir´avununun vezirinin ismi

HAMARAT Becerikli, elinden iş gelir, cerbezeli

HAMAS Verem

* Yumuşaklıkla ve kolaylıkla bir şeyi çıkarmak

HAMASET Yaradılıştan olan cesâret

Bahadırlık

Cesurluk

Kahramanlık

Yiğitlik

HAMASÎ Hamâsetle alâkalı

Fıtrî cesarete âit ve müteallik

HAMASİYYAT Kahramanlık destanları

HAMAT Kaynana

HAMATA Katılık

* Yanmak

* Boğaz ağrısı

* Darı samanı

* Kalbin ortası

HAM-BE-HAM f

Kıvrım kıvrım

Büklüm büklüm

HAMD Medih, övmek

Cenab-ı Hakk´a karşı kulların memnuniyet ve sevinçlerini ve O´na hamd ve şükür ile medihlerini bildirmeleri, senâ etmeleri

(Bak: Elhamdülillah) (Hamd´in en meşhur mânası; sıfat-ı kemaliyeyi izhar etmektir

Şöyle ki: Cenab-ı Hak insanı, kâinata câmi´ bir nüsha ve onsekizbin âlemi hâvi şu büyük alemin kitabına bir fihriste olarak yaratmıştır

Ve Esmâ-i Hüsnâ´dan her birisinin tecelligahı olan her bir âlemden bir örnek, bir nümune insanın cevherinde vedia bırakmıştır

Eğer insan, maddi ve manevi her bir uzvunu Allah´ın emrettiği yere sarfetmekle hamdin şubelerinden olan "şükr-ü örfi"yi ifâ ve şeriata imtisal ederse, insanın cevherinde vedi´a bırakılan o örneklerin her birisi kendi âlemine bir pencere olur

İnsan o pencereden o âleme bakar

Ve o âleme tecelli eden sıfatla, o âlemden tezahür eden isme bir mir´at ve bir âyine olur

O vakit insan; ruhu ile, cismi ile, âlem-i şehadet ve âlem-i gayba bir hülâsa olur

Ve her iki âleme tecelli eden, insana da tecelli eder

İşte bu cihetle insan, sıfat-ı kemaliye-i İlâhiyyeye hem mazhar olur, hem müzhir olur

İ

)(Hamd ü senâ, medih ve minnet O´na mahsustur, O´na lâyıktır

Demek nimetler O´nundur ve O´nun hazinesinden çıkar

Hazine ise dâimîdir

M

)
HAMDE Ateş gürültüsü

HAMDELE "Elhamdülillah" demenin kısaca ismi

Bu sözün masdar haline getirilip kısaltılması

HAMD Ü SENA Cenab-ı Hakk´a hamd ve O´nu isimleriyle medhetmek

HAME Kafatası, başın üst kısmı

HAME´ Uzun müddet su ile yumuşayıp değişmiş cıvık ve kokar çamur

Balçık

HAME Yaş ot demeti, taze ekin destesi, bir sap üzere bitmiş taze ekin

* Havası bozuk hastalıklı yer

HÂME f

Yontulmuş kalem

HÂME-İ EDEB Edebiyat kalemi

HÂME-İ ŞEKVÂ şikâyet kalemi

şikâyet yazan kalem

HÂME-İ ZERRİN Altın kalem, altından yapılmış kalem

HÂME VÜ ŞEMŞİR Kalem ve kılıç

HAMEC Zayıflık

HÂMEGÜZAR f

Kalemle yazılmış

HAMEK Her şeyin küçükleri

* Siyah bulut

HAMEL Kuzu

* Ast: Burçlardan birinin adıdır

Bu burcu teşkil eden yıldızlar kuzuya benzediği için arapça kuzu demek olan hamel denilmiştir

Güneş bu burca 21 Mart´ta girer ve gece ile gündüz bir olur

HAMELAT (Hamle

C

) Saldırışlar, saldırmalar

* Atılmalar, atılışlar

HAMELE Taşıyanlar, yüklenenler, kaldıranlar

HAMELE-İ ARŞ İsrâfil, Cebrâil, Mikâil, Azrâil (A

S

)lar

HAMELE-İ HÜCCET Günah ve sevabları yazan melekler

HAMELE-İ KUR´AN Hâfızlar

Kur´anı ezbere okuyup ilmi ile amel eden mes´ud kimseler

HAMELE-İ MÜMTESİL Aldığı emri imtisal edip yüklenen, mes´uliyeti üzerine alan

HAM-ENDER-HAM f

Kıvrım kıvrım, büklüm büklüm

HAMER Davarın arpa yemekten dolayı içinin ve ağzının kokması

HÂME-RÂN f

Kalem yürüten, yazan

HAME-ZEN f

Üzerinde kalem kesilecek âlet

HAMH Fahirlenmek, büyüklenmek, kibirlenmek

HAMHAMA Hımhımlık, sözü genizden söyleyerek konuşma

HAMHAMA Atın yulaf ve su gördüğünde çıkardığı ses

HÂMIZ Sirke gibi ekşi olan

Ekşiliği fazla olan, asit

HÂMIZ-I FAHİM Kim: Karbonik asit

HÂMIZ-I HALL Kim: Sirke asidi

HÂMIZ-I KARBON Kim: Karbonik asit

HÂMIZAT (Hâmız

C

) Asitler

Sirke gibi ekşi olan şeyler

HÂMIZAT-I ŞAHMİYE Yağ asitleri

HÂMIZİYYET Ekşilik, kekrelik

HAMÎ f

Gevşeklik, hamlık

HAMÎ Himaye edici, himaye eden

Koruyucu, koruyan

Kayıran

HÂMİD Cenab-ı Hakk´a hamd ü sena eden

Allah´a şükreden

* Hz

Peygamber´in (A

S

M

) isimlerindendir

HAMÎD Sena edilmeğe, medhedilmeğe elyak olan

Dünya ve âhirette hamd kendisine mahsus olan Allah (C

C

) * Isparta Vilâyetinin Osmanlılar devrindeki adı

HAMİD Alevi sönen ateş

* Ölü, ölmüş

Sönmüş

idrâksiz

Sâkit ve sessiz

Ölü gibi halsiz olan

HAMİDE f

Kambur, eğrilmiş, kemerli

HÂMİDE Uzun müddet geçmesi sebebi ile rengine tegayyür ve siyahlık gelip eskimiş olan

* Nebatsız kuru yer

* Yanmış kül olmuş

HAMİDEGÎ f

Kamburluk, eğri büğrü olmaklık

HÂMİDÎN (Hâmid

C

) Hamdedenler, hâmidler

HÂMİDÛN (Hâmid

C

) Hamdedenler, hâmidler

HAMİE Hararetli, çamurlu, volkanlı, alevli, dumanlı

HÂMİL (Hâmile) Yüklü yüklenmiş

* Gebe

* Taşıyan, götüren

* Hâiz

* Mâlik, sahib

* Uhdesinde bir poliçe bulunan

HÂMİL-İ VAHY Vahyi Peygamberimize (A

S

M

) getiren Cebrail (A

S

)
HAMİL Kötü tanınmış olan kimse

HAMÎL Kefil

* Başka yerden getirilen oğlan

HAMÎLE Sıklığından dolayı birbirine girmiş olan ağaçlar

* Ağaç ve ot bitmiş kumlu yer

* Döşek çarşafı

HAMİLEN Hâmil olarak

Taşıyarak, götürerek

* Hâmil olduğu halde

HAMİM Sıcak ve kızgın su

* Yakın hısım, soy sop

* Samimi arkadaş

HAMÎME (C

: Hamâyim) Her nesnenin iyisi

HAMİNNE Hanım nine sözünün bozulmuş şekli, büyük anne

HAMÎR (Hımâr

C

) Eşekler

Hımarlar

HAMÎR(E) Eyer yapmada kullanılan tüysüz beyaz deri

HAMÎR Hamur

HAMÎR-İ MÂYE Mayanın hamuru

HAMÎRE Hamur içine katılan maya

HAMÎR-GÂR f

Hamurcu, hamur yoğurucu

HAMÎS Beşinci

Hamis günü

Perşembe günü

HÂMİSEN Beşinci olarak, beşinci olmak üzere

HAMİŞ Mektubun altına sonradan yazılan sözler

Hâşiye

HAMİT Şiddetli, sağlam

* Üzerinde kıl olmıyan yağ tulumu

HAMİT (HÂMİT) Yanmış ve pörsümüş süt

HAMİYE Tırnak kenarı

* Kızmış, kızgın

HAMİYET Gayret

* Nâmustan gelen gayretle utanma veya kızma

* İstinkâf etmek

* Mukaddesatı ve milletin haklarını, mâmus ve haysiyeti korumak hususlarında gösterilen gayret ve ihtimam hasleti

İman ve İslâmiyeti ve Hz

Peygamber´in (A

S

M

) Sünnet-i Seniyyesini ve din ve mücahede kardeşlerini muhafaza ve müdafaa etmek gayreti

HAMİYET-İ CÂHİLİYE f

Câhillikten gelen ırkçılık gibi bâtıl inanışları koruma gayreti

* Cenab-ı Hakk´ın ve Resul-ü Ekrem´in (A

S

M

) nehyettiği ve hak dine uymayan eski ve kötü inançları muhafaza gayreti

HAMİYET-FÜRUŞ f

Kendini beğenip hamiyetli olduğunu iddia eden

Hamiyetli olduğunu göstermeğe çalışan

HAMİYET-KÂR f

Hamiyetli

Haysiyet ve şeref sahibi

HAMİYET-MEND (C

: Hamiyyet-mendân) f

Hamiyetli

HAMİYET-MENDÂNE f

Hamiyetlicesine

Hamiyetli olan bir kimseye yakışacak şekil ve surette

HAMİYET-MENDÎ f

Hamiyetlilik, hamiyetli oluş

HAMKA Ahmak ve budala kadın

HAMKE (C

: Humuk) Bit

HAML Yük

* Sırtına yük alıp getirmek

* Kadının karnındaki çocuk

* İsnad

Yüklenme

HAML Saçak

* Büyük saçaklı halı

HAMLE Hücum etme

Atılış, saldırış

Savlet

HAMLEC Bükmek

HAMLETMEK Yüklemek, zannetmek

HAMM Çok sıcaklık, şiddetli hararet

HAMM Kuyuyu temizlemek

* Evi süpürmek

* Etin kokması

HAM MADDE Bir şeyin meydana getirilmesi için işlenilen ana maddelerden her biri

HAMMADUN Çok hamdedenler

Çok çok şükür ve duâ edenler

HAMMAL (Haml

den) Bir ücret karşılığında eliyle veya sırtıyla yük taşıyan adam

* Mc: Kaba, görgüsüz, terbiyesiz

HAMMALİYYE Hamal ücreti

HAMMAM Banyo, hamam

HAMMAMÎ Hamam idare eden adam veya kadın

Hamamcı

HAMMAMİYYE Edb: Divan Edebiyatında giriş kısmı hamam eğlencesi tasvirine tahsis olunan kaside

HAMMAR (Hamr

den) Şarap yapan veya satan kimse

Meyhaneci, şarapcı

* Tas: Mc: Mürşid, şeyh, kılavuz

HAMMAR Eşekçi

HÂMME (C

: Hevâmm) Haşerât-ı muzırra, zararlı böcekler

* Binek hayvanı

HÂMME Bir kişinin akrabası, yakınları

(Hâssa mânâsına da gelir, mukabili âmme´dir

)
HAMME (C

: Humm) Kaplıcanın sıcak suyu

* Kuyruk yağının kıkırdağı

* Kızdırmak mânasına mastar da olur

HAMMURABİ (Bak: Nemrud)
HAMNANE Kene

HAMR Ekşi

Şarap

İçki olup sarhoşluk veren şey

* Birine bâde içirmek

* Bir hususu söylemeyip setreylemek

Ketmeylemek

(L

R

)
HAMR Yüzmek

HAMRA (Müennes) Çok kırmızı, kızıl renk

* Şiddet ve meşakkatli geçen yıl

* Şiddetle olan ölüm

* Arap olmayan cinsten

* Yüzü kızarmış kadın

HAMS(E) Açlık

* Yaradaki şişin inmesi

HAMSE Beş (sayısı)

HAMSE-İ ÂL-İ ABÂ (Bak: Âl-i Abâ)
HAMSE Mesnevi şekliyle yazılmış beş kitabdan ibaret bir takım demektir ki, böyle eser meydana getirmiş olanlara "Hamsenüvîs", yâhut "Hamseci" denilir

XII

yüzyıla kadar hamse-nüvîslik mutâd değildi

1195´de vefat etmiş olan Genceli Şeyh Nizamî, manzum olarak beş kitab yazmış ve hepsine birden "penc genç", yâni "beş hazine" "ünvanını vermişti

Ondan sonra o yolda mesnevîler vücuda getirmek İran şâirlerince moda oldu

İran´ın Hüsrev-i Dehlevî, Mevlânâ Câmi gibi şâirleri hamse yazdılar

Çağatay şâiri Ali Şir Nevaî de Çağatay lehçesinde hamse tanzim etmiştir

Bizim lehçede ilk hamse yazan, daha doğrusu Şeyh Nizamî´nin hamsesini terceme eden Behiştî´dir

Bu Behiştî, İkinci Bayezid´in adamlarındandı

Yine bizim lehçemizle yazılmış birçok hamseler vardır

Ak Şemseddin´in oğlu Hamdullah Çelebi (Vefatı: M: 1508) Yusuf ve Züleyha, Leylâ ve Mecnun, Muhammediye, Mevlid-ün Nebi adlı hamseleri yazmıştır

(Edb

L

)
HAMSENÜVIS f

Hamseci, hamse yazan

Mesnevi tarzıyla beş kitabdan ibâret bir takım yazan kimse

HAMSÎN Elli

* Erbaîn denen kırk günlük kara kıştan sonra gelen elli günlük kış

HAMSUN Elli sayısı

HAMŞ Baldırı ince olan

HAMŞ Kaşımak

* Tırmalamak

HAMŞEK Mestin üstüne vurulan parça

HAMŞÜDE f

Bükülmüş, eğrilmiş

HAMT Misvak ağacı

* Ekşimiş süt

* Koyunun derisini yüzüp kebap yapmak

* Gadap etmek, kızmak

* Kibirlenmek, tekebbürlenmek

HAMT Şiddetli ve zahmetli olmak

* Çürümek

* Mütegayyer olmak, değişmek

HAMTA Üzüm çiçeğinin kokusu

HAMTAR Dolu kırba

* Yay kirişi

HAMUL (Haml

den) Sabırlı, metanetli, tahammüllü, dayanıklı kimse

HAMULANE f

Tahammüllü kimseye yakışır şekilde

HAMULE f

Yük

Yük taşıyan nakil vasıtalarının yükü

HAMULÎ Tahammüllülük, sabırlılık, dayanıklılık

HAMUM İç yağı

HAMUN f

Bozkır

Büyük sahra, düz ova

HAMUS Sâkin olmak, susmak

HAMUŞ f

Susmuş

Sessiz

Sâkit

HAMUŞ Sivrisinek

HAMUŞAN Mevlevi tâbirlerindendir

Konya´da Mevlâna´nın türbesi haricinde ve kıble cihetindeki büyük kabristana verilen isimdir

* Sessizler, susmuş olanlar, uykuda olanlar

HAMUŞANE f

Sessizce, ses çıkarmadan

Sessizliği andırır bir şekilde

HAMUŞÎ f

Susma, sükut etme

Sessizlik, sükunet

HAMVÎ Sıcaklık

HAMYAZE f

Esnek, elâstik, esneme

* Kötü hareket, fenâ iş

HAMYE İçine yağ ve zeytin konulan kap

HAMZ Keskinlik, katılık, şiddet

Metinlik, sağlamlık

HAMZ Ekşilik

Kekrelik

HAMZA (R

A

) Abdulmuttalib´in oğlu olup, Resulüllah´ın (A

S

M

) amcasıdır

Önceleri, İslâm dinine karşı olanlarla beraberdi

Ebucehil´in İslâm düşmanlığını çok ileri götürmesi karşısında, imana girip Ebucehil ve din düşmanlarına karşı çıktı ve İslâm´a büyük hizmetleri oldu

Uhud Gazası´nda 57 yaşında iken şehid edildi

HAMZA İstemek

Arzu etmek

* Ekşi olan her ota derler

HAMZE Baklaya benzer bir bitki

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAN f

Hükümdar

Eski Türklerde Hakan da denen devlet reisi

HAN f

Yolcuların misafir olduğu bina

Kervansaray

Otel

* Ticaret ehlinin sakin olduğu yer

HAN f

Yemek sofrası

Üstüne yemek konan tepsi

* Yemek, taam

* Ahçı dükkânı, lokanta

HAN f

Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir

Meselâ: Duâ-hân $ : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan

HANA Yaramaz ve boş sözler konuşmak

HANACIR (Hancere

C

) Gırtlaklar, hançereler

HANADIK (Handek

C

) Hendekler

Bir mekânın etrafına kazılan geniş ve derin çukurlar

HANADIR Görme kabiliyeti kuvvetli olan

HANADİS (Hındıs

C

) Musibetler

* Karanlık geceler

* Şiddetli hâller

HANAK (C

: Hınâk) Hiddetlenme, kızma

HANAN Merhamet, şefkat, acıma

HANAN (Hân

C

) f

Hânlar, hükümdarlar, pâdişahlar, kağanlar

HANASÎR Helâk olmak

HANASİRE Hıyânet ehli, hâinler

HANAT (Hân

C

) Dükkânlar, meyhaneler

HANAZÎR (Hınzır

C

) Hınzırlar, domuzlar

HANBELÎ Dört hak mezhepten birisi

İmam-ı Ahmed bin Hanbel Hazretlerinin mezhebinden olan

(Bak: Mezheb, İmam-ı Hanbelî)
HANCER Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak

Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır

Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi

HANCER-İ BÜRRAN Keskin hançer

HÂNÇE f

Küçük tepsi, ufak sini

HÂNÇE-İ ZER Küçük altın tepsi

* Mc: Güneş

HANÇERE Gırtlak, boğaz

HANDA HAND f

Devamlı gülme, sürekli olarak gülme

* Devamlı gülen, sürekli gülen

HANDAN f

Gülen, gülücü, mesrur

HANDAN-RU(Y) f

Güler yüzlü, güleç, mütebessim

HANDE f

Gülme, gülüş

HANDE-İ ÂFTÂB Güneşin gülmesi

Güneşin doğması

HANDE-İ GÜL Gülün açması

HANDEBAHŞA f

Güldürücü, tebessüm ettirici

HANDEBAR f

Güldüren, güldürücü

HANDEFERMA f

Güldürücü, güldüren

HANDEFEŞAN f

Gülümsemeler dağıtan, gülmeler saçan

HANDEHARİŞ f

Bir kimseye alay tarzında gülme

HANDEK Kale ve tarla gibi yerlerin etrafına kazılan geniş ve derin çukur

Hendek

HANDEKÂR f

Gülen, tebessüm eden, gülücü

HANDEK GAZVESİ Peygamberimizin (A

S

M

) büyük muharebelerinden birisi olup, hicretin beşinci senesinde Şevval ayında vuku bulmuştur

Asıl muharebeyi uyandıranlar Beni Nadir kabilesi olup bunlar Kureyş ve Gatfan kabilelerini de davet etmekle hepsi birden Medine-i Münevvere´ye hücuma geçtikleri vakit, Hz

Resullulah Efendimiz Selman-ı Fârisî´nin (R

A

) reyiyle Medine´nin etrafına hendek kazılmasını emretti

Bu münasebetle Gazve-i Handek denmekle meşhur oldu

Muharebe bir ay kadar devam edip, nihayet Yahudilerle Kureyş arasına nifak düşmüş ve kâfirler şiddetli bir fırtınaya tutulup perişan bir halde dönmüşlerdir

HANDEKÜNAN f

Gülerek, güle güle

HANDEMEŞHUN f

Devamlı gülen

Çok gülen

HANDEMU´TAD f

Devamlı gülmeye alışmış olan, her zaman gülme alışkanlığı olan

HANDEN f

Okumak

HANDENÜMA f

Gülen

HANDERİS Eski şarap

HANDERİZ f

Gülüp duran, devamlı gülen

HANDERUY f

Mütebessim, güler yüzlü

HANDEZEN f

Gülen

HANDİSTAN f

Şaka, lâtife

HANE f

Ev, mesken, beyt

* Mat: Basamak, bölüm, göz

* Bazı kelimelerle birleştirilip mürekkep isim yapılan bir "ek" tir

"Hasta-hane, ecza-hane, yazı-hane, kıraat-hane" gibi

HANE-İ AVARIZ Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü

Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur

Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre tanzim edilirdi

Bu usul Tanzimat-ı Hayriyeye kadar devam etmiştir

(O

T

D

S

)
HANE-İ ÂYİNE Her yanı birbirinin aynı olan oda, salon veya köşk

HANE-İ DEVVAR Dâim dönen, devreden hane

* Mc: Yıldız

HANE-İ FERDA Ahiret

HANE-İ HUDA Beytullah, Kâbe

HANE BER-DUŞ Evi omuzunda

Avare

Serseri

HANE Meyhane

HANEBERENDAZ (Hâne ber-endaz) f

Ev yıkıcı

HANEDAN f

Soyca dindar ve asil âile

* Peygamber (A

S

M

) sülâlesi

HANEF İstikamet, doğruluk

* Ayak eğriliği

* Eğrilik, udûl

HANEFÎ Dört hak mezhepten birisi

Veya bu mezhepten olan kimse

(Bak: İmam-ı A´zam)
HANE-FÜRUŞ f

Ev komisyoncusu, ev tellâlı

HANE-GÎ f

Evcil, evde beslenen

Evde bulunanlardan, evdekilerden

HANE-GİR f

Bir yeri mekân sayan kimse

HANE-HARAB f

Câhil, bilgisiz

* Evi yıkılmış, evsiz barksız kalmış

* Hâli perişan olmuş kimse

* Mc: Müflis, züğürt, sefil

HANE-HUDA f

Ev sahibi, sahib-ül beyt

HANEK Ağzın tavanı, damak

HANE-KÜŞ f

Mirasyedi, sefih

HANEN şevk

* Nefsin cima arzusu

HÂNENDE f

Okuyan, şarkı söyleyen

HÂNENDE-GÂN f

(Hânende

C

) Hânendeler, şarkı söyleyenler, şarkıcılar

HÂNENDE-GÎ f

Şarkıcılık, hânendelik

HANES Burnun uç tarafının biraz yüksek olup geri kısmının basık olması

* Sığır burnu

HANE-SUZ f

Ev yakıcı

* Mc: Gözü dışarda olan, kendi âilesini düşünmeyen kimse

HANEŞ (C

: Ahnâş) Avlanan haşere veya kuş

* Yılan

HANEV Eğmek

* Davar kösnemesi

HANEZ Mütegayyer olmak, değişmek

* Kokmak

HANE-ZAD f

Efendisinin evinde dünyaya gelmiş olan köle veya cariye çocuğu

HANFEC şişman, etli kişi

HANFES (C

: Hanâfis) Yellengen böceği

* Pislik yuvarlayan böcek

HANGAH f

Allah rızası için ve misafirleri minnet altında bırakmamak ihlâsı ile fakir ve dervişlere ve talebe-i uluma yemek verilen ve misafir edilen yer

HANGAR Fr

Eşyayı muhafaza etmek için yapılan üstü örtülü, yanları açık yer

* Uçakları barındırmaya mahsus garaj

HANHANA Sözü burun içinden söylemek

Hımhımlık

HANIK (Hunk

dan) Boğucu, boğan

* Küçük dar yarık ve sokak

HANIK Boğmak

HANIM SULTAN Tar: Osmanlı hanedanında "sultan" nâmı verilen İmparatorluk prenseslerinin kızlarına verilen resmi ünvan

HANİ´ Karısını boşamış koca veya kocasından boşanmış kadın

HANİF İslâmiyetten evvel Allah´ın birliğine inanan ve Hz

İbrahim´in (A

S

) dininden olanların vasfı

* İslâmiyete kuvvetle bağlı olan ve ilmiyle âmil olan kimse

* Eğri

* Eski kötü hallerinden vazgeçip hakka ve doğruluğa yönelen

HANİF Gururlu, mağrur, kibirli

* Dargın, küskün

HANİFE Bir kabile ismi

HANİFEN MÜSLİMEN Müslim ve hanif olarak

HANİN Fazla istekten dolayı inleyiş, şiddetli ağlayış

Sızlanmak

* Şevk ve arzu

HANİN-ÜL CİZ´ Kuru direğin inleyip ağlayışı

Hurma kütüğünün inlemesi

(Mescid-i Şerifte hurma ağacından olan kuru direk (Resul-ü Ekrem (A

S

M

) hutbe okurken, ona dayanıyordu) sonra minber-i şerif yapıldığı vakit Resul-ü Ekrem (A

S

M

) minbere çıkıp hutbeye başladı

Okurken, direk deve gibi enin edip ağladı; bütün cemaat işitti

Tâ Resul-ü Ekrem (A

S

M

) yanına geldi, elini üstüne koydu, onunla konuştu, teselli verdi, sonra durdu

Şu mu´cize-i Ahmediye (A

S

M

) pek çok tariklerle tevatür derecesinde nakledilmiştir

M

)
HANİN-İ HAZİN Acıklı sızlanma

HANÎN Burun içinden ağlamak

* Burun içinden gülmek

HANÎRE (C

: Hanâyir) Parmak başlarındaki boğum

* Kadınların yün ve pamuk attıkları yay

* Kirişi olmayan yay

HANÎS Yeminini bozan, ahdinde durmayan

Rücu´ eden

Te´hir eyleyen

HANİS Sinen, dönen

(Bak: Hannas)
HANİS Ettiği yemini yerine getirmeyen

Yeminini bozan

HANİS İki kat olmuş kimse

HANÎS : $ Zayıflık, gevşeklik

HANİYE Şarap

* Erkeği öldükten sonra evlenmeyip, çocuğuna bakan kadın

HANÎS Kebap olmuş nesne

HANK (Hınk) Boğmak

Boğazını sıkıp öldürmek

Boğazı sıkılıp boğulmak

HANK Muhkem etmek, sağlamlaştırmak

* Bir şeyi çiğneyip damağıyla ezmek

* Davarın ağzına gem vurmak veya urgan koymak

HANKAH (Bak: Hangâh)
HANKAN Boğmak suretiyle, boğarak

HÂNMÂN f

Ev-bark, ocak

HÂNMÂN-SÛZ f

Ocak yakıcı, ev-bark yakan

HANN Yalvarmak

* İnlemek

* Esirgemek

HANNAK Boğan, boğucu

HANNAN Rahmetlerin en lâtif cilvesini gösteren, Rahman ve Rahîm olan ve çok merhametli olan Allah (C

C

)
HANNAS (El-Hannâs) (Hunus

dan) Geri çekilerek veya büzülerek, sinerek fırsat bulunca vesvese vermek için dönüp gelen

Sinsi şeytan

Besmeleyi işitince kaçan, gaflete dalınca musallat olan şeytan

(Bak: Hunnes)
HANNASÎ Şeytanla alâkalı

HANSA Sırtlan

HAN-SALAR f

Kilerci, sofracıbaşı

HANSİR (C

: Hanâsir) Yaramaz, boş, faydasız

* Bir yerden taşınan veya göçen kimseler, eşya ve elbiselerini yükletip gittiklerinde yerde kalan kıymetsiz şeyler

HANŞEFİR Bela, zahmet

HANŞUŞ Bakiyye, artan

HANTAL Kaba, büyük ve ağır

HANTEM (C

: Hanâtim) Kara bulut

* Desti

* İbrik

* Topraktan yapılan kap

HAN U MAN (Hanmân) Ev

Bark

Ocak

Ehil ve iyal

HANUN Gümleyerek esen rüzgâr

HANUT Ölüyü, bozulup kokmaması için ilaçlama

HANUT (C

: Havânit) Meyhane, içki içilen yer

* Dükkân

HANVE Güzel kokulu bir ot

HANYA´ Beli bükülmüş kadın

HANZ Kebap yapmak

HANZAL(E) Zakkum

Zakkum ağacı

Ebu Cehil karpuzu denilen portakal büyüklüğünde mevyesi çok acı bir nebat

Karga kabağı diye de adlandırılır

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAPİS (Bak: Habs)
HÂR f

Diken

HÂR-I FİRKAT Ayrılık acısı

HAR´ Yarmak

HAR (Her) f

Merkep, himar, eşek

* Çay ve havuz diplerinde olan balçık

* Mc: İdraksiz kimse

* Kargaşa

HAR-İ DEŞTÎ Yaban eşeği

HAR Yıkılmış, hedmolmuş

HAR f

Hor, hakir, âdi

Aşağı

(Dinsiz, imansız ve din düşmanı ahlaksızların ve sefihlerin vasıfları

)
HARA´ Süstlük, zayıflık

HARA Deve kuşu yumurtasının yeri

* Ev ortası

HARAB Viran

Issız

Yıkık

Perişan

HARAB-ABAD f

Harabiyetle dolu olan yer

Tam harabe

HARABAT Harabeler

Viraneler

Meyhâneler

HARABE Harab yer

Şehir veya ev yıkıntısı

Perişan yerler

HAR´ABE İnce kemikli, genç ve güzel kadın

* Uzun

* Yeşil üzüm çubuğu

HARABENİŞİN f

Viranelerde, harabelerde oturan

HARABEZAR f

Viranelik

Yıkıntı yeri

HARABİYET (Harabî) Yıkılma

Yıkılış

Parçalanıp dağılış

Zillet ve sefalet içinde
HARAC Vaktiyle müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergiye denirdi

Arazi hasılatından veya çalışanların emeğinden elde edilirdi

Reşit ve vücudu sağlam olan gayr-ı müslim erkek verirdi

Buna harac-ı rüus veya cizye denirdi

Topraktan alınan vergiye de harac-ı araziye denilirdi

HARAC-I MUKASSEME Arazinin hâsılatından yerin tahammülüne göre alınacak bir vergidir

bu harac, hâsılata taallûk eder

Bir sene içinde hâsılat tekerrür ederse bu harac da tekerrür der

Fakat mahsulât mevcud olmayınca bu vergi de alınmazdı

HARAC-I MUVAZZAF Tar: Arazi üzerine her dönüm başına senevi maktuan muayyen bir miktar meblağ olarak alınacak bir vergidir

Buna "harac-ı vazife" adı da verilir

Bu vergi, zimmete taalluk eder ve araziden yalnız bilfi´l intifa edilmekle değil, intifaa temekkün ile de tahakkuk eder

Binaenaleyh, böyle bir araziyi sahibi kasden muattal bırakacak olsa, vergisini yine vermek mecburiyetindedir

(O

T

D

S

)
HARAC (Bak: Harec)
HARAC Beyazdan ve siyahtan meydana gelen, iki renk olan

HARAC-GÜZAR f

Haraç verici

HARAFE Aklın bozulması

Delilik

HARAFET Hararetiyle dili yakan tad

HARAHİR (Harhara

C

) Tıb: Akciğerden gelen hırıltılar

* Uykuda iken horlamalar

HARAİB (Harîbe

C

) Bir kimsenin geçineceği şeyler

HARAİD (Harîde

C

) Kızlar, bâkireler

* Delinmemiş inciler

HARAİF (Harife

C

) Ev için yapılan güz hazırlıkları

HARAİT Haritalar

HARAK Ateş, nâr

HARAK Korkudan veya utanmaktan dolayı dehşet içinde kalmak

HARAM Helâl olmayan, İslâmiyetçe ve dince nehyedilen şeyler ve ameller

Allah´ın izin vermediği, men´ettiği şeyler

Helâlin zıddı olan şey

HARAMİ Katı-üt tarik, yol kesen

Haydut

HARAMİLİK Tar: Akıncı kumandanının iştirak etmediği ufak kuvvetler tarafından düşman memleketlerine yapılan akınlar

Bu akınlara yüz ve daha fazla akıncı iştirak ederdi

Akıncı kuvvetleri yüzden az olduğu takdirde "çete" ismini alırlardı

Büyük akınlarda olduğu gibi haramilik suretiyle yapılan akınlarda da alınan esirlerden "pencik" denilen beştebir vergi alındığı halde, çeteden bu vergi alınmazdı

HARAM-ZADE Gayr-ı meşru münasebetten doğmuş çocuk

Piç

HARARET Sıcaklık

HARARET-İ GARÎZİYE Vücudun normal harareti

HARARET-İ GARİZİYYENİN İLTİHABI ZAMANI İnsanda şehvanî ve nefsanî hislerin galeyanda olduğu devresi

HARARET-İ HEVÂ Havanın harareti

Havanın sıcaklığı

HARARET-BİN f

Termometre

Sıcaklık derecesini gösteren âlet

HARÂS f

Hayvanla döndürülen değirmen

HARÂS-I HARÂB Harap olmuş değirmen

* Mc: Dünya

HARAS f

Dilsizlik, dilsiz olma

HARASET Çift sürme

* Sürülen yer

Tarla

* Ekincilik, çiftçilik

HARAŞ f

Hayvan ile döndürülen değirmen

HARAŞİF (Harşef

C

) Balık pulları

Pul pul olan şeyler

* Yaprakları balık puluna benzeyen bitkiler

HARAT Davarın memesinde olan bir hastalık

(Sütün parça parça, ufanmış gibi çıkmasına sebep olur)
HARATÎN-İ HASSA Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı´ndaki bir sınıf san´atkârın adı idi

Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi

Bugünkü tâbirle tornacı demekti

Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı

(O

T

D

S

)
HARAZ Tasadan veya aşktan dolayı zayıflayan

HARAZET Hastalığın uzaması, derdin müzminleşmesi

HARB İki veya daha çok devletin birbirleriyle siyasi alâkaları keserek silahlı kuvvetlerle çarpışmaları, vuruşmaları

HARB-İ UMUMÎ Genel harp, umumî savaş

1914 senesinde başlayan Birinci Cihan Harbi

HARB (C

: Hırbân) Toy kuşunun erkeği

* Yarmak

* "Delmek" mânasına mastar

HARBA´ Kulağı delik koyun

HARBAK Yarmak

* Kat´etmek, kesmek

* İfsad etmek, bozmak

* Deva, ilâç

HAR-BAN f

Eşekçi

HARBAT f

Ahmak, bön, ebleh

* İri yapılı kaz

* Kalıp ve kıyafeti yerinde olduğu halde ahmak olan kimse

HARBCU Kavga çıkarmaya istekli olan, savaş arzu eden

HARBE Tar: Kısa mızrak tarzında bir nevi silâhın adıdır

Eskiden "Köylü" adı verilen yangın habercisinin taşıdığı ucu demirli değneğe de harbe denilirdi

Eski tüfekleri doldurmağa mahsus demirden yapılmış âlete de "tüfek harbisi" adı verilirdi

(O

T

D

S

)
HARBELE f

Kuyulardan su çekmeğe mahsus dolap

Bostan dolabı

HARBEN Savaşarak, harbederek, döğüşerek

Muharebe etmek suretiyle

HAR-BENDE f

Seyis

Eşek ve katır gibi yük hayvanlarına bakan kimse

* Tar: Saray katırcıları

HARBES Bir ot cinsi

HARBESİSA "Şey" mânasına kullanılan bir isimdir

HARBEŞ Fesâd vermek, ifsad etmek, bozmak

HARB-GÂH f

Harp meydanı, savaş alanı, muharebe yeri

HARB-GİR f

Harp yapan

Harpçi

HARBÎ Dâr-ül harbde bulunan ve müslim olmayan kimse

Arada anlaşma yapılmamış düşman

* Harbe mensub ve müteallik

* Tüfek temizliği için kullanılan demir çubuk

HARBİYE Harb işlerine ait

Harb okulunun adı

Harbiye mektebi

HARBİYE NAZIRI
HARBÜŞ Yırtıcı bir kuş

* Alaca yılan

HARBÜZ(E) f

Karpuz, kavun

HARBÜZE-İ RUBAH Ebucehil karpuzu

HARBÜZE-FÜRUŞ f

Karpuz kavun satan adam

HARBÜZE-ZAR Karpuz kavun bostanı

HARC Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde

* Vergi

* Çıkmak

* Yeni çıkan bulut

* Yemâme vilayetinde bir yer

* Ecir

* Buğday

(Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır

Zillet ve fakirliğe sebeptir

)
HARC-I ÂLEM Herkese elverişli, her keseye münasib

HARC-I RAH Yol harcı, yol parası

Yol masrafı, yol için verilen para

HARCA´ Ayakları beline varana kadar beyaz olan koyun

HARCE (C

: Hurc-Haracât) Deve sürüsü

* Sık bitmiş ağaç

HARCEF Soğuk rüzgâr

HARDAL Çok küçük tohumları olan ve yaprakları yenen bir nebat ismi

Döğülerek macun haline getirilir ve sofrada iştah açmak için kullanılır

HARDALE Hardal tanesi

* Nesneyi ufak edip kesmek

HARDAN Kızgın, hiddetli, gadaplı

* Kast ve men´edici, engel olan

HARE f

Kaya, sert taş

* Bir cins dalgalı kumaş

HARE f

Yiyecek

HAREC Darlık, zorluk, sıkıntı

* Dar yer, sık ağaçlı yer

* Günâh

HARED Hışım etmek

* Menetmek, engel olmak

HAREKÂT (Hareket

C

) Hareketler

HAREKÂT-I HARBİYE Harp harekâtı

HAREKÂT-I MÜŞTEREKE Müşterek hareketler, beraber davranışlar

HAREKE Arapça harflerin u, e, i şeklinde okunacağını gösteren işaretler

(Zamme "ötre" fetha "üstün" kesre "esre" (gibi) * Hareket lafzının Arapça terkibde aldığı şekil

HAREKET Kımıldanma

Davranış

Yola çıkmak

Bir cismin sabit bir noktaya göre yerinin veya durumunun değişmesi

Sarsıntı

HAREKET-İ ARZ Zelzele, deprem, yer sarsıntısı

HAREKET-İ DÂHİL Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır

HAREKET-İ MER´İYYE Gerçekte olmadığı halde, var imiş gibi görünen hareket

HAREKET-İ MİHVERİYE Mihver, eksen etrafındaki muntazam hareket

(Şems, hareket-i mihveriyesi ile silkinse, meyveleri düşmez, silkinmezse yemişleri olan seyyarat düşüp dağılacaktır

M

)
HAREKET-İ MÜSTAKİME Fiz: Doğru bir çizgi üzerinde olan hareket

HAREM Herkesin girmesine müsaade edilmeyen yer

Kadınlara mahsus oda

(Misafirlere ve erkeklerin girmesine müsaade edilen yere de"selâmlık" denir

)(Tesettür kadınlar için fıtrîdir ve fıtratları iktiza ediyor

Çünkü, kadınlar hilkaten zaife ve nâzik olduklarından kendilerini ve hayatından ziyade sevdiği yavrularını himaye edecek bir erkeğin himaye ve yardımına muhtaç bulunduğundan; kendini sevdirmek ve nefret ettirmemek ve istiskale mâruz kalmamak için fıtrî bir meyli var

L

)
HAREM-İ ŞERİF Kâfir ve müşriklerin girmesi yasak olan ve canlı mahlukun öldürülmesi men´edilen Mukaddes Kâbe ve civârı

HAREMEYN İki mukaddes harem

Müşrik ve kâfirlere yasak olan mukaddes Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere

HAREMEYN-İ ŞERİFEYN Mekke´deki Kâbe ile Medine´deki Ravza-i Mutahhara

HAREM-SERAY Sarayların kadınlara mahsus olan kısımları

Buna "Harem-i Hümayun" da denilir

* Câmi içi

HARES (Haris

C

) Bekçiler, muhafızlar

HARES Dilsizlik, ebkemiyyet

HAREŞE Sinek

HAR´ET Terslemek

HAREZ (C

: Ehrâz) Çocukların oynadıkları ceviz

HAREZE (C

: Harez-Harezât) Boncuk

HARF Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret

Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri

* Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil

Başkasının mânalarını gösteren işaret

* Vecih, üslub

* Her şeyin ucu, kenarı, sivri ve keskin kıyısı

HARF-İ ÂB-DÂR Güzel ve mânidar söz

HARF-İ ASLÎ Gr: Arabça bir kelimenin kökünü teşkil eden harften olan

(Ekserisi üç harften ibaret olur

)
HARF-İ ATIF Gr: İki kelime veya cümleyi birbirine bağlayan harf

Vav ve fe gibi

Arabçada on şekilde harf-i atıf şunlardır: $Bunlar bir kelimeyi veya cümleyi diğer bir kelime veya cümle üzerine atıf ve rabtederler

Bu harflerden evvelkine: ma´tufun aleyh, sonrakine ise, ma´tuf denir

(Bak: Atf)
HARF-İ CERR Gr: Kelimenin sonunu esre ile (i diye) okutan harf

Bunlar arabçada şu şekil altında toplanmıştır

$ (Vav-ı kasem), (Ta-yı kasem)
HARF-İ İLLET Gr: Elif, vav, ya harfleri

HARF-İ MASDARÎ Fiil mânasında olan bir kelimeyi, masdar mânâsına çeviren harf

HARF-İ MEDD Kendinden evvel gelen harflerin uzun sesli okunmasına vesile olan "elif, vav, yâ" harfleri

HARF-İ MEZİD Arabçada masdar olan kelimeye harf ilâvesi ile başka masdar yapılır

Bu ilâve edilen harflere "Harf-i mezid" denir

Meselâ: kelimesinde harf-i aslî üçtür

$ (mükâtebe) dendiği zaman, "Müfâale masdarı şekline göre, mim ve elif harfleri, harf-i meziddendir" denir

HARF-İ NÂSIB Muzari fiilinin sonunu üstün (e, a diye) okutan harf

(Bak: Huruf-i nâsibe)
HARF-İ NİDÂ´ Ya, ey, â gibi harflerle çağırılanın ismine eklenen harf

Ünlem

HARF-İ TÂRİF Arabçada, elif lâm harflerinin ismin başına gelmesi hali

(Bak: Lâm-ı ta´rif)
HARF-İ ZÂİD Gr: Kelimenin bazı tasrifinde düşen harf

Fazla, zâid harf

Te´kid için yazılan harf

Sonradan ilâve olan harf

HARF Yemiş toplama

HARF-AŞİNA Harfleri birbirinden ayırdedebilen

* Mc: Sözden anlayan

HARF BE HARF Aynen, aslı gibi, olduğu gibi

HARFECE Güzel gıda

HARF-ENDAZ Söz atan; dokunaklı, haysiyete ilişen söz söyleyen

HARF-GİR f

Her işte ayıp ve noksan arayan

HARFÎ Harfe âit

* Sahibi tanıtmak için olan

* Başkasının mânası için yazılan

(Bak: Mâna-yı harfî)
HARFİYE Kendi başına müstakilen bir mânası ve te´siri olmadığı halde, kendi cinsinden bir topluluğun içinde olduğu zaman ancak bir vazife gören şeylere denir

HARFİYEN (HARFİYYEN) Harfi harfine

Hiçbir değişiklik yapmadan

HARGÂH f

Otağ

Büyük çadır

HARGAR(E) f

Hakaret eden, hakaret edici

HARGELE f

Eşek sürüsü

* Terbiyesiz, görgüsüz ve azılı kimseler

HARGUŞ Tavşan

HARHAR f

Devamlı arzu, sürekli istek

* Gönül üzüntüsü, iç sıkıntısı

* Devamlı kaşıntı

HARHARA Uykuda horlamak

* Kedinin mırıldayışı

* İki dere arasındaki düzlük

HARHİŞE f

Kavga, gürültü, patırtı

HARIK Muhalefet eden, aykırı olan, karşı gelen

* Yırtıcı, yırtan

HÂRIK-I ÂDE Âdeti yırtan, âdetin dışarısında, hârikulâde

HARIK Yakan, yakıcı

Yanan, tutuşmuş

Ateş, od

HARIS Hırslı olan, haris

HARISA İnsanın başında veya yüzünde kan çıkmaksızın yalnız deri yırtılmış olarak peyda olan yara

HARÎ Müstehak, lâyık

HARÎ f

Hakirlik, horluk

HARÎ´ Kimseden çekinmeyen, fâcire kadın

* Çok gülen, gülegen

HARİB Yıkan, harab eden

* Haydut

HARİB Kaçan, firar eden

HARÎB Yağma olunmuş, soyulmuş, talan edilmiş

HARÎBE (C

: Harâib) Bir kimsenin geçineceği şey

HARÎC Dar, ensiz

* Kuşatılmış

HÂRİC Bir şeyin veya mahallin veya memleketin dışında kalan

* Ecnebi

HÂRİC-İ VATAN Vatanın harici

HARİC Günahkâr, günah işlemiş

Allahın emrini dinlememiş olan

HARİCEN Dışardan, dıştan

Hariçten

HARİCE TEMESSÜL Zihnî olan kelâmın hâricî âlemdeki kanunlara uygun şekilde tanzim edilişi

HARİCÎ Dışarıya âit olan

İçeriye âit olmayan

Dış ile alâkalı

Ecnebiye âit

* Zorba ve âsi olan

* Seyyid olmadığı halde seyyidlik iddia eden

* Vaktiyle Hazret-i Ali Kerremallâhü veche´ye âsi olan fırka-i dâlle ashabından herbiri

(Bak: Havaric Vak´ası)
HARİCİYYE Hariçle alâkalı

Dış işleri

* Ameliyatla tedavi edilebilen hastalıklar

* Haricilik

(Bak: Havâric vak´ası)
HARİD Satın alma

HARİD Öfkeli, hidetli, kızgın

HARÎD Tek, ayrı

HARİDAR Satın alıcı, satın alan

HARİD(E) (C

: Harâid) Kız, evlenmemiş kız

* Delinmemiş inci

HARİDE Satın alınmış

HARİF (Hırfet

den) Meslekdaş, san´at arkadaşı

Teklifsiz dost

* Herif, âdi insan

HARİF Güz mevsimi, sonbahar

* Meyve toplama zamanı

HARİF Yemiş toplayan

HARİFANE f

Esnafça

Herkes kendi masrafını, hissesine düşeni vermek suretiyle, ortaklıkla yapılan

HARİFE (C

: Harâif) Ev için sonbahar hazırlığı

HARİFÎ Sonbaharla alâkalı

HARİK Omuz küreklerinin arası

HARÎK Yangın, ateş

HARÎK-I KEBİR Büyük yangın

* Büyük Cihan Harbi

HARÎK Erkekliği olmayan adam

HARİK Zeyrek akıllı kimse

HÂRİKA İmkânların üstünde olan şey, hayret uyandıran, hayranlık vren

Büyük ve görülmedik eser

Görülmedik derecede kıymetli

HÂRİKA Ateş, nâr, od

HÂRİKA-İ SEVDÂ Aşk ateşi

HARÎKA Acı, sızı

* Bulâmaç

Yulaf lâpası

HÂRİKA-PİŞE f

Hârikalı

Hârika işler yapan

HÂRİKAT (Hârika

C

) Şaşılacak şeyler, hârikalar

İnsanda hayret uyandıran şeyler

HÂRİKAVÎ Harika cinsinden, harika gibi

HÂRİKULÂDE Fevkalâde, âdetin hâricinde bulunan şey, eser

Görülmedik derecede

Son derece kıymet ve ehemmiyeti hâiz olan şey

HARÎK-ZEDE (C

: Harikzedegân) f

Yangından zarar görmüş kişi

Evi ve eşyaları yanmış kimse

HÂRİM Fakir

HARÎM Herkesin giremiyeceği, dokunmıyacağı şey

Haram dairesi

* Şerik

* Bir kişinin olup, başkasının duhul ve taarruzundan masun yer

* Hacıların Mekke-i Mükerreme´de giydikleri libas

HARÎM-İ HÂSS Büyük bir kimsenin kendi dairesi

HARÎM-İ İSMET Namus ocağı, mukaddes ocak

Kudsi âile yuvası

HARÎM Saygısız, çekinmez

Kayıtsız kimse

HARÎME Bir kimsenin, istediği gibi kulanabilecek hakka sahib olduğu malı

HARİR İpek

İpekten yapılmış

* Harâretli

Sıcak

HARÎR Su akarken çağlamak

* Yel eserken fışıldamak

* Horuldamak

HARİRÎ İpek eşya

* İpek tüccarı

* Bir nevi kâğıt

HARİRÎ (Kasım bin Ali) (Mi: 1054-1122) Irak´ta doğdu

İnhitat (çöküş) devrinin ediblerindendir

"Makamat" adlı eseriyle şöhret bulmuştur

Bediüzzaman-ı Hemedanî´nin Makamları misal alınarak yazılmış elli makameyi (nutukları) ihtiva eder

HARİRİYE Un ve süt ile yapılan bulamaç

HARİS Süngü demiri

* Soğuk olan şey

HÂRİS Eken, ekici

Çiftçi

HÂRİS-İ GAYUR Çalışkan ve gayretli çiftçi

HÂRİS Muhafız

Bekçi

* Gözcü

Himaye eden

Bekleyen

HÂRİS-İ VATAN Vatanın koruyucusu, vatanın bekçisi

HARİS Son derece hırslı olan

HARÎS Bir şeye fazlası ile düşkün

Hırslı

HARÎS-İ CÂH Mevki, makam ve rütbe düşkünü

HARÎS-İ ŞÖHRET şöhret ve nam düşkünü

HARÎSA (HÂRİSA) Yağmuruyla yer yüzünü süpürüp gideren bulut

* Kan çıkmayan azıcık baş yarığı

HARÎSANE f

Hırslıcasına

Çok haris olarak

Hırslılara mahsus bir tavırla

HARÎSET (C

: Harâyis) Zayıf deve

HARİSTAN f

Çalılık, dikenlik

HARÎSUN ALEYKÜM Tevbe Suresi´nin bir âyetinde geçen bu ifade, birinci derecede Peygamberimiz (A

S

M

) hakkında olup ümmetini ve bütün insanları doğru yola irşadda yılmadan, büyük bir sebat ve azim ve gayretle devam etmesine işaret edilerek böylece tavsif edilmiştir

HARİŞ f

Kaşınma, kaşıma

HARÎŞ Bir cins yılan

HARİTA yun

Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir ölçüye göre küçültülerek muvafık bir yere çizilen taslağı

* Dağarcık, kulplu kese

HARİYE Yavuz bir yılan

HARÎZ Tâkatsiz kimse, güçsüz ve kuvvetsiz insan

HARÎZ Mahfuz, hıfzolunmuş, saklanılmış

HARİZME Azgın hayvanların ağzına ve ayının dudağının üstüne geçirilen demir halka

HARK Yakmak

Yanmak

Yangın

HARK-I KEBİR Büyük yangın

* Cihan Harbi

(daha ziyade ihrak olarak kullanılır)
HARK Yarma

Yırtma

* Su akacak yarık yer

HARKA´ Kulağı delik koyun

* Çeşitli yönlerden esen rüzgâr

HARKAFA (C

: Harâkıf) Kalça kemiği

Uyluk kemiğinin baş tarafı

HARKAHE Koyuncuların kara evi

HARKEKET (C

: Harâkîk) Uyluk başı

HARKÜRRE f

Eşek yavrusu, sıpa

HARK VE İLTİYAM Yarmak ve yapıştırmak

Yırtılmak ve iyileşmek

HARM Muhkem etmek, sağlamlaştırmak

* Davara yük vurmak

* İşinde çabuk çabuk olmak

* Udul etmek

* Kat´etmek

HARMED Kokusu ve rengi değişen

* Kara balçık

HARMEL Üzerlik otu

HAR-MENİŞ f

Eşek huylu, eşek tabiatlı

HARMEŞ İfsad etmek, bozmak

HARNUB Keçiboynuzu adı verilen bir cins yemiş

HARP (Bak: Harb)
HAR-PÜŞT f

Diken sırtlı

* Mc: Kirpi

HARPÜŞTE f

Balıksırtı şeklinde olan, harpuşta

HARR Hararet, sıcaklık

Sıcak

HARR-I ŞEDİD Şiddetli hararet, fazla sıcaklık

HARR Yarmak

HARR(E) Hararetli

Kızgın

Çok sıcak

Yakıcı

HARRA (Hurur) Yüksekten aşağı düşmek

HARRAKA Eskiden düşman gemilerini veya düşman şehirlerini ateşlemek için, yakıcı âletlerle donatılmış olan harp gemisi

HARRAN Susuz

HARRARE Gürleyerek, çağlayarak akan su

HARRAS (Harâset

den) Çiftçi, ekinci

Toprağı işleyip ekin eken

HARRAS Yalancı

HARRAS Küp yapan

HARRAT Doğramacı, çıkrıkçı

Tornacı

HARRAZ Terzi

HARRE (C

: Hurer) Değirmenin buğday konulan deliği

HARRE (C

: Hırâr-Hırârât-Harrun) Kara taşlı yer

HARRUB "Keçiboynuzu" adı verilen bir yemiş cinsi

HARS Yarmak, yırtmak

HARS Koruma

Muhafaza etmek

Hırz mânasınadır

HARS (C

: Hırâs) Küp

HARS Tahmin etmek

* Yalan söylemek

* Acıkmak

HARS Tarla sürmek

* Maarif

* Mal toplamak, kazanmak

* Teftiş ve tedbir eylemek

HARS-I IRKÎ Milli maarif, ırkî hars

HARSA´ Dilsiz kadın

* Gürlemeyen bulut

* Belâ

(Müz: Ahrâs)
HARSEK Küçük cisim

HARSİNÎ Tunç

HARŞ Avlamak

* Kaşımak

HARŞ Kesbetmek, almak

* Tırmalamak

HARŞA Bir cins ot

HARŞEF (C

: Harâşif) Kalkan balığı

* Balık pulu

* Enginar bitkisi

HARŞUF Enginar bitkisi

HART El ile ağacın yaprağını sağmak

* Ağaç kabuğu soymak, yaprak toplamak

* Nikâh

HART Katı katı ovmak

* Davarın yulaf yerken çıkardığı ses

HARTAVÎ Tar: Sipahilerin yeniçeri keçesine mümasil olarak giydikleri toparlak keçe külâh

HARTUC f

Topa merminin ardından sürülen barut kesesi

HARUF Küçük kuzu, hamel

* Tâze et

HARUN Musa Peygamber´in (A

S

) yardımcısı ve büyük kardeşi

* Bağdad Abbasî Halifelerinden Harun-ür Reşid

HARUN İlerleyeceği yerde duran veya geri giden hayvan

HARUNÎ Hayvanın ilerlemeyip durması veya gerilemesi

Hayvanın huysuzluğu

HARUR Sıcaklık

Güneşin kızgınlığı

* Gece esen sıcak rüzgâr

HARUR Yüksekten düşmek

* Akla gelmedik cihetten hücum etmek

HARUS Sütü az olan kadın

* Evlenip hâmile olan kız

HARUT Mukaddes kimse

* İpini sahibi elinden çekip kaçan davar

HARUT VE MARUT Kur´an-ı Kerim´de ismi geçen iki meleğin ismidir

HARVA Büyük kumlu tepe

* Yüce, yüksek

* Bir dağın adı

HAR-VAR f

Eşek yükü

HARY Noksan etmek, noksanlaştırmak, eksiltmek

HARZ Dikmek

HAR-ZAR f

Çalılık, dikenlik

HARZE Yaban şalgamı

HARZEM (HAREZM) Türkistan´da Aral gölünün güneyindeki delta ve çevresindeki ülke

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAS´ Reddetme

* Uzak olmak

Uzaklaştırmak

HASA´ Saman parçası

* Hurma kabı

HASA Toprak saçmak

HASA Sığır terslemek

HASA´ Bulamaç aşı

* Kavun

HASA Saymak

* Taş atıp vurmak

HASA´ Suya kanmak ve kandırmak

* Dolmak

* Doymak

* Ufak taş

HASAB Odun

HASEBE Hurması çok olan hurma ağacı

HASAD Ekin biçmek

Ekin biçme mevsimi

HASADET Hasedcilik, kıskançlık

Çekememezlik

HASAFE (C

: Hasif) Hurma yaprağından örülen kap

* Hurma yaprağı

HASAFET Rey sağlamlığı

Hükümde kuvvet ve olgunluk

HAS AHUR Tar: Hükümdarın hayvanlarına mahsus ahır

HASAİL (Haslet

C

) Hasletler

(Bak: Haslet)
HASÂİS Bir şeye, birine has olan keyfiyetler

HASÂİS-İ İNSÂNİYYE İnsanlık hassaları

HASAİS (Hasîse

C

) Kötü huylar, fena tabiatlar

HASAK Büyük bir kuşun adı

(Çin´de, Babil´de ve Türk vilâyetlerinde olur

)
HASAL Yüreğin ağrıması

HASAL Ağacın, zeminde yanlara sarkmış uçları

* Bir işte ortaya konulan ödül

HAS´AM Yemen diyarında bir kabilenin adı

HASAN Nâmahremden korunur üzere olmak, korunmak

HASAN Güzel

(Bak: Hasen)
HZ

HASAN Hz

Ali´nin (R

A

) oğludur

Hz

Peygamber´in (A

S

M

) sevgili torunudur

Cennet´le tebşir olunmuştur

Hz

Peygamber (A

S

M

) kendisi için cennet gençlerinin seyyidi buyurmuştur

(Hi: 3-49)(Hazret-i Hasan ve Hüseyin´in Emevilere karşı mücadeleleri ise, din ile milliyet muharebesi idi

Yâni, Emeviler, Devlet-i İslâmiyeyi, Arab milliyeti üzerine istinad ettirip râbıta-i İslâmiyeti, râbıta-i milliyetten geri bıraktıklarından, iki cihetle zarar verdiler:Birisi: Milel-i sâireyi rencide ederek tevhiş ettiler

Diğeri : Unsuriyet ve milliyet esasları, adâleti ve hakkı tâkip etmediğinden zulmeder

Adalet üzerine gitmez

Çünki: Unsuriyet-perver bir hâkim, milletdaşını tercih eder, adalet edemez

$ferman-ı kat´isiyle: Râbıta-i diniye yerine râbıta-i milliye ikame edilmez; edilse, adalet edilmez; hakkaniyet gider

İşte Hazret-i Hüseyin, râbıta-i diniyeyi esas tutup muhik olarak onlara karşı mücadele etmiş, tâ makam-ı şehadeti ihraz etmiş

M

)
HASAN İyilik

Güzel muamelede bulunmak

HASANET Bir yerin çok sağlam ve korunulacak tarzda olması

* Kadının kendisini haramdan koruması

HASAN-I BASRİ (Hi: 21-110) En ileri Tâbiînden olup hadis ve fıkıhta büyük âlimlerdendir

Basra´da medfundur

Mezheb sahibi bir müçtehiddir

Sahabe-i Kiram´dan 130 zat ile görüşmüş, Buharî, Müslim, Ebu Davud, Tirmizî, Neseî, İbn-i Mace kendisinden hadis nakletmişlerdir

HASAR (C

: Hasâret) Ziyan, zarar

HASAR Soğuk, berd

HASARAT (Hasâret

C

) Ziyan ve zararlar

Hasaretler

HASAR-DİDE f

Zarara uğramış, hasar görmüş

HASARET Hasar

Alış-verişte zarar, ziyan

Yoldan sapmak

Sapıtmak

Dalâlete düşmek

HASARET Cıvık ve sulu şeyin koyulaşıp katılaşması

* Dahâmet peyda etme, irileşme

HASAS Başta saçın az olması

HASASA (C

: Hasâs) Fakirlik

* Hali yaramaz olmak

* Küçük delik

* İki kişinin arasındaki açıklık

HASASE(T) Tamahkârlık

Cimrilik

Alçaklık

Hasislik

HASASET İhtiyaç

Yoksulluk

Züğürtlük

* Rahne

* Kalbur ve elek gibi şeylerdeki küçük delik, gedik

HASÂT Küçük taş parçası

Çakıl

* Tıb: Sidik yolunda taş peyda olmak

HASÂT-I BEVLİYYE Tıb: Sidik yollarında ve böbreklerde meydana gelen taş

HASÂT-I MESANE Tıb: Sidik kesesinde meydana gelen taş

HASB (Haseb) Birisinin sülâlesi cihetinden iftihar yolu ile saydığı iyilik

Mal, din, millet

Kerem, fiil ve amelde yüksek şeref, iyi iş, sâlih amel

Şeref, asalet, şan, kadr ve haysiyet

* Dolayı, cihetiyle, gereğince

HASB-EL BEŞERİYYE İnsanlık hali olarak, insanlık dolayısıyla

HASB-EL KADER (Bak: HASBEL KADER)
HASB-EL LÜZUM İcabettiği için

HASB (C

: Havâsıb) Taş atmak

* Ufak taşları savuran rüzgâr

HASBA Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir

Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır

HASBA´ (C

: Hasubâ) Ufak taş

HASBE Kızamık hastalığı

Tane tane gövdede çıkan bir hastalıktır

(Hasta kişiye "mahsub" derler

)
HASBE Re´y

Tedbir

(Aslı: Ecir ve sevab mânasına gelen "hisbe" dir)
HASBEL HAMİYYE (Hasb-el hamiyye) Hamiyet icabı, hamiyet için

HASBEL İCAB (Hasb-el icâb) Durum icabı olarak, hâl ve durum iktiza ettiği için, durum dolayısıyla

HASBEL İKTİZA (Hasb-el iktizâ) İktiza ettiği için, gerektiğinden dolayı

HASBEL KADER (Hasb-el kader) Kader cihetiyle

HASBEL MEVSİM (Hasb-el mevsim) Mevsime göre

HASBETEN LİLLAH Allah rızası için

Allah yoluna

Karşılık istemeksizin

HASBÎ Karşılıksız

Allah rızası için

(Hakiki mürşid âlim, koyun olur; kuş olmaz

Hasbî verir ilmini

Koyun verir kuzusuna hazmolmuş musaffâ sütünü

Kuş veriyor ferhine lüâb-âlud kayyını

S

)
HASB-İ HAL Halleşme

Görüşüp konuşma

HASBİYE $ âyetinin kısaca ismidir

HASBÜNA Bize yeter

Bize kâfidir (meâlinde)

HASDA´ Yaprağı çok olan ağaç

HASEB (Bak: Hasb)
HASED Başkasının iyi hallerini veya zenginliğini istemeyip, kendisinin o hallere veya zenginliğe kavuşmasını istemek

Çekememezlik

Kıskançlık

Kıskanmak

(Hasedin çaresi: Hâsid adam, hased ettiği şeylerin âkıbetini düşünsün

Tâ anlasın ki, rakibinde olan dünyevi hüsün ve kuvvet ve mertebe ve servet; fânidir, muvakkattır

Faidesi az; zahmeti çoktur

Eğer, uhrevi meziyetler ise; zâten onlarda hased olamaz

Eğer onlarda dahi hased yapsa, ya kendisi riyakârdır; âhiret malını dünyada mahvetmek ister

Veyahut mahsudu riyakâr zanneder, haksızlık eder zulmeder

Hem ona gelen musibetlerden memnun ve ni´metlerden mahzun olup kader ve rahmet-i İlâhiyeye onun hakkında ettiği iyiliklerden küsüyor

Adeta kaderi tenkid ve rahmete itiraz ediyor

Kaderi tenkid eden başını örse vurur kırar

Rahmete itiraz eden rahmetten mahrum kalır

M

)
HASEDE (Hâsid

C

) Kıskananlar, hased edenler, çekememezlik edenler

HASEK Kin, adavet, hased

* Savaş âletlerinden, üç köşeli diken şeklinde bir silâh

HASEKE (C

: Husek) Kin tutmak, adavet etmek

* Demir dikeni denilen üç köşeli diken

* Demirden yapılan üç köşeli "bıtırak" denilen harp âletleri

HASEKİ Tar: Vaktiyle sarayda görevli bazı subaylara verilen isim

HASELE Tıb: Karnın göbek ile kasık arasındaki kısmı

HASEM Burnun yassı ve geniş olması

HASEN Güzel

Hüsünlü

Güzellik

* Güzel olmak

HASEN-ÜL HULK Huyu ve tabiatı güzel

HASEN-ÜS SAVT Güzel sesli

HASENAT Güzellikler

İyi ameller

İyilikler

(Hasenât da ya kalb ile olur veya kalb ve beden ile olur; veyahut mal ile olur

A´mâl-i kalbinin şemsi imândır

A´mal-i bedeniyenin fihristesi namazdır

A´mâl-i mâliyenin kutbu zekâttır

İ

)
HASENE İyilik

Güzellik

Hayırlı amel

Allah rızasına çok uygun iş

* Eski altun paralardan biri

HASER Gözün tam görmemesi, göz nurunun zayıf olması

HASF Ay tutulması

* Işığı sönmek

HASFOLMAK Parlaklığı gitmek

HASF Ayakkabı dikmek

* Birbirine yapıştırmak

* Tasmalı nâlin

* Ağacın yaprağının dökülmesi

HASHAS Zâhir olma, açık ve âşikâr olma, görünme

HASHAS Koparılmış olmak

HASHAS Cömert kimse

HASHAS Toprak

* Ufak taş

HASHAS Seri, çabuk, hızlı

HASHASA Açık ve âşikâr olma

* Bir şeyi diğer bir şey içinde "iyice birleşmesi için" karıştırıp sallama

HASHASE Anlaşılmayan ses

* Hınzır avazı

HASHASE Ateş üzerinde eti pişirip kebap yapmak

* Bir şeyi döndürmek

HASHASE Kandırmak

* Koparmak

* Çok fazla deprenmek

HASIB Tipi

Ortalığı toza toprağa boğan şiddetli rüzgâr

HASID Ekin biçen

HASIF Zayıf

HASIK Süngü demiri

HÂSIL Peyda olan

Husule gelen

Çıkan, meydana gelen

HÂSIL-I BİLMASDAR Hakiki müessirden hâsıl olan fiildir

Kendi sebeb ve şartlarından meydana gelen şey

Meselâ: Bir şeye vurmak, masdardır; o vurmaktan hâsıl olan ses çıkmak, hâsıl-ı bilmasdır´dır

Tüfek atarak bir adamı öldürmekte tüfek atmak fiili, masdar: adamın ölmesi ve tüfeğin sesi çıkması da hâsıl-ı bilmasdar´dır

HÂSIL-I CEM´ Mat: Toplam

Bir kaç sayının birlikte toplanmasından meydana gelen yekûn

HÂSIL-I DARB Mat: Çarpım

Çarpmak işinin neticesi

5 sayısı 2 sayısıyla çarpılırsa, çıkan 10 sayısı, hâsıl-ı darbdır

HÂSILAT Gelirler

Kazançlar

Elde edilenler

Kâr

Mahsul

Îrad

HÂSILAT-I SÂFİYE Sâfi kazanç

Net kâr

Bütün masraflar çıktıktan sonra kazanç olarak geri kalan hâsılat

HÂSILAT-I SENEVİYYE Senelik kazançlar, yıllık gelirler

HÂSILI KELÂM (Hâsıl-ı kelâm) Sözün kısacası, sözün kısası

HASIM (Bak: Hasm)
HASIN(E) (C

: Hâsınât) İffetli, namuslu ve şerefli kadın

HASIR (Hasr

dan) Muhâsara eden, etrafını çeviren, hasreden

HASIRALTI ETMEK Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir

Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir

HASÎ (Has´

den) Herkes tarafından kovulan

Sürülüp tardedilen

HASÎ Kuru

HASİB Hesab eden, hesab edici

HASÎB Cömert kimse

Hayır sahibi ve eli açık adam

* Bolluk yer, ucuzluk

HASÎB Muhterem, itibarlı, değerli ve soyu temiz kimse

şahsi meziyet sâhibi insan

* Muhâsebeci

HÂSİD Hased eden, kıskanan

HÂSİDANE f

Kıskanarak, kıskançlıkla

Hased edercesine

HASÎD (C

: Hasâyıd) Tarlada kalan ekin

HÂSİF (Husuf

dan) Sararmış

Rengi, parlaklığı kalmamış

Husufa uğramış

HASÎF (C

: Husef) Suyu hiç kesilmeyen su kuyusu

* Yağmuru çok olan bulut

HASÎF Ak ile kara, alaca renkli urgan

* İki çeşit renkten meydana gelen

HASÎF Aklı başında, kâmil ve olgun adam

HASÎFANE Aklı başında ve olgun olan bir adama yakışacak suretde

HASÎFE Gizlenen kin, hased ve düşmanlık

HASÎL(E) Sığır buzağısı

HASÎL Ot

HASÎLE İyeği arasında olan et

HASÎLE (C

: Hasâyil) Bakiyye, artan, geri kalan

HASÎM Hasım olan, husumet eden, düşmanlık eden

HÂSİM Kat´eden, hasmeden, kesip atan

HASÎN Sağlam

Metin

Mustahkem

* Sağlam muhafaza eden

HASÎN Küçük balta

HASÎR Bir şey söyler veya okurken dili tutulan kimse

Kekeme insan

* Hasır

HÂSİR Hasarete uğrayan

Zarara, ziyana uğrayan

HASÎR Feri gitmiş, donuklaşmış göz

* Hasret çeken

Meramına nail olamayan

* Yorulmuş

* Açılmış

* Zayıf

HASÎR Hüsranda olan

Sapıtan, dalâlete giden

Azgın

* Eli boş

Müdafaasız

Çaresiz

HÂSİREN Ziyana uğrayarak, zarar gördüğü halde

HÂSİRÎN (Hâsir

C

) Zarar görmüş olanlar, ziyana uğramış kimseler

HÂSİRUN Zarar ve ziyana uğrayanlar

Eli boş kalanlar

HASİS Çabuk

Çok aceleci

* Ayartılan, tergib ve teşvik edilen

HASİS Gizli ses

Ateş gürültüsü

* Fitil

HASİS(E) (Hisset

den) Kötü huy, fena tabiat

* Ufak, değersiz

* Tamahkâr, cimri

HASİSA Bir şeye mahsus hal

Kendine mahsus olup başkasında bulunmayan keyfiyet, karakter

HASİYY Hayası çıkarılmış, hadım edilmiş, burulmuş (insan veya hayvan)

HASİYYET (Hassiyet) Hususi fayda, kuvvet ve menfaat, tesir, keyfiyet

HASL Fena huylu olma

Kötü haslet sahibi olma

HASL Zayıflık

HAS LAFIZLAR Bir mânaya mahsus olan lafızdır

Hasan, Mehmed, insan, erkek lafızları gibi

HASLE Göbekle kasık arası

HASLE (C

: Husul) Hurma koruğu

HASLET Huy

Ahlâk

Yaradılıştan olan tabiat

HASLET-İ CEMİLE Güzel ve iyi huy

HASLET-İ HAMİDE Medih ve senâ edilmeğe, övülmeğe lâyık olan güzel ahlâk ve haslet

HASLET-İ HAMRÂ Hamiyet, gayret veya mahcubiyetten gelen ve yüz kızarması suretinde görünen güzel haslet

HASM Kesip atma, kesme, kat´etme

* Kat´i olarak bir mes´eleyi hâlledip neticeye varma

HASM-I DA´VÂ Dâvânın halledilmesi

HASM (Hasım) Muhâlif

Karşı taraf

Düşman

(Eğer hasmını mağlub etmek istersen, fenalığına karşı iyilikle mukabele et

Çünkü, eğer fenalıkla mukabele edersen, husumet tezayüd eder, zâhiren mağlub bile olsa, kalben kin bağlar, adaveti idame eder

Eğer iyilikle mukabele etsen nedâmet eder, sana dost olur

M

)
HASM-I BÎAMAN Amansız düşman

Merhamet bilmeyen düşman

HASM-I CA´LÎ Huk: Hakikatta hasım olmadığı halde, hasım imiş gibi hâkim önünde husumeti kabul eden kimse

HASM-I EKBER En büyük düşman olan şeytan

HASM-I ELEDD İnatçı düşman, muannid hasım

HASM-I MÜTEVARÎ Huk: Mahkemeye gelmekten ve vekil göndermekten çekinen kimse

HASM Atâ etmek, hediye vermek

* Ovmak

HASMANE f

Düşmancasına

Düşman gibi

Hasma mahsus halde

HASME Kırmızı meşe

HASMEN Bir mes´eleyi kesin bir karar ile halledip bitirmek suretiyle

HASMÎ Düşmanlık, husumet, adavet

HASNÂ Çok fazlasıyla kendini haramdan saklayan kadın

Çok iffetli, çok nâmuslu kadın

HASNÂ-YI HÜSNÂ Hem güzel ve hem de namuslu olan kadın

HASNA Güzel kadın

Hüsün ve cemal sâhibesi

HASPUŞ f

Hilekâr, hileci, iki yüzlü, mürai

HASPUŞÎ Hile, riyâ

HASR Bir şeyin içine alma

Yalnız bir şeye mahsus kılma

* Bir çember içine almak

Askerle etrafını kuşatmak

* Sıkıştırma

Kısaltma

* Okurken tutulup kalmak

* Vakfetmek

* Zaman ayırmak

HASR-I FİKİR Bir şeye bütün fikrini vermek ve başka şeyle meşgul olmamak tarzı ve düsturu ile o şeyde veya meslekte mütehassıs ve muvaffak olmaya çalışmak

Bütün fikri çalışmayı bir şey üzerinde toplamak

HASR-I İŞTİGAL Bütün çalışmaları bir şeye hasretme

HASR-I NAZAR Sadece bir şeye bakıp dikkat etmek

* Yalnız bir mevzu veya meslek üzerinde çalışıp onda mütehassıs ve muvaffak olmaya çalışmak

HASR-I ÖRFÎ Herkesçe bilinen belli bir şey

Böyle meşhur bir şeye mahsus olmak

HASR Noksan olmak

* Sermayesini zayi edip ziyân etmek

HASR Göz kapağında sivilce çıkmak

HASR Keşfetmek

* Yorulmak

HASR Böğür

* Bel

HASREME Üst dudağın alt dudak üzerine taşması

HASRET Özleyiş

İç çekme

Bir şeyi çok isteyip, arzulayıp ona kavuşamamaktan gelen üzüntü

(Bak: Husr)
HASRET-FİKEN f

Hasret düşüren, hasret döken

HASRET-KEŞ f

Özlemiş, özleyen, hasret çeken

HASRET-KEŞANE f

Hasret çekene yakışır surette

Özleyenler gibi

HASRETMEK Kısaltmak

Sadece bir şeye mahsus kılmak

Bir şey için vakfetmek

HASRET-NAME Edb: Ayrılık münasebetiyle yazılan mektub

Hasreti belirten yazı, hasret mektubu

HASRET-ZEDE (C

: Hasret-zedegân) f

Hasrete düşmüş, hasrete uğramış

HASS Tergib

Teşvik

Bir kimseyi bir şey için iknâ etmek

HASS Duyan

Hisseden

Duyucu

* Duygu

HASS Alçak, bayağı, âdi

* Marul

HÂSS (C

: Havass) Hususi

Hâlis

Kıymetli ve ileri gelen mühim yakınların topluluğu

* Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan

Umumi olmayıp mahsus olan

* Tam ayar olan, yabancı maddelerle karışık olmayan ve içinde bozuk bulunmayan

Tek, münferid

* Saf

* Tar: Osmanlı İmparatorluğunun ilk zamanlarında, devletin büyüklerine ayrılan yıllık geliri yüzbin akçadan fazla olan arazi

HÂSS-ÜL HÂSS En güzel, en has

HÂSS Ü ÂMM Herkes, bütün herkes

HASS Azlık, kıllet

HASS Zannetmek

* Silkmek

* Davarı kaşağılamak

* Közün üstünde birşey pişirmek

* Katletmek, öldürmek

HASSA (C

: Havass) İnsanın kendisine tahsis ettiği şey

Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan şey

Bir şeye mahsus kuvvet

Te´sir

Menfaat

* Adet ve alâmet

Ekâbir, kavmin ileri geleni

HASSA-İ FARİKA Ayırıcı özellik

Vasf-ı fârık

Bir şeyi diğerinden ayıran hususiyet

HASSA Saç ve sakalı döken bir hastalık

HASSA´ Hayırsız kadın

HASSA Fil gözü

HASSAD Orakçı, ekin biçen

HASSAS Duygulu, içli

* Alıngan

Çok ve çabuk hisseden

Hissi galib olan kimse

HASSASANE f

Hassas ve duygulu olana yakışacak şekil ve surette

HASSAS BÖLGELER t

Sivil savunmada düşmanın hedef tutacağı bölgeler

Her hassas bölgenin ehemmiyeti aynı değildir

Hava savunması bakımından eldeki imkanlar ve hassas bölgeler arasında öncelik tesbitine ihtiyaç vardır

Hassas bölgeler, sırasıyla:1) Atomik vurucu üslerin bulunduğu bölgeler

2) Yüzeyden yüzeye füze üsleri

3) Darbe karargahları

4) Özel cephane depoları

5) Uçaksavar birlikleri

6) Radar mevzileri´dir

HASSASE Hissedici kuvve

Hisseden, duyan

HASSASİYET Hassaslık

Duygulu olmak

İhtimamlılık

Dikkatlilik

HÂSSE Duygu uzvu

Bir şeye mahsus kuvvet

Hâl

(Bak: Kuvve)
HÂSSE-İ LEMS Elle dokunma kuvveti

Dokunma duyusu

HÂSSE-İ RÜ´YET Görme kuvveti

HÂSSE-İ SEM´ İşitme kuvveti, duyma duygusu

HÂSSE-İ ŞEMM Koklama duygusu

HASSETEN Hususi olarak, özellikle

Yalnız, ayrıca

HASSİYET (Bak: Hâsiyyet)
HASTE f

Uzanmış

* Ayağa kalkmış

HASTE f

İstenilen, matlub, taleb edilmiş, istenilmiş

HASTE (C

: Hastegân) f

Rahatsız, hasta

HASTE-GÂN (Haste

C

) f

Hastalar, rahatsızlar, marizlar

HASTE-GÎ f

Rahatsızlık, hastalık, maraz, illet

HÂST-GÂR f

İsteyen, talep eden, isteyici

HÂST-GÂRÎ f

Tâliplik, isteyicilik

HASUB Kirişini atan yay

HASUD Çok hased eden

HASUDANE f

Kıskançlıkla, hasetçilikle, hasud olan kimseye benzer surette

HASUDÎ Kıskançlık, çekememezlik, hasetçilik

HASUN Serçe gibi küçük ve alaca renkli bir kuş

HASUR Mânevi mücahededen dolayı kadınlara yaklaşmaya rağbet etmeyen

* Sır saklayan

Keder ve üzüntüden gönlü daralan, tasadan içi sıkılan

* Çok bahil kimse

(Halkla yer ve içer, birşey vermez) * Oğlu ve kızı olmayan

* Avrete cimâ edemeyen

* İhlili dar olan deve

HASUS Katı, şedid, şiddetli

HASV Men etmek, engel olmak

HASV Toprak saçmak

* Az birşey vermek

HASVA´ Toprak parçası

HASVE (C

: Husvât) Yudum yudum, azar azar içme

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAŞ f

Süprüntü, kırıntı, döküntü

* Kızgınlık, hiddet

HAŞ Kalb

HÂŞÂ Aslâ

Kat´iyyen

Öyle değil

Allah korusun

(mânasına söylenir

)
HAŞÂ´ (C

: Ehşâ) Nefes tutukluğu

* Nefesin tutulması

* Nâhiye

* Kalb

HAŞÂ-İ BATIN Bağırsaklar

HAŞAFET Kin ve düşmanlık, haset ve adavet

HAŞAHİŞ (Haşhâş

C

) Haşhaşlar

HAŞAİŞ (Haşiş

C

) Kuru otlar

HAŞAK f

Süprüntü, çöp

Yonga

HAŞAN Kokmuş tuluk

HAŞARI Yaramaz, rahat durmaz, hırçın

HAŞAS Arz haşereleri

HAŞB Hayırsızlık

* Haşinlik

HAŞBA´ Kuru, yâbis

HAŞEB Kereste imâlinde kullanılan kalın ve kuru ağaç

HAŞEBE (C

: Haşebât) Odun, ağaç

Yonga

HAŞEBİYET Odunluk, odun niteliği

HAŞEB-PARE f

Tahta parçası

Yonga

HAŞED İnsan topluluğu, cemaat

HAŞEF Hurmanın yaramazı

* Eski elbise diken

* Devenin sütünün çok olması

HAŞEFE (C

: Haşef-Haşefât) Sünnet mevziine varana kadar olan zeker başı

* Yaşlanmış kuru kadın

* Kuru hamur

* Yumuşak taş

HAŞEFE Hiss

* Harekete ve yürüyüş sesine derler

HAŞEL Bayağılaşma, rezil olma

Bayağılık, rezillik, âdilik

* Her nesnenin kötüsü

HAŞEM Taraftarlar ve hizmetçiler

Düşmanlarına karşı koruyanlar

Aile

HAŞEM Burun içinde olan bir illettir ve kokuyu değiştirir

* Genzin tıkanıp burnun koku almaması

* Etin kokması

HAŞEME (C

: Haşem) Kol

Kollukçu

Hizmetkâr

HAŞEM-NİŞİN f

Göçebe

HAŞENE (Haşin

C

) Sert, katı ve kalb kırıcı olanlar

HAŞERAT (Haşere

C

) Küçük zararlı böcek, akrep ve yılan gibi hayvanlar

* Mc: Zararlı ve kıymetsiz kimseler

HAŞERE Yabani arı, böcek, akrep ve yılan gibi zararlı mahluk

HAŞHAŞ Kapsüllerinden uyuşturucu bir madde olan afyon; tohumlarından da yağı çıkarılan bir bitki

* Hazırlıklı

* Silâhlı ve zırhlı topluluk

HAŞHAŞA Silah sesi, yüksek ses

* Silâh

* Kuru ot

* Yeni kaftan

HAŞIR Toplayan, cem´eden, haşreden

HAŞİ Kuru, yâbis

HAŞİ´ Huşu içinde olan, alçak gönüllülük eden

* Kusurlarını düşünerek, ürpererek Cenâb-ı Hakka niyâz edip yalvaran

HÂŞİAN Tevazu ve mahviyetle

Alçakgönüllülük göstererek

HÂŞİANE f

Hâşi´ olarak

HAŞİB Yoğun, kalın

* Tam düzelmemiş olan kılıç

* Süslü, zinetli

HAŞİBE Tabiat, mizaç, huy

HAŞİF Eskimiş ve yıpranmış elbise

HAŞİF Keskin kılıç

* Damdan aşağı asılmış olan karpuz

HAŞİFE Adâvet, düşmanlık, kin

HAŞİÎN Huşu´ içinde olanlar

HAŞİM Haşmetli, gösterişli, muhteşem

HAŞİM Kuru ekmek kırıntısı doğruyan

Ezen, yaran, kıran, parçalayan

HAŞİME Kemiği kırılmış olan baş yarığı

HAŞİMÎ Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) kabilesinden, O´nun sülâlesinden gelen

* Bir tarikat şubesinde olan

HAŞİN Kırıcı, kalb kırıcı

Sert, katı

HAŞİN Korkak, korkan

HAŞİN Kokmuş tuluk

HÂŞİR Haşreden, toplayan

Cem´eden

* Hz

Peygamber´in (A

S

M

) bir ismi

Haşir meydanında bütün insanlar mübarek izlerinde haşr olup toplanacaklarından Delâil-i Hayrat´ta bu isimle mezkurdur

(Bak: Haşr)
HAŞİŞ Esrar adı verilen "Hint keneviri"nin yaprağı

* Kuru ot

HAŞİŞE Ot

HAŞİV (Bak: Haşv)
HAŞİYE Sahife kenarına veya altına yazılan izah

Bir kitabın izah ve şerhini yapan yazı

Kenar, pervaz

HAŞİYY Kuru, yâbis

HAŞİYYE (C

: Haşâyâ) İçi dolmuş döşek

* Nihalî adı verilen sofra altı

HAŞL Herşeyin âdisi, bayağısı

HAŞM İncitmek

* Gadaplandırmak, hiddetlendirmek

HAŞMET (Hışmet) Kendisine tabi olanlardan dolayı, "haşem" den olan, büyüklük ve heybet

Tantana-i azamet

Hürmetten gelen çekinme

* Hiddet, kızgınlık

* Alçak gönüllülük

HAŞMETLİ (Haşmetlü) Tar: Haşmet sâhibi mânâsına gelir ve ecnebi hükümdarlarına verilen bir ünvandır

HAŞMETMEAB Haşmetli, haşmet sahibi mânâlarına gelir ve eskiden padişahlara karşı hürmet bildirmek için kullanılırdı

HAŞNA´ Saliha kadın

HAŞR (Haşir) Toplanmak, bir yere birikmek

* Toplama, cem´etmek

* Kıyametten sonra bütün insanların bir yere toplanmaları

Allahın, ölüleri diriltip mahşere çıkarması

Kıyamet

* Bir tohumun içinden büyük ağaçlar çıktığı gibi, her bir insanın acb-üz zeneb denilen bir nevi çekirdeğinden diriltilerek bütün insanların Haşir Meydanında toplanmaları

(Bak: Acb-üz Zeneb)(Surenin başında, küffar, Haşri inkâr ettiklerinden Kur´ân onları Haşrin kabulüne mecbur etmek için şöylece bast-ı mukaddemât eder; der: "Ayâ, üstünüzdeki semâya bakmıyor musunuz ki: Biz ne keyfiyyette, ne kadar muntazam, muhteşem bir surette bina etmişiz

Hem görmüyor musunuz ki; nasıl yıldızlarla, Ay ve Güneş ile tezyin etmişiz, hiç bir kusur ve noksaniyet bırakmamışız

Hem görmüyor musunuz ki; zemini size ne keyfiyyette sermişiz, ne kadar hikmetle tefriş etmişiz

O yerde dağları tesbit etmişiz, denizin istilâsından muhafaza etmişiz

Hem görmüyor musunuz o yerde ne kadar güzel, rengâ-renk her bir cinsten çift hadrevâtı, nebâtâtı halkettik

Yerin her tarafını o güzellerle güzelleştirdik

Hem görmüyor musunuz, ne keyfiyyette sema cânibinden bereketli bir suyu gönderiyoruz

O su ile bağ ve bostanları, hububatı, yüksek leziz meyveli hurma gibi ağaçları halkedip ibâdıma rızkı onunla gönderiyorum, yetiştiriyorum

Hem görmüyor musunuz, o su ile, ölmüş memleketi ihya ediyorum

Binler dünyevî haşirleri icad ediyorum

Nasıl bu nebâtatı, kudretimle bu ölmüş memleketten çıkarıyorum; sizin haşirdeki hurucunuz da böyledir

Kıyamette arz ölüp, siz sağ olarak çıkacaksınız

" İşte şu âyetin isbat-ı haşirde gösterdiği cezalet-i beyaniye-ki, binden birisine ancak işaret edebildik - nerede, insanların bir dâva için serdettikleri kelimat nerede S

) (Bak: Hudus)
HAŞR-İ A´ZAM Kıyamet koptuktan sonraki en büyük haşir, içtimâ

HAŞR-İ CİSMANÎ Cisimle, cesedle dirilme

Bedenlerin ve vücudların haşri

(Sual: Kusurlu, noksaniyetli, mütegayyir, kararsız, elemli cismaniyetin ebediyetle ve cennetle ne alâkası var Madem, ruhun âli lezaizi vardır; ona kâfidir

Lezaiz-i cismaniyye için bir haşr-ı cismanî neden icabediyor Elcevab: Çünki: Nasıl, toprak; suya, havaya, ziyaya nisbeten kesafetli, karanlıklıdır

fakat, masnuat-ı İlâhiyyenin bütün envaına menşe´ ve medar olduğundan bütün anâsır-ı sairenin mânen fevkine çıktığı gibi

hem kesafetli olan nefs-i insaniyye: sırr-ı câmiiyyet itibariyle, tezekki etmek şartiyle bütün letâif-i insaniyyenin fevkine çıktığı gibi

öyle de, cismaniyyet en câmi´, en muhit, en zengin bir âyine-i tecelliyat-ı Esmâ-i İlâhiyyedir

Bütün hazâin-i rahmetin müddeharatını tartacak ve mizana çekecek âletler, cismaniyettedir

Meselâ: Dildeki kuvve-i zâika, rızk zevkinde envâ-i mat´umat adedince mizanlara menşe´ olmasaydı; herbirini ayrı ayrı hissedip tanımazdı, tadıp tartamazdı

Hem, ekser Esmâ-i İlâhiyyenin tecelliyatını hissedip bilmek, zevkedip tanımak cihazatı, yine cismaniyettedir

Hem, gayet mütenevvi ve nihayet derecede ayrı ayrı lezzetleri hissedecek istidatlar, yine cismaniyettedir

Madem şu kainatın Sânii, şu kâinatta bütün hazâin-i rahmetini tanıttırmak ve bütün tecelliyat-ı esmâsını bildirmek ve bütün enva-ı ihsânatını tattırmak istediğini; kâinatın gidişatından ve insanın câmiiyyetinden, Onbirinci Söz´de isbat edildiği gibi kat´i anlaşılıyor

Elbette şu seyl-i kâinatın bir havz-ı ekberi ve bu kâinat tezgâhının işlediği mahsulâtın bir meşher-ı a´zamı ve şu mezraa-i dünyanın bir mahzen-i ebedisi olan dar-ı saadet, şu kâinata bir derece benziyecektir

Hem cismanî, hem ruhanî bütün esasatını muhafaza edecektir

Ve O Sâni-i Hakîm ve o Âdil-i Rahim; elbette cismanî âletlerin vezaifine ücret olarak ve hidematına mükâfat olarak ve ibadat-ı mahsusalarına sevab olarak, onlara lâyık lezaizi verecektir

Yoksa hikmet ve adalet ve rahmetine zıt bir hâlet olur ki, hiç bir cihetle Onun cemal-i rahmetine ve kemal-i adaletine uygun değildir; kabil-i tevfik olamaz

S

)
HAŞR-İ EMVÂT Ölenlerin dirilerek bir araya toplanmaları

HAŞR SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 59

suresi olup Medine-i Münevvere´de nâzil olmuştur

HAŞRECE Ölüm anında can çekişmekte olan bir kimsenin çıkardığı hırıltı

HAŞREM Kireç taşı

* Alçak dağ

* Arı

HAŞRÎ Haşre âit

Öldükten sonraki dirilişe ve toplanmaya dair

HAŞR U NEŞR Toplanıp dağılmak, yayılmak

HAŞŞ Kat´etmek, kesmek

* Toplamak, cem´etmek

* Davara ot vermek

* Ateş yakmak

HAŞŞ Girmek, dühul etmek

HAŞŞAB Ağaçtan anlayan

* Ağaç satan

HAŞŞAK Bir nehir ismi

HAŞŞAŞ Esrar, eroin gibi uyuşturucu maddeler kullanan

Esrarcı, esrar içen

HAŞUR Her malın değerini bilip aldanmayan tâcir

HAŞUŞ Abdesthane, helâ, tuvalet

HAŞV (Haşiv) (C

: Ahşâ) Tıb: Vücudun içindeki uzuvlardan her birisi

* Minder, yastık gibi şeylerin içini dolduran pamuk, kuru ot

* Kırılması ihtimali olan eşyanın arasına konan yumuşak, ot gibi şey

* Edb: İbarede lüzumsuz söz bulunması, aynı mânada iki kelimeyi yanyana söylemek: Ahd ü peymân, vakt ü zaman, ferid ü yektâ

gibi

HAŞV-İ KABİH Edb: Söze çirkinlik veren kelime fazlalığı

HAŞV-İ MELİH Söz arasında ikinci bir kelime veya cümle ile ikinci derecede bir mâna ifade etmek

HAŞV-İ MÜFSİD Edb: İbarede yalnız kalabalık etmekle kalmayıp mânâyı da anlaşılmaz hale getiren söz

HAŞV Hurmanın kötüsü

HAŞVÎ Mânâsız sözler söyleyen, saçma sapan konuşan

* Haşve benziyen

HAŞVİYYAT Söz arasında, lüzumsuz, fazladan olan sözler

HAŞYET Korku ve dehşet

HAŞYETEN Ürkerek, korku ile

HAŞYETEN LİLLAH Allah için korku

HAŞYETULLAH Allah korkusu

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAT f

Çaylak kuşu

HATA Yanlışlık

Yanılma

* Suç

Günah

HATA-YI ADLÎ f

Adalet dairesine âit hata, yanlışlık

HATA Yarış atlarının sekizincisi

HATA´ Saçak bükmek

HATA Kuzey Çin

HATAB (Hatb) Odun

* Kinaye olarak "Dedikodu, nemime" ye de odun denilir

HATABAHŞ f

Kabahatleri affeden, kusurları bağışlayan

HATAEN Hatâ olarak, yanlışlıkla

HATA ENDER HATA Kusur içinde kusur

Hatâ içinde hata

HATAİ Tezhib ıstılahlarındandır

Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san´atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller

* Türkistan´da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt

HATAİR (Hatire

C

) Mühim işler, ehemmiyetli ve önemli ameller

HATAİYYAT Yanlışlıklar, yanlışlar

HATAKÂR f

Yanlışlık yapan, hatâ eden, yanılan

HATAL Boş ve yaramaz söz

HATA-PUŞ f

Kabahatleri örtbas eden, suçları örten, hataları göstermeyen

HATAR Tehlike

Uçurum, Emniyetsizlik

Korku

HATAR Bir şeyin etrafını çevreleyen çember nev´inden şeyler

* Çadırın eteklerine bağlanan parça

HATARAT Tehlikeler

Akla gelen fikirler

HATARE Hürmetli ve izzetli olmak

HAT´ARE Bir hâl üzerine karar etmeyip devamlı değişmek

HATARGÂH f

Tehlikeli yer, tehlikeli saha, tehlike yeri

HATARİŞ Deprenmek

HATARKÂR f

Hatarlı, korkulu

HATARNÂK f

Korkunç, korkulu, tehlikeli

HATA SAVAB CETVELİ Basılmış bir kitabın mürettib yanlışlarını göstermek için sonuna ilâve edilen cetvel

(Hatâ: Yanlış; savab: Doğru demektir

)
HATAT Sütün kaymağı

* Tıb: Cilt iltihabından meydana gelen kabukların soyularak iyi olanları

HATAT Bağırma, çağırma, feryâd etme

HATATİF (Huttâf

C

) Kırlangıçlar

HATAVAT (Hatvât - Hatuvât - Hutuvât olarak da yazılır) (Hatve

C

) Adımlar, hatveler

(Bak: Hutuvât)
HATAYA (Hatâ

C

) Hatâlar

Yanılmalar

HATAYİ (Bak: Hatâi)
HATB (C

: Hatub) Mühim iş

* İstemek

* Konuşmak

* Nidâ

HATB Odun toplamak

HATBA´ Arkasında siyah çizgiler olan dişi eşek

(Müz: Ahtab)
HATD Durdurmak

İkâmet

HATEB (C

: Ahtâb) Odun

* Koğuculuk

HATEL Kahretmek

* Ahdini bozmak

* Aldatmak

HÂTEM Mühür

Üzerinde yazı olan ve mühür yerine kullanılan yüzük

* Son

En son

(

Sath-ı arzda altı ay zarfında beşerin haşrini temsil eden o sayısız haşir ve neşirlerde görünen rububiyetin o tasarruf-u aziminde pek yüksek, büyük ve ince nakışlı bir hâtemi vardır

Mahlukatın icadında görünen şu intizamlar, suhuletler, sür´atler, imtiyazlar hep o hâtemin parıltısından meydana geliyorlar

Evet her bahar mevsiminde pek hakimane, basirane, kerimane faaliyetler başlar ve hârikulâde san´atlar yapılır

M

N

)
HÂTEM-ÜL ENBİYA Peygamberlerin en sonuncusu Hz

Muhammed (A

S

M

)
HÂTEM-ÜL HÂTEM Hz

Muhammed´in (A

S

M

) Tevrat´taki ismi

HÂTEM-İ MAHSUS Hususi mühür

Bir kimseye âit damga, mühür

HÂTEM-ÜR RÜSÜL Peygamberlerin sonuncusu, son resul, Hazret-i Muhammed (A

S

M

)
HÂTEM-İ SADARET Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü

Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi

İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı

Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı

Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü hamamda bile boyunlarında taşıyan sadrazamlar vardı

(O

T

D

S

)
HATEM Çok cömert ve eli açık adam

HATEM Kırılmış olan şey

* Hayvanın çok yaşamaktan dolayı zayıf olması

HATEMANE f

Hâtem´e yakışacak şekil ve surette

Cömertçesine

HATEMAT (Hatme

C

) Hatim etmeler

Sona erdirmeler

HATEME "Allah, sona erdirsin

" meâlinde bir dua

HATEMİ Mühür kazıyan, mühür yapan

Mühürle alâkalı

HATEM-İ TAÎ (Ebu Adi bin Abdullah bin Said) Arab kabile reislerinin büyüklerinden ve şairlerinden olup, cömertliği ile meşhurdur

Adı, cömertlik ve keremde darb-ı mesel halini almıştır

Bazı şiirleri toplanarak bir divan yapılmış ve Londra´da bastırılmıştır

Hz

Peygamber´in (A

S

M

) zamanına yetişmiş ise, de, bi´setten evvel vefat etmiştir

HATEMKÂRÎ Bir sathın "yüzeyin" üzerine süs şekilleri oyarak meydana getirilen boşlukları, o satha benzeyen başka bir madde veya mâdenle doldurmak suretiyle yapılan tezyinât

HATEN (C

: Ahtân) Kadın tarafından olan kimseler

(Baba, kardeş ve emmi gibi) * Araplar, damat mânasına kullanırlar

HATENAT (Hatene

C

) Kaynanalar

HATENE (C

: Hatenât) Kaynana

HAT´ET Vurmak, darb

* Düşürmek

* Cima etmek

HATF Ölüm

Ölmek

Vefat etmek

HATF Kapmak

* Şimşek gibi göz kamaştırmak

* Sür´atli olmak

HATIB (Hatab

dan) Oduncu, odun toplayan

* İyiyi kötüyü ayırd edemeyen kimse

HATIB-I LEYL Geceleyin odun toplayan kimse

* Mc: Mânâsız ve saçmasapan sözler konuşan adam

HATIF Süratli kapıp götürücü

* Göz kamaştırıcı şimşek

HATIL Taş duvarı takviye etmek için her bir-iki metrede çekilen tuğla veya kereste tabakası

HATIM Kırıcı, ufalayıcı

HATIM (C

: Havâtim) Yüzük

HATIR Zihin

Fikir

Gönül

Kalb

Hal

Tedbir

Vesvese

HATIR-I NÂ-ŞÂD Tasalı ve kederli gönül

HATIR-I NEFSANÎ Tas: Dünya ve nefis muhabbetinin cismanî kuvvete galebesi

HATIR-I RAHMANÎ Tasavvuf ehlinin kalbinde, Allah´ın cemal-i vahdetinin tecellisiyle tam bir sükûnet olması

Buna muhabbetullah da denir

HATIR-I ŞEYTANÎ Tas: Nefsin zevklerine muhabbet yüzünden, ma´siyet ve günahlara düşmek

HATIRA Hatıra gelen

Hatırda kalan şey

* Bir kimseyi veya bir hâdiseyi hatırlatması için yazılan veya saklanan veya birisine verilen şey

HATIR-AŞÜFTE f

Gönlü perişan olan

HATIRAT (Hâtıra

C

) Hâtıralar

Hatırda kalan şeyler

* Edb: Bir adamın yaşadığı zamana, bulunduğu işlere, görüştüğü kimselere dair düşüncelerini ve duygularını hâvi olmak üzere yazdığı eser

(

Acaba Hâlık-ı Semavat ve Arz´dan başka hangi sebeb var ki; en ince ve en gizli hâtırat-ı kalbimizi bilecek ve bizim için istikbali, âhiretin icadıyla ışıklandıracak ve dünyanın yüzbin boğucu emvacından kurtaracak, hâşâ; Zat-ı Vacib-ül Vücud´dan başka hiçbir şey, hiçbir cihette Onun izni ve iradesi olmadan imdat edemez ve halaskâr olamaz

L

)
HATIRAT-I KALB Kalbe gelen hatıralar ve mânâlar

HATIR-AZAR f

Hatır kıran

HATIR-AZÜRDE f

Hatırı kırılmış

HATIR-NEVAZ f

Gönüle okşayan, hatırnaz

HATIR-NİŞAN f

Hatırda kalan, akılda duran

HATIR-GÜŞA f

Gönle ferahlık veren

İç açan

HATIR-MANDE f

Gücenmiş, kalbi incinmiş, hatırı kırılmış

HATIR-NİŞİN f

Akılda kalan, hatırda kalan

HATIR-SAZ Hatır yapan, gönül alan

HATIR-ŞİKEN f

Gönül inciten, kalb kıran, hatır kıran

HATIR-ŞİNAS f

Gönül alıcı, hatır alıcı

HATIR-ZAD f

Akla gelen, hatıra doğan

HATÎ Şaşırtan, yanıltan, hatâya düşüren

HATÎ Fakir kavutu

HATÎ´ Yaramaz kimse

HATÎA Ok atan kimselerin, baş parmaklarına geçirdikleri deri

HATİB Hitâbeden

Söz söyleyen

Cemaate, topluluğa karşı güzel söz söyleyen kimse

* Câmi´de müslümanlara dini nasihatlar ve güzel sözlerle hitâbeden vazifeli zat

HATÎB Mânalı ve fâideli, güzel söz söyleyen

Güzel, düzgün konuşan

HATÎB Odunu çok olan kimse

HATİBANE f

Hatibcesine

Güzel ve akıcı söz söyleyenlere yakışırcasına

Nutuk atarcasına

HATÎBE Ormanlık, ağaçlık yer

* Odunluk

HATÎCE (Hadîce) Vakitsiz ve erken doğan kız çocuğu

* Fetva metinlerinde kadını temsil eden umumi isimlerden birisi

(Ötekiler: Hind, Fâtıma ve Zeyneb´dir

)
HATÎCE-İ KÜBRA Peygamberimizin (A

S

M

) ilk zevcesi ve mü´minlerin annesi

Yirmidört sene bütün varlığıyla ve mülküyle Peygamber Efendimize hizmet etmiş ve Ona ilk olarak iman etmiştir

(Radıyallahu Anha)
HATÎE Hatâ

Günah

Kabahat

Suç

HATİF Gayıptan haber veren cinnî

* Sesi işitilen ve kendisi görülmeyen, seslenici

Ses verici, çağırıcı

HATÎFE Unu süt ile yoğurup pişirerek yapılan yemek

HATİL Yorgun

* Devamlı yağan yağmur

HATİM Hitâma erdiren

Bitiren

* Mühür basan

HATÎM Kâbe-i Muazzama´nın şimal tarafındaki taş

Duvar gibi olan sur

HATİM Kadı, hâkim

* Sağlamlaştıran

HATİME Son

Nihayet

Son söz

HATİME-KEŞ f

Son veren, hâtime çeken, bitiren, sona erdiren

HATİN Sünnet eden

HATİR Muhâtaralı, tehlikeli, korkulacak durum

Büyük ve şerefli kimse

HATÎT Hasis kimse

HATİTA Bir malın değerinden indirilen tenzilât, iskonto

HATİTA (C

: Hatâyit) İki tarafındaki yerlere yağdığı hâlde kendisine yağmur yağmayan yer

HATK (HATKÂN) Yürürken adımların birbirine yakın olması

* Yönelmek, teveccüh etmek

HATLA´ Kulakları sarkık olan kadın

(Müz: Ahtal)
HATM Kırmak, ufalamak

HATM Hâlis, saf

* Sağlamlaştırma, muhkemleştirme

* Hüküm ve kazâ icabettirme

HATM Hitâma erdirmek, bitirmek

Kur´an-ı Kerim´i veya herhangi bir şeyi sonuna kadar okuyup bitirmek

* Mühürleme

Mühürlenme

HATM İnsan veya hayvan burnu

* Kuş gagası

HATME Baştan aşağı (bütün Kur´ân-ı Kerimi) okuyup bitirmek

* Bir arada muayyen bir şeyi okuyup bitirmek

HATME-İ ENFÂS Nefesleri tükenmek

Ölmek

HATME-İ HÂCEGÂN f

Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları

HATME-İ MAHSUSA Hususi hatme

Kur´andan veya hadisten alınan muayyen duaları okuyup bitirmek

HATN (HITN) Beraberlik, misil, denk olma, eşitlik

HATN Damat

* Sünnet etme

HATNE Kaynana

HATR Devenin kuyruğunu kâh yukarı kaldırıp ve kâh aşağı vurması

HATR Ahdini bozmak, sözünde durmamak

HATR Atâ etmek, hediye vermek

* Sağlamlaştırmak

HATRA Nehirlerde işleyen vapurların iskandil direği

HATRE Bir kere emmek

HATREBE (Hatribe) Dar gelirli olmak

* Maaş sıkıntısı

* Gevezelik etmek

HATREME Sütlü bulamaç

HATREŞE Çekirgenin bir şeyi yerken çıkardığı ses

HATRİB Daima beyhude ve mânasız konuşan

HATT Sınır

Çizgi

Hudud

* Yazı

El yazısı

* Nâme

Mektup

* Gençlerde yeni çıkan bıyık veya sakal

* Çizgi gibi uzanan belirsiz hafif yol

* Deniz yalısı

* Gemilerin hareketteki istikameti

* Parmağın onikide biri olan bir ölçü

* Ferman, buyruk

Padişah emri

* Geo: Sadece uzunluğu olan

HATT-I BÂLÂ f

Tepelerin en yüksek noktalarından geçtiği itibar edilen çizgi

Zirvelerden geçen hat

HATT-I BUTLAN İptal etmek gayesiyle bir kaydın veya künyenin üzerine çekilen çizgi

HATT-I DEST f

El yazısı

HATT-I FÂSIL Ayırıcı çizgi, fasledici çizgi

HATT-I HAREKET Davranış

Davranma tarzı

Hareket tarzı

HATT-I HÜMAYUN f

Padişanın el yazısı

Padişahın emri

HATT-I İCTİMA-İ MİYÂH Suların toplandığı hat

Dere, çay, nehir

HATT-I İSTİVÂ f

Dünyanın kuzey ve güney kutuplarına aynı uzaklıkta olduğu ve dünyayı iki müsavi parçaya böldüğü farzedilen dâire çizgisi

* Ekvator

* Mevlevi semahânesinde, şeyhin oturduğu post ile meydan kapısı ortasında farzolunan çizgi

HATT-I MEVHUM Hayalî çizgi

HATT-I MİSMARÎ Çivi yazısı

HATT-I MUVÂSALA f

Erişme ve vâsıl olma yolu

Birbirine kavuşup buluşma ve birleşme yeri

Birbirine münasebet kurabilme yolu

HATT-I MÜDÂFAA Savunma hattı, müdafaa hattı

HATT-I MÜNHANÎ f

Eğri çizgi

Eğilen hat

HATT-I MÜNKESİR Geo: Kırık çizgi

HATT-I MÜSTAKİM f

Doğru çizgi

* Doğru yol

Doğruluk üzere olan şey

HATT-I NISF-ÜN NEHAR Meridyen

Ekvatora dik olarak geçtiği farzedilen dairelerin her biri

HATT-I ŞAKUL Çekül doğrultusu

Yer çekimi istikametinde, dünyanın merkezine doğru

HATT-I ŞEHRİYARÎ Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir

Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı

İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" denilirdi

HATT-I UFKÎ f

Düz hat

Ufki hat

HATT-I VÂSIT Geo: Kenarortay

Üçgenin köşelerinin her birini karşı kenarın orta noktasına birleştiren doğru parçaları

HATT-I ZERENDUD Altunla yazılmış celi yazılar

HATT Bir şeyi yukarıdan aşağıya indirmek

* Ucuzlatmak

* Cilâ vurmak

* Bırakmak

HATT Yolmak

* Çekmek

HATTA Harf-i atıftır, gaye bildirir

Ve (fazla olarak, kadar, bile, dahi, hem de

) mânalarına gelir

HATTAB Oduncu

Odun satan

HATTAF Kırlangıç kuşu

* Kapıp kaçıran, kapıp aşıran

HATTAN Sünnetçi

HATTAR (Hatur) Gaddar

* Hud´akâr

Hilekâr

HATTAR Süngü vuran

HATTAT Çok güzel yazı yazan san´atkâr

HATT-AVER Sakalları yeni çıkmaya başlayan genç

HATTİYYE (C

: Hatyât) Canı, kıymeti yüce olmak

* Küçük ok

HATT-ŞİNAS f

Yazı uzmanı, yazıdan anlayan

HATUN (C

: Havâtın) Kadın

Hanım

* Tar: Yüksek şahsiyetli kadınlara veya hakan eşlerine verilen ünvan

HÂTUN-U KIYAMET Hz

Peygamberimizin (A

S

M

) kızı Hz

Fatıma´ya mecaz yoluyla söylenen bir tabirdir

HATUT Yeri tırnağıyla kazıyıp çizgiler çizen vahşi sığır

HATUT Tez yürüyüşlü yedek atı

HATV Adım adım yürümek, adım atmak

HATV Saçak bükmek

HATV Rengin değişmesi

* Engel olmak, menetmek

* İplik bükmek

HATVE (Hutve) Adım

Bir adım atışta iki ayak arasındaki mesafe

Bir adım atmak

HATVE-İ TEKARRÜB Yaklaşma adımı

HATVE-ENDAZ f

Adım atan

HATVE-ENDAZÎ f

Adım atıcılık

HATVE-ŞÜMAR f

Adım sayan

* Çekinerek ve ihtiyatla yürüyen

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAV Çuha ve buna benzer kumaşların ters yüzlerinde bulunan tüy

* Şeftâli gibi bazı meyvelerin üzerlerinde bulunan ince tüy

HAVA (Hevâ) Hava

Dünyayı çeviren atmosfer

Cevv

Yer ile gök arası

* Hafif yel

* Bir binanın üzerine kat çıkma hakkı

* Bir yerin hâli ve sıhhat bakımından durumu

* Müzikte ezgili ses, sadâ

HAVA-İ NESİMÎ Sabahki hava

Temiz hava

HAVA´ Hâli olmak, boş olmak

* Düşmek, sâkıt olmak

HAVABAT (Bak: Havbâvât)
HAVACİB Hicablar, perdeler, örtüler

HAVADİS (Hâdise

C

) Yeni hâdiseler, yeni sözler

* Alâka ile karşılanan haberler

HAVAFİ Kuş kanadında ebâhir yeleklerinden sonra olan dört kısacık yelekler

HAVAFİR (Hâfir

C

) Kazanlar, yeri kazıcılar

* Hayvan, dâbbe tırnakları

HAVAGAZI t

Isı veya ışık temin etmek maksadıyla yakılarak kullanılan bir gaz

HAVAÎ (C

: Havâiyât) Havaya âit ve müteallik

Hava ile alâkalı

* Heves ve nefis hesabına olan, boşuna veya çirkin

Günahlı iş

Nefsâni hâl ve hareketler

HAVAİC (Havâyic) İhtiyaçlar

Hâcetler

Gerekli ve lüzumlu şeyler

HAVAİC-İ ASLİYE Fık: Mesken ile, eve lüzumlu eşyadan ve kışlık, yazlık elbise ile lüzumlu silâhtan, âletten, kitaptan ve binek (hayvan) ile hizmetçi ve bir aylık - sahih görülen diğer bir kavle göre; bir senelik - nafakaya mahsus erzaktan ibârettir

HAVAİC-İ ZARURİYYE Zaruri ihtiyaçlar

Giderilmesi lüzumlu olan ihtiyaçlar

HAVAİYYAT Havâi şeyler ve sözler

HAVAK (HAVKA´) Geniş yer, vâsi

HAVAKÎN (Hâkan

C

) Hükümdarlar, hakanlar, padişahlar, başbuğlar

HAVALE Bir işi veya bir şeyi başka birine bırakma

Ismarlama

* Görmeyi önleyen duvar gibi perde

* Tıb: Küçük çocuklarda veya gebe kadınlarda bazan meydana gelen, baygınlık veren bir hastalık

* Postadan gelen emanet kâğıdı

HAVALE-İ MUACCELE Huk: Havale konusunun, behemehal ödenmesi lâzım geldiği şekilde yapılan havale

HAVALE-İ MÜBHEME Huk: Havale konusunun, ta´cil veya te´cili beyan olunmadan yapılan havale

HAVALE-İ MÜECCELE Huk: Havale edilen şeyin vadesi geldiğinde ödenmesi şeklinde yapılan havale

HAVALENAME f

Posta gibi vasıtalarla para göndermek üzere yazılan havale mektubu

HAVALETEN Havale suretiyle, havale olarak

HAVALİ Çevre, civar, etraf, yöre

HAVAMİS-İ SÜLEYMANİYE Tar: Süleymaniye Medresesini teşkil eden medreselerden beşinin müderrisine verilen ünvan

İlk zamanlarda havamis namı altında beş medrese ve beş aded de müderris bulunurken daha sonraları müderrislerin sayıları arttırılmış ve bundan dolayı "havamis" kelimesi de "hamise"ye kalbolunmuştur

Havamis medreseleri sonraları "Hâmise-i Süleymaniye" ismini almıştır

HAVAN İçinde çeşitli şeylerin dövülüp ufalandığı ağaç, mâden veya taştan yapılmış çukurca kap

* Tütün kesmekte kullanılan makine

* Başkalarına destek olacak gücü bulunmadığı halde, yardakçılık eden kimse

* Elektrikî bir boşalmanın ısı değerini gösteren âlet

* İçine çukur delikler oyulmuş büyük ağaç kütüğü

(XlX

yy

dan önce bu deliklerin içinde, kara barutun bileşimine giren maddeler tokmak vasıtasıyla dövülerek ufalanırdı

) * Ask: Namlusu çapına oranla kısa olan ve aşırma atış yapmak için kullanılan top cinsinden bir ateşli silâh

HAVAN Arslan, esed

HAVANIK (Hânkah

C

) Tekkeler

HAVANİT (Hânut

C

) Dükkânlar

* Meyhaneler, işrethâneler

HAVARE f

Yiyecek, azık

HAVARIK (Hârika

C

) Acib ve garip olan hâdise

İnsanda hayret ve hayranlık uyandıran şeyler

* Okun nişanı delerek öbür tarafından çıkıp gitmesi

HAVARIK-I ÂDE Fevkalâde olaylar, hârika hâdiseler

HAVARİ Yardımcı

* Hz

İsa´nın (A

S

) yardımcı ve sahabeleri olan 12 zâttan her biri

HAVARİC (Hâric ve Hârice

C

) Asiler, zorbalar, isyankârlar

* Hâricîler

Hâriçte kalanlar

(Bak: Hâricî)
HAVARİYYUN Hz

İsa´nın (A

S

) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim

Bunlar: İsa´nın (A

S

) Petrus adını verdiği Yunus´un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi´nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte´nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub´un oğlu Yahuda, hain Yahuda İskariyot´tur

HAVAS (C

: Ahvâs) Çukur ve kısık gözlü olmak

HAVASIB (Hâsıb

C

) Şiddetli rüzgârlar, fırtınalar

HAVASIN (Hâsına

C

) Namuslu kadınlar

HAVÂSS (Hâss - Hâssa

C

) Hâslar

Hâssalar

Keyfiyetler

Hususlar

* Dindarlık ve doğruluğu ile, ilmiyle âmil olup mâneviyat mertebelerinde yükselmekle makbul ve muteber olan zatlar

* Zenginler sınıfı

* Kur´anî ve manevî sırlara ve hususlara vâkıf bulunan, ilim, ibadet, tâat ve takva yolunda yükselerek mümtaz olan Evliyâullah

Herkesin hürmet ettiği büyük zevât

* Manevî te´sir için okunan duâlar

HAVÂSS-I HÜMAYUN Tar: Osmanlı İmparatorluğunun fütuhat devirlerinde (yükselme devri) fethedilen araziden devlet hazinesine ayrılan kısım

Her yer zaptedildikçe, arazi: timar, zeamet ve has namıyla üç sınıfa ayrılırdı

Meselâ 250 köyden müteşekkil bir sancağın 100-150 köyü ikişer üçer köy olarak 40-50 tımara ayrılır, harpte başarı gösteren askerlere dağıtılırdı

Kalanı zeamet ve has itibar edilerek bundan vezirlere, sancak beylerine, beylerbeyilere ve sâir devlet büyüklerine hisse ifraz edildikten sonra geri kalan kısım, "Hass-ı Hümâyun" namıyle devlete bırakılırdı

(O

T

D

S

)
HAVÂSS-I REFİA Tar: Eyüp Kadılığı eskiden Çatalca´ya kadar uzanır ve Çatalca´da kadının bir vekili bulunurdu

İkinci meşrutiyete kadar bütün mahkeme işleri, kadının tayin ettiği bir naib tarafından idare edilirdi

Meşrutiyet devrinde diğer kadılara yapıldığı gibi, Eyüp Kadılığına da maaş bağlandı

Şer´î ve nizamî mahkemeler birleştirilince havâss-ı refia ortadan kaldırıldı

HAVÂSS U AVÂM İleri gelen kimseler ve halk

HAVASS (Hasse

C

) Hasseler

Duygular

HAVASS-I (HAMSE-İ) BÂTINA Kalbe bağlı beş duyğu: Hiss-i müşterek (hayâl kuvveti), müdrike (akıl), vehim (vâhime), hâfıza, mutasarrıfa (meydana getirici hayal kuvveti)

HAVASS-I (HAMSE-İ) ZÂHİRE Zâhirî beş duygu: Tatmak, görmek, işitmek, koklamak, dokunup duymak

HAVAŞİ (Hâşiye

C

) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar

Hâşiyeler, derkenarlar

* Maiyet adamları

HAVAT Tavşancıl kanadının fısıltısı

* Ses, sadâ

HAVATIF Göz kamaştırıcı şeyler

(Bak: Hâtıf)
HAVATIR Hâtıralar

Fikirler

Düşünceler

HAVATIR-I RABBANİYE Rabbanî telkinler

İlâhî ilhamlar

HAVATIR-I ŞEYTANİYE Şeytanî vesvese ve düşünceler

HAVATÎM (Hatime

C

) Sonlar, nihayetler

HAVATİM (Hâtem

C

) Mühürler, hâtemler

HAVÂTİM-İ RESMİYYE Resmî mühürler

HAVATİN (Hâtun

C

) Şerefli kadınlar, hâtunlar

HAVAYİC (Bak: Havâic)
HAVAZ Kalbde olan gam ve tasa

HAVAZE (C

: Havâzât) Ziyafet

HAVB (Hub - Havbet) Günah, ma´siyet

* Fakirlik

* Meşakkat

* Maraz, ağrı, dert

* Ana, baba

HAVB Fakir ve muhtaç olmak

HAVBA´ Zât, nefs

HAVBAVAT Nefsler

Zâtlar

HAVBET (Havb) Açlık, hâcet, meskenet

* Çayırı, otlağı olmayan kır yer

HAVC (Havcâ´) Hâcet, ihtiyaç

HAVCEB (C

: Havâcib) Kırmızı gül

HAVCELE Ağzı büyük, kendisi küçük şişe

HAVCEME (C

: Havâcim) Kırmızı gül

HAVD Güzel ahlâk

* Güzel ve yumuşak vücutlu câriye

HAV´EB Basra yakınında bir mevkinin adı

* Çeşme

* Geniş dere

* Pek büyük kova

HAVEBE Zayıf adam

HAVEL Eğrilik

* Şaşılık

Bir şeyin yerinden ayrılması

HAVEL Mülk

* Haşmet

HAVELÂN Dönme, dolaşma

* Değişme

HAVELAN-ÜL HAVL Senenin geçmesi

Senenin değişmesi

HAVEME Büyük, ulu, yüce

HAVENE (Hâin

C

) Hâinler, hıyânet edenler

HAVER f

Doğu, şark

HAVER Zayıf olmak

* Yumuşak, çukur yer

* Denize suyun akıp döküldüğü yer

HAVER Gözün beyazının çok beyaz ve karasının da çok kara olması

HAVERAN f

Doğu ile batı

Şark ile garp

HAVERNAK Irak´ta bulunan Numân-ı Ekber denen biri tarafından binâ edilmiş olan bir köşk

HAVERVER Şey mânasına gelir bir isim

HAVF Korku, korkutmak

HAVF-I ÂR Utanma korkusu

HAVF-I BÂRİ Allah korkusu

HAVF Kavim, kabile

HAVFEN Çekinerek, korkarak, havf ederek, korku ile

HAVFEZAN Tarhun otu

HAVFNAK f

Korkulu, korkutan, korkunç

HAVF VE RECA Korku ve ümid

(Hem yaşama ümidi, hem de ölüm korkusu

Yahut, affedilmesi ümidi veya cehenneme gitmek korkusu

) (Bak: Celâl)
HAVIT Deve semeri

Devenin hörgücüne takılan küçük semer

HAVİ İçine alan, ihtiva eden, kaplayan

Câmi´

* Biriktirici

* Kuşatan

HAVÎ Çekirge

HAVİL (C

: Huvel) Hizmetkâr

HAVİYE Şenliksiz olan yer

Harabe

Issız, boş yer

* Sâkıt

Göçük, çökük

HAVİYE (Sukut mânasından) Cehennem´in 7

tabakası

En korkunç yer

HAVİYYE Çocuk doğuran kadına loğusa yemeği yedirmek

* Namaz kılan kimsenin, secde halinde iken, karnını uyluğundan yukarı tutması

HAVİYYE (C

: Havâyâ) Yağlı bağırsak

* Bağırsak

* Deve palanı

HAVK "Halka" denilen yuvarlak

HAVK Bâdruç otu

* Bez dokumak

HAVK Ev süpürmek

* İhâta etmek, kaplamak

HAVKALE (C

: Havâkıl) İhtiyar, zayıf, kuvvetsiz ve çelimsiz adam

* Hızlı yürüme

HAVL Güç

Kuvvet

* Muhit, etraf

* Yıl, sene

* Tahavvül, inkılâb

* Geçmek

* Bir hâlden bir hâle dönmek

* Rücu etmek

* Sıçramak

* Hile

HAVL-İ HAVELÂN Zekâtın lüzumu için; bir mal üzerinden, bir sene geçmiş olması

HAVLA´ Gözü şaşı olan kadın

(Müz: Ahvel)
HAVLE (HAVÂL) Çok fazla döndürmek veya dönmek

HAVLEKA "La havle velâ kuvvete illâ billah" demek

HAVLÎ Bir yıllık

HAVM Deve sürüsü

* Devretmek

HAVMANE (C

: Havâmin) Çok sağlam yer

HAVME Tasarruf dâiresi

HAVN Hıyanet etmek, hâinlik yapmak

HAVR Rücu etmek, dönmek

* Eksiltmek, noksan etmek

HAVRA Yahudi mâbedi, sinagog

* Mc: Pek gürültülü yer

HAVRA (Ahver´in müennesidir

) Çok beyaz veya çok beyaz gözlü

Ahu gözlü kadın

HAVRAN Şam diyarından bir yerin adı

* Balıkesir´in bir ilçesi

HAVREM Ayak ovup kir gidermekte kullanılan, kırmızı renkli delikli taş

HAVREME Burun ucu

HAVS Geceleyin istemek

HAVS Ayrılmak

* "Haysü" mânâsına zarf-ı mekân için lügattır

HAVSA Bağır

* Bağırın yanındakiler

HAVSA´ Bir gözü beyaz, bir gözü siyah olan koyun

HAVSA´ Karnı sarkık olan kadın

(Müz: Ahves)
HAVSAL Havuzun kenarında suyun durulduğu yer

HAVSALA Zihnin bir şeyi kavrama derecesi

Anlayış

Akıl

* Tıb: Kuş kursağı

Karın boşluğu

Cevf

* Mide

HAVSALA-SUZ f

Takati kaldıran, tahammülü mahveden

HAVSERE Araptan bir kabile

HAVŞEB Köstek yeri

HAVTA´ Tavşan yavrusu

* Bir nevi sinek

* Delil

HAVTEK(Î) (C

: Havâtik) Kısa boylu

HAVTEL Büluğa eren oğlan

* Bağırtlak yavrusu

HAVV (HUVV) Bal, asel

HAVVA Hz

Adem´in (A

S

) muhterem zevcesi, eşi

* Rengi esmere mâil kadın

* Yalancı, kezzab

HAVVAS Hurma yaprağı satan kişi

* Hurma yaprağından zenbil yapıp satan kişi

HAVVAT Bahadır, çeri, kahraman, öncü

HAVYA Madenlerle yapılan kaynak işlerinde, lehimin eritilmesinde kullanılan âlet

Lehimi eritebilmesi için sıcak olarak kullanılması gereken bu havyaların çoğu elektrikle ısıtılır

HAVYAR Balık yumurtası

Mersin balığı yumurtasından yapılan siyah, mugaddi ve leziz bir madde

HAVYE Tıb: Yaranın etrafındaki kabarık etler

HAVZ Suya girme

* Sakınılacak işe girişmek

* Başlamak

HAVZ Seri sevk, yeynilik, sür´atli oluş, hızlılık

HAVZ Cem´ etmek

Bir şey ilâve etmek

HAVZ (C

: Hıyâz) Hususi suretle yapılan su havuzu

HAVZ-I HAYAL Hayal havuzu

HAVZ-I KEBİR Fık: Büyüklüğü 45 - 50 metre kare genişliğinde olan akmayan, durgun su bulunan havuzdur

Genişliği bu ölçüden küçük olursa ona havz-ı sagir denilir

HAVZ-I KEVSER Kevser havuzu

(Bak: Kevser)
HAVZA Coğ: Açık ve düz deniz kıyısı

Kenar

* Memleket

* Taraf

* Sınır için: Bir şeyin çevresi içinde olan

HAVZA Bir hükümetin idaresi altında bulunan bütün ülkeler

HAVZAA Kumluktan alınmış bir miktar kum

HAVZAN Sarı çiçekli, güzel kokulu bir çiçek

Nilüfer çiçeği

* Tarhun otu

HAVZE Nâhiye

* Cemaat, topluluk

HAVZERÎ Birbirinden ayrılmayı istemek

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HAY f

Eyvah! Vay!
HAYA Hicab, utanma, edeb, ar, namus

Allah korkusu ile günahtan kaçınmak

HAYA Yağmur

* Ucuzluk

HAYADAR f

Utangaç, çekingen, mahcub

HAYADİD (Haydud

C

) Haydutlar, eşkiyalar

HAYA-HUY f

Çığlık, vâveyla

* Çalıp eğlenmeden çıkan gürültü, ses

HAYAL (C

: Hayâlât) Zihnen tasarlanan şey

Hakikatı bilinmeyip akılla tasarlanan veya gölgeli görünen şey

* Asıl olmayan ve akıldan geçen fikir

HAYAL-İ BEŞER İnsan hayali

HAYAL-İ FENER Sihirbaz feneri denilen ve resimli camları olan ve bu resimleri duvara aksettiren fenere benzer bir âlet

* Mc: Son derece vücutça zayıf olan kimseler için kullanılır

HAYAL-İ HÂİL Korku ve dehşet veren hayal

HAYAL-İ SEFİD f

Beyaz hayal

HAY´AL Yakasız gömlek

HAYALÂT (Hayal

C

) Hayaller, hülyalar

HAYALÂT-I ÂLİYYE Yüksek ve âli hayaller

HAYALEN Hayal olarak

Zihinde tasarlayıp canlandırarak

HAYALET Göze görünen hayal, karaltı

HAYALÎ Hayale âit

Hayale mensub ve müteallik

* Hayal, yahut halk dili ile "Karagöz" oynatanlar

HAYALİYYUN (Hayalî

C

) Romantik şâirler, hayalî yazarlar

HAYALİYYUN MEZHEBİ Aslı olmayan ve hayalde tasavvur edilen şeyleri, gerçek olduğunu vehm edenlerin mesleği

HAYAL-PEREST f

Hayalî şeylerle çok uğraşan

Çok hayal kuran

Dalgın

Olmayacak şeylerle avunan

HAYAL-PERESTLİK Kelâmda hakikatı rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek

HAYAL-PERVER f

Hayale düşkün

HAY´AME Yaramaz huylu, kötü mizaçlı

HAYAT Dirilik

Canlılık

Yaşama

Sağlık

* Fık: Allah (C

C

) kendi Zât-ı Ehadiyyetine mahsus bir hayat sıfatı ile muttasıftır

Bu, Hak Teâlâ´nın ilmi ile, irade ve kudret ile ittisafına hâs bir sıfattır

(Bak: Meratib-i hayat) (Hayat, şu kâinatın en ehemmiyetli gayesi

hem en büyük neticesi

hem en parlak nuru

hem en lâtif mâyesi

hem gayet süzülmüş bir hülâsası

hem en mükemmel meyvesi

hem en güzel zineti

hem sırr-ı vahdeti

hem rabıta-i ittihadı

hem en yüksek kemali

hem en güzel cemali

hem kemalatın menşei

hem san´at ve mahiyetçe en hârika bir ziruhu, hem en küçük bir mahluku bir kâinat hükmüne getiren mu´cizekâr bir hakikatı, hem güya kâinatın küçük bir zihayatta yerleşmesine vesile oluyor gibi; koca kâinatın bir nevi fihristesini o zihayatta göstermekle beraber, o zihayatı ekser mevcudatla münâsebettar ve küçük bir kâinat hükmüne getiren en harika bir mu´cize-i kudrettir

Hem hayatın hakikatı altı erkân-ı imaniyeye bakıp, mânen ve remzen isbat eder

Yâni, hem Vâcib-ül Vücud´un vücub-u vücudunu ve hayat-ı sermediyesini

hem dar-ı âhireti

hem hayat-ı bâkiyesini

hem vücud-u melâike

hem sâir erkân-ı imaniyyeye pek kuvvetli bakıp iktiza eden bir hakikat-ı nuraniyyedir

Hem hayat, bütün kâinattan süzülmüş en sâfi bir hülâsası olduğu gibi, kâinattaki en mühim bir maksad-ı İlahî ve hilkat-ı âlemin en mühim neticesi olan şükür ve ibadet ve hamd ve muhabbeti netice veren bir sırr-ı azamdır

Evet bu hayatın gayesi ve neticesi hayat-ı ebediyye olduğu gibi, bir meyvesi de hayatı veren Zât-ı Hayy ve Muhyi´ye karşı şükür ve ibadet ve hamd ve muhabbettir ki; bu şükür ve muhabbet ve ibadet ve hamd ise hayatın meyvesi olduğu gibi kâinatın gayesidir

Ve bundan anla ki; bu hayatın gayesini "rahatça yaşamak ve gafletli lezzetlenmek ve heveskârâne nimetlenmektir" diyenler, gayet çirkin bir cehaletle, münkirâne, belki de kâfirâne, bu pek çok kıymettar olan hayat nimetini ve şuur hediyesi ve akıl ihsanını istihfaf ve tahkir edip, dehşetli bir küfran-ı nimet ederler

L

)(Ziya ile mevcudat görünür, hayat ile mevcudatın varlığı bilinir

Her birisi birer keşşaftır

M

)(Ey nefis! Eğer şu dünya hayatına müştaksan, mevtten kaçarsan; kat´iyyen bil ki: Hayat zannettiğin hâlât, yalnız bulunduğun dakikadır

O dakikadan evvel, bütün zamanın ve o zaman içindeki eşya-yı dünyeviye, o dakikada meyyittir, ölmüştür

O dakikadan sonra, bütün zamanın ve onun mazrufu o dakikada ademdir, hiçtir

Demek güvendiğin hayat-ı maddiye, yalnız bir dakikadır

Hattâ bir kısım ehl-i tedkik "Bir âşiredir, belki ân-ı seyyaledir" demişler

İşte şu sırdandır ki; bazı ehl-i velâyet, dünyanın dünya cihetiyle ademine hükmetmişler

Madem böyledir; hayat-ı maddiye-i nefsiyeyi bırak

Kalb ve ruh ve sırrın derece-i hayatlarına çık, bak; ne kadar geniş bir daire-i hayatları var

Senin için meyyit olan mâzi, müstakbel, onlar için hayydır, hayatdar ve mevcuttur

S

)(Vücudun kemali hayat iledir

Belki vücudun hakiki vücudu hayat iledir

Hayat vücudun nurudur

S

)(Hayatı veren O´dur

Ve hayatı rızık ile idame eden de odur

M

)
HAYAT-I ALİL Hasta ömür, hastalıklı hayat

HAYAT-I ASKERİYYE Askerlik hayatı

HAYAT-I HUSUSİYYE Hususi hayat, özel hayat

Şahsa ait hayat

HAYAT-I İNSANÎ İnsana ait hayat

HAYAT-I TAKDİRİYYE Huk: Ana rahminde bulunan çocuğun hayatı

HAYAT Kasaba ve köy evlerinde üstü kapalı, bir, iki veya üç tarafı açık sofa

* Avlu

HAYAT-BAHŞ f

Hayat bağışlayan, hayat veren, zindelik veren

HAYAT-ENGİZ f

Yaşamaya zorlayan, yaşatan

HAYAT-FEZA (EFZA) f

Hayat artırıcı, hayat bahşedici

(Bak: Fezâ)
HAYATÎ Hayata ve yaşamağa ait

Hayatla alâkalı

Hayat için mecburi olan

* Mc: Çok önemli bir şeyin bağlı bulunduğu başka bir şey

Temel

HAYATİYET Canlılık

Hayat işaretinin, alâmetinin görünür olması

HAYATİYYUN Biyoloji âlimleri

HAYAVİYE Hayatla alâkalı âza

(Hayeviye diye de okunur)
HAYBER Arap Yarımadasında Hicaz bölgesinin doğu sınırında ve Medine-i Münevvere´nin 170 km

kuzeyinde bir kasabadır

Evleri, yüksek bir kayanın üzerinde kurulmuş olan bir kalenin etrafında bulunur

Hicretin yedinci senesinde vuku bulan Hayber Gazası ile meşhur olmuştur

Aynı sene içinde Hz

Resulullah Efendimiz, Hudeybiyeden döndükten sonra binikiyüz piyâde ve ikiyüz süvari ile Hayberin fethine gitmiştir

Hayberin eski ahalisi yahudi olup, fetihten sonra haraca bağlanarak vatanlarında bırakılmışlar ise de, Hz

Ömer (R

A

) Peygamberimizin son hastalıklarında "Arap Yarımadasında iki din birleşemez

" dediğini işittiğinden, daha sonra halifeliği zamanında bu hadise istinaden bütün yahudileri çıkarıp Şam´a naklettirmiştir

HAYBET Mahrumiyyet

İsteğine erememek

Me´yus ve mahrum olmak

HAYBET-ZEDE f

Sıkıntıya uğrayan, kedere düşen, kederli olan

HAYD (C

: Hayud-Ahyâd) Uzanmış büyük dağ burnu

HAYDA´ Sıcak günlerde uzaktan görenin su sandığı serap

HAYDAR Yiğit, cesur, kahraman

* Hz

Ali´nin (R

A

) bir nâmı, * Arslan, gazanfer

HAYDAR-I KERRÂR Hz

Ali

* Kahramanca döne döne düşmana saldıran

HAYDARANE f

Hz

Ali gibi

Kahramanca, yiğitçe, cesurca

HAYDARÎ Kahramanlık, cesurluk, yiğitlik

Arslanlık

* Eskiden bazı esnaf ve köylülerin giydikleri kolsuz aba, hırka

HAYDARİYYE Hırkanın altına giyilen kısa ve kolsuz elbise

HAYDE Meyletmek, yönelmek, eğilmek

* Hakdan ve doğru yoldan ayrılmak

HAYDEB Ulu ve yüce yol

HAYDO (Kürdçede ism-i tasgirdir) Haydar demektir

(Ali´ye Alo denmesi gibi)
HAYDUD (Haydut) Yol kesici

Dağ hırsızı

Eşkiya

HAYE f

Yumurta

* Haya, husye

HAYED Gölgesinden ürken eşek

HAYENDE f

Ağızda çiğneyen

HAYESAN Doğru yoldan dönmek, udul etmek

* Nefret etmek

HAYEVAN (Bak: Hayvan)
HAYEVÎ Canlı

(Bak: Hayaviye)
HAYF (Hayfâ) Emansızlık

Haksızlık

Zulüm

Cevr

(Vah vah, yazık, eyvah, yazıklar olsun meâlinde söylenir

)
HAYF Gözün birisi birine muhalif olmak

HAYFANE (C: Hayfân) Alacalı çekirge

* Ayakları uzun olan at

HAYFES Kısa adam

HAYHAY t

Baş üstüne, seve seve yaparım, öyle ya!, şüphesiz, elbette (gibi mânâlara gelir

)
HAYIFLANMAK Acınmak, üzülmek

Esef etmek

HAYIR Hayrette kalan, mütehayyir

Şaşıran

* Birikmiş su

HAYIRSEVER İyilik ve yardım etmesini seven

HAYİA Şiddetli ses

HAYİC Âşık, hayran

* Mest olmuş deve

HAYİDE f

Çiğnenmiş

* Ağızdan ağıza dolaşmış, bayat söz

HAYİDE-GÛ f

Değersiz sözler söyleyen kimse

* Değersiz şiirler yazan kimse

HAYİH Lâzım olduğu halde mevcud olmayan nesne

HAYİL Kısır olan hayvan

* Engel, mâni

* Hicâb

HAYİM Suyu, tahmin ettiği yerlerde arayıp bulamamak

* Susuz, atşân

HAYİR Mütehayyir kimse

* Toplanmış su

HAYİŞ Sık bitmiş olan hurma ağaçları

HAYİZE Aybaşısı olan kadın

(Bak: Hayz)
HAYK Kaplamak

HAYK Sallanmak

* Dokumak

* Tesir etmek, etkilemek

HAYKAN Büyük ve kalın olan

* Kısa boylu bir kimsenin yürümesi

* Omuzunu oynatmak

HAYKATAN Türraç kuşunun erkeği

HAYL At

At sürüsü

* Atlı sürüsü

* Zümre, güruh

* Düşünmek, hıfzetmek

HAYL-İ ADÜV Düşman sürüsü, düşman güruhu

HAYL Kuvvet

Havl

HAYLA´ Cin taifesinden bir nesne

* Sırtlan

* Korku

HAYLE Keçi sürüsü

HAYLE Zannetmek, sanmak

HAYLİ f

Oldukça

Epeyce

Çok

Bir takım

Kesir

Bol

HAYLULET Kibir

* Taazzum

Gurur

* Su-i zan

* Korkmak

Tevehhüm etmek

HAYLULET Yolu kapamak

* Araya girme

İki şey arasına girip hicab olmak

HAYLULET-İ ARZ Ay tutulması

Dünyanın güneşle ay arasına girerek güneş ışığına perde olması

HAYM Yaramazlık yapmak

HAYMANA Başıboş hayvanları haylayıp salıverdikleri çayırlık yer

* Ankara´nın bir kazası

HAYME Çadır

HAYME-İ KEBUD Mavi çadır

* Mc: Sema, gök

HAYME-GÂH (Haymegeh) f

Çadır kurulan yer

HAYME-NİŞİN Çadırda oturan

Göçebe

HAYMÎ Çadır biçiminde olan

HAYMUME Korkaklık, cübün

HAYN Helâk olmak

HAYNUNET Yakın olmak, yaklaşmak

HAYR Meşru iş

Faydalı, nurlu ve sevablı amel

Halkın rağbet ettiği akıl, ilim

İbadet, adalet, ihsan, mal gibi nimet

(Bak: Hayrat)
HAYR-UL BERİYYE Halkın hayırlısı

Hz

Muhammed (A

S

M

)
HAYR-UL BEŞER İnsanların en hayırlısı olan Hz

Muhammed (A

S

M

)
HAYR-UL ENAM (Bak: Hayr-ül Vera)
HAYR-UL FÂSİLÎN Âdil olanların, hâkimlerin en hayırlısı

HAYR-UL HALEF Hayırlı evlâd

Babasını hayırla andıracak evlâd

HAYR-İ MUKAYYED Bir kimseye hayırlı olduğu halde, diğer bir kimseye göre zararlı ve şer olan şey

HAYR-UL UMUR İşlerin en hayırlısı

HAYR-UL VERA (Hayr-ül Enam) Halkın hayırlısı

Mahlukatın en hayırlısı olan Hz

Muhammed (A

S

M

)
HAYR Sakınmak

* Büyük avlu

HAYRAN Takdirkârlığından dolayı şaşa kalmış

Çok takdir etmiş

Çok beğenmiş

HAYRAT (Hayr

C

) Sevap için Allah rızâsı yolunda yapılan iyilikler

Haseneler

Hayır iki çeşittir

Birincisi: Mutlak hayırdır; her halde, herkes için rağbet edilir ve sevilir, herkes için iyidir

İkincisi: Mukayyed olan hayırdır; birisinin yanında hayır olan, başkası için şer olabilir

İsraf ve sefâhette kullanılan çok mal gibi

İlmî, imanî, dinî, manevî ve maddî çok hayır ve menfaat verenlere de ehl-i hayır denir

HAYRE (C

: Hayrât) İyilik, kerem

* Her nesnenin iyisi

HAYR-ENDİŞ f

İyilik düşünen, hayırlı iş düşünen

HAYRET Hiçbir cihete teveccüh edemeyip kalmak

Şaşkınlık

Ne yapacağını bilememek

HAYRET-İ SIRFE Tam bir şaşkınlık

HAYRET-BAHŞ f

Hayret veren, şaşırtan

HAYRET-BAHŞÂ f

Hayret veren, şaşkınlık veren, hayrete düşüren

HAYRET-ENGİZ f

Hayret veren

Hayret içinde bırakan

HAYRET-FEZÂ f

Hayret veren, hayreti artıran

HAYRET-NÜMÂ f

Hayret gösteren, hayret veren

HAYRET-ZEDE f

Hayrete düşmüş ve şaşırmış olan

HAYR-HAH f

Hayır sâhibi

Herkesin manevî ve maddî iyiliğini isteyen

Allah rızası için ilm-i Kur´an ve imanla, manen ve maddeten hayırlı hizmetler etmeyi ve hayırlı işler işlemeyi seven

HAYR-HAHÎ f

İyilikseverlik, hayırhahlık

HAYRİ (Hayriye) Hayra âit

Hayırla alâkadar

HAYRİYET Hayırlılık

Hayırlı olmak

HAYS Saygı, hürmet, itibar

* Alâka, ilgi

Cihet, itibar

HAYS Darlık

* Udûl etmek, doğru yoldan çıkmak

HAYS Hayvan leşinin kokması

* Bir kimseyi aldatmak

* Sözde durmamak, ahid bozmak

* Fâsid olmak

HAYS Az, kalil

HAYS Karıştırmak, halt

HAYSAL Patlıcan

HAYSE Hurmayı yağla ve keşle karıştırmak

HAYSE-BEYSE İleri gidip geri gelmek, bir halde durmak

* Karışıklık

* Şiddet ve darlık

HAYSEFUCE Gemi dümeni

HAYSİYET İtibar

Şeref

Değer

Kıymet

Derece

Câh

Mesned

Mertebe

HAYSİYET-ŞİKEN f

Haysiyet kıran

HAYSÜ İtibariyle, bakımından

* Hangi yerde Hangi
HAYSÜ LÂYEŞ´UR Hissedilmeksizin

Bilinmedik, duyulmadık cihetten

HAYŞ Nefret etmek

HAYŞE (C

: Huyuş) Yaramaz keten ipliğinden dokunmuş bez

HAYŞUM Geniz (burun) kovuğu

Nunlu sesler, gunne buradan çıkar

(Tecvidde bahsedilmiştir

)
HAYŞUMÎ Genizden gelen

HAYT İp

Kalın ip

* İplik

Bağ

* İki şeyi birbirine bağlayan

* Dikiş dikmek

* Tanyeri ağarması

HAYT-UL EBYAZ Fecir zuhurunda ufukta ip şeklinde görülen beyazlık

HAYT-UL ESVED Güneş battıktan sonra ufakta görülen siyahlık

HAYT-I NURANÎ Nurlu bağlantı

Nurâni râbıta

HAYTA Serseri, serkeş kimse

* Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad

Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı

Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayta" kelimesi haydut ve haylaz anlamında kullanıldı

HAYTA şefkat

HAYTA´ Deve kuşlarının uzun boyunlu olanı

HAYTA Kazık

HAYTEL Kedi

HAYTEUR Bir vaziyette durmayan

* Arslan

* Kurt

* Belâ

* Cin tâifesinden bir nesne

* Bir su böceği

HAYTÎ Tel şeklinde olan

HAYU f

Salya, tükrük

HAYUNET Vakit yaklaşma

HAYVAN Canlı şey, insanla beraber her canlı

* İnsan olmayan idraksiz canlı yaratık

* Yük kaldıran, araba çeken ve binilen hayvan, beygir, katır v

s

* Mc: Akılsız ve idraksız insan, ahmak

(Aslı "Hayevan"dır)
HAYVAN-I BERRÎ Karada yaşayan hayvan

HAYVAN-I NÂTIK Konuşan hayvan

(İnsan)
HAYVANAT (Hayvan

C

) Hayvanlar

HAYVANAT-I BAHRİYYE Deniz hayvanları, denizde yaşayan hayvanlar

HAYVANAT-I BERRİYYE Kara hayvanları, karada yaşıyan hayvanlar

HAYVANAT-I EHLİYYE İnsanlara alışık olan hayvanlar, evcil hayvanlar

HAYVANAT-I VAHŞİYYE Vahşi hayvanlar, yabani hayvanlar

HAYVANÎ Hayvana, diriye âit ve ona müteallik

HAYVANİYYET Hayvanlık, canlılık, zihayat olmak

Akıl ve idrakten mahrumiyet

HAYY Diri, canlı, sağ

* Bir şeyi cem´ ve ihraz eylemek

HAYY-ÜL KAYYUM Varlığı, diriliği her an için olup, gökleri, yerleri her an için tutan, daimî her şeye her hususta iktidarı yeten Allah (C

C

) (Bak: İsm-i A´zam)
HAYY-I MEYYİT Ölü halinde canlı

* Mc: Hiçbir işe yaramayan, hakiki vazifelerini yapmayan insan

HAYYÂKALLAH Allah seni yaşatsın

Allah ömrünü uzun etsin, meâlinde ve dua makamında söylenen bir tâbirdir

HAYYAL (Hayl

den) At terbiyecisi, at yetiştiren

HAYYAL Dalavereci, hileci, hilekâr

HAYYALE Fikir sahipleri

HAYYAM Çadırcı

HAYYAT Terzi

Dikiş diken sanatkâr

HAYYAT-I MÂHİR Usta terzi

Terzi ustası

HAYYAT (Hayye

C

) Yılanlar

HAYYATÎN (Hayyat

C

) Terziler, dikiciler

HAYYE Gel

Haydi

HAYYE (C

: Hayyât) Yılan

HAYYE-ALEL-FELAH Felaha gelin

Toplanın hayır ve ni´metlere, ebedi selâmete

Allah huzuruna gel

Refah ve itmi´nana mucib olacak namaza yetiş

(Bak: Felah)
HAYYEHELE Acele et (mânasınadır)

HAYYEN Diri olarak

Diri, canlı olarak canlı olduğu halde

HAYYEN MEYYİTEN Ölü ve diri olarak

HAYYİR (C

: Ahyâr) Çok hayırlı

* Her zaman iyilik yapan kimse

Hayırsever, iyiliksever

HAYYİZ Yer

* Cihet, yön

* Mekân

Vüs´at

(Cismin kapladığı hacim)
HAYYUT Erkek yılan

HAYZ (C

: Hiyaz) Kadınlara mahsus aybaşı

Kadının âdet hâli

Böyle bir kadına hayize denir

(Kadını döl yatağı denen rahminden, bir hastalık veya çocuk doğurma sebebi olmaksızın, muayyen müddetlerde kan gelmesine o kadının "aybaşısı" denir

Buna ve kan geldiği müddete de hayız müddeti denir

İslâmiyetçe, bu halde bulunan bir kadın, namaz kılamaz, oruç tutamaz ve cinsî münasebette bulunamaz, haramdır

)
HAYZA Tıb: Kolera denilen hastalık

HAYZERAN Halk dilinde hezâren denilen bir cins sıcak iklim kamışı ki, sandalye vs

yapımında kullanılır

HAYZERANE Gemi durak yeri, iskele, liman

HAYZERÎ (HAYZELÎ) Dura dura yürümek

HAYZEYUN Yaşlı, acûz, ihtiyar

HAYZUM (C

: Hayazim) Göğüs tahtası

HAZ´ Muhalefet etmek

* Taksim etmek, bölmek, paylaştırmak

HAZA Bu

Şu

O

* Gr: İşaret zamiri

HAZA´ Asmacık denilen otun tohumu

(Sara hastalarına iyi gelir

)
HAZA´ Kesme, yarma, ameliyat

HAZAB Odun

* Yakacak nesne

HAZABÎ (Hizbâ

C

) Arızalı topraklar, engebeli yerler

HAZAD Yaş ağaçtan kesilmiş budak ve diken

HAZAFİR (Hizfâr - Hazfur

C

) Cânibler

* Bir kavmin meşhurları, ileri gelenleri, şereflileri

* Hepsi

Tümü

Mecmu´u

HAZAİN (Hazine

C

) Hazineler

HAZAİN-İ MEDFUNE Gömülü hazineler

HAZAİR (Hazire

C

) Duvar veya çitle çevrilmiş ağıl

* Etrafı duvarla çevrili olan mezarlıklar

HAZAKAT İhtisas

Meharet peyda etmek

Üstad olmak

Bir san´atta, hususan tıbda gereği gibi öğrenip mâhir ve mütehassısı olmak

HAZAL Selem ağacının kökünden çıkan bir nesne ki, suda ıslatıp yerler

HAZALAN (Bak: Hizlân)
HAZAM Sür´atle yürümek, hızla yürümek

HAZAMA´ Kulağı enine yarılmış keçi

HAZAMİ Güzel kokulu bir ot

HAZAN Güz

Sonbahar

* Solgun

HAZANDİDE f

Güz mevsimini görmüş, yaprakları sararmış solmuş

HAZANE Mc: Gönül, kalb, yürek

HAZANGÂH f

Hazan yeri

* Dünya

Göçecek âlem

HAZANÎ f

Sonbahar ile alâkalı, güz mevsimine ait

HAZANİSTAN f

Sonbahar görmüş, sararıp solmuş yer

HAZANLİKA f

Soluk yüzlü, sararmış, solmuş

Hazân yüzlü

HAZANNÜMA f

Sonbahar görünüşlü

* Mc: Hüzün ve keder verici

HAZANRESİDE f

Sonbahara erişmiş, solup sararmış

HAZAR Bir şeyi bir kimseye vermeyip men ve hacr etmek

HAZAR Tahta ve kereste kesmeğe mahsus su ile işler büyük bıçkı

HAZAR Sulh zamanı

Barış zamanı

* Bir kimsenin huzuru, yakını

* Mukim olmak

Yolcu olmamak

HAZAR VE SEFER Barış ve muharebe zamanı

* Evde mukim olma ve yolculuk

HAZARET (Bak: Hadâret)
HAZARÎ Köyde ve kasabalarda yaşayanların yaşayış şekli ve tarzlarına ait

Şehirli

* Sulh ve asâyiş, sükun ve istirahat zamanlarına mensub ve müteallik

Barış ve güvenle alâkalı

HAZAZ Yosun

HAZAZE Tıb: Bulaşıcı, müzmin bir cilt hastalığı olup sonradan bağırsaklara geçerse öldürücü olur

HAZB Hayvanın memesi şişip emziğinin deliklerinin dar olması

* Ucuz olmak

HAZB Boyamak

HAZB Yetişmek

HAZBAZ Sinek

* Bir ot adı

HAZD Ağaçtan diken koparmak

* Ağacın kabuğunu soymak

* Çok hızlı ve şiddetle yemek yemek

HAZEF Çamurdan yapılmış olup ateşte pişirilen şeyler

Çanak, çömlek

HAZEF Eski yazıda hepsi noktasız harflerden müteşekkil olarak yazılan şiirler ve nesirler

Hüner göstermek için bu şekilde yüz beyitlik kasideler yazan şairler vardı

HAZEFE (C

: Huzef) Hicaz vilayetinde olan siyah renkli bir cins küçük koyun

HAZEFÎ Çanak çömlek ile alâkalı

HAZEFİYYE Çanak çömlek gibi topraktan yapılan şeyler ve bunları yapma san´atı

HAZEF-PARE f

Çanak çömlek parçası, kırığı

HAZEF-RÎZE f

Çanak çömlek parçası

HAZEL Gayret

* Men etmek, engel olmak

HAZEL Göz kapaklarında olan kabarcıklar

HAZELAN Kızgın kimsenin yürümesi

HAZELAT (Hazele

C

) Alçaklar, âdiler, kalleşler

HAZELE (Hâzil

C

) Alçaklar, kalleşler, yüzsüzler

HAZEM Göğüs kemiği

* Davarın karnının ve böğrünün dolu olması

HAZEM Dizme, sıralama

* Edb: İlk beytin ortasına birden dörde kadar harf ilâve etme

HAZEME Kısa boylu kadın

HAZEME (C

: Huzem) Kabuğundan ip ve urgan yapılan bir ağaç cinsi

HAZEN (Hüzn) Keder

Tasa

Gam

HAZEN f

Baldız

HAZEN (C: Hızân) Etin kokması

* Toplamak, cem´edip yığmak

* Gizlemek, saklamak

HAZER Çekinme

Zarar verebilecek şeyden kaçınma

Korunma

HAZER Vahşi hayvanların yediği et

HAZER Gözün dar ve küçük olması

* Kabile

* Cemaat

HAZERAT (Hazret

C

) (Bak: Hazret)
HAZEVAN Eti birbiri üstüne yığılıp cem´olmuş olan etli nesne

HAZEVVER Kısa boylu kimse

HAZF Aradan çıkarma, çıkarılma

Yok etme, silme, ortadan kaldırma, giderme, düşürme

* Selâm ve tahiyyatı uzatmayıp kısa kesmek

* Mahvetmek

* Vurmak

* Atmak

HAZF Parmağıyla taş atma

HAZHAZ Seri, sür´atli, hızlı

HAZHAZ Kavi, sağlam

HAZHAZ Sütü çoğaltır nesne

* Bir nevi katran

HAZHAZA Sallama, el ile harekete getirme

HÂZI´ (Huzu

dan) Alçak gönüllü, mütevâzi olan

HÂZIÂNE Mütevâzi olarak, alçak gönüllülükle

HÂZIK Mehâretli, işinin ehli, mütehassıs

(Bak: Hazâkat)
HÂZIK-I MÜTEDEYYİN Dindar ve iyi mütehassıs

(Dindar ve iyi mütehassıs doktor için söylenir)

HAZIK Süngü demiri

HAZIK (C: Havâzik) Mesti dar olan

* Cânip, taraf

HAZIKANE Mâhirâne, mâhir ve usta olan bir kimseye yakışacak şekil ve surette

HAZIKIYYET Mâhirlik, ehillik, ustalık, hâzıklık

HAZIM Hazmettirici, sindirici

HAZIM Kesici, kesen

HÂZIM İhtiyatlı, akıllı, işinde gözü açık olan

HÂZIMÂNE İhtiyatlı davranan adama yakışır şekilde

HAZIMLI Mc: Tahammüllü, müsamahalı, tolerans sahibi

HAZINA Emzirici, emziren

Dadı

HAZIR Huzurda olan, göz önünde olan

Amade ve müheyya olan

Gaib olmayan

* Müstaid olan

HAZIR Hazer eden

Korkup çekinen

HAZIRA şehirli, medeni

* Bir yerde mukim olmuş, bir yere yerleşmiş

HAZIRBAHŞ f

Hazırlanmış, hazır olmuş

* Hazır ol! emri

HAZIR Bİ-L-MECLİS Mecliste hazır olan adam

HAZIRCEVAP Her söze derhal ve düşünmeden münasib cevap veren kimse

HAZİRÎN (Hâzır

C

) Meydanda, gözönünde olanlar, huzurda bulunanlar

HAZIRLÖP Kabuğu içinde suda pişip katılaşmış yumurta

* Mc: Emek sarfetmeden elde edilen kazanç

HAZIRÛN Meydanda olanlar, gözönünde olanlar

Mevcut ve hazır olanlar

HAZIR U NAZIR Her yerde hazır olup, bilen ve gören, yardım eden veya herkese lâyık cezasını veren Allah (C

C

)
HAZÎ Kâhin, keşiş, papaz

HAZÎ Sarkıklık

HAZÎ Ateş yakmak

HAZÎK Kesilmiş olan

HAZİL Yüzsüz, alçak, âdi, dönek, kalleş

HAZİLE Kenarlarında kirpik bulunmayan kırmızımsı gözkapağı

HAZİM Basiretli, tedbirli

* Göğüs

Göğüs ortası

HAZÎM Sarhoş

İçki içip akli müvazenesini kaybetmiş olan

HAZİM Sür´atle kesen

* Çok çabuk yeyip bitiren

* Düşmanı hezimete uğratan

HAZÎM Keskin kılıç

HAZİMANE f

Tedbirli ve basiretli hareket eden

HAZÎN Hüzünlü

Keder meydana getiren

Acı uyandıran

HAZİN (Hızane

den) Hazine nâzırı

Bekçi

HAZİNE Define

* Kıymetli şeyleri saklayacak sağlam yer

HAZİNE-İ ÂMİRE Tar: Para işlerini yönetmek üzere kurulmuş olan müesseselerden birinin adı

Osmanlı Devleti´nin kuruluş devrelerinde para işleri "Beytülmal" denilen ve "Defterdar" adı verilen bir memurun idaresinde iken, sonraları teşkil olunan yeni idarelere göre çeşitli adlar verilmiştir

Hazine-i âmire, devlet kasası yerinde de kullanılırdı

HAZİNE-İ DEVLET Devlet hazinesi

Maliye idaresi

HAZİNE-İ EMİRİYE Maliye dairesi

HAZİNE-İ EVRAK Evrak hazinesi

Arşiv

HAZİNE-İ HÂSSA Osmanlı İmparatorluğu zamanında devlet bütçesinden padişaha maaş sağlayan ve saraya ait gelirlerin toplandığı malî bir müessese

HAZİNE-İ HÜMAYUN Hazine-i Hümayun´da bulunan savaş eşyasından bir kısmının manevî değeri büyüktü

Diğer kısmının ise maddî değeri fazla idi

(Savaşlarda ele geçirilen kıymetli ganimet, padişahlardan kalmış olan değerli eşyalar gibi

) (O

T

D

S

)
HAZİNE-İ MİLLET Millet hazinesi

* Maliye idaresi

HAZİNE-İ TECEDDÜD Yenilik hazinesi

Çok yeniliklere sebeb olan

HAZİNEDAR f

Malı muhafazaya me´mur olan

HAZİNEDARÎ f

Hazinedarlık

HAZİNE KETHUDASI Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes´ul idi

Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi

HAZİNE-MÂNDE f

Şahıs üzerinden kaydı silinerek devlet hazinesine kalan mal veya para

HAZÎR Su sesi, su şırıltısı

HAZİR Korkan, korkak,
HAZİR Takdir eden

* Ekşimiş süt

HAZÎRE Etrafında duvar veya çit bulunan ağıl, bahçe

* Mezarlık

HAZÎRET-ÜL KUDS Cennet bahçesi

Peygamber ve evliyanın ruhlarının toplandığı yer

HAZÎRE Az cemaat

* Asker bölüğü

* Yara içinde toplanan kan ve irin

HAZÎRE Eti ufak ufak doğrayıp, çok su ile çömlek içinde pişirip erimeye yakın olduğu anda üzerine un koyup karıştırarak yapılan yemek

(İçinde et olmayınca "aside" derler

)
HAZİYY Mertebeli, değerli kişi

* Yarış atlarının sekizincisi

HAZÎZ Bahtiyar

Mes´ud

Saâdetli

Nasibi olan

HAZİZ (Bak: Hadıyd)
HAZK Hapsetme

* Darlık

* Men´etme

HAZK Nişan vurmak

* Kuşun terslemesi

HAZK Bağlamak

HAZKA Mahâret, ustalık, mâhirlik

HAZL Badruç adı verilen ot

HAZL Kat´etmek, kesmek

HAZL Terk etmek

* Rezil, rüsvay etmek

HAZM Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek

Vücuda yarayacak hale getirmek

* Birisine ansızın hücum etmek

* Ansızın bir şey üzerine inmek

* Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek

* Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini zaptedip tahammül etmesi ve sabreylemesi

* Taze olmak

* Kırmak

(İslâm hükemasının Eflâtun´u ve hekimlerin şeyhi ve feylesofların üstadı, dâhi-i meşhur Ebu Ali İbn-i Sina, yalnız Tıp noktasında, $ âyetini şöyle tefsir etmiş

Demiş: $Yâni "İlm-i Tıbbı iki satırla topluyorum

Sözün güzelliği kısalığındadır

Yediğin vakit az ye

Yedikten sonra dört beş saat kadar daha yeme

Şifa, hazımdadır

Yâni, kolayca hazmedeceğin miktarı ye

Nefse ve mideye en ağır ve yorucu hal, taam taam üstüne yemektir

" L

)
HAZM-I NEFS f

Tahammül etmek

Nefsini kırmak

Meydana gelen kendi ile alâkalı gördüğü bir kusuru kendi üzerine almak

Sabreylemek

Sindirmek

HAZM Cem´etmek, toplamak

* Zaptetmek

* Kast etmek

* Bağlamak

* Yumuşak yüksek yer

* Sağlam re´y

Doğru ve kat´i karar

* Basiretle hareket etmek

HAZM Kat etmek, kesmek

* Yab yab yürümek

* Hızlandırmak

HAZN Sağlam yer

* Kabile ismi

* Arap beldeleri

HAZNE Hazine

* Depo

HAZR Bir şeyi takdir ve tahmin etmek, nazar ile tahmin etmek

* Çehresini ekşitip çirkin olmak

HAZRA´ Küçük ve dar gözlü kadın

(Müz: Ahzer)
HAZREC Sert rüzgâr

* Güney rüzgârı

HAZREKA Darlık

HAZRET (Huzur

dan) Ön

Kurb

Pişgâh

* Hürmet maksadı ile büyüklere verilen ünvan; "Hazret-i Kur´an, Hazret-i Peygamber, Hazret-i Üstad, Paşa Hazretleri" gibi

HAZRET-İ RİSALET Peygamberimiz Hz

Muhammed´in (A

S

M

) bir ismi

HAZREVAT (Hadravat, Hadrâ) Yeşillik

* Gökyüzü, felek

Asuman

HAZUF Sür´atle yürüdüğünden ayağı altından taşlar atılan eşek

HAZUL Kimsesiz

Yardımsız olarak her şeyden mahrum sürünmek

HAZUME Sığır, bakar

HAZUN Yaramaz huylu kimse

HAZUR (Hazer

den) Çok dikkatli, çok çekingen

HAZV Sarkık olmak

HAZV Kat´etmek, kesmek

* Takdir etmek

HAZVA´ Sarkık kulaklı eşek

HAZVE (C: Hazavât-Hızâ) Küçük ok

HAZY Kat´etmek, kesmek

HAZY Birbiri üzerine yığılıp toplanmak

HAZZ Sevinç duyma

Hoşlanma

Zevklenme

Saadet

Tali´

Nasib

Nimet ve süruru mucib şey

HAZZ Kesme

Kısaltma

* Kazmak

* Yırtmak

* Silmek

HAZZ Hafif gövdeli

* Bir cins ot

HAZZ (C

: Huzuz) Deniz koyunu

(denizde olur) * "Vurmak" mânâsına masdar

* Duvar üstüne direk koymak

HAZZ Kandırmak

HAZZ Yün

HAZZA´ Nâlin yapıcı, nalcı

HAZZAF Çanak çömlek yapan veya satan

HAZZAL Ehline ve ailesine sarfedecek birşey bulamayan fakir

HAZZETMEK Hoşlanmak, zevk ve lezzet almak

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

H Harfi

HEB (Vehb

den) Bağışla, lutfet (mânasına emir, duâ)
HEBA İnce toz

* Boş

Beyhude

Nâfile

Faydasız

İsraf

Ziyan

* Aklı az olan

HEBAEN MENSURA Boşuna olarak

Faydasız yere dağılmış

HEBAL Avcı, sayyad

HEBB Uykudan uyanmak

* Gâib olmak

HEBBAR Çok fazla kılı olan sırtlan veya maymun

HEBBE Vak´a

* Zamandan bir asır

HEBBİHÎ Sallana sallana yürüyen kişi

HEBBUR Ufak inci

HEBC Vurmak

* Ağırlık

HEBEC Devenin memesinde olan verem

HEBENKA Ayak parmaklarını dikip ökçesi üzerine oturmak

HEBENNEKA Ahmaklığı darb-ı mesel olmuş bir kimsedir

* Mc: Zeki ve becerikli olmadığı halde kendini öyle sanan

HEBETA Çukur yer

HEBH Sallanmak

HEBHAB Serap

HEBHEBE Dâvet

HEBHEBÎ Çoban

* Hizmete koşan yiğit

HEBÎB Rüzgâr, yel

HEBİD Hanzal otu tohumu

HEBİHA Yürürken sallanan kadın

HEBİR Çukur yer

HEBİT Zayıf, ince deve

HEBİT Korkak kimse

HEBL Ölüm, mevt

* Taaccüb makamında kullanılır

HEB-LENÂ Bize lutfet

Bize ihsan et, bağışla

HEBR (C

: Hübur) Çukur yer

* Kesmek

* İki dağ arasında olan düz yer

* Etli, semiz olmak

HEBRA Şişman kadın

HEBRAKÎ Demirci

* Yabani öküz

HEBRE (C

: Heberât) Et parçası

HEBREME Obur

Yemeğe düşkün

* Geveze

HEBS Şâdlık, sürür, neşe, neşat

* Döşemek

HEBS Hareket

HEBŞ Cem´etmek, toplamak

* Kazanmak, kesbetmek

HEBT (Hübut) İniş

Aşağı inme

* Aşağı indirme

Bir yere inip konmak

* Nüzul, illet, maraz

* Zayıflama

* Bir memlekete birisini dâhil ettirmek

* Eksiltmek

* Kötü bir hale uğratmak

HEBT Birbiri ardınca vurmak

HEBUL Yavrusu kalmayan deve

HEBUT İniş yer

HEBV Ateşin sönmesi

HEBVE Toz

* Tozlu yol

HEBY (HEBYE) Küçük câriye

HEBZ Sür´at yapmak, hız yapmak

HECA (Hece) Dilin ve ağzın bir hareketi ile çıkan bir veya birkaç harf

Harflerin sesi

Harflerin seslendirilmesi

* Elif-bâ sırasına göre dizili harfler

Bir sözü harfleri ile söylemek

* Şekil

Kıyâfet

* Yemek

* Sükut etmek, susmak

HECACE (C

: Hecâcât) Kurbağa

HECAGÛ f

Nazım veya nesir yoluyla birinin aleyhinde bulunan

Birini zemmeden, bir kimseyi hicveden

HECCAV Çok hicveden

Hiciv söyleyen

(Bak: Hicv)
HECE (Hecâ) Bir defada söylenebilen, bir veya birkaç harfden meydana gelen sözcük

* Harfleri birer birer söyleyerek okuma

HECEF Yaşlı devekuşu

* Ağır ve boş kimse

HECEMAT Hamleler, taarruzlar, hücumlar

HECENNA´ Uzun ve şişman gövdeli kimse

* Başı dazlak, yaşlı kimse

* Başı dazlak olan devekuşu

HECES Gönüle düşen hatıralar

HECE VEZNİ Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir

Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI

yy

a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi

Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine halk edebiyatında kullanılagelmiştir

Hece vezninin 3 den 16 ya kadar muhtelif heceli ölçüleri vardır

En çok kullanılanları 7, 8, 11 ve 14 lü hecelerdir

HECHECE Çağırmak

HECİ´ Yer yarığı

* Derin dere

HECİL İki dağ arasındaki çukurca kısım

Vâdi

HECİME Tulukta biriktirilip ekşitildikten sonra içilen ve köremez denilen süt

* Yoğurt

HECİN Pek hızlı yürüyen bir cins deve

* Arap atı ile diğer cins attan doğmuş melez at

HECİR Yaz mevsiminde öğle vaktindeki sıcaklık

* Otun kuruması

* Büyük havuz

HECL İki dağ arasındaki çukur ve düz yer

* Atmak

HECM Hamle etmek

Saldırmak

* Büyük kadeh

HECME şiddet, sertlik

HECMET-ÜŞ-ŞİTÂ Kışın şiddeti

Soğuğun sertliği

HECMEC Koç

HECR Ayrılık, firak

* Tıb: Sayıklamak

Hezeyan

(Bak: Hicr) * Çok sıcak günlerde öğle vakti

HECR-İ CEMİL Kalben ve fikren onlardan uzak durup fiillerinde onlara uymamakla beraber, kötülüklerine karşılık vermeğe kalkışmayıp müsamaha, idare ve güzel ahlâk ile hüsn-i muhalefet etmek

(E

T

)
HECS Gönüle düşen hâtıralar

HECV (Hicv) Medh ü senânın zıddı

Kötüleme

Birisi hakkında kötülemek için söylenen söz veya manzume

(Bak: Heccâv)
HEDA Sakin olmak

HEDAD Yemen´de bir kabile

HEDAHÎD (Hüdhüd

C

) Hüdhüdler, çavuş kuşları, ibibikler

HEDAYA (Hediye

C

) Hediyeler

Lütuf ve ihsanlar

Bağışlar

HEDB Meyve toplamak

* Davar sağmak

HEDBE Ufak tesbih böceği

HEDCAN Yavaş yürüyüş

HEDD Binayı gürültüyle yıkıp göçürmek

Çok ihtiyarlayıp düşkün hâle gelmek

* Zayıf ve korkak

HEDDAM Çok keskin kılıç

HEDDE Duvarın yıkılmasından çıkan gürültü

HEDEB Ensiz, uzun ve ince yaprak

* Servi yaprağı

HEDEF Nişan noktası

* Emel

Varılmak istenen gaye

* Yüksek, bülend

* İri vücudlu adam

* Bir işe yaramayan, tembel ve uykucu olan

(L

R

)
HEDEF-İ ÂMÂL Gaye-i hayâl

Ulaşmak istenilen hedef

HEDEL Devenin dudağının sarkık olması

* Bir şeyi aşağı indirmek

HEDEM Binadan yıkılan taş ve kerpiç

HEDER Boşa gitme

Yok yere faydasız giden

* Ölüme giden

HEDHED Suâl etmek, sormak

* Ötmek

* Çocuk sallamak

HEDHEDE Bağırma, ötme

* Devenin bağırması, kuşun ötmesi

HEDÎ (C

: Hevâdî) Mürşid

* Boyun

HEDÎL Erkek güvercin

Güvercin sesi

HEDÎR Güvercin kuşlarının ötmesi

* Aygırın kişnemesi

HEDİYE Parasız verilen, bağışlanan şey

Armağan

HEDİYE-İ DENDÂN Diş kirası

HEDİYETEN Armağan olarak, hediye olarak

HEDİYY (Hediye

C

) Atiyyeler, hediyeler

HEDK Kırmak

HEDLAK Dudakları sarkık olan

HEDM Yıkmak, harab etmek

Parçalamak, mahvetmek

* Birisine vurup belini kırmak

(Râgibâ, düşmanın aldanma tevazularına

Seyl, divârın ayağın öperek hedmeyler

)(Râgıp Paşa)
HEDM (HİDM) (C

: Ehdâm) Eski elbiseler

HEDMELE (C

: Hedmelât) Ağacı çok olan kumlu yer

HEDN Vakar, ciddiyet

HEDNE Sükun, sessizlik, durgunluk

HEDR Galeyan etmek

* Ot büyümek

* Güvercin ötmek

HEDS Sürmek

* Reddetmek

* Haykırıp bağırmak

HEDUC Eserken gümleyen rüzgâr

HEDY Cenab-ı Hakk´ın rızası için veya ihramda iken yapılması yasak olan herhangi bir fiili işlemekten dolayı kusurunu affettirmek ricasiyle, keffaret olarak Harem-i Şerif´e götürülen veya kendisi veya parası gönderilen kurban

HEFAF Hafif berrak nesne

HEFAFE Parlamak

HEFEVAT (Hefve

C) Yanlışlıklar, yanılmalar

* Ayak kayması

Sürçmeler, kaymalar

HEFFAT Ahmak

HEFHAF Yeynicek, hafif mizaçlı kimse

HEFHEFE İnce belli olmak

HEFÎF Sür´atli seyir

HEFT Hafiflik sebebiyle uçup dağılmak

* Hafif mizaçlı olup, her dile geleni söylemek

* Vurmak

HEFT f

Yedi sayısı

HEFTÂD f

Yetmiş

70
HEFT-AHTER f

Yedi gezegen

Yedi seyyâre

HEFTAN Zırhın altına giyilen pamuklu elbise

* Üstten giyilen kürk biçiminde süslü elbise

Kaftan

(Eskiden ekseriyetle taltif için, büyük kimseler tarafından liyâkat sahiplerine giydirilir veya üstlerine atılırdı

)
HEFT-ASMAN Yedi kat gök

HEFT-DANE Aşure adı verilen bir cins tatlıyı yapmakta kullanılan yedi çeşit tahıl

HEFT-DERYA Yedi deniz

Pasifik okyanusu, Atlas okyanusu, Karadeniz, Akdeniz, Taberiye, Aral ve Hazer

HEFTE Yedi günlük müddet olan hafta

HEFT-ELVAN Yedi renk

* Türlü yemeği

HEFT-ENDAM Vücudumuzda yedi organ

HEFT-GÂNE f

Yedi türlü olan

Yedi tane

HEFT-HUN f

Cehennemin yedi tabakası

HEFT-KALEM Yedi çeşit yazı

Tâlik, sülüs, tevki, muhfak, reyhanî, rik´a ve nesih

HEFT-KÂR f

Yedi türlü iplikle dokunmuş kumaş

HEFT-MERD f

Yedi büyükler

(Kutub, gavs, ebdâl, ahyâr, evtâd, nücebâ, nukabâ)
HEFT-RENG f

Yedi renk

HEFTÜM f

Yedinci

HEFV Açlık

HEFVAN Yanılma, yanlışlık

* Süratle gitme, hızla gitme

* Ayak kayıp sürçme

HEFVE (C

: Hefevât) Sürçme, ayak kayması

* Mc: Hata, yanılma

Zelle

HEGEMONYA yun

Kuvvetle ve kıymetli vasıflarla olan üstünlük

* Bir devletin başka bir devlet üzerindeki siyasi üstünlüğü ve baskısı

HEHCA´ Kerim, cömert kimse

HE´HE´ Deveyi yulafa çağırmak

* Gülegen adam

HE´HEE Deveyi yulafına çağırıp hey hey demek

HEJDEH f

Onsekiz sayısı

HEK´A Menazil-i Kamer´den bir yıldız

* Atın göğsü üstündeki dâire

HEKHEKA Az birşey verme

* şiddetli seyir

HEKİM (Bak: Hakîm)
HEKİR Taaccüp eden, şaşıran

HEKK şiddetli yağmur

* Kılıçla vurmak

HEKM Halka şerle taarruz etmek

HEKR Taaccüp etmek, şaşırmak

HEKTAR Fr

Yüz ar değerinde ölçü birimi

HEKTOMETRE Fr

Yüz metrelik uzunluk ölçü birimi

HEKUR Uzun, tavil

HEL Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; $ em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır

HEL´ (HİL´) Oğlak

(Müe: Hel´a)
HELA´ Korku

* Feryad

* Hırs

HELAHİL (Hülhül

C

) Tesiri pek kuvvetli ve öldürücü zehir

Panzehiri olmayan ağu

HELAHİL-RİZ f

Öldürücü zehir saçan

HELAK Yıkılma, bitme, mahvolma

* Harislik ve pek düşkünlük

* Azab

Korku, havf

* Fakr

HELAKET Yıkılma

mahvolma

Felâket

HELAL Allah´ın müsaade ettiği şey

Haram olmayan

Dinî bakımdan kullanılmasında, yenilip içilmesinde, dinlenmesi veya bakılmasında yahut dokunulmasında nehiy olmayan

* İhramdan çıkan hacı

HELALÎ Bürüncük ve pamuk karışımından yapılan bir cins yeli bez

* Yaldızlı bakırdan vaya tahtadan mahfazası olan eski sistem saat

* Helâl ile alâkalı olan

HELALLI Zevce, karı, menkuha

Nikâhlı kadın

HELAL-ZADE Helâl doğmuş, meşru ve nikâhlı ana-babadan dünyaya gelmiş çocuk

* İyi adam, fenalık yapmaktan çekinen

Sâlih, afif, nâmuskâr

HELC İtimat etmeyecek söz söylemek

HE´LE (HÂLE) (C

: Hâlât) Ay ağılı, dâire-i kamer

HELECAN (Bak: Halecan)
HELEK İki dağın arası

HELEKE Helâk

* Düşen

HELEL Örümcek ağı

* Korku

* Yağmur evveli

HELESAYA ÇIKMAK Eskiden ramazanlarda iftardan sonra para toplamak için çocuklar tarafından teşkil edilen çalgılı heyetlere katılanlar tarafından nakarat makamında söylenen bir tabirdir

Dilenciliğin kibarcalarından sayılır

HELEZON Saat zenbereği gibi gittikçe daralan daire şekli

Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan

HELEZONÎ Helezon şeklinde olan

Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan, gittikçe darlaşır daire biçiminde olan

HELHEL Seyrek, ince, dakik şey

* Öldürücü zehir

HELHELE Okuyucunun tesirli nağmeyi tekrar etmesi

* Unu seyrek elekten elemek

* Teenni ile encamını beklemek

* Bir şeye pek yaklaşıp çatmak

HELÎCE Saçaklı seccade

HELİKOPTER Fr

Pervanesi tepesinde bulunan ve olduğu yerde durabilen, dikine kalkış ve iniş yapabilen bir uçak

HELÎLE Tıb: Tohumları tıbda müshil olarak kullanılan bir bitki

HELÎME Buğday ve pirinç gibi bazı hububatın kaynamasıyla hâsıl olan koyu ve yapışkanlı su

HELKAM Yaşlı kadın, acuze

HELKES Alçak adam

HELLAB (HELLÂBE) Yağmurlu soğuk rüzgâr

HELLE (C

: Hilâl) Azıcık sesi yükseltmek

HELLÜM Beri gel (mânasına gelir

)
HEL MİN MEZİD Daha yok mu Daha olmayacak mı mânâlarında kullanılır

HELS Cemaat, topluluk

HELS Çok hayır

* Gizlemek, saklamak

HELSAS Cemaat, topluluk

HELTAT Cemaat, topluluk

HELTÎ Bir ot cinsi

HELU´ Sabrı az, hırsı çok olan

Sabırsız olup her halini halka şikâyet eden insan

HELUK Helâk olucu, helâk olan

* Fâcire kadın

Kötü hayata alışmış kadın

HELÜMM "Tez getir" mânasına gelir

HELÜMME CERRA (Helümme cerren) "Var kıyas eyle

Çek beri getir

" gibi kinâye için söylenen bir tabirdir

HELVA´ Hızlı yürüyüşlü davar

HELVA-GER f

Helvacı

HELVA-HANE f

İçinde helva pişirilen genişçe ve derinliği az tencere

* Tar: Saray için her türlü tatlı yiyeceklerin yapılmasına yarayan saray mutfağının bir bölümü

HELVA SOHBETLERİ Eskiden kış mevsiminin başlıca eğlencelerinden biriydi

Bu eğlenceler, her sınıf halk arasında rağbetteydi

Devlet erkânı, vükelâ, zengin konak sahibleri ve orta halli halk kendi imkânları ölçüsünde helva sohbetleri düzenler, eş ve ahbabına ziyafetler verirdi

Vükelânın düzenlediği sohbetler tantanalı ve hayli masraflı olurdu

Bu sohbetlere zamanın şairleri, edebiyatçıları, nükte ve sohbetleriyle meşhur olmuş kişiler, sazende ve hanendeler davet edilirdi

Kışın en soğuk kırk günü olan erbain´i sağ ve sağlıklı olarak geçirenler kurbanlar keser ve helva sohbetleri bundan sonra düzenlenirdi

Sohbetin en renkli eğlencesi keten helvası yapımıydı

(O

T

D

S

)
HELVAYÎ Helva satan

Helvacı

HELYOSTAT Yansıyan güneş ışınlarını, belli bir doğrultuya yöneltmeğe ve bu doğrultuda tutmaya yarayan bir ayna ile bir ayar sisteminden meydana gelen tertibat

HELYOTERAPİ Fr

Güneşle tedavi

11-04-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi HA Osmanlı alfabesinde sekizinci harftir ve ebced sayısı ile de sekizi ifade eder $ şeklinde okunursa: Haram şey, haşarı yüzsüz kadın mânâlarına gelir HA $ harfinin ismidir Ebcede göre beş sayısına delâlet eden ( $) harfi, mehmusedendir Bazan başka harfe yâni "yâ" veya "hemze" veya "elif"e kalbolur Bir kelimenin evveline ve âhirine ilâve edilebilir Arabçada beş vecih üzere müstameldir:1- Zamir olarak, nasb ve cerr yerlerinde kullanılır2- Gaib harfi olur Mücerret gaib mânasına gelir: ( $ Ebûhu: Onun babası) kelimesinde olduğu gibi3- Sekte "Hâ"sıdır Kelimenin sonunda olan harekeyi veya harfi beyan için diğerine eklenir ( $ Mâ-hiye) ve ( $ Hâ-hünâ) da olduğu gibi4- Soru hemzesinden değişmiş olan "hâ" dır5- Müennes işareti olan "hâ" $ dır HA f "İşte!" mânasınadır * Cemi edatıdır Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar Meselâ: Ayine-hâ $ : Aynalar Der-hâ $ : Kapılar Esb-hâ $ : Atlar Zülüf-hâ $ : Zülüfler HA(Y) f Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır Meselâ: Şeker-hâ $ : Şeker çiğneyen * Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen HA Kelime-i tenbihtir İşaret ismi olan Zâ $ ve Zi $ kelimeleri ile Hâzâ $ Hâzihi $ Hâzâke $ gibi Bundan başka "hâ" tenbih edatı olarak kelimeye dâhil edilir (Hâzâ $ ) da olduğu gibi yakını ifade eder İşaret ismi veya nida olur (Eyyühâ $ ) daki gibi HAB´ Gizli, saklı, hafi * Gizlemek, örtmek, setretmek HAB f Uyku Rü´yâ HÂB-I ADEM Ölüm uykusu HÂB-I CÂVİD Ebedî uyku, ölüm HÂB-I GAFLET Gaflet uykusu HÂB-I GİRAN Ağır uyku HÂB-I HARGUŞ Tavşan uykusu Şüpheli ve hafif uyku * Yalan, hile HÂB-I NUŞİN Tatlı uyku HÂB-I RAHAT İstirahat için uyku HAB (HÂBE) Günah Suç HABAB (Habâbe) Son derece muhabbet * Su üzerindeki hava kabarcığı HABAİB (Habibe C) Habibeler, sevgili kadınlar HABAİK (Habike C) Kehkeşanlar, samanyolları * Çizgiler HABAİL (Hibale C) Ağ, tuzak, bağ, kement HABAİL-İ MEVT Ölümün sebepleri HABAİL-ÜŞ ŞEYTAN Şeytanın tuzakları * Kadınlar HABAİS (Habise C) Kötülükler Murdar ve pis şeyler HABAK f Mandıra, ağıl * Dört yanı bir duvar veya set ile çevrilmiş yer, avlu HABAL Bozulma, düzensizlik Karma karışıklık * Sıkıntı, hüzün, keder, üzüntü HABALA (Hublâ C) Gebeler HABALEYAT (Habâlâ C) Hâmileler, gebeler HAB-ALUD Uykulu Uyku karışık HABAR (C: Habârât) İmzâ Mühür, damga HABARAT (Habâr C) İmzâlar * Damgalar HABARÎR (Hıbrîr C) Dağçiçekleri Dağda yetişen çiçekler HABASET (Hubs) Murdarlık, pislik, kötülük HABAT Vücuttaki bir yara iyileştikten veya vücuda bir sopa ile vurulduktan sonra bedende kalan iz * Davarın çok yemekten dolayı karnının şişmesi HABAYA Gizli işler, gizli şeyler * Defineler HABAZ Hareket * Bâtıl olmak * Eksilmek HABB Tane, çekirdek * Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç * Buğday tanesi veya buna benzer tohum HABB Aldatıcı, kurnaz, hileci, hilekâr * Denizin kabarması, denizde dalga olması HABBAL (Habl dan) Urgan ve ip satan kimse HABBAR Terzi * Mürekkepçi HABBAS Zindancı, gardiyan, hapseden HABBAT (Habbe C) Habbeler, tohumlar, tâneler * Haplar HABBAZ (Hubz dan) Ekmekçi Ekmek yapan veya satan kimse HABBAZÎ Ekmekçilikle ilgili HABBE Tane Tohum * İhtiyaç * Parça * Dirhemin 1/48 kadarı HABBET-ÜL KALB (Bak: Süveydâ) HABBET-ÜS SEVDA Çörek otu HABBE (HUBBE) Yol, tarik HABBE Gammazlık yapan kadın (Müz: Habb) HABBEYİ KUBBE YAPMAK Değeri olmayan bir şeye çok fazla ehemmiyet vermek Zihinde büyütmek HABBEZA "Ne güzel, ne sevimli, ne hoş" mânâsında bir takdir edatıdır HABBÜL BÜLUĞ (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler HABC Vurmak, darbetmek HABC Devenin ot yemekten dolayı karnının şişmesi * Vurmak HABCAME f Gecelik ve pijama gibi gece uyurken giyilen elbise HAB-DİDE f "Rüya görmüş" Büluğa ermiş genç HABE f Sıkılma, bunalma, darlanma, boğulma HABE Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil) HABEB Aldatma, kandırma Hile, kurnazlık HABEK f Üzülme, sıkıntı yapma * Sıkılma, bunalma HABEL Ana rahmindeki çocuk, cenin * Gebelik, gebe olma zamanı * Fls: Musallat fikir HABELE Üzüm çubuğu HABELLAK Küçük olup büyümeyen koyun HABEN Siroz denilen ve karında su toplanmasından ileri gelen bir hastalık HABEN Kısaltma, azaltma, kasma * Edb: Aruzda "fâilâtün" den "ât" hecesini atarak, nazmı "fâilün" veznine sokma HABENDAT Şişman kadın HABENNEKA (Bak: Hebenneka) HABENTA´ Kısa boylu, tıknaz kişi HABER Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim * Yeni havadis Ağızdan ağıza nakledilen söz * Peyam Peygam Nebe´ İlim ve malumat Bilgi * Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm´ın sözü * Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle * Gr: Müsned Mübtedanın mukabili Bir isme yakıştırılan sıfat Allah büyüktür cümlesinde: Allah, mübteda; büyüktür, onun haberidir Bu, mübteda ise beraber tam bir cümle teşkil eden; merfu´ bir isim, fiil veya cümle olabilir (Bak: Müsned) HABER-İ KÂZİB Yalan haber HABER-İ MEŞHUR Bidayette râvisi mahdut iken sonraki devirlerde, yalan üzere ittifakları muhal olan bir cemaat tarafından nakledilegelen makbul hadistir (Ist FıkK) HABER-İ MÜTEVATİR Birçok kimselerin çokları vasıtası ile rivâyet ettikleri hadis HABER-İ SÂDIK Doğru haber Hz Peygamber´in (ASM) sözü Hadis HABER-İ VÂHİD Bir sahabeden, bir kişiden veya bir koldan gelen sahih hadis (Bak: Mütevatir) HABER Berelenme, yaralanma Çürüme HABERDAR Haberli, vâkıf, bir mes´eleden haberi olan HABERÎ (Haberiyye) Haberle ilgili Haberden ibaret olan * Gr: Yüklemle ilgili HABERKAS Küçük deve * Küçük adam HABERPİJUH f Haber almaya çalışan Haber araştıran, haber toplayan HABES(E) (Habis C) Kötüler Alçaklar Pisler * Necaset denilen ve maddeten pis şeyler (Necis veya necaset-i hakikiye de denir) HABEŞ Afrika´nın Kızıldeniz sâhili güneyinde müstakil bir memleket Bu memleket ahalisinden olan * Beyaz ve siyah arasında koyu esmer adam HABEŞÎ Habeş memleketi ahalisinden olan Habeş´e mensub ve müteallik olan * Koyu esmer renkli adam * Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san´atlarda kullanılan bir cins kâğıt HABETIKTIK Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses HABEVKERA Belâ, mihnet HABGAH f Yatak odası * Uyunacak yer HAB-GÜZAR f Uyuyan, uyuyucu HABHAB Karpuz HABHAB (C: Habâhıb) Kısa boylu adam HABHAB Takunye * Canbaz ayaklığı HABHABE Yumuşaklık, rahavet * Muzdarip olmak, acı çekmek HABHABÎ İşsiz güçsüz boş olarak dolaşan adamlar HABIT Susturucu * Batıl kılan İptal ettiren * Değersizleşen HABIT (Hübut dan) Yukarıdan aşağıya inen İnici Düşen Hübut eden HABİ Sürünüp emekleyen ufak çocuk HABİB (Hubb dan) Sevilen Sevgili Seven Dost HABİB-ÜL BEKKÂÎN Ağlayanların sevgilisi Ağlayanların habibi HABİB-ULLAH (Habib-i Hudâ) Allah´ın sevgilisi Hz Muhammed (ASM) (Eğer Allah´a muhabbetiniz varsa Habibullah´a ittiba edilecek İttiba edilmezse netice veriyor ki; Allah´a muhabbetiniz yoktur Muhabbetullah varsa netice verir ki; Habibullah´ın sünnet-i seniyesine ittibaı intac eder L)(Sâni-i Âlem´in; âsârın şehadetiyle nihayetsiz cemâl ve kemâli vardır Cemâl, hem kemâl, ikisi de mahbub-u lizâtihidirler Yâni bizzat sevilirler Öyle ise, o cemâl ve kemâl sahibinin cemâl ve kemâline nihayetsiz bir muhabbeti vardır O nihayetsiz muhabbeti, masnuatında çok tarzlarda tezahür ediyor Masnuatını sever, çünki, masnuatının içinde cemâlini, kemâlini görür Masnuat içinde en sevimli ve en âlî, zihayattır Zihayatlar içinde en sevimli ve âli, zişuurdur Ve zişuurun içinde câmiiyet itibariyle en sevimli, insanlar içinde bulunur İnsanlar içinde istidadı tamamiyle inkişaf eden, bütün masnuatta münteşir ve mütecelli, kemâlâtın nümunelerini gösteren fert, en sevimlidir İşte: Sâni-i Mevcudat, bütün mevcudatta intişar eden tecelli-i muhabbetin bütün envaını; bir noktada, bir âyinede görmek ve bütün enva-ı cemâlini, Ehadiyyet sırriyle göstermek için şecere-i hilkatten bir meyve-i münevver derecesinde ve kalbi, o şecerenin hakaik-ı esasiyyesini istiab edecek bir çekirdek hükmünde olan bir zâtı, o mebde´-i evvel olan çekirdekten tâ münteha olan meyveye kadar bir hayt-ı ittisal hükmünde olan bir Mi´rac ile, o ferdin, kâinat nâmına mahbubiyyetini göstermek ve huzuruna celbetmek ve rü´yet-i cemâline müşerref etmek ve ondaki hâlet-i kudsiyyeyi başkasına sirayet ettirmek için kelâmiyle taltif edip, fermaniyle tavzif etmektir S) HABÎDE (C: Hâbidegân) f Uyuya kalmış, uykuya dalmış, uyumuş HABÎE Görülmemiş, daha henüz keşfedilmemiş * Göze görülmeyen şey * Kesilmiş, parça parça olmuş HABİH Ağaçla vurmak * Bölmek HABÎKE (C: Habâik) Kehkeşan, samanyolu * Çizgi * (C: Hubük) Dikkat ve itina ile, sağlam ve san´atlı dokunmuş, yol yol hâreli güzel kumaş HABİL Sihirbaz, efsuncu, büyücü * Kement ile yakalanan canavar HABÎL Yiğit, bahadır, genç, delikanlı * Tuzak, ağ HABİL İlk insan Hz Adem´in (AS) oğullarından birinin ismi HABİLE Gebe, hâmile, yüklü HABÎN Zakkum ağacı HABİR Taze ve yeni şey HABİR Haberli Haberdar Agâh Âlim Arif-i billâh * Herşeyi bilen Allah (CC) HABİRÂNE f Bilgili ve haberdar olana yakışır şekilde HABİS Bağışlanan şey Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey Parasız olarak verilen nesne HABÎS (Hubs dan) Fesadcı Hilekâr Alçak tabiatlı Kötü Pis HABİS Hapseden Tutan Hapishâneye atan HABİS(A) Un helvası HABİSTAN f Yatakhane, yatak odası HABÎT Fâsid, yaramaz, bozuk HABİYE (C: Havâbi) Küp * Küçük havuz * Kuyu HABK Bükmek * Sağlam yapmak * İyi dokumak HABL Bir şeyin bozulması Noksan olmak * Delirmek HABL İp Urgan Halat * Tıb: Vücudda ip gibi olan âzalar HABL-ÜL MESAKÎN Sarmaşık bitkisi HABL-ÜL METİN Sağlam ip * Mc: İslamiyet Kur´an-ı Kerim HABL-İ MEVHUM Mc: Daima olacak gibi görünüp de gittikçe uzaklaşan istek, gaye Mevhum ip HABLULLAH Allah´ın ipi Kur´an-ı Kerim Allah´a kavuşma vasıtası İhlâs İtaat Cemaat HABL-ÜL VERİD Şah damarı Atar damar HABN Karnın şişmesi HABN Eteğini kaldırmak * Bir şeyi kabzetmek, almak HABNA´ Çıbanları olan kadın HABNADİDE (Hâb-nâdide) f Büluğa ermemiş çocuk Erginlik çağına gelmemiş erkek veya kız HAB-NAK f Uykusu gelmiş kimse, uykulu kişi HABNAME f Rüya kitabı HABR (C: Ehbâr) Alim ve sâlih kimse Bilgili Ehl-i ilim * Ferahlık * Nimet, vüs´at * Refah, sürur (Bak: Hibr) * Tıb: Dişlerin beyazına ârız olan sarılık HABR-ÜL ÜMMET Ümmetin âlimi, meşhur âlim HABR (C: Hubur) Büyük tuluk HABRA´ (C: Habâri-Haberât) Sedir ağacı biten düz yer Yumuşak yer HABREKÎ Kene böceği HABRENCE Güzel yemek * Yumuşak HABRÎR Şey mânâsına gelir bir isim HABS Murdar, pis Çirkin * Ayıp, günah HABS Hapis, alıkoyma, bir yere kapatıp dışarı çıkarmama Salıvermeme * Zaptetme, tutma HABS-İ BEVL İdrarını tutma HABS-İ DÜMÛ´ Metanet gösterip gözyaşlarını zaptetme HABS-İ MÜNFERİD Tek başına olan hapis Hapishanede bir kişilik hücre * Ehl-i dalâlet için olan ölüm ve kabir HABS Bir kaç şeyi birden karıştırmak HABŞ Cemetmek, toplamak HABT Şiddetli vurmak Önünü görmeyerek körcesine basıp yürümek * Yanılmak, unutmak, hatâ etmek * Fesada vermek * Hiç umulmayan birisinden yardım istemek * Cin çarpmak HABT (C: Ahbât) Sükun Huşu * Sönmek * Çukur yer * Düz yer HABT Yanlış hareket * Maktulün kanının heder olması * Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme * Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma HABT-İ A´MÂL İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalmasıHABTER : Kısa boylu HABT U HATA Düzensizlik, yanlış, hata HABUL Hurma ağacına çıkarken kullanılan urgan HABUS Galip kimse HABY (C: Hıbâyâ) Örtmek * Gizli olan HABZ Ekmek pişirmek * Ekmek vermek * Sözü birbiri ardınca söyleyip yürümek * Devenin ayağını yere vurması

11-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük Lügat H Harfi H Harfi HAC (Hâcet C) İhtiyaçlar * Devedikenleri HAC f Put, haç HACA Haris olmak * Akıllı HACA´ (C: Ahcâ) Akıl * Nahiye HACAC (HİCÂC) Kaş kemiği HACACE (C: Hıcc) Su üstünde olan yağmur kabarcığı HACALET Utanma Utanç HACALET-ÂVER f Utandırıcı Utanç veren HACAMET (Hacamat) Tıb: Vücudun bir tarafından kan aldırmak HACAT (Hacet C) Hâcetler İhtiyaçlar HACB Men´etme Mahrum etme HACB-İ HİRMÂN Huk: Bir vârisi mirastan tamamen mahrum etme HACB-İ NOKSAN Bir vârisi mirastan kısmen mahrum etme HÂCC (C: Hüccac) Hacca gitmiş kimse Hacı HACC Kasdetmek Muârazada delil ve bürhan ile galip olmak * Bir yere çok tereddütle varıp gelme * Şâyan-ı tâzim bir şeye teveccüh * Bir şeyden feragat etmek * Fık: İslâmın şartlarından ve hâli vakti müsait olan her müslümana farz olan, Mekke-i Mükerreme´deki Kâbe-i Şerif´i usulüne uygun olarak Arabi Zilhicce ayı, Kurban Bayramı günlerinde bir defa ziyaret etmekFarz olan hacca, Hacc-ı Ekber denildiği gibi, umreye de Hacc-ı Asgar denilir Maamafih arefe günü cumaya tesadüf eden bir hacca da Hacc-ı Ekber denilir HACC-I İFRAD Umreye niyet etmeksizin yalnız başına yapılan farz, vâcib veya nâfile hacdır ki, ihrama girerken yalnız hacca niyet edilmiş olur Bunu yapana "müfrid" denir HACC-I KIRAN Hac aylarından önce veya hac aylarında hac ile umrenin ikisi için birden ihrama girilip umre yapıldıktan sonra usulü dairesinde ifa edilen hacca denir Bunu yapan kimseye "karin" denir HACC-I TEMETTU´ Hac mevsiminde evvelâ umre için ihrama girilip umre yapıldıktan sonra; aynı mevsimde daha yurda, aile ocağına dönülmeden tekrar ihrama girilerek usulü dairesinde yapılan hacdır Bunu yapan kimseye "mütemetti" denir HACC SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 22 suresidir HACCAC Çok eskiden Irakta vâlilik yapan fakat, Hz Resul-ü Ekremin (ASM) soyundan gelenlere ve onlara taraftar olanlara çok zulmeden, haddini aşmış bir zâlimin ünvânı Asıl ismi Yusuf bin Sakafi´dir Haccac-ı Zâlim diye de anılır HACCAL Şatafatlı, debdebeli, gösterişli HACCAM Hacamat eden, kan alan HACCAR Taş işçisi, taş işinde çalışan, taşçı HÂCCE (C: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe´yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız * (C: Hâcc) Bir cins diken HACCE Cadde HÂCC-ÜL HAREMEYN Usulüne uygun surette, Mekke-i Mükerreme´yi ve Medine-i Münevvere´yi ziyaret eden HÂCE f Hoca, efendi, sâhib, muallim, âile reisi HÂCE-İ ÂLEM (Hâce-i Kâinat) Peygamberimiz Hz Muhammed´in (ASM) bir ünvanı HÂCE-İ EVVEL Milletin ilmen ve fikren terakki etmesi için, çeşitli bilgileri, halkın rahatlıkla anlayabileceği bir lisan ile yayan kimse HACEB Gırtlak HACEBE (Hâcib C) Perdeciler, kapıcılar * İnsanın oturak yeri olan uzvu, kalça (İkisine "hacebetan" derler) HÂCEGÂN (Hâce C) f Hocalar * Eskiden yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe * Bâb-ı Âli kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan adam HÂCEGÂN-I DİVAN-I HÜMAYUN Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elbise de tâyin olunmuştu Bu suretle hâcegân-ı divân-ı hümâyun tâbiri de tarihe karışmıştı (OTDS) HACEGÎ f Tüccar, ticaretle meşgul olan kimse * Efendilik, hocalık HACEL (Hacl) Utanma, sıkılma, hayâlılık HACEL Keklik kuşu HACELAN Ayağında köstek olan kişinin yürümesi * Bir ayak üstüne yürümek HACELE (C: Hacel-Hacelân-Haclâ) Dişi keklik * Çeşitli elbiselerle süslü gelin evi HACEN Eğrilik HACER Taş, kaya * İsmail Peygamber´in anasının ismi HACER-İ SEMAVÎ Gökten düşen taş * Gök taşı HACERAT (Hacer C) Taşlar, kayalar HACEREYN İki taş * Mc: Altun ile gümüş HACER-ÜL ESVED (El-Hacer-ül Esved) Kâbe´de bulunan meşhur siyah taş Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir (İslâm Ansiklopedisi´ne göre: Kâbe´nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir halka ile çevrili ve bir adı da El-Ruh-ul Esved denilen taştır)Rivayetlere göre; bu semavi bir taş olup Hzİbrahim Aleyhisselâm´a Cebrail Aleyhisselâm tarafından getirildi Daha evvel Ebu Kubeys Dağı´nda muhafaza ediliyorduHz Ömer Radiyallahu anhu, Hacer-i Esved´e yaklaşıp öpmüş ve demiştir ki; "Çok iyi bilirim ki, sen zararı ve menfaatı olmayan bir taş parçasısın Eğer Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm seni takbil ettiğini görmese idim, aslâ seni takbil etmezdim" (Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Tercemesi) Kâbe´nin şark köşesinde ve yine yerden bir buçuk metre yüksekte diğer bir taş, El-Hacer-ül Es´ad (Mes´ud) da vardır ki; tavaf esnasında buna yalnız el ile temas edilir HÂCE-SERA f Haremağası, hadımağası HÂCET (C: Hâcât) İhtiyaç, lüzum, muhtaçlık HÂCETAŞ f Eskiden bir efendinin müteaddit kölelerinden her biri HÂCETMEND f İhtiyaç sahibi, muhtaç HÂCET-MENDÂNE f Muhtaçcasına, ihtiyaçlı olarak HÂCET-MENDÎ f Muhtaçlık, ihtiyaçlı olma HÂCETREVA İhtiyacı gideren, ihtiyaç olan bir şeyi te´min eden HACEVCA´ Uzun ayaklı adam * Uzun adam HACEZE Zâlimler HACFE (C: Hucuf) Sade demirden olan kalkan HACHACE Korkudan melul olmak * Sırrını demek isteyip yine dememek HACHACE Gizlenmek HACI (C: Hüccâc) Hacc farizasını yerine getirmiş olan müslüman HACIYATMAZ Dibindeki ağırlıktan dolayı yere ne şekilde bırakılırsa bırakılsın, dik bir durum alan oyuncak * Mc: Zor durumlarda kendisini çabucak toparlamayı beceren kişi HACÎ (Hicv den) Hiciv yazan, hicveden, yeren HÂCİB Perde * Perdeci Kapıcı * Eskiden Osmanlı İmparatorluğu zamanında Devlet Reisinin en yakın me´muru Vezirler veya âmirler * Kaş HÂCİB-İ BÂRİ Cebrail (AS) HÂCİB-İ YEMİN Sağ kaş HÂCİB-İ YESAR Sol kaş HÂCİBEYN İki kaş HACÎC (Hâcc C) Hacılar HACİD Uyuyucu, uyuyan HACİF Karın gurultusu HACİL Utanmış Utanan Utanmaktan yüzü kızaran HACİL Ayaklarından üç tanesi beyaz olan at HACİL Otu çok olan yer HACİM Saldıran Hücum eden HACİM (Bak: Hacm) HACİN Küçük hayvan * Büluğdan önce evlenmiş olan kız HACİR Hicret eden Bir yerden bire yere göçen * Sayıklıyan HACİRE (C: Hâcirât) Terbiye sınırlarına sığmayan kötü söz ve hezeyan * (C: Hevâcir) Günün en sıcak anları HACİRÎ Yapıcı, kurucu HACİS Tasa, keder, hüzün, gam * Hâtıra Kalb ve hissin en derin ve gizli sesleri HACİSE (C: Hevâcis) Merak, kalbe gelen endişe HACİYAN (Hâcı C) Hacılar, hacc farizasını yerine getirmiş olan müslümanlar HACİZ Ayıran Bölen * Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı * Haczeden Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan * Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir (Bak: Hicab) HACL (HİCL) (C: Ahcâl-Hucul) Köstek * Bukağı * Küçük deve yavruları HACLA´ Ayakları beyaz olan koyun HACLE (Haclegâh) f Gelin odası Gerdek odası HACLET Şaşırma, acaibine gitme, taaccüb * Utanma, arlanma HACLET-ÂVER f Utanç verici, utandırıcı HACLET-DİH f Utanç verici, utandırıcı HACLET-ENGİZ f Utandırıcı, sıkıltıcı HACM (Hacim) Bir cismin kapladığı yer Cirm Cüsse * Emmek Massetmek HACM-İ İSTİABÎ Bir şeyin içine alabildiği miktar HACMEN Büyüklükçe Hacim bakımından HACR (Hicr) Men´etmek Birisine bir şeyi yasak etmek Malını kullanmaktan men´etmek * Kucak Ağuş HACRA´ Taş gibi katı ve sert olan şey HACREN Malını kullanmaktan menetmek suretiyle HACUC şiddetli esen rüzgâr HACUN Eğrilik * Uzak * Mekke´de bir dağ HACUR (C: Hucerât) Dere kenarı HACZ Men´etmek Mâni olmak * İki şeyin arasını ayırmak * Alacaklı, borçludan alacağını alabilmesi için borçlunun malına el konulmak HAÇ (Ermeniceden) Put Haç İstavroz